|
2000
|
|
|
Kodea! Horra hor, berba magiko horren menera,
|
hainbat
belaunaldiren oihua. Berezkoa, parekorik gabekoa, besterik ezagutu ez duten lege jarduleentzat.
|
|
|
Hantxe gorpuztu zen, historian lehendabizikoz eta modu sistematiko batez, zuzenbidearen arlo bakoitzeko arauak batera jarri eta kodetuta aldarrika eta argitaratzea. Hartara, Kode Zibila, Zigor Kodea, Merkataritzako Kodea eta Prozedura zibil zein kriminaleko kodeak Napoleon Bonaparteren armadak hedatu zituen Europan zehar, sarri askotan, hango eta hemengo hizkuntzetara ere itzuliak eta bihurtuak2 Horiek ere, Bonaparteren meneko
|
hainbat
herrialdetan lege aldarrikatu eta indarrekoak.
|
|
|
Kode Zibilari dagokionez, argi dago Frantziako Kode Zibilak bolada berria ireki zuela, hain zuzen ere, Alemaniako BGB (Burgerliches Gesetzbuch) Kode Zibilak itxi zuena, 1900 urtean. Artean,
|
hainbat
kode hainbeste herri eta estatutan, Espainiakoa ere barne. Betiere, kodearen ideia bera, garaile eta indartsu.
|
|
|
Gizaki tolesgabe eta trauskilei ez zaie neketsu izaten seme alaba anitz izatea; aitzitik,
|
hainbaten
ezean, beldur dira horiek, ea nahikoak dituzten; bide beretik ere, eskandalurik gabe ikusi ohi da nola doan andrazkoa eskurik esku eta besorik beso, senar batengandik beste batengana; ume ahul eta gaixoen babesgabekeria ahalbideratzen da; ezkontzeko gaitasuna ukatzen zaie norbanako batzuei, horiek, euren adina dela eta, izadiaren egitekoentzat aproposenak ez direnean. Ezkontza lege politiko batzuek arautzen dute, ez lege zibil eta naturalek.
|
|
|
Idatzi, maisuki eta dotore idatzi zuela ezin uka.
|
Hainbatez
, Portalisen testu hori klasiko egin zaigu zuzenbide munduan, dela kodegintza berriaren filosofia erakusle moduan, dela iraultza frantsesak ekarri zuen gizarte burges horren antolamendu zibilaren agertoki gisa.
|
|
|
Horren ondorioz, atzerriko bidea hartu izana. Gerora ere, Zaharren Kontseiluaren kide eta
|
hainbat
kargutan jardun ondoren, Brumaireren 18ko estatu kolpeak ekarri zuen, Bonaparteren eskutik, Estatu Kontseiluaren legegintza sailera. Bera zen, Kode Zibilaren autuetan, taldekiderik jakintsuen eta eragileena.
|
|
|
Lehenengoaren ekimena ezaguna zaigu. Haren bultzada eta
|
hainbat
kontutan (familiakoetan nagusiki) ere, haren zuzeneko eraginak itxuraldatu zuen Kode Zibilaren bide malkartsua. Bonaparteren alboan, kontseilari trebe, Cambaceres magistratu hori, orduko Kode Zibilaren proiektu batzuen egile.
|
|
|
Horretan du erroa senarraren aginpideak. Gurasoena, beste aldetik ere, euren gizatasunetik eta zentzuaren heldutasunetik dator, eta,
|
hainbatez
ere, euren seme alaben ahuleziatik. Aginpide hori magistratura da eta horri eman behar zaio, Estatu askeetan, halako zabalera taxuzkoa.
|
|
|
Jakitun gara, bestalde ere, hona barruratzen diren
|
hainbat
esamolderen tinkotasuna ezbaian egon daitekeela. Beude oraingoz.
|
|
|
Zuzenbide erromatarra destainez eta arinkeriaz gaitzesten duten
|
hainbatek
ez dute berori behar adina ezagutzen. Berehala konturatuko gara horretaz, baldin eta gauza bagara bereizteko, batetik, zuzenbide hori eskuratu diguten bilduma horietan arrazoi idatzia deitua izan dena eta, bestetik, gure egoera eta usadioetatik at diren erakundeak; orobat, baldin eta bereizten badakigu senatukontsultoak, plebiszituak eta printze zintzoen ediktuak enperadoreen erreskriptuetatik, horiek baitira, izan ere, halako legeria eskatua, kreditu edo ezegokieraren arabera emana eta Erroma bera kolokan jarri zuten hainbat munstroren gortean moldatua, agerikoa baitzen horiek epaiak eta legeak jendaurrean saltzen zituztela.
|
|
|
Zuzenbide erromatarra destainez eta arinkeriaz gaitzesten duten hainbatek ez dute berori behar adina ezagutzen. ...nbide hori eskuratu diguten bilduma horietan arrazoi idatzia deitua izan dena eta, bestetik, gure egoera eta usadioetatik at diren erakundeak; orobat, baldin eta bereizten badakigu senatukontsultoak, plebiszituak eta printze zintzoen ediktuak enperadoreen erreskriptuetatik, horiek baitira, izan ere, halako legeria eskatua, kreditu edo ezegokieraren arabera emana eta Erroma bera kolokan jarri zuten
|
hainbat
munstroren gortean moldatua, agerikoa baitzen horiek epaiak eta legeak jendaurrean saltzen zituztela.
|
|
|
Hau da, beti izango ditugu usteak, hau nabarmena da; baina garrantzitsuena haiek gizarterako komenigarriak izatea da. Usteak finkatzeko moduak, Neurathen ustez,
|
hainbat
dira, komenigarri bakarra zientziarena izan arren. Usteen oinarria, bada, Neurathen aburuz, metodo hauei jarraituz finkatzen da:
|
|
|
Wittgensteinekin bat etorriz, honako galdera hau bururatu zitzaion Neurathi: nola jakin dezakegu egunero hizkuntza berbera erabiltzen dugula, hautemateak neurtzen uzten diguten erloju, erregela eta beste
|
hainbat
objektuei esker ez baldin bada. Filosofo honen aburuz, sentimen datuak zerbait pribatua eta hutsezina bailiran onartzeak arriskuan jartzen zituen Zirkuluaren tesiak, modu horretan sekula ezin baitzitekeen erabilitako terminoen esanahia ikasi.
|
|
|
Interpretazio batzuen ustez, lehenengoa gertatu da; beste batzuk, aldiz, bigarrenaren alde gaude. Izan ere, Vienako Zirkuluaren ideia asko egungo filosofiaren baitan ikus ditzakegu eta, orobat, Zirkuluaren ekarpenak neurri juxtuagoan kokatzea lortzen ari diren
|
hainbat
berrirakurketa zabaltzen ari dira. Honek guztiak beharbada balioko du, termino kontraesankorretan esanda, Zirkulu irekiaz mintzatzeko.
