|
2010
|
|
|
Garai hartan euskaraz idazten zutenengan ardatz antzeko pentsamenduak gorpuztu ziren. Pentsamendu ardatz
|
haien inguruan
dabiltza ia guztiak; hau da, nolabaiteko adostasunera iritsi zirela dirudi. Hau dio Julen Urkizak sarrerako paragrafo batean:
|
|
|
Etxetik ahalegindu zen ikasketak jarraitzen. Liburuetara guztiz zaleturik,
|
haiek
irakurtzen ematen zuen gaixoaldiak, besterik ezean, eskaintzen zion astia. Hau dio Anak:
|
|
|
Barruz, adimenez, janzteko, pentsamendu eta ideien munduan murgiltzeko ezin hobeki etorriko zitzaizkion irakurketa
|
haiek
. Lehenik barruko biltegia hornitu behar, gero beretik emango bazuen, hutsetik ez baita ezer sortzen.
|
|
|
–Artibai?,. Txori Erreka?,. Basa txoritxu? etab.
|
Haien artean
garbi ikusi omen zuen bere bidea zein zen: bere herriaren eta euskararen alde lan egitea.
|
|
|
Honek hartu zuen bere gain Kirikiñok sortu eta bere ardurapean izan zuen euskal atala. Lauaxetaren lan nagusietakoa herrietako berriemaileak eta idazleak bilatu, antolatu eta
|
haiei
gogoa piztarazi eta idaztera bultzatzea izango zen. Mitin eta hitzaldietan ibili ohi zen idazle berrien bila.
|
|
|
Bada, Auzmendi jaunak inoiz ez du presentzia horretaz ezer esan, ez ta protestarik egin ere. Alegia, bere portaerak garbi azalarazten du Administrazio Kontseiluaren bilera
|
haiek
antzespen hutsa zirela, onartu egiten baitzu (t) en komisarioaren presentzia eta, horrenbestez, Kontseilua bera ETAren zerbitzuan zegoela?. Gezur borobila!
|
|
|
lehendabizi, auzipetuon arteko adiskidantzazko harremanak; bigarrenik, senide, adiskide eta lagunen gertutasuna eta berotasuna; hirugarrenik, bidegabekeriaren aurrean jende on asko dagoela, Euskal Herrian eta kanpoan, egoera irauli ezin bada, goxatzeko behinik behin prest dagoena; laugarrenik, bakoitzak bere mugak ezagutzeko aukera paregabea eta gu baino lehen antzeko egoeran aurkitu diren pertsonekin nolabaiteko solidaritza sentitzeko abagune zirragarria; eta azkenik, kristau izanik, Jesus gurutzbidean eta gurutzean iltzaturik izan nuen oso gogoan, baita hari jarraitzeko asmotan edota historian zehar mundu berria, zuzenagoa eta gizatiarragoa egiteko ahaleginetan. Kristorenak? jasan dituzten gizon emakumeak ere, eta ez sinestekoa da Harengandik eta
|
haiengandik
–jaso, nuen barne indarra (denok barruan daukaguna, hesiez inguraturik, norbaitek askatzen lagundu arte!) eta bakea.
|
|
|
Zeru lurrak astindu genituen:
|
haiek
galde eta galde eta neuk erantzun, komentarioak e.a. egin eta egin. Oso era egokian izan zen dena eta neu askatasun izugarriaz mintzatu nintzen.
|
|
|
Madrila iristean, autoaren sirena abian jarri eta jo eta fuego ailegatu ginen, gure? egoitzara, 5 egun luze eta infernukoak izan ziren
|
haiek
emandako lekura. Ordua:
|
|
|
Inpresioa: Mundutik aparte gaude inork ez dakien lekuan, guztiz defentsarik gabe, inpunitate osoz ari ziren pertsona
|
haien aurrean
. Infernua dastatzen hasia nintzen.
|
|
|
(Erdarazko hitzak ziren eta askoz borobilagoak. Orduan bertan jabetu nintzen ele
|
haiek
Jaunak, ipini, zizkidala mingain puntan!)
|
|
|
Nire sentimendua: Nire egia indartsuagoa izan zela
|
haien
parafernalia guztia baino. Ez nuen lekua galdu, nerbioek ez ninduten jan eta beren jokabideak ez ninduen kikildu.
