|
2022
|
|
|
Eta diozuet eskola ona dela, gogoeta sakonenak molde argian eta sintetikoan idazten ikasteko! Gaur oraino bizi den saila dugu," Jainkoa, Bizia, Jendea" titulupean," gizona"
|
hitza
bazterturik," jendea" hitzaren faboretan, zuzen den bezala. Oroit naiz bilkura batean proposatu nuela titulua ere osoki aldatzea, beldurrez gaur egun" Jainkoa" hitz horrek irakurle potentzial andana bazterrean utz zezakeela.
|
|
|
Eta diozuet eskola ona dela, gogoeta sakonenak molde argian eta sintetikoan idazten ikasteko! Gaur oraino bizi den saila dugu," Jainkoa, Bizia, Jendea" titulupean," gizona" hitza bazterturik," jendea"
|
hitzaren
faboretan, zuzen den bezala. Oroit naiz bilkura batean proposatu nuela titulua ere osoki aldatzea, beldurrez gaur egun" Jainkoa" hitz horrek irakurle potentzial andana bazterrean utz zezakeela.
|
|
|
Gaur oraino bizi den saila dugu," Jainkoa, Bizia, Jendea" titulupean," gizona" hitza bazterturik," jendea" hitzaren faboretan, zuzen den bezala. Oroit naiz bilkura batean proposatu nuela titulua ere osoki aldatzea, beldurrez gaur egun" Jainkoa"
|
hitz
horrek irakurle potentzial andana bazterrean utz zezakeela.
|
|
|
Hala ere, atzoko eta gaurko giroak bai badaukala ezberdintasun nabari bat. Atarraztar merkatariak ohartu egin di ra, gutxi edo aski, euskaraz karrikan
|
hitz
egitea" lotsagarria" zen garai haiek atzean daudela, euskarak, nola edo hala, bere duintasuna berreskuratu duela. Ez bakarrik, Hego Euskal Herriko euskaldunak etortzen ikusi baitituzte, bai ordea, Ipar Euskal Herriko euskaltasuna zein abertzaletasuna sendotu egin
|
|
|
Euskara, beraz, ez da gaur egun lotsaz hartzeko gauza gure Ipar Euskal Herrian. Bai baina, hara paradoxia kezkagarria, gaur egun atzo baino gutxiagok
|
hitz
egiten dugu euskaraz. Zuberoako kontuekin jarraitzeko, demagun eus kaldunenik bezala hartua den herri bateko karrikan gabiltzala, esaterako Altzain edo Altzürükun aurkitzen garela.
|
|
|
Denbora gutxi behar izango dugu ohartzeko be launaldiak gero eta gazteagoak izan, orduan eta euskara gutxiago ematen dutela. Egun, 10 urteko gazte bat euskaraz
|
hitz
egiten entzutea Zuberoan, ia mirakulutik dago. Are larriagoa, txikitatik erdaldun gisa hezitzen dira haur horiek eta, gurpil zoroarena ezin geldiarazirik, haur eta gazte erdaldun hauek are erdalduntzenago dute ingurugiroa, euren etxekoetatik hasita.
|
|
|
Lehen, orain dela ez hain aspaldi, euskararen alde mintzatzea eta jokatzea gaizki ikusia ze goen, euskarak ez zeukan sinesgarritasunik ezta kargudunen babesik ere. Oraingoan, aitzitik, euskararen aurka
|
hitz
egitea da gaizki ikusia dena eta po litika zein gizarte arduradunek nabarmendu gogo dute euskarari atxikiak daudela, hitzetan baizik ez bada ere. Giro eroso honi esker da Basabürüko ikastola nola edo hala nahikunde publiko baten ondorioz eraikiko, 25 urtez egoitza finkorik gabe noraezean egon ondoren.
|
|
|
Lehen, orain dela ez hain aspaldi, euskararen alde mintzatzea eta jokatzea gaizki ikusia ze goen, euskarak ez zeukan sinesgarritasunik ezta kargudunen babesik ere. Oraingoan, aitzitik, euskararen aurka hitz egitea da gaizki ikusia dena eta po litika zein gizarte arduradunek nabarmendu gogo dute euskarari atxikiak daudela,
|
hitzetan
baizik ez bada ere. Giro eroso honi esker da Basabürüko ikastola nola edo hala nahikunde publiko baten ondorioz eraikiko, 25 urtez egoitza finkorik gabe noraezean egon ondoren.