|
|
|
Carnapek bere karrera filosofikoan zehar erakutsitako
|
hainbat
parametrok bihurtu zuten zientziaren filosofo handienetakoa. Besteak beste, jarrera antimetafisikoa, filosofia analisi kontzeptual gisa deskribatzea edota filosofiarentzat interesgarriak ziren zientzi garapenekiko hurbiltasuna azpimarra daitezke.
|
|
|
Bada, interpretazio hau, alde batetik, zuzena dela deritzogu, batez ere bere premisa orokorretan, baina ez horrenbeste xehadura ugaritan. Ikuspuntu historikotik, ez ditu aipatzen Carnapek bere proiektuari lotu zizkion epistemologia neokantiarraren
|
hainbat
garapen, batik bat Cassirer, Rickert eta Bauch enak. Epistemologiaren ikuspegitik, aldiz, Aufbau ari egin diezaiokegun berrinterpretazio finago batentzat gako garrantzitsuenetakoren bat izan daitekeena ezkutatzen du:
|
|
|
Esan bezala, oro har Aufbau a enpirismo erradikalaren ekarpen garrantzitsuena izan zela onartzen da, liburu hau izanik logika berriaren, erlazioen teoriaren eta multzoen teoriaren tresneria berria erabiliz doktrina enpirista tradizionalean zehaztasuna eta indar berrituak barneratzera zetorrena. Haatik, badaude testuan interpretazio klasiko horretara egokitzen ez diren
|
hainbat
ekarpen:
|
|
|
Horrelako ‘garbiketa kontzeptualaren’ helburua, izan ere, metafisika ezagutzaren diskurtsotik ezabatzea besterik ez zen izan, ezagutza esperientziaren gainetik eta haratago kokatu nahi duen metafisikaren enuntziatuen ezabatzea, azken buruan. Hala, ‘Absolutu’, ‘esentzia’, ‘ego’, ‘berbaitango gauza’, ‘Beeltzebub’ eta beste
|
hainbat
gauza predikatzen dituzten enuntziatuak esanahigabeak lirateke zalantzarik gabe. Alde batetik, formalki egiazkoak ez liratekeelako eta, bestetik, esperientzian haiek egiaztatu edo errefusatzeko ezer ez zegoelako.
|
|
|
4) Arrazoimenak esperientziari dio zor bere izatea eta esperientziara mugatzen da: arrazoimen kontzeptu hau ez da razionalisten berbera; arrazoimen berri lez uler dezakegu, jarduera praktikorako baliagarria, ez metafisikoa, zeren politikak, etikak, erlijioak eta beste
|
hainbat
giza ekintzen esparruek berorren beharra baitaukate. Kasu honetan, bere ahalbide eta mugak aztertzen dituen arrazoimen kritiko bat da.
|
|
|
Egia esan, erlatibitatearen teoria Vienako Zirkuluaren ideal askoren paradigma bihurtu zen: kontzeptu behaezinekiko mesfidantza errepresentatzen zuen —’espazio absolutu’, ‘aldiberekotasun absolutu’ eta beste
|
hainbat
nozio metafisiko—, eta programa ezin hobea zen zientzian ‘gertakari enuntziatuen’ eta ‘konbentzio’ edo ‘hautazko definizioen’ artean bereizteko. Haatik, erlatibitatearen teoriak ez zien azken hitzik eman Zirkuluko tesiei, batez ere eragina elkarrenganakoa izan zelako eta batak bestearen beharra zuelako.
|
|
|
Lehenengoa Zirkuluko antifilosofoaren paradigma zen, beti prest ekintzarako, iraultzailea politikan eta ezagutzaren munduan. Beharbada horregatik izan ziren bere tesiak, fisikalismoarena ezik ikusiko dugunez, sarritan ahaztuak eta baztertuak —gaur egun, dena den, zientziaren filosofiaren
|
hainbat
analisiek Neurathen ikusmoldeak berreskuratu dituzte— Beste partaideek nahiago zuten Carnapen ildo neurritsua onartu, irekia baitzen zentzu askotan: irekia hasiera batean proposaturiko egiaztagarritasunaren tesi hertsiekin, hertsitasun hori zela-eta ikusmolde zientifikoaren proiektua kinka larrian ibiliko baitzen handik gutxira.
|
|
|
Dena den, filosofoen gehiengoa ez dago batere ados Popperren gehiegizko aitormenarekin. Hobeto esanda,
|
hainbat
ahotsek heriotzaren berri emate desberdinak zabaldu dituzte: batzuek Quine aipatzen dute —aldizka—, beste batzuek Kuhnen Iraultza zientifikoen egitura, eta beste batzuek nahiago dute ‘ikusmolde semantikoa’ deiturikoaren etorrera kontuan izan zientziaren filosofian.
|
|
|
Adimen handiko gizona, Neurath ekintzaren aldekoa zen. Leku batetik bestera zeramaten akademiaz kanpoko
|
hainbat
jardueratan erroldatu zen, behin bereziki bizitza motzeko Bavierako gobernu boltxebikean parte hartuz. Ekonomia xumeko intelektual judu baten semea zen, baina egoera horrek ez zuen bere aita atzera bota semea filosofian doktora zedin bihotz ematerakoan.
|
|
|
Horrela, gizon hau pianojole ona dela esaten dugunean, esan nahi dugu trebezia maila jakin batez zailtasun maila jakin bateko piezak jo ditzakeela. Eta, era berean, katarroa ez hartzea niretzat garrantzitsua dela badiot, esan nahi dut nik katarroa hartzeak nire bizitzan
|
hainbat
ondorio deskribagarri sortzen dituela; eta esaten badut hau errepide zuzena dela, esan nahi dut hau errepide zuzena dela helburu baten arabera. Horrela erabilita, adierazpen hauek ez dute arazo zail edo sakonik.
|
|
|
Antzeko
|
hainbat
kasutan bezala, euriaren Afrikako errege batena irakurtzen dut, euri garaia heltzen denean euria eragiteko eskatzen diotena11 Baina horrek esan nahi du ez dutela uste euria eragin ahal duenik, izan ere, bestela, urteko sasoirik lehorrenetan, lurra" a parched and arid desert" [basamortu idor eta elkor bat] denean, egingo lukete. Baina suposatzen bada, hasiera batean, jendeak euriaren erregearen ofizioa ergelkeria hutsez sortu izan zuela, orduan garbiago agertzen da martxoan euriak hasi izanaren esperientzia lehenagotik izan zutela eta urteko gainerako sasoietan euriaren erregea jardutera behartuko luketela.
|
|
|
3 Frazerrek hurrengoa dio: " Beharbada irakurleari
|
hainbat
galdera sortuko zaizkio: nolatan ez zuten gizaki azkarrek lehenago aurkitu magiaren gezurra?