|
|
|
Orduan ez zegoen. Hauek salatu zaituzte! Traizioa egin dizute
|
haiengan
zure uste on osoa ipini ondoren!, hitzen antzekorik.
|
|
|
Burutik hauxe pasatu zitzaidan: Gutako norbait hil da edo
|
haietako
inor hil dute atentaturen batean! Ezin kontua argitu!
|
|
|
Nor izango da guardia zibil, espainiar polizia eta abarren tratu txar, umiliazio eta torturetatik libratuko gaituena epaileak ez badira? Nork eseraraziko ditu akusatuen aulkietan guri torturak eta tratu txarrak eragin zizkiguten guardia zibil
|
haiek
eta guztiari bizkar eman eta baimendu zuen Del Olmo epailea?. Jarrai al dezakegu, kontzientzia etikoaren izenean ari naiz, noski?
|
|
|
izan zela nabarmenduz eta, bigarrenik, bere bezeroen, eta sarri askotan beste hiruron defentsa zoragarria eta hunkigarria burutuz. Hiru epaileei begira nengoela, garbi ikusi nuen
|
haien
interesa entzuten zutenaren aurrean, idatzi eta idatzi ari baitziren tai gabe. Auzipetu lagun batek horrela esan zidan:
|
|
|
–Ühaña arrantzale arrain hurian deno, neskatilak ere trende amoros direno.Muthikuak ordian
|
haier
duloruski mintzo, dese, a konpli eta haientzat adio.
|
|
|
–Ühaña arrantzale arrain hurian deno, neskatilak ere trende amoros direno.Muthikuak ordian haier duloruski mintzo, dese, a konpli eta
|
haientzat
adio.
|
|
|
Ühaiña ihizlari arrai? hurin deno: Gizon gaztiak tendre amoros direno, Neskatiler ordian doloruski mintzo: Desirra kumplit eta
|
haientzat
adio.
|
|
|
19?. Aitzol, Ernandorena eta besteren lana gutxietsi gabe, Zubimendi egon zen 1935 eta 1936ko Bertsolari Egunen antolamendu gaitz
|
haien
oinarrian. Horretarako derrigorrezkoa zen lan astunaz gainera, gure idazleak eman zien haize publizitarioa gero, bertsoak argitararaziz eta jardun haiei buruzko komentarioak eginez.
|
|
|
19?. Aitzol, Ernandorena eta besteren lana gutxietsi gabe, Zubimendi egon zen 1935 eta 1936ko Bertsolari Egunen antolamendu gaitz haien oinarrian. Horretarako derrigorrezkoa zen lan astunaz gainera, gure idazleak eman zien haize publizitarioa gero, bertsoak argitararaziz eta jardun
|
haiei buruzko
komentarioak eginez. Mende erdi luze bat joan da hil zenetik, eta orain altxor preziatu gisa irakurtzen ahal ditugu hartaz idatzi zituenak.
|
|
|
Sozialismo moderatua proposatu dut (sendotasunez erreformak bultzatzen dituena, eta hori da niretzat bide egokiena zeren bakean garatzen ahal baita, demokrazian adibidez, eta ejerzitoek errespetatuz demokrazia), baina jada jakituriazko liburuetan bada esaten nola gobernu gaiztoek amaiera ez desiatuak edukitzen dituztela usuenean, eta bata izan daiteke iraultza, zeinaren posibilitatea nik ez baitut ukatzen. Beraz, nik, gaur egun, nire teoriak ontzat hartzen dituen sozialismo erreformistarekin bat egiten dut, baina,
|
haiek
esaten dutenaren kontrara, ezin dut ukatu, logika garbian, iraultzaren posibilitatea ere. Modu aunitzetan kenduak izaten ahal dira poteretik politiko gaiztoak, baina iraultzak nola eta zergatik gertatzen ahal diren Aristotelesek ere estudiatu zuen.