|
|
|
Ikastolan dauden haurrez kanpo, ia ume eta gaztetxo bakar bat ere ez da euskaraz mintzatzen gaur egun Zuberoan. Mirari huts bat bilakatua da haur edo gaztetxo bat euskaraz
|
hitz
egiten entzutea, Zuberoako herri ustez euskaldun batean ere. Gainera, euskaraz dakiten bi haur egonda ere leku batean, haur
|
|
|
Gure hizkuntzarekiko axo lagabezia horren agerpen agerizkoenak karrika edo bide bazterretan ikus di tzakegu, hots, herri batzuetan jarrarazi dituzten etxaldeen edo auzoen izenen idazkerarekin. Itsuskeria edo itsukeria... ez dakit zein den
|
hitzik
egokiena, eta
|
|
|
Euskararen inguruko" giro on" horren mugak edo itxurazko izaera, dena den, udal batzuek hartutako makurbide horiez kanpo ere ikus daitezke. Hala, afixa edo kartelen kasuan, Zuberoan gaur egun oso oso gutxi baitaude euskaraz zerbait agertzen dutenik... euskal kantari edo soinulari talde izen batzuk edo kantaldi nola talo eta xingar —hori ez delarik zubereraz ere gainera! — bezalako
|
hitzak
ezik! Euskaraz bakarrik dagoen festa edo ikusgarri iragarpen afixarik ia ez da ikusten gaur egun, eta zinez elebidun izan daitekeenik ere oso gutxi.
|
|
|
Gai honetaz harekin sarritan
|
hitz
eginik, uste dut Jean Mixel Bedaxagar Urdi ñarbeko arotz kantari adiskideak ere nik hementxe azaltzen ditudan kezka hauekin, gutxi edo aski, bat egiten duela. Hortaz, ikusmin handia sortu behar luke Bedaxagarrek aurtengo apiril amaiera inguruan oholtzara eramango duen Akitaniako Alienor trajeriak.
|
|
|
Jakin 70 araberakoak. Errespetagarriak dira, eiki, eta ikusleari uzten zaio azken
|
hitza
. Ikus leak, hain zuzen, udan baino kopuru txikiagoan izan daitezke apiril bukae rako larunbat arrats edo igande batean, baina kontu horrek ez du funtsezko garrantzirik batere, zeren eta, Jean Mixel Bedaxagarren iritziarekin bat nato rrelarik alde horretatik ere, ikusle kopuru handi batek ez baitu fro gatzen pastoral baten kalitatea...
|
|
|
Gaüzak argiki erraiteko, eüskarazko hamar
|
hitzetarik
zortzi Eüskal Herri orotan berberrak dira, eta ahozkatzeko manerak dü hanitx egiten eüskaldünen arteko entelegatze nekeetan. Erraiten den bezala," beharria behar da egin".
|
|
|
Züberoako eüskalkiaren kasüan,
|
hitz
berezien zonbata edo nonbrea hamarretarik hirukoa izan leite. Egia da ere, aditzaren gaintitik berezitarzünak badirela, hots, egünko egünean, Züberoan bera baliatzen diren moldadüra elibat.
|
|
|
Euskaraz alfabetatu nuen neure burua. Zeruko Argia irakurriz ikasi nuen batua; ulertzen ez nituen
|
hitzak
azpimarratzen nituen, eta hiztegian bilatzen. Horrela ezagutu nuen Pello Zubiria, Egunkaria ren lehen zuzendaria.
|
|
|
Hizkun tza bat beti aldatzen ari da, eta hori biziaren seinale ona da.
|
Hitzak
asmatu egin behar dira, beti egin den bezala. Otoa hitzak, adibidez, ez du ez buru ez buz tanik, ez du inolako zentzurik.
|
|
|
Hitzak asmatu egin behar dira, beti egin den bezala. Otoa
|
hitzak
, adibidez, ez du ez buru ez buz tanik, ez du inolako zentzurik. Kasu horretan, hiztegi zaharrera jo dut, eta botüra hartu dut, ulertzen delako.
|
|
|
Eta botüra ri, baztergia gehitu diot. Nahiago izaten dut
|
hitzak
asmatzea, artifizialak erabiltzea baino, aparkalekua den bezala. Baina ez naiz batere purista; ez diet latinetik eratorritako hitz guziei uko egiten.
|
|
|
Nahiago izaten dut hitzak asmatzea, artifizialak erabiltzea baino, aparkalekua den bezala. Baina ez naiz batere purista; ez diet latinetik eratorritako
|
hitz
guziei uko egiten. Zuberera gure berezitasun esparrua da; haren alde egin behar dugu, beste euskaldunen kontra joan gabe.
|
|
|
Funtsezko araua badela hor hizkuntza ororendako balio duena:
|
hitz
bera denetan berdin idatzi behar dela, nahiz, normala den bezala, eskualdearen arabera arrunt manera desberdinez ahoskatzen den. Beraz, liburua idazteko ez dut inolako duda edo zailtasunik bizitu.
|
|
|
Gertatu izan da, hala ere, errejent batzuk erratea: " A l’école on parle le français!" (Eskolan frantsesez
|
hitz
egiten da!), baina Etxebarren ez. Herri gehienetan, ez, erranen nuke.