|
|
|
Buruzagi sakratuen, ehorzleen, haurra egindako emakumeen, gerrara abiatutako gizonen eta abarren gainean ezarritako tabuen ondorio orokorra, pertsona tabutuok ohiko gizarte arruntetik at uztea da. Ondorio hori
|
hainbat
arauren bidez lortzen da: gizonak eta emakumeak etxola bananduetan edo aire zabalean bizitzera, sexuzko harremanak baztertzera, bestek erabilitako ontziak ez erabiltzera eta abarretara behartzen dituzten arauen bidez. Eta gerrariak garaile datozenean ere, bereziki etsaien odola isurrarazi badute, ondorio berdina eragiten da antzeko bideetatik.
|
|
|
Bere bizitzan zehar gaizki ulertua izan zen. Russell, Carnap eta beste
|
hainbatek
neopositibistatzat hartu zuten. Gero, filosofia analitikoa sortzen hasi zen garaian, bere aitatzat jo zuten Austin, Ryle eta beste filosofo batzuekin.
|
|
|
beti harrituta geratuko gara gauza baten edo bestearen aurrean. Hala eta guztiz ere, maiz balio guztiak (etika, estetika, erlijioa, kultura eta beste
|
hainbat
) sare batean sartu nahi ditugu, metodologia batean, errezeta liburu batean, behin betiko. Baina, zoritxarrez edo zorionez, hori ez da posible.
|
|
2001
|
|
|
Gureganaino iritsi diren elkarrizketetan eta Akademian eman zituen klaseen bidez. Akademia ikerkuntza eta irakaskuntza zentro bat izan zen, eta bere izena aurretik Akademorenak izandako Atenas ondoko lurretan kokaturik egonagatik hartu zuen. Bertan Platonek irakasle lana egiten zuen (baita bere ikasle aurreratuenek ere), eta jakintzaren
|
hainbat
alorretako garaiko ikertzaile handiak konferentzia edo kurtsoetan denbora tarte batez parte har zezaten gonbidatzen zituen, Knidoko Eudoxo matematikari eta astronomoa adibide. Kide izateko ez zen derrigorrezkoa" platonikoa" izatea, eta egiazki, bere ikasle gailenen arteko zenbaitek Platonen ideien doktrina eta printzipioen teoria eraso zituzten; hauxe da Platonen iloba eta ondorengoaren kasua, jarrera kritiko horrek ez ziolarik eragotzi Akademiako pertsonaia nabarmenetakoa izatea.
|
|
|
Baina zientzia garaikideak magnitudearekin inolako zerikusirik ez duen infinituaren beste nozio bat garatu du, matematikak adibide: zuzen erreal baten segmentu bat nahi
|
hainbat
aldiz zati daiteke, eta inoiz ez dugu lortuko zati ez daitekeen distantziarik. Zuzen berriak beti zati ditzakegu.
|
|
|
Platonen iritziz, bere maisu intelektuala izandako Sokrates ereduzko atenastarra izan zen, hiritarrari dagozkion betebeharrei bere bizitza osoa eskaini eta hiriaren ohiturak guztiz bereganatu baitzituen, giza naturaren oinarria ezagutza dela irakatsi, eta irakaspen hau eguneroko bizitzan praktikara eraman baitzuen,
|
hainbat
jende motarekin (goi mailako hiritarrak, atzerritarrak, jakituri maisuak —sofistak—) izandako elkarrizketetan zein gainerako gizarte eremuetan (milizia, gobernua...). Gaizki esaleek eta ezjakinek salatuta, indarrean zeuden arau legal guztiak betez, heriotza zigorra ezarri zioten.
|
|
|
Komunitate baten partaideek
|
hainbat
mota eta mailatako sareak eratzen dituzte taldearen partaide izateko: klase sozialak, lanaren zatiketa teknikoan nola kokatu, prestigiodun talde edo banakoekiko erlazioa, boterea nola eskuratu, truke ekonomiko edo sinbolikoa gauzatzeko moduak...
|
|
|
Baina, orduan, nola da posible trebetasuna unibertsala ez izatea? lonek Homerori buruz asko badaki, horrek Homerok
|
hainbat
eta hainbat gauzei buruz esandakoak ulertzen dituela esan nahi du, bestela esanik, Homerok haiei buruz esandakoak egiazkoak ala faltsuak diren erabakitzeko trebetasuna duela. Eta berdin luke gainerako olerkariekin, hauek gauza berei buruz hitz egiten baitute.
|
|
|
Baina, orduan, nola da posible trebetasuna unibertsala ez izatea? lonek Homerori buruz asko badaki, horrek Homerok hainbat eta
|
hainbat
gauzei buruz esandakoak ulertzen dituela esan nahi du, bestela esanik, Homerok haiei buruz esandakoak egiazkoak ala faltsuak diren erabakitzeko trebetasuna duela. Eta berdin luke gainerako olerkariekin, hauek gauza berei buruz hitz egiten baitute.
|
|
|
Sintesiaz, ordea, bere esanahi orokorrenean,
|
hainbat
errepresentazio elkarri eransteko eta beren anizkuntasuna ezagutza batean biltzeko ekintza ulertzen dut (A77/ B103 (E116)).
|
|
|
Bere bi galdera nagusien erantzunak, ezagumenarena (arrazoimen huts teorikoaren galdera) eta askatasun lege moralarena (bere arrazoimen huts praktikoaren galdera) potentzia den arrazoimenean ipintzen ditu eta ondoren —arrazoimenak determinatutako nahimenean— Gizakiaren izaera ilunpetan lagatzen du, inoiz gizakiaren izaeraren azalpenari eutsi gabe, nahiz eta, filosofo orok bezala, bere azkeneko eta gorengo ametsa gizakia zer den argitzea izan. Kant irakurri ahala, gizakiaren bere ikuspegia gero eta urrutikoago eta lainotsuago egiten zait, bere
|
hainbat
fakultatek ezkutatuta.
|
|
|
Oinarrizko ahalmen [Grundkraft] baten ideia, nahiz eta Logikak aurkitu ezin,... Arrazoimenaren printzipio logikoak batasun hau ahal bezain zabal egitea eskatzen du, eta zenbat eta elkarren berdinagoak aurkituko,
|
hainbat
eta egiazkoagoa azalduko da ez direla ahalmen bat beraren azalpen desberdinak, euren oinarrizko ahalmen dei daitekeenarenak baino.59
|
|
|
Guda bera ordenaz eta giza eskubideen goi errespetuz eramana izan bada, zerbait sublimea darama beragan eta bide batez
|
hainbat
sublimeago egiten du guda horrela daraman herriak, zenbat eta handiagoak izan diren jasan dituen arriskuak, kementsu jardunez; alderantziz, luzaroko bakeak azoka giroa garaiarazten du, eta batera egoismo soila, koldarkeria eta alferkeria, eta herriaren gogoa makurraraztea.90
|
|
|
Baina nire gogoa, ni maitagogo indargabetu egiten nau askotan sarkin horrek, sasigogo horri sasigogo hots egin eta gogotik uxatzeko nekez gauza naizela utziz. Eta zenbat eta sarkin hori nigan gehiago nagusitu,
|
hainbat
eta ilunago ikusten dut nire benetan gogoko dena, hainbat eta makalago geratzen naiz sarkin horren sasigogoei aurre egiteko. Eta gogokoak ez izan arren, betetzen saia naiteke gurari, nahi edo sasigogo ez gogokoak.