|
|
|
4 Eta lektoreak ikasi behar du, amaitzeko, nola nik etika katolikoan estudiatzen den vicio baten inguruan soilik zentratu naizela nire lehen historiaren filosofian, eta bigarrenean alferkeria hartu dut hipotesitzat. Vicio eta bekatu askoz gehiago daude (harrokeria ere aipatu dut, adibidez, eta horregatik proposatzen dudan sozialismoak joera aristokratikoa izan lukeela deritzot, harrokeriazkoa ez dena niretzat), vicio eta bekatu askoz gehiago daude, ordenatua dagoela
|
haien
estudioa, eta hor ere lana ez da makala, izanik helburua ezagutza universala, hau da, perfekzio morala, zeina ezinezkoa den kosmos honetan, nahiz eta betebehar argia den hobetzea bilatzea, bistan dago.
|
|
|
Nik orain oroitzen naiz san Pabloren erran bat non zioen Jainkoak humilak ere aukeratzen dituela, eroak ere, inor harrotu ez dadin Haren aurrean. Baina nik aukeratu dudan fedebidea, dirudienez, ez da eskriturista horien gustokoa, bistan dago,
|
haiek
, niretzat, fede motivo argi bat deuseztatzen ari dira, nola egongo dira nirekin nik euren argumentazio ilustratu, arrazoizkoak, hankaz gora jartzen baditut?.
|
|
|
–Ordenak Espainian heren bat galdu zuela uste da. Ez bakarrik gerragatik edota hilketengatik, Fernando VII.ak 1814an komentuak beren jabeei bihur zekizkiela eta erlijiosoei haietara itzul zitezela agintzen zuen dekretua eman arren,
|
haietariko
asko munduan gelditu zirelako baizik. Eta txarrena hau izan zen:
|
|
|
–Restauración?,, reimplantación?,, refundación??? Lau liburuki
|
haietaz
idazlan edo iruzkin txikia egin genuenean, honela agertzen genuen puntu hau:
|
|
|
Askoz ere larriagoa izan zen Larrean eta Zornotzako Ikastetxean gertatu zena. Nazionalen erasoaren aurrean, A. Rafael Priorea eta A. Jose Domingo Prioreordea Larreako komentuan gelditu ziren nazionalak hara iritsitakoan
|
haien aurrean
aurkezteko, inozoki errespetatuak izango zirela uste baitzuten. Baina desengainu handia izan zuten.
|
|
|
Nafarroako San Joakim Probintziako hamaika erlijioso kartzelaratuak izan ziren.
|
Haietako
batek. A. Leon Arangurenek?
|
|
|
Teodoro. Txaraka?) esker, gehienbat, pena konmutatu bazioten ere. Hamaika erlijioso hauen berri orain arte ere agertu da aldizkari honetan eta aurrera joko dugu, urte
|
haietan
Probintziako buru izan zen A. Sergio Santa Teresarena Aldazen jokaera pixka bat aztertzera:
|
|
|
Desegite seinale larriak agertzen zituen gizarteak kutsatu zituen guztiak. Laster etorriko ziren seinale
|
haietatik
gertakari galgarriak: frantsesak sartzea, ideia zatitzaileen irakina, komentuei su ematea eta erlijiosoak hiltzea, klaustrotik kanporatzea?.
|
|
|
–Ordenak Espainian heren bat galdu zuela uste da. Ez bakarrik gerragatik edota hilketengatik, Fernando VII.ak 1814an komentuak beren jabeei bihur zekizkiela eta erlijiosoei
|
haietara
itzul zitezela agintzen zuen dekretua eman arren, haietariko asko munduan gelditu zirelako baizik. Eta txarrena hau izan zen:
|
|
|
Ikasle guztiak ni baino handiagoak ziren ikasgela batean jarri ninduten.
|
Haietariko
bat hamahirutik hamalau urte artekoa zen, ez zen buru argikoa, baina hala ere bazekien ikasleen gain jartzen, baita irakasleen gain ere. Hain gazte ikusirik, ia beti neure eskolan aurrenengoa eta moja guztiek maite nindutela, barruko ikasle batengan harritzekoa ez den bekaitzak jo zuen, antza, eta hainbat eratara ordainarazi zizkidan neure garaipen txikiok?
|
|
2011
|
|
|
–Paideia, die Formung des griechischen Menschen?. Garai
|
haietan
guztiz berria zen zeregin honetan bera sartzen da, eta geroago ikasleari zerbait berria sortarazten irakasteko ahalmenaz jabetuko da. Bere bizitzan zehar jarraituko du jokabide hori, ez gauzak eta gaiak errepikatzen erakusteko bakarrik, gauza berriak bilatzera bultzatzeko baizik.