|
|
|
EAEn
|
hitzean
eta hortzean harturik dabiltza beti" autogobernua".
|
|
|
Izan ginen Hernion, izan ginen Aizkorrin, eta Mailopean bizi garenon ganbara handira, Aralarrera. Baraibar eta Lizarrusti arteko bide luzean entzun genituen Allanderen adar jotzeak,
|
hitz
joko kaskarrak eta politikari abertzaleen inguruko iruzkin maltzurrak ere bai; oker ez banago Xalbadorrek esan zuen" Aunitz maite duenak aunitz sofritzen du" ela, eta esango nuke esaldi hori bete betean zegokiola Allanderi.
|
|
|
Alkarte mündüan ere, arraina hurean bezala zabilan Allande. Bereziki Xiberoko Botzeko behazale kartsüek egürükitzen züen arrahenki haren" Egün bat
|
hitz
bat"! Eta ez da erraiteko baizik, ez nüan haren heriotze berria jakinik baizik, non eta irratiaren bidez entzüten düdan:
|
|
|
Eta hortan zen Allanderen gano miresgarria: hura Ahüzkiko ütürritik bezala,
|
hitzak
ahotik jelkitzen zeitzaion! Gure kantütegiko altxorrak ere Beñat Larrorirekin jorratzen zütüen, orai kasik ahatzerik diren erranaldiak eta hitzak berriz arra oritaraztez.
|
|
|
hura Ahüzkiko ütürritik bezala, hitzak ahotik jelkitzen zeitzaion! Gure kantütegiko altxorrak ere Beñat Larrorirekin jorratzen zütüen, orai kasik ahatzerik diren erranaldiak eta
|
hitzak
berriz arra oritaraztez. Aisantzia bat ere bazüan erranaldi gordeen edireiteko eta aztertzeko.
|
|
|
Eüskara" plaña", beste eüskalki zonbait eta batua errotik menperatzen eta idazten balin bazütüan, frantses erdaraz ere alabadere zirikazale zen gure gizona! 2016az geroz haren webgünean edirengari zelarik"
|
Hitza
Pitz" kronika. Besagainka eta ahoan bilorik gabe jorratzen zütüan Iparraldeko aktüalitate politikoa, institüzioneak bai eta bürüan ez zütüan erakunde politikoak...
|
|
|
1982 ko Baigorriko tiroketaren ondotik IK jendez berritu zen. Allandek hori zion Ipar Euskal Herriko
|
Hitzak
egin zion elkarrikezta batean: " Nire bila etorri ziren.
|
|
|
Autonomiaren aldeko borroka izan da Allanderen egiazko aportazioa. " Autonomia asma dezagun" zion 2019ko
|
Hitza
Pitz blogean. Autonomia zendako?
|
|
|
|
Hitza
Pitz bloga
|
|
|
2016an, bere hauteskunde karguak utzi eta berriz blogara jo zuen.
|
Hitza
Pitz blogak amnistia.net en segida hartzen zuen. Hitza Pitz blogaren helburua libreki mintzatzea zen, pentsatzen zuelako, gauzen ez erraiteak edo ixilean uzteak, beldurrez edo konformismoz, adierazpen askatasunari uko egitea zela, izpiritu kritikoa suntsitzen zuela, erreflekzio eremuak mugatzen zituela.
|
|
|
Hitza Pitz blogak amnistia.net en segida hartzen zuen.
|
Hitza
Pitz blogaren helburua libreki mintzatzea zen, pentsatzen zuelako, gauzen ez erraiteak edo ixilean uzteak, beldurrez edo konformismoz, adierazpen askatasunari uko egitea zela, izpiritu kritikoa suntsitzen zuela, erreflekzio eremuak mugatzen zituela.
|
|
|
pentsamendu eihartu batean kokatua den abertzale mundua inarrostea.
|
Hitzari
, eztabaidari lekua eman nahi zion. Abertzale mugimenduaren eboluzioak kezkatzen zuen.
|
|
|
Xiberoko Botza irratian ere lan asko egin du, bereziki hiztegigintzan, hala no la" Egün bat,
|
hitz
bat" sailean. Hitz galduen bila zebilen, lexikografian gaitze ko altxorra bilduz, hiztegilari sena eta jakintza idatziz ere agertuz Hiztegi Ttipia Euskara Batua – Züberera/ Züberera – Euskara Batua liburuxkan (2019).
|
|
|
Xiberoko Botza irratian ere lan asko egin du, bereziki hiztegigintzan, hala no la" Egün bat, hitz bat" sailean.
|
Hitz
galduen bila zebilen, lexikografian gaitze ko altxorra bilduz, hiztegilari sena eta jakintza idatziz ere agertuz Hiztegi Ttipia Euskara Batua – Züberera/ Züberera – Euskara Batua liburuxkan (2019).