|
|
|
Baina nire gogoa, ni maitagogo indargabetu egiten nau askotan sarkin horrek, sasigogo horri sasigogo hots egin eta gogotik uxatzeko nekez gauza naizela utziz. Eta zenbat eta sarkin hori nigan gehiago nagusitu, hainbat eta ilunago ikusten dut nire benetan gogoko dena,
|
hainbat
eta makalago geratzen naiz sarkin horren sasigogoei aurre egiteko. Eta gogokoak ez izan arren, betetzen saia naiteke gurari, nahi edo sasigogo ez gogokoak.
|
|
|
Zorion bila aritzea, maitatze bila aritzea da. Maitatze bila gabiltza; zenbat eta maitagai hobe, ederrago, egiazkoago aurkitu eta maite izaten dugun,
|
hainbat
zoriontsuago. Horrela, berez eta zuzenean, zoriona ez da funtsezko giza helburua, zoriona eta maitatzea bat bera egiten ez badugu.
|
|
|
Zenbat eta biziago [productively] bizi,
|
hainbat
indartsuago bere kontzientzia... zenbat eta motelago bizi, ahulago egiten da bere kontzientzia; gizakiaren paradoxa eta tragedia zera da: kontzientzia orduan dela ahulagoa, indartsuen izan zukeenean.92
|
|
|
Gizakia hautari da, izan; aske, aldiz, dago ala ez dago. Eta zenbat lokarri,
|
hainbat
askatu behar. Hortik dator askatasun mota asko daudela baiestea, gizakiaren izaerari ez baino gizakiaren egoerari dagozkienak.
|
|
|
ehuneko laurogeita hemeretziko ziurtasunez jakingo bagenu egia zientifikoa pauso bakoitzean, azkenerako gure irudiaren —edozein datu zientifikoki behatuaren— egia zientifikoaren probabilitate matematikoa hutsean geratuko litzateke. Zenbat eta zientziak datu gehiago bereganatu,
|
hainbat
eta ezinago datu zientifikoen objektibotasuna onartzea fede hutsez izan ezik, gero eta mezu eta mezulari gehiagoren bitartekotzaz jasotako datuak onartu behar baitira. Eta pausorik gehienetan —baten batean bai? — ez dugu inolaz horrelako jakituriarik.
|
|
|
Hau ez dute aipatzen zientzialari fundamentalistek, gizakiaren jakintzaren objektibotasunean fededun direlako. Eta zenbat eta ozenago aldarrikatu objektibotasunaren postulatua,
|
hainbat
eta fededun itsuago direla erakusten dute.
|
|
2002
|
|
|
Zigor etxeen administrazioaren inguruan jaso ohi diren iritziak bateratzea eta adostea ez da, noski, batere samurra, gizabanako bakoitzak, zein den bere disposizio hasierakoa, nondik datorren eta zein helburu duen, zorroztasunzein induljentzia neurri desberdin eta kontraesankorrak proposatzen baititu. Zenbaitek ahaztu egiten du egindako okerrengatik atxiloturik dagoen presoa ere, beste edozein gizaki bezala, izaki sentibera dela; beste
|
hainbatek
, berriz, ez du ikusi nahi preso horien egoera zigortuta dagoenarena dela; batzuek presoen miseriak leuntzen lagunduko lukeen edozein gozabideri muzin egin nahi izaten diote, eta beste askok aldiz zigor etxeetan ezinbestekoak diren diziplina neurrien balio eta gizatasun eza aldarrikatzen dute.
|
|
|
Horren aurka egite aldera,
|
hainbat
oinarrizko printzipio argitzen saiatuko naiz ni hemen; izan ere, printzipio horiek aplikatzeari ekin diotenek antzutasuna eta ziurgabetasuna aurkitu dute ordainetan; beraz, erreforma kontuetan diharduten gizabanakoak elkar ulertzera eramango dituen programa moduko bat eskainiko dugu ondoko lerrootan.
|
|
|
Errazagoa da administrazio mota horrentzat, edozein espetxetan beharrezkoak diren zaintzaeta ekonomia arauak ziurtatzea. Goazen orain espetxeotako bame gobemuaren inguruko
|
hainbat
zehaztasun aztertzera.
|
|
|
Aire garbia arnasteko beharra ere osasun arauek agintzen dute. Ingeles jatorrizkoan hemen aipa ez daitezkeen
|
hainbat
zehaztasun aurkituko ditu irakurleak. Aire garbia etengabe berrituko duen makina bat eraikiaraziko dugu.
|
|
|
Erakunde erantsien printzipioarekin, presoa kartzelatik ateratzerakoan kontrolpean jarraitzeko modua bilatzen da eta honek ere garapen handia jaso duela esan dezakegu. Erakunde erantsi hauek batzuetan administrazioak berak eskaintzen dituen etxeak dira, baldintzapeko askatasunak irauten duen garairako egokituak direnak (parole edo probation houses), nahiz eta beste
|
hainbatetan
presoekin lanean diharduten gobernuz kanpoko erakundeek kudeatzen dituzten, kasu hauetan, erakunde hauek kontrolerako mekanismo baino presoaren integrazio sozialerako bitarteko diren arren. Tutoretza eta kustodia ematen ez den kasuetan ere, administrazioak beste bitarteko batzuen bidez (langile sozialak, epailearen aurreko agerpenak...) preso izan denaren gaineko kontrola ia beti hartuko du denbora epe batean zehar.
|
|
|
Benthamen bi Hitz atze luzeak hogeita bat Gutunak baino bi aldiz luzeagoak, eta are luzeagoak, dira bien ala biak. Gutunak atzerriko herri batean idatzi zituen, eta han Benthamek ezin zituen eskuratu
|
hainbat
liburu edo bestelako erreferentzia material; presaka idatzi zituen, eta damutuko ez bazen, gutxienez errepasatu eta osatu egingo zituen, bere denbora librean. Gutunen izenburuei begiratu bat boteaz ikusiko dugu Benthamen pentsamenduek garapen honen lehen mailan Panoptikoarekiko zuten helburua:
|
|
|
Aldez aurretik eskertzen dizkiot, Jauna, hartutako lanak eta eskainitako arreta. Testuotan aurkezten diodan proiektuari dagokionez, berriz, uste osoa daukat, proiektua ezagutzen duten
|
hainbat
adituren iritzi jakintsuetan oinarriturikoa berau, martxan jarri eta aurrera eraman daitekeela. Frantzia da herri guztien artean ideia berri eta baliagarriak eskuzabalen hartzen dituena; Frantzia da, halaber, berorri eskaintzen diodan proiektua arrakastatsu bihur dezakeen eta aurrera eramateko prest egon daitekeen herri bakarra.