|
|
|
Jadanik ezkonduta zirela, eta Espainiak Marokoko Rif aldean zuen gerlara ez joateko, desertatu, gurdia etxeko ondasunez eta hargin ofizioko tresnez bete, eta Iparraldeko bideari ekin zioten. Gurdian, gainerako gauzen artean, bizpahiru txerri zekartzaten eta muga pasatzerakoan poliziek
|
haien
harrabotsak entzun ez zitzaten, rona eman zieten eta horditurik, erdi lotan, ekarri zituzten Urruñaraino.
|
|
|
Leon biziki hargin ona zen, eta eskualdeko baserrietan konponketak eta eraikinak egiten aritu zen, gehienbat. Ez zioten dirurik ematen, baserrietako mozkinak baizik, eta horrela bizi izan ziren lehen urte zail
|
haietan
. Bere eskuz altxatu zuen, Urruñarako bidean, ezker aldean, orduz geroztik albizutarren etxe eta habia izan den Iturrialde izeneko etxe handi ederra.
|
|
|
ere. Euskal liburuekiko zaletasun horretan, besteak beste, Lazkao eta Bellokeko Beneditarrak ere lagun zituen, harreman apartak baitzituen
|
haiekin
.
|
|
|
Bakezko gizona zen eta isila. Ez zituen borroka eta zalapartak gogoko; esaterako, euskara eta Euskaltzaindiaren inguruan sortu ziren eztabaida
|
haietatik
albora gelditu nahi zukeen. Lana, ikerketa, gehiago eta gehiago jakin nahia... horiek ziren haren izaeraren ezaugarri nabariak... hala ere lagun artean eta etxean iteresgarri eta kritikoa zen, haserretzen zenean barre eragiten zuena...
|
|
|
Erosten zituen liburuak nahiz dohainik ematen zizkiotenak, milaka izanik ere, guztiak osorik nahiz zatika irakurtzen zituela ziurta genezake. Horren lekukotasuna Karmeloko liburutegiko hainbeste liburutan gelditu da, irakurri ahala egindako ohar eta markatxoak agertzen baitira
|
haietan
... Eta hau, ez euskal liburuetan soilik, baita bestelakoetan eta edozein gai darabilenetan ere.
|
|
|
Baina 1936an gerra zibilak moztu zituen Aita Linoren lan literarioak, beste askorenak eta batez ere haren lagun A. Santirenak bezala; euskal aldizkari guztien bizitza ere gerra anker hark hautsi zuen. Basurtoko kuarteletik Soldadutzara deitua izan zen, eta gudarien ondora joan zen
|
haien
kaperau, Itsasalde batailoian, Matxin taldean, Otxandio, Urduña, Lekeitio, Zornotza, Matxikako, Lezama eta abarretan zehar ibili zen. A. Linok kaperauek zuten eginkizunen agiria ere hil arte gorde zuen; paper zaharkitu eta pixka bat puskatua da.
|
|
|
Esaterako, Aigeru Irigarai izan zela halako kopia batzuen jabe. Haritschelhar jaunak kantu horien iturria aurkitzeko zoriona izan zuela eta Baionako Musée Basque ren aldizkarian
|
haien
kopia argitaratu zigula. Han dator kanturik luzeena, baina ez zela guztiz ezezaguna,. Azkue zanak bere euskal kantutegian emon euskula zati bat, bere doinu eta guzti?.
|
|
|
–Baina, egia egiari zor? aphez batek segurik egin behar ez bezalako
|
hetarik
ere bai parrasta bat?.
|
|
|
Huraxe zen Mauleko herriko etxeak bertara hurbildutako guztioi eskaintzen zigun aperitifa. Zenbait metrotara den arrabota handi, zabalean Zuberoako hainbat elkartek lehen Eüskararen Egüna ospatzeko ezarririko erakusmahaiak zeuden, eta
|
haien gibelean
oihalezko aterpe eder baten barruan herri bazkarirako prest zeuzkaten mahai eta jarlekuak. Hara hurbildu ginen denok eta hango materiala ikusiz eta bertan zirenekin hizketan ordu erdi bat inguru eman genuen.