|
|
|
Zer izan da mutil hori? Euskaraz ez dut
|
hitzik
. Frantsesez deitu nezake" militant multicartes" eta" multipermanent gratuit".
|
|
|
Egiaren erraiteko, ez dakit norbaitek kausitü düanez bere maskorraren elkaraztea edo bederen erreskiñatzea, zütüan bihotzminak eta barne ausnarketak mihi püntalat ekarreraz teko. Ondoko
|
hitzetan
, Argia astekariaren berriketariari egin zeion algarrizketaren zati zonbaiten bidez ohartüren gira bere ibilbide politikoaren aipatzeko ez zela hitzez zühür bena barneko sentimentüen agertzeko püntüan, atea hesten züan eta giltzatzen. Zoazte züen bidetik, heben ez da deüs ikustekorik!
|
|
|
Egiaren erraiteko, ez dakit norbaitek kausitü düanez bere maskorraren elkaraztea edo bederen erreskiñatzea, zütüan bihotzminak eta barne ausnarketak mihi püntalat ekarreraz teko. Ondoko hitzetan, Argia astekariaren berriketariari egin zeion algarrizketaren zati zonbaiten bidez ohartüren gira bere ibilbide politikoaren aipatzeko ez zela
|
hitzez
zühür bena barneko sentimentüen agertzeko püntüan, atea hesten züan eta giltzatzen. Zoazte züen bidetik, heben ez da deüs ikustekorik!
|
|
|
Ontsa oritzen niz, nola ikastaldi batean, pista jokü batetarik landa, Gaü es kolako ikasle eta erakasleak loriatürik ginen haier beha. Biren arteko konplizitatea ikusi behar zen
|
hitz
batetaz mintzatzen zirelarik. Erri karkaza bateki ürrentzen züan ondoko ikusbide hau Allandek bigabostetan aipatzen züan:
|
|
|
iparrean dena... Ordüan, iparretarrak
|
hitz
egokia da. Zer nahi den Allande, ez düzü ützülpen xüxenagorik edirenen...
|
|
|
Ez züan ez, gogoeta handirik eramanen beste
|
hitz
baten edireiteko, ützülpengintzak, artetarik, libertate osoan kurritü behar beitü eta segürtamen hau bi hoiek ontsa bazakien, beraz, üsüan erriño eta begi klixka batek eztabada güziak geldiarazten zütüan.
|
|
|
" Allanderen emankizüna Xiberoko Botzean: ‘Egün bat,
|
hitz
bat’ behar züen izentatü ‘Egün bat, hortz bat’ ez zaizüe üdüri?" Eta gü, gure gizontto eta emaztetto itxüra nokügabekoeki, hala üdüriarazi nahi pürü, gü bai gü, txirtokoiak, erri karkazaz prefosta...
|
|
|
Ata, ahapeka erraitea ez zen beharrezko, berartaz erri egitea ez züalakoz kexaraziko, txirtoa,
|
hitz
joküak maite zütüalakoz eta Allanderen gogoa, gurea mügatürik den eremütik harat zoalakoz. Haatik, bizia antzerki bat beita, Allanderen antzezoihala, apür bat baizik ere baztertzen balinbazen, nahiz eta lehenlehenik erri bat ikusi, ez zen erri ozen bat.
|
|
|
Xiberoko kültüraren süstazale nausienetakoa beitzen. Bena orano entzün dezakegü haren ahotsa" Egün bat,
|
hitz
bat" izeneko emanaldi llabür, bena izigarri interesantan. Xibereraren hitz zahar eta berrien jakintza bazüan.
|
|
|
Bena orano entzün dezakegü haren ahotsa" Egün bat, hitz bat" izeneko emanaldi llabür, bena izigarri interesantan. Xibereraren
|
hitz
zahar eta berrien jakintza bazüan. Erran daiteke ez zela ezagützen ez züan bazterrik bere eüskalkian.
|
|
|
Xiberoko eüskalkiaren eleen errejenta zen, nontik jiten ziren, zonbat erranahi züen, frantses, biarnes ala espainolaren eragina bazüen... Holakoa zen zoinahi egoeratan, bazkaria edo aihari batetan, menditik oinez, biltzar batetan, zoinahi manerako jentea berareki biltzen zelarik,
|
hitzen
erranahia, nontik jinak ziren eta abar, argitzen züan.
|
|
|
Morfologia, aditza, egitüra... oro bazakitzan. Nihaur gehien harritzen nündüana zen
|
hitz
edo ele zaharretaz min tzo zenean. Udüri züan hitzen arkeologoa zela, desagertürik zirenak ere ezagützen zütüan.