|
|
|
Honako bilkura honen helburua zera zen: Bentham filosofo utilitaristaren Panoptikoa aztertzea eta
|
hainbat
diziplina eta alorretan duen gaurkotasuna azaltzea. Aparteko giroan eta zorroztasun filosofikoa metodo gisa hartuta, gure gizarteari buruzko hausnarketa emankorrak eta aplikagarriak egiteko aukera izan genuen Iruñean.
|
|
|
Bigarrenik, Joana Garmendia, Ibon Plazaola eta Larraitz Ugarteri, egin duten lan onagatik. Catherine Pease Watkin eta Bentham Project eko langileei,
|
hainbat
zalantza argitzeaz gain, gure proposamen exotikoari baietz esateagatik. Amaitzeko, eskerrak ere proiektu hau egia bihurtzea ahalbidetu duten Jakineko lagunei, elkarlanerako erakutsi duten jarrera irekiagatik.
|
|
|
Haien erreformari dagokionez, berriz, ez zaio oro har arreta nahikorik jarri, dela guztion aldetik egon den axolagabekeria ikaragarriagatik, dela hura lortzeko itxaropena galdu eta, amore emanez, bertan behera utzi dugulako lan hori. Gisa horretako
|
hainbat
saiakera ez dira oso zorionekoak izan eta beste zenbait proiektu, berriz, urrats handi samarrak eman beharra eskatzen zutela-eta, bertan behera utzi behar izan dira. Halatan, bada, espetxeak gaurdaino egoitza higuingarriak eta krimen guztien eskola zein miseria guztien biltoki izugarriak izan dira, ikaraturik baizik bisita ez genitzakeenak; gizatasun apur batez jokatu izan duen batek baino gehiagok ere heriotza jaso izan du inoiz ordainetan.
|
|
|
Halatan, bada, espetxeak gaurdaino egoitza higuingarriak eta krimen guztien eskola zein miseria guztien biltoki izugarriak izan dira, ikaraturik baizik bisita ez genitzakeenak; gizatasun apur batez jokatu izan duen batek baino gehiagok ere heriotza jaso izan du inoiz ordainetan. Are gehiago, espetxeetan gertatu izan diren bidegabekeriak oro misterio handienean geratuko ziratekeen baldin eta Howard eskuzabalak, zeina espetxeen aldeko apostolutza egiten bizi osoa pasatu eta gero haien erreforma defendatzearren martiri hil baitzen, gobernuen axolagabekeriak klase guztietako ustelkeriatara eramandako
|
hainbat
eta hainbat dohakaberen berri publikoki eman izan ez balu.
|
|
|
Halatan, bada, espetxeak gaurdaino egoitza higuingarriak eta krimen guztien eskola zein miseria guztien biltoki izugarriak izan dira, ikaraturik baizik bisita ez genitzakeenak; gizatasun apur batez jokatu izan duen batek baino gehiagok ere heriotza jaso izan du inoiz ordainetan. Are gehiago, espetxeetan gertatu izan diren bidegabekeriak oro misterio handienean geratuko ziratekeen baldin eta Howard eskuzabalak, zeina espetxeen aldeko apostolutza egiten bizi osoa pasatu eta gero haien erreforma defendatzearren martiri hil baitzen, gobernuen axolagabekeriak klase guztietako ustelkeriatara eramandako hainbat eta
|
hainbat
dohakaberen berri publikoki eman izan ez balu.
|
|
|
Hori guztia horrela, sistema berriaren onurak sentitzen eta ulertzen lagunduko diguten
|
hainbat
zehaztapen solte ekarriko ditugu hona jatorrizko ingelesetik.
|
|
|
Benthamen Panoptikoa a Dorrea, begirale zentrala b Dorrera daraman eskaileraren hasiera c Dorrearen eta eraikin nagusiaren arteko espazioa d Presoentzako ziegak e Eraikinaren eskailera nagusia f Eraikinerako sarrera g Galeria baitiogu. Presoen sailkapenaren printzipioa, diziplina eta beste
|
hainbat
aspektu lantzerakoan eredu arkitektonikoak bere eragina badu ere, Panoptikoaren gobernuaren administrazioan sakonago landuko ditu jurista ingelesak.
|
|
|
Asmakizun honen arkitektura ereduak eragin irregularra eduki badu ere, azaltzen dituen printzipioek garapen handia izan dute gerora eraiki diren kartzeletan, baita kontrolerako bitarteko diren beste
|
hainbat
erakundetan ere.
|
|
2003
|
|
|
Aitzitik, politikan badira zenbait lege aldaezin: agintariei obeditu behar zaiela agintzen dutenak; bakoitzari berea eman behar zaiola eta ezin dela kalterik egin zehazten dutenak; onustea, fideltasuna zein zintzotasuna ezarri eta doloa kondenatzen dutenak; eta, azkenik, lehenengoen menpe dauden beste
|
hainbat
lege berezi. Horrek ondorioztatzen du, bai erlijioak eta bai politikak lege aldaezinak eta nahierarako legeak erabiltzen dituztela; ondorenez, beste ikuspegi batetik bereizi behar da zeintzuk diren erlijioari dagozkionak eta zeintzuk politikarenak.
|
|
|
Egin eginean ere, maiz sarri zuzenbide publikoko gaien inguruko arazoak sortzen dira gizabanakoen artean, esate baterako, zenbait kargu bete behar direnean, kontribuzioak kobratu nahiz ordaindu behar direnean, eta abar; gisa bertsuan, jendeen zuzenbideari dagozkion autuak ere gerta daitezke, hain zuzen ere, guda baten, errepresalien nahiz bake tratatuen ondorio direnak; eta, azkenik, onuren edo antzeko kontuen bezalako eliza gaiak ere izan daitezke. Amaitzeko, gizabanakoen artean justizia egiteko,
|
hainbat
lege erabili behar dira, ordena publikoaren erregelamenduak, hain zuzen: delituen zigorrak ezartzen dituztenak edota epaitzeko modua, epaileen eginbeharrak nahiz jurisdikzio desberdinak zehazteko erregelamenduak.
|
|
|
Esangura horretan zuzenbide zibilak zuzenbide publikoko bestelako gaiak barruratzen ditu eta erromatar zuzenbidearen liburuetara bilduak diren beste gai eklesiastikoak ere. Halaber, bertara batzen ditu gure erabileran ez dauden
|
hainbat
gai, hain zuzen ere, erromatar zuzenbidea ikasten dutenek ikertu beharrekoak, gure erabileran dauden horiekin izan ditzaketen zerikusiak direla eta.
|
|
|
Guztiek ere gizartearen ordena moldatzen dute, osorik nahiz zatika, edota mota askotako gaiak.
|
Hainbatez
, aise ikusten da legeak orokorragoak direla, lehen lehenetatik hurbilago dauden neurrian. Eta orokortasun txikiagokoak direla, arautu behar dituzten negozioetan jaisten diren ber. Beraz, batzuk orokorrak dira edozein gaitarako, kasurako, onustea arautzen dutenak, dolo eta iruzurra debekatzen dituztenak, eta antz bertsukoak eta beste batzuk, gai askotarako erkide izanik ere, ez dagokie guztiei.
|
|
|
12 Nahierarako legeak erabiltzeko bigarren arrazoia izan da zenbait usadio sartu direla, gizartean erabilgarriak izango direla uste delako. Horrela sortu dira, berbarako, enfiteusia, zentsuak, atzera eskuratzeak, ordezpenak nahiz antzeko eginerak, eta horiek guztiak nahierara ezarri dira; gaiok gizakiak asmatu dituenez, nahierarakoak dira eta izaera bereko
|
hainbat
erregelek zehazten dituzte.
|
|
|
Hortik dator gizartean bi gai mota erabiltzea. Maizko beharrizanei dagokienez, batzuk naturalak eta oinarrizkoak dira, eta betidanik erabili izan dira toki guztietan, halakoak ditugu, trukea, errentamendua, gordailua, komodatua nahiz bestelako hitzarmen asko, edota tutoretza, oinordetza zein mota horretako beste
|
hainbat
. Beste gai batzuk nahierarakoak baino ez dira, hain zuzen ere, aurreko lerrokadan aipatutakoak.
|
|
|
17 Nahierarako legeak ezartzeko bi arrazoiak kontuan izanda, legeok bi motatakoak izan daitezke. Alde batetik, lege naturalen ondorio hutsak direnak ditugu, hala nola, seme alaben senipartea zehazten dutenak, adin nagusitasuna lortzeko adina finkatzen dutenak, eta antzekoak; beste alde batetik, nahierarako gaiak arautzeko ezarri direnak dauzkagu, besteak beste, ordezpen mailak zehazten dituztenak, enfiteusiaren laudemio eskubideak finkatzen dituztenak eta izaera bereko beste
|
hainbat
.
|
|
|
Hori dela bide, gurasoen maitasuna bat etorri behar da seme alabek jaiotzean duten egoera horrekin; bat etorri behar da, orobat, bizia izateagatik seme alabek dituzten beharrizan guztiekin. Gauzak horrela, gurasoek
|
hainbat
eginbehar dituzte, hala nola, hezkuntza eginbeharra, heziketa eginbeharra, bai eta gainerako guztiak ere. Seme alabek ere maitasuna zor diete euren gurasoei, eta maitasun hori bat etorri behar da seme alabon eginbeharrekin, alegia, mendekotasun, esker on, obedientzia eta bestelako eginbeharrekin.
|
|
|
Epaileok ez dute haien espiritua atzematen, eta espiritu horrek justiziaren funtsezko printzipioa barneratzen du. Epaileek, orobat, ez diete erregela horiei ematen haiei dagokien zabalkundea, eta jasan egiten dituzte
|
hainbat
desleialtasun eta bidegabekeria; ez lituzkete, ordea, desleialtasun eta bidegabekeria horiek zigorrik gabe utziko, bigarren legearen espiritua, alegia, gainerako lege guztien oinarria, arau moduan izango balute.
|
|
|
Edozein modutan ere, 1804 urteko Kode Zibilean, Domaten irizpidea ez zen agerikoa, erromatar zuzenbide klasikoarena garaile izan baitzen.
|
Hainbatez
, kodean barruratu zen, eta, Gaius erromatar juristarengandik zetorren zuzenbide gaien sailkapen klasikoaren aurrean (pertsonak, gauzak eta akzioak), Domatek, lehen azaldu bezalaxe, osterantzekoa dakar argira, bi esparruko hurrenkera, hain justu ere, betebeharrak eta oinordetzak, aitzina ezarrita pertsonak eta gaiak barruratzen dituen liburua.5
|
|
|
Soka beretik ere,
|
hainbat
eta hainbat jurista ari dira XVII. mendean frantsesa gero eta gehiago erabiltzen, erregea bera goraipatzeko eta laudatzeko tenore eta asmotan. Latinak, alabaina, bazuen bere bidea, batez ere garai honetan, Erdi Aroko testuen garbiketaeta orrazketa prozesuan.
|
|
|
Soka beretik ere, hainbat eta
|
hainbat
jurista ari dira XVII. mendean frantsesa gero eta gehiago erabiltzen, erregea bera goraipatzeko eta laudatzeko tenore eta asmotan. Latinak, alabaina, bazuen bere bidea, batez ere garai honetan, Erdi Aroko testuen garbiketaeta orrazketa prozesuan.
|
|
|
Lege guztiak, batik bat, ekitatearen erregela berezkoak baino ez direnak, herri eta gizabanako guztientzat dira, eta, horren ondorenez ere, hizkuntza guztienak... Egun frantses hizkuntzak antzinako hizkuntzak
|
hainbat
gauzetan gainditzen ditu; arrazoi hori dela eta, herri guztiek ezagutzen dute, eta berari dagozkio halako argitasun, zorroztasun, zehaztasun eta duintasuna, horiek ere legeen ezaugarri oinarrizkoak direla; horrexegatik ez dago beste hizkuntzarik gai honi hain atxikia izan dakiokeenik... (Lege zibilak, euren berezko hurrenkeran, hitzaurrea)
|
|
|
12 Argigarri, orobat, Ragueauren hiztegia (ikus Bibliografia), gidari ziurra delako Domaten garaian indarrean eta bizirik zeuden
|
hainbat
erakunderen esanahia eta araubidea agerian uzteko. Horien euskaratzea ere, aurrekoen bide beretik egin da, beharrezkoen izan diren baliabideei eutsiz.
|
|
|
Printzipio horietan egundo ere ez da salbuespen edo ezespenik; printzipioetatik datozen erregeletan, ordea, salbuespenak gerta daitezke, kasu batzuetan bederen.
|
Hainbatez
, Abrahamek legez hil zezakeen semea, biziaren eta heriotzaren arbitrorik gorenak horixe agindu zionean; eta hebrearrak, kriminalak izan gabe, egiptoarren aberastasunez jabetu ziren, unibertsoaren nagusiak hala aginduta, beronek eman baitzizkien horiek.
|
|
|
Gizakiarengandik at ikusten ditugun zeruak, izarrak, argia eta haizea on erkide gisa dira ageri, horien erabilera bat bederari dagokio oso osorik, lurrak eta itsasoak sortzen dituzten gauza guztiak erabilera erkidekoak diren ber; hala ere, deus ez da erabilgarri gure premietarako, artean
|
hainbaten
lana ez badago. Horrek gizakiak ezinbesteko egiten ditu bata bestearekiko eta modu berean, elkarrekiko harreman ugariak sortzen, nekazaritza, merkataritza, arteak, zientziak eta bestelakoak ere, bizitzaren premia ugariak nahitaezko egiten dituztenak.