|
|
|
Nihaur gehien harritzen nündüana zen hitz edo ele zaharretaz min tzo zenean. Udüri züan
|
hitzen
arkeologoa zela, desagertürik zirenak ere ezagützen zütüan. Agian horregatik hüilantü zeitzon hatsarrean aipatü dü tüdan espeleologoak!
|
|
|
Eüskaldün, bai... bena Frantses ere! Ürrentzeko bi
|
hitz
erran dezagün trajeria honen personaje nausiaz. Garat anaiak, Josepe eta Domingo, Lapurdiko ordezkari izendatürik izan ziren, Luis XVI. Frantziako erregeak, 1789ko urtarilan, deitü zütüan Batzar Nausietara.
|
|
|
|
Hitz
gütiz, gaüza hanitx hunkitzen dü istoria llabür horietan: lehe nago ko laborantxa, ekoizte hanixtarzüna Züberoako etxalte batetan, gizaldi bakoitxaren leküa eta egitekoa familia handi batetan (15 bat pertsona ber hegatz pean!), ezkontze" arranjatüa" eta gazteen amo dio nekeziak XX. mente hatsarrean, errejentsa gazte baten entrabalak Züberoako he rri ttipi eta baztertü horietan Bigerren Mündü Gerla beno lehen, bi min tzaje ezbardinen ar teko joküa (eüskara güneko mintzajea eta frantses kanpotiarra) eta gorabeherak eüskara elebakoitxeko züberotar laborari gizartean, züberotar emazte gazte batentako" gizarte igangailüa" eta frantses min tzajearen bidezko emanzipazionea...
|
|
|
Bena horik oro ez direa amaren alde ezezagütüak edireiten dütüan seme ütsütü baten
|
hitzak
–Irakurle, zük erranen düzü.
|
|
|
Haren izena eta izana hanitx ezagütüak balin badira ere, bi
|
hitzez
oritaraz dezagün nor zen Jose Miguel Barandiaran eta zer plantaz egin züan egonaldi bat Züberoako Basabürüko herri ttipi hortan.
|
|
|
Nire lankidetzaren gauzatzeko erabilgarri nituen gaien zerrendan agertzen ez den gertakari batetik abiatuko naiz. Nahiz eta oraingoz, gertakizun
|
hitza
erabiltzea zegokion, zeren eta ofizialki gertatu ez, baina gertatzekotan baita. Eus kaltzaindiak, Zuberoako herrien idazkera" berria" onartzeaz mintzo natzaizue.
|
|
|
Hala ere, makurbide orok badute, egun batez, beren bukaera eta Eus kaltzain diari, azken batez, Zuberoan, euskalgintzan gabiltzanoi arreta egitea gogo ratu zaio. Hemendik aurrera, beraz, Zuberoako herrien izenak idazkera arautuan agertuko dira hedabideetan eta ez dugu jasan, nik behintzat, folklorismo
|
hitzaz
definitu dudan jokaera. Izan ere, idazkera fonetiko edo erdi fo netiko haren atxikitzeak bazeukan sasi azalpen bat, hau da, Zuberoan, H ho rien ahoskatzeko ohitura ez zela galdu behar.
|
|
|
Zuberera/ Euskara batuan egin zuen aitzinsolas bera. Hiztegi horietan zubereran diren
|
hitz
propioen baliokidea euskara batuan ematen zuen. Aitzinsolasean lauzpabost egia agerian ematen zi tuen:
|
|
|
Aitzinsolasean lauzpabost egia agerian ematen zi tuen: euskara bat baizik ez dela eta euskalki bat besteak baino gehiago edo ho be ez dela; hamar
|
hitzetarik
zortzi, bederatzi ez bada, berdinak direla Euskal Herri osoan, ahoskatze ezberdinak direlarik, eta beste hitzak ikasteko di rela; euskara batua beharrezkoa dela euskaldunen artean elgar ulertzeko; eus karazko prentsa irakurtzeko zailtasunak badirela baina ikasi behar zela, frantsesez irakurtzen ez jakitea harrigarria litzatekeelarik...
|
|
|
Aitzinsolasean lauzpabost egia agerian ematen zi tuen: euskara bat baizik ez dela eta euskalki bat besteak baino gehiago edo ho be ez dela; hamar hitzetarik zortzi, bederatzi ez bada, berdinak direla Euskal Herri osoan, ahoskatze ezberdinak direlarik, eta beste
|
hitzak
ikasteko di rela; euskara batua beharrezkoa dela euskaldunen artean elgar ulertzeko; eus karazko prentsa irakurtzeko zailtasunak badirela baina ikasi behar zela, frantsesez irakurtzen ez jakitea harrigarria litzatekeelarik...