|
|
|
1 Ezkontzak
|
hainbat
lotura eratzen ditu senar emazteen artean; jaiotzak, halaber, zenbait lotura sorrarazten ditu guraso eta seme alaben artean. Lotura horiek guztiek sozietate berezia ezartzen dute familia bakoitzean eta, sozietate horren barruan, Jainkoak estu estu lotzen ditu familiakideak; batasun horren ondorioz, familiakideok behartuta daude elkarrenganako maitasunaren eginbeharrak etenik gabe erabiltzera.
|
|
|
Horretarako osagaien artean, lehen lehena, zuzenbide naturaleko
|
hainbat
printzipio eta erregelak zerrenda egokian jartzea, gerora zuzenbide zibilean aplikagarri izan daitezen, Arrazoiaren argia dela medio, gizaki guztiek jakin ditzakete justiziari eta ekitateari dagozkion erregela erkideak. Hortaz, arrazoiaren argia lege gisa har daiteke, ulermen guztietan islatzen baita, nahiz eta nork bere burua maitatzeak ulermen horietan nolabaiteko ilunaldiak barreiatu.
|
|
|
Izan ere, lehenengoetan bakar batek hitz egiten du, eta haren borondatea da legea; baina, bigarrenetan, kontratugileen gogoa da lege egiten dena.
|
Hainbatez
, baten gogoa bestearekin bat etorri behar da, eta premiazkoa da bi biek elkar ulertu eta bateratzea; sarritan ematen da, printzipio horren arabera, klausula ilunen interpretazioa ez dela egiten mintzo ari denaren gogotik, bestearenetik baino, hori arrazoizko denean. Salmentan, beraz, saltzaileak hitz ilunak erabili baditu salduaren ezaugarriak adierazteko, kasurako, etxe baten kasuan esan bada bere zortasunekin saltzen zuela, eurok aktiboak edo pasiboak ziren bereizi gabe eta berehala idoro bada ezkutuko baten menpean dagoela, norbaiti bidea emateko, edo eraikina jasotzeko debekua edo horrelako kaltea sortzen duen modukoa, halako moldez, ezen, erosleak, hori ezaguturik, erosiko ez zukeen edo salneurri txikiagoa emango zukeen; orduan, saltzailearen esamolde iluna ez da interpretatzen gogoaren arabera, ezpada eroslearenetik, horrek baitu bere alde halako ustea, hain zuzen ere, etxea zortasun horrek ukitua zela ez ulertzearena; kasu horretan saltzaileak berme eragingarria gauzatu du, gai hau arautzen duten erregelen neurrira.
|
|
|
Hirugarrenak, berriz, bere arlora biltzen ditu gizakien erabilerarako xedaturik dauden gauzen artean, lege zibilek egindako halako hurrenkera, betebehar eta oinordetzaren ikusmiratik.
|
Hainbatez
, betebeharren arlotik bereizten dituzte legeek merkataritzako gauzak, merkataritzaz kanpokoetatik aldentzeko; orobat, gauza publikoak sakratuetatik; eta oinordetzaren sailean ere, ondasunetan badira, besteak beste, aitaren edo amaren aldekoak, norberezkoak edo oinordetzaren bitartekoak, askeak edo lotuak.
|
|
|
Hori guztia dela bide, kasurako, lehen zatiaren lehen liburuan, hitzarmen desberdinen motak azaldu ostean, salmentaren kontratua kokatu da. Eurotan guztiotan ez dago horren moduko beste legerik, bere baitara
|
hainbat
zehaztasun hartzen duenik; beraren erregelak ere beste batzuentzat dira aplikagarri eta esparru zabaltzaile. Orobat jokatu da guzti guztiok ordenapean jartzean.
|
|
|
Zuzenbide publikoko gai horiek aurrekoak dituzte lehen liburuan datozenak. Horiek ere, bertan emango diren zuzenbide publikoko
|
hainbat
erregela jakinekotzat jotzen dute. Begi bistakoa denez, zuzenbide publikoak hurbileko harremanak ditu gizabanakoekin.
|
|
|
Eta zenbat aldiz gertatzen da aditu baten iritzi harro eta hantustea ezjakin batek bere lekuan jartzen duela!
|
Hainbat
eta hainbat asmatzailek ezinezko makinak eraikitzen dituzte. Abokatuek behin eta berriro erakusten dute aditu batek zertaz hitz egiten ari den ere ez dakiela.
|
|
|
Eta zenbat aldiz gertatzen da aditu baten iritzi harro eta hantustea ezjakin batek bere lekuan jartzen duela! Hainbat eta
|
hainbat
asmatzailek ezinezko makinak eraikitzen dituzte. Abokatuek behin eta berriro erakusten dute aditu batek zertaz hitz egiten ari den ere ez dakiela.
|
|
|
" Beste zerbait" horren zati bat da paradigmaren berezkotasuna deituko dudana. Edozein unetan espezialitate jakin bateko profesionalek
|
hainbat
eta hainbat klasiko ezagutu ditzakete, horietako batzuk —Ptolomeo eta Kopernikoren edo Newton eta Descartesen obrak, esaterako— neurri handi batean elkarren artean bateraezinak. Baina talde horrek berak, paradigmaren bat izatekotan, soilik bat eta bakarra izan dezake.
|
|
|
" Beste zerbait" horren zati bat da paradigmaren berezkotasuna deituko dudana. Edozein unetan espezialitate jakin bateko profesionalek hainbat eta
|
hainbat
klasiko ezagutu ditzakete, horietako batzuk —Ptolomeo eta Kopernikoren edo Newton eta Descartesen obrak, esaterako— neurri handi batean elkarren artean bateraezinak. Baina talde horrek berak, paradigmaren bat izatekotan, soilik bat eta bakarra izan dezake.
|
|
|
Elektrizitateari buruzko horien kontzeptu guztiek bazuten zerbait amankomunean —batetik, saiakuntza eta behakuntzatik, eta, bestetik, garaiko zientzi ikerketa guztiak gidatzen zituen filosofia mekaniko korpuskularraren aldaera batetik edo bestetik eratortzen ziren— Haatik, osagai komun horiek guztiek ez zieten ematen beren lanei famili antzekotasun bat baino.
|
Hainbat
eskola eta azpieskola lehiakideen existentzia onartzera behartuta gaude: bakoitzari metafisika korpuskularraren aldaera jakin batekin (cartesiar ala newtondarrarekin) duen erlaziotik datorkio indarra, eta bakoitzak bere teoriak hobeki azal zezakeen fenomeno elektrikoen multzo jakin hori nabarmentzen du.