|
|
|
Manuk bere lekukotasuna zuberotarrean idatzi du Biz kaiaren eta Zuberoaren artean zubia eginez, Allandek egiten maite zuen bezala. Horretan xeheki erakusten digu nola Allanderen jakitatea handia zen zuberotar kulturaz (pastoralak, maskaradak, kantuak, dantzak...), zubereraz(
|
hitzen
erranahia, jatorria, beste hizkuntzen eragina, hitz zaharrak...)," üngürüan agitzen zen orotaz", baita ere nazioarteko berriez. Zer langilea zen," zoinahi lan.
|
|
|
Manuk bere lekukotasuna zuberotarrean idatzi du Biz kaiaren eta Zuberoaren artean zubia eginez, Allandek egiten maite zuen bezala. Horretan xeheki erakusten digu nola Allanderen jakitatea handia zen zuberotar kulturaz (pastoralak, maskaradak, kantuak, dantzak...), zubereraz (hitzen erranahia, jatorria, beste hizkuntzen eragina,
|
hitz
zaharrak...)," üngürüan agitzen zen orotaz", baita ere nazioarteko berriez. Zer langilea zen," zoinahi lan.
|
|
|
Beñat Larrory Xiberoko Botza irratiaren berriemaileak Allanderen ekarpena irratiari aipatzen du, mintzatzeko zituen erraztasunak bere jakitate handia eta umorea baliatuz. Lan anitz egin du hor ere, adibidez" Egün bat
|
Hitz
bat" kro nikaren bostehun grabaketa eginez edo" Pasealdi" kronikan mendietako landareen, animalien izenak eta guneko toponimia landuz. Allanderen azken ibilaldia Ligitik Etxebarre sorterrira izan zen, halabeharrak haren azken ibilaldia izanen zela bazekien bezala.
|
|
|
" Sar
|
hitza
Eüskara lehen eta orai... Ziberoko Egünaria
|
|
|
" Guk ez diogu gure historia inori zor, guhaurek egin dugulako", in Ipar Euskal Herriko
|
Hitza
,.............................. 85 or.
|
|
|
Ez dugu ere aipatuko irratigintzan egin zuen lana, bereziki Zuberoako Xiberoko Botza irratiarendako. Blog bat bazuen ere bai,
|
Hitza
Pitz (http://hitzapitz.over blog.com/), eta aktiboa zen sare sozialetan. Halaber, Zuberoako gau eskola laguntzen zuen eta udan antolatzen ziren ikastaldietan bere laguntza ematen zuen.
|
|
|
Andres Urrutia euskaltzainburuaren lekukotasunean Allanderi idatzi dizkion
|
hitzak
hartuz, hau da, laburbilduz, liburu honen edukia: "(...) hona gure omenaldi xumea baina sentitua, zure eginikoen mailara iristen ez dena baina zure lekukotza etorkizuneko euskal belaunaldien eskuetara eraman nahi duena.
|
|
|
Denek dakigü, Zuberoan haboroxeagoa den laborantxa ttipiaren gibel egite hori, Frantziatik haratago ere Europako Batarzünaren heinean eginik diren hau tüen ondorioa dela. Alta, zerbait gisaz beren
|
hitza
entzünarazi düe hebenko laborariek, bai eta politika kargüdünek ere, eta beste laborantxa süerte batentako asmatürik diren jokabideak kanbiaraztea edo pürü hebenko nahien eta beharrentako doitzea kausitü... gaine horietan xedatü bide horik Züberoako eta Ipar Eüskal Herri osoko laborantxarentako ez ditean orozbateko galbide izan. Arrisküa beita, bai seriosa ere, azkenean heben gainti baratüren den laborantxa heinttoa bazterren doi bat xahü etxekitzeko eta aizi narteen bai bakantza igaraileentako berdegüne segürtazale bera izan dadin.
|
|
|
Astokeria handietan ari dira" horiek ez düe gure ber eüskara" edo" gük dügü egiazko eüskara emaiten" erraileak. Eüskarazko hamar
|
hitzetarik
zortzi, non ez den bederatzü, berberrak dira Eüskal Herri osoan eta ahozkatzetik horra dira desbardingoak. Halerik ere, eüskarazko hitz bakant elibat herrialde bakoitxean edo probintzia zonbaitetan baizik ez dirade erabilirik.
|
|
|
Eüskarazko hamar hitzetarik zortzi, non ez den bederatzü, berberrak dira Eüskal Herri osoan eta ahozkatzetik horra dira desbardingoak. Halerik ere, eüskarazko
|
hitz
bakant elibat herrialde bakoitxean edo probintzia zonbaitetan baizik ez dirade erabilirik. Eüskarazko hitz horik batuan sartürik agitzen ahal dira eta horien erran nahia ez da miraküiluz jakiten:
|
|
|
Halerik ere, eüskarazko hitz bakant elibat herrialde bakoitxean edo probintzia zonbaitetan baizik ez dirade erabilirik. Eüskarazko
|
hitz
horik batuan sartürik agitzen ahal dira eta horien erran nahia ez da miraküiluz jakiten: ikasi behar da.
|
|
|
" Sar
|
hitza
Eüskara lehen eta orai... Ziberoko Egünaria()" 3
|
|
|
Urtekari hau agertü zen püntü hetan, dena den, bazterrak franko bero zi ren," xurien" eta" gorrien" arteko ixterbegigoa eta aharrengatik. Frantziako Erre püblikan," gorriak" ziren nausi, eta elizatiar" xurien" kontreko
|
hitzak
eta jokabideak oso gogorrak ziren. Estatüa eta Eliza bereixi zütüan 1905eko le geak bazterrak orano sordei gaintzatü zütüan, herri txipienetara hedatzez" xurien" eta" gorrien" arteko gerla.
|
|
|
Ordü da orai bi
|
hitz
erran dezagün Ziberoko Egünariaren joanarazle nausia izan zen Jean Félix Larrieu mauletarraz(). Ezen, kaseta argialatzearen lehen hiru urtetan, Zunharretako seme zen Jean Iribarne erretora izan bazen ere bürüzagia, hortik aitzina, eta ürrentzeala artino, Jean Félix Larrieuk zütüan Ziberoko Egünariaren giderrak etxeki.
|
|
|
[in Ipar Euskal Herriko
|
Hitza
,]
|
|
|
Allandek arren ekarri dü galdürik ala güti baizik ez diren erabilirik
|
hitzen
arrajinaraztea, bena süstut gure mintzajearen eztabadatzea eta arrabiziaraztea.
|
|
|
Berak erraiten züan bezala" mintzaje bat kanbiatzen da eta aberasten baizik ez da kantüko mintzajer
|
hitz
zunbaiten hartzez, halaber eüskarentako".
|
|
|
Haatik xiberotar oroen gisa, zinez etxekirik zen xiberotarrari. Zonbat aldiz ez düt entzün murmuzikan üdüritzen beitzaion ez zela aski xiberotarrik entzüten Euskal Irratietako antenan, ala batuzko
|
hitz
bat erabilten zelarik xiberotar hitz bat bazelarik.
|
|
|
Haatik xiberotar oroen gisa, zinez etxekirik zen xiberotarrari. Zonbat aldiz ez düt entzün murmuzikan üdüritzen beitzaion ez zela aski xiberotarrik entzüten Euskal Irratietako antenan, ala batuzko hitz bat erabilten zelarik xiberotar
|
hitz
bat bazelarik.
|
|
|
Eüskara lantzen düen mündüan aspalditik erreferentzia bat zen, bena irratiari esker xiberotar eüskalkiarentako erreferentzia bat bilakatü zen xiberotar oroentako. Biga bostetan entzün dütüt kartieleko jendeak" galdegin ezok Socarrosi nola erraiten den hori" erraiten,
|
hitz
batetaz düdan zirelarik.
|
|
|
Horrek ez dü Allande epantxatü batuaren lantzeko (aipatürik izan den bezala aitzinetik süposatzen düt), eta jüstokin" Egün bat
|
hitz
bat" kronikaren mudelan bazüan abiatürik beste kronika bat xiberotar belharrietan batuzko hitzen sarrarazteko.
|
|
|
Horrek ez dü Allande epantxatü batuaren lantzeko (aipatürik izan den bezala aitzinetik süposatzen düt), eta jüstokin" Egün bat hitz bat" kronikaren mudelan bazüan abiatürik beste kronika bat xiberotar belharrietan batuzko
|
hitzen
sarrarazteko.
|
|
|
Allanderen potenzial radiofonika aitzinetik aipatü dügü, eta" Egün bat
|
hitz
bat" kronika hasi zelarik agortzen, beste estakürüa txerkatü eta atzaman günüan eüskararen lantzeko eta Allanderen jakintzaren helarazteko behazaleer.
|
|
|
Hor ere xiberotar
|
hitzak
beti aitzinean ezarten züntüan, erabiltez" xiberotarrez" hala" erraiten da" batuzko hitz bat erabilirik zelarik.
|
|
|
Hor ere xiberotar hitzak beti aitzinean ezarten züntüan, erabiltez" xiberotarrez" hala" erraiten da" batuzko
|
hitz
bat erabilirik zelarik.
|
|
|
Ez düt ihor ere espantatüko erraiten badüt haren mentsa egün oroz senditzen dügüla Xiberoko Botzan ez girelarik akort
|
hitz
ala erraiteko manera batentako. Zürkaitzirik gabe ere, zühainak jarraiki behar dü handitzen, agian okerxka.
|
|
|
Bi
|
hitzez
orano erraiteko, Allande, pentsatzen ahal düzüen bezala, Xiberoko bidexka eta xendeetan ezinago laket zela. Bide erakusle haütüa ere günüan bai bazterren, edo orokorki gure herriaren aipatzeko.