|
|
|
|
Hainbat
alditan egin zizkioten eskola horiek ekarpen esanguratsuak Franklinek zientzia elektrikoarentzat lehen paradigma eratzeko abiapuntutzat hartu zuen kontzeptu, fenomeno eta tekniken gorputzari. Eskola horietako kideak baztertzen dituen zientzialariaren edozein definiziok horien ondorengo modernoak ere baztertuko ditu.
|
|
|
Bere lana oinarritzen duen teoriarekin funtsean bat ez datorren zer edo zer badagoela onartzen duenean, ordura arte onartutakoa baino funtsezkoagoak diren teoriaren eraketak saiatuko ditu zientzialariak. (Krisi aroan, teoria paradigmatikoaren
|
hainbat
eta hainbat aldaera agertu ohi dira.18) Aldi berean, zailtasuna azaldu den eremuan sarritan esperimentazio ausazkoagoei ekingo die, egoera zuzentzeko biderik adieraziko lukeen ondorioren bat aurkitzeko itxaropenak gidatuta. Nire aburuz, halako baldintzatan bakarrik asmatzen eta onartzen dira zientzi teoriaren baitako funtsezko berrikuntzak.
|
|
|
Bere lana oinarritzen duen teoriarekin funtsean bat ez datorren zer edo zer badagoela onartzen duenean, ordura arte onartutakoa baino funtsezkoagoak diren teoriaren eraketak saiatuko ditu zientzialariak. (Krisi aroan, teoria paradigmatikoaren hainbat eta
|
hainbat
aldaera agertu ohi dira.18) Aldi berean, zailtasuna azaldu den eremuan sarritan esperimentazio ausazkoagoei ekingo die, egoera zuzentzeko biderik adieraziko lukeen ondorioren bat aurkitzeko itxaropenak gidatuta. Nire aburuz, halako baldintzatan bakarrik asmatzen eta onartzen dira zientzi teoriaren baitako funtsezko berrikuntzak.
|
|
|
Behin paradigma eta harenganako konfiantza ditugunean, zientzialariak esploratzaile izateari uzten dio erabat, edo, bederen, ezezagunaren esploratzaile izateari uzten dio. Horren ordez, ezagututakoa eratzen eta zehazten saiatzen da, lan horretarako xede bereziko zenbait aparatu diseinatuz eta baita xede bereziko teoriaren
|
hainbat
egokitzapen ere. Diseinu eta egokitzapen puzzle horien ebazpenean lortzen du plazer osoa.
|
|
|
Izan ere, zientzialariak bere aurrean gertatzen diren fenomenoak ulertzeko modu bereziak ditu, paradigmaren araberakoak, errealitatea era zientifiko jakin batean ikusten ikasi arte. Hori dela eta, bere komunitateko beste zientzialariekin komunean dituen ezagutzaren
|
hainbat
postulatu, uste eta ohitura intelektualak onartzen ditu. Bera eta beste zientzialariren bat bereizi egiten badira, horrek beste zientzialaria aparteko paradigmaren parte dela nahi du esan.
|
|
|
esanahi horren arabera, zientzialariak errealitateari buruz duen oinarrizko usteei eta munduari buruzko irudiaz ari da Kuhn. Paradigmaren kontzeptu horren azpian
|
hainbat
ikusmolde daude, hala nola atomismoa, mekanizismoa, fenomenismoa...
|
|
|
esanahi horrekin paradigma bera duen zientzialari komunitate bateko barne eta kanpo harremanei eta egiturari buruz ari da Kuhn. Paradigma erakundeen menpe ere badagoela azpimarratzen du Kuhnek, zientzialari komunitatea elkarte zientifikoetan batzen baita, argitalpen eta ikerkuntza proiektu mota zehatzak babesten dituelako, eskuliburu batzuei laguntzen dielako, eta kongresuak, akademiak eta beste
|
hainbat
ekimen sostengatzen dituelako.
|
|
2004
|
|
|
Eta horretarako, garbi geratu den bezala, pentsamenduan jarriko du gizon emakumeok mundua ulertu ahal izateko oinarria eta hastapena. Dena dela, arazo zailentzako ebazpen errazik ez dagoen legetxe, hemen ere
|
hainbat
oztopo aurkituko dugu Descartesen proposamena onartzea korapilatsua bihurtuko duena. Horretan traba nagusia Jainkoari buruz eskaintzen duen adieran aurkituko da; hain zuzen nahikoa zaila gertatuko zaiolako, aipatu dugun bezala, bateratzea bera perfektua eta akatsgabea izatea eta, era batera, akastuna den munduaren sortzailea izatea eta munduaz erabat bananduriko existentzia izatea.
|
|
|
Eredu matematiko idorretan geratzea eta naturaren ezagutzari bizkarra ematea leporatu izan zaio Descartesi, arrazoimenari lehentasuna eman ziolako giza ezagueraren beste dimentsio batzuen aurrean. Baina nahikoa garbi utziko digu, bere lanetako
|
hainbat
pasartetan, bere helburua ez dela mundu formal huts batean geratzea eta naturaren ezagutzatik aldentzea, baizik eta arrazoiketa hori erabiltzea naturari buruzko ezagutza gehitzeko eta aurkikuntza berriak egin ahal izateko bideak irekitzeko. Interes hau makina bat arlori buruz erakusten duen jakinguran eta egiten dituen ekarpenetan igarriko da.
|
|
|
Hemen horren adierazgarri modura adibide bat eskaintzearren, medikuntzarekiko erakutsi zuen interesean geldituko gara apurtxo batean. Descartesek
|
hainbat
adibide hartuko ditu gai honekin lotuta bere azalpenak ematean —esaterako, odolaren zirkulazioaz diharduenean, bere Diskurtsoaren bosgarren atalean, gorputzaren higiduraren ikuspegi mekanizista azaltzeko—, baina horretaz gain arreta jarriko die, halaber, berak sortutako metodoaren garapenak arlo honetan ekar ditzakeen onurei. Gure gizonak, hilezkortasuna aginduko ez zuen arren, medikuntzaren bidez bizitza luza zitekeelako eta zenbait oinaze ezaba zitezkeelako itxaropen osoa zeukan, eta horregatik gerorantzean garatzeko zen medikuntzan bere metodoak izan zezakeen eragina erakusten oso interes handia agertuko zuen.
|
|
|
Pentsamendu hauen artetik lehenetakoa zera izan zen: jabetu nintzela kontuan izan behar nuela zati ugariz osatua eta zenbait maisuren eskuez egindako lanetan ez dagoela, sarritan, bakar batek egindako lanetan
|
hainbat
perfekzio.3
|
|
|
Etikaz zein mistikoaz zentzuz eta tajuz hitz egin daitekeelako adibiderik gardenena Ebanjelioak ditugu. Jesus ez zen isildu,
|
hainbatetan
isilik geratu bazen ere. Haren hitzek bere isiltasunaren argitan egiten dute argi.
|