|
|
|
Allanderekin
|
hitz
egiteko lehen parada Euskararen Akademiak egokitu zidan, Battittu Coyos euskaltzain osoaren sarrera hitzaldia gertatu zenean. Maulen ginen eta poz handiarekin errezibitu genuen Coyos Zuberoako euskaltzain oso moduan lurralde horretako akademiko zuberotarren zerrendan.
|
|
|
Sona eta aipu handiko kazetaria, idazlea, bultzatzailea, irakaslea, etnografoa, euskalaria..., haren alorrak lerro laburretara ekartzea luzeegi joango litzaiguke.
|
Hitz
sotiletan adierazteko: gizona eta lurra, lurra eta gizona, Zuberoako lurrak ematen dituen gizaseme eta gizalaba aparteko horietarik euskararen mundura etorria.
|
|
|
Barka diezadazue ene buruaz mintzatu bainaiz hor, baina anekdota horrek erakusten du Allanderen atxikimendu mota nolakoa zen Herria eta Herriarentzat. Jende batzuk behin baino gehiagotan harritu baitzaizkit Allande bezalako euskal militante batek Herrian idazteaz, harridura horren arrazoia da hain segur Herriaren" espiritua" ez dutela ongi ezagutzen, ideia orotakoeri idekia den kazeta delarik, abertzale edo ez abertzale, sinesdun edo ez, euskararen atxikimendua eta ezberdintasunaren errespetua dituzten ber. Azken urteetan,"
|
Hitza
Pitz" blogea zuen erregularki atxikitzen Allandek eta sarean banatzen, idazlerro zorrotzez osatua," gogoeta as keak" berak izendatzen zituen moldean. Baina Allanderentzat, ez zen kontrae rranik aldi berean Hitza Pitz blogean eta Herria astekarian idaztean.
|
|
|
Jende batzuk behin baino gehiagotan harritu baitzaizkit Allande bezalako euskal militante batek Herrian idazteaz, harridura horren arrazoia da hain segur Herriaren" espiritua" ez dutela ongi ezagutzen, ideia orotakoeri idekia den kazeta delarik, abertzale edo ez abertzale, sinesdun edo ez, euskararen atxikimendua eta ezberdintasunaren errespetua dituzten ber. Azken urteetan," Hitza Pitz" blogea zuen erregularki atxikitzen Allandek eta sarean banatzen, idazlerro zorrotzez osatua," gogoeta as keak" berak izendatzen zituen moldean. Baina Allanderentzat, ez zen kontrae rranik aldi berean
|
Hitza
Pitz blogean eta Herria astekarian idaztean.
|
|
|
" Egün bat
|
hitz
bat" kronika famatüaren joanarazlea, bena ere kantore kronika eta pasealdi kronika.
|
|
|
Langile oroekin beti ontsa jin da Allande, gure kronika grabatü beno lehen beti orenxkot bat igaiten beitzüan irratiaren üngürüaren egiteko bakotxari
|
hitz
baten partekatzez.
|
|
|
Azken urte horietan hanitx markatü dütüan behazaleak izan zen" Egün bat
|
hitz
bat" izeneko kronika bat. 500 bat grabatü zütüan orotarat.
|
|
|
Arren Allande" Egün bat
|
hitz
bat" kronika horri arrimatü zen, eta hori zen izan egin züan lehen lana irratiarentako, nahiz eta üxü elgarrizketatürik izan zen aitzinetik haütetsi ala euskara ala Xiberoa eta Xiberoaren Historiaren jakintsü gisa.
|
|
|
Erringarri da nola orano egün behazaleek aipatzen dütüen
|
hitz
horiek eta süstut eztabadatzen. Ezagützen düelarik," ah bai ohit nük etxen hola erraiten günüala!"; ez düelarik ezagützen aldiz" bena nontik elkitzen dütü hitz horik Allandek?".
|
|
|
Erringarri da nola orano egün behazaleek aipatzen dütüen hitz horiek eta süstut eztabadatzen. Ezagützen düelarik," ah bai ohit nük etxen hola erraiten günüala!"; ez düelarik ezagützen aldiz" bena nontik elkitzen dütü
|
hitz
horik Allandek?".
|
|
|
Ejenplüen agerrarazteko, nihauri markatü naüen ezagützen ez nüntüan
|
hitzen artean
zonbait partekatü nahi deitzüet: inpüpiaje (naro, imur gaxto), espelüxat ala orano aho sabaia (le palais)...
|
|
|
|
Hitz
haboroxeak aita Lhanderen hiztegitik elkitzen züntüan, bena ere urtez eta urtez lantü düan jakitatean, besteak beste Aita Junes Casenave Harigilekin hiztegiaren eraikitzearekin.
|