|
|
|
Jakina, han zeuden euskaldunei kontatu nien pasadizo hau, eta?
|
haiek
egin zuten barre algara!!!
|
|
|
Atertu duela dirudien arren, aitzakiarik inozoena asmatuko dut gaur, atzo zurekin hitzartutako bilerara ez azaltzeko.Telefonoa hartu etahilaurrenaren herio ahotsa imitatuz, akaso esango dizut, bart, lau estralurtar sartu zaizkidala logelaneta
|
haien
zakilekin abduzitu nautela; edo atezainaren txakurrakgaixotasun benereoren bat kutsatu didala.Akaso esango dizut, auzoko ferian ezagutu ginen gauean, karabinen postuan botaeta oparitu zenidan pelutxezko artzaodolusten hasi dela; edo gaurko egunaargitzen duen eguzkia ez dela guztiz betea, eta ez diedala beldurrikeguzkiaren izpiekin elikatzen direnhiriko likantropoei.Akaso esango dizut, goizean goi...
|
|
|
Aipatutakoez gainera, bere sasoian eta osasunez ongi samar zegoenean, hainbat lan idatzi zituen A. Migel Mariak Karmengo Amaren Egutegian eta honen ondorengo Karmelen. Gero lan
|
haietako
batzuk beste aldizkari batzuetan ere argitaratu ziren, esaterako, Arantzazun. Berak idatzitako olerkietako bi Santi Onaindiaren Milla Euskal Olerki Eder liburuan agertzen dira olerki hautatuen artean.
|
|
|
Frontoia jendez gainezka zegoen. Gehien gehienak zuberotarrak ziren, horietako asko euskal txapelaz jantzitako laborariak,
|
haiekin
batera emakume eta haur franko ere baziren, baita gazte, neska zein mutil, sendo eta lirainak ere.
|
|
2012
|
|
|
Hain zuzen ere, etengabeko ibilian dabilen hizkuntzaren barnean. Oinarriak jarri baziren ere, oraintxe ari da mamitzen eta gauzatzen oinarrion garatzea eta egiaztatzea, oinarri
|
haiek
ezartzen baitira, gizarte garaikide batek dituen hizkuntza eskakizunak aintzat hartu eta horiexei erantzun aproposak eman behar zaizkienean.
|
|
|
Bada, nire nebek ez zidaten inolako eragozpenik jartzen Jainkoa zerbitzatzeko. Bat nuen ia neure adinekoa, elkarrekin Santuen bizitzak irakurtzeko biltzen ginen; hau zen nik maiteen nuena, nahiz eta nik guztiei maitasun handia izan eta
|
haiek
ere bai niri. Santuek Jainkoagatik igarotzen zituzten martiritzak ikusiz, Jainkoaz gozatzera joatea oso merke erosten zutela iruditzen zitzaidan eta nik neuk ere desira bizia nuen hala hiltzeko, baina ez Jainkoa maite nuela neritzolako, zeruan ondasunak handiak zirela irakurtzen nuenenez gero, haietaz laster batean gozatzearren baizik, eta neba honekin elkartzen nintzen horretarako zer bide zegoen tratatzeko.
|
|
|
Bat nuen ia neure adinekoa, elkarrekin Santuen bizitzak irakurtzeko biltzen ginen; hau zen nik maiteen nuena, nahiz eta nik guztiei maitasun handia izan eta haiek ere bai niri. Santuek Jainkoagatik igarotzen zituzten martiritzak ikusiz, Jainkoaz gozatzera joatea oso merke erosten zutela iruditzen zitzaidan eta nik neuk ere desira bizia nuen hala hiltzeko, baina ez Jainkoa maite nuela neritzolako, zeruan ondasunak handiak zirela irakurtzen nuenenez gero,
|
haietaz
laster batean gozatzearren baizik, eta neba honekin elkartzen nintzen horretarako zer bide zegoen tratatzeko. Mairuen lurraldera joatea erabaki genuen, Jainkoaren maitasunagatik eskatuz, han burua moztu diezagutela.
|
|
|
Beste behin pertsonaberarekin nengoela, guganantz etortzen ikusi genuen, eta han ziren beste pertsona batzuek ere ikusi zuten? zapo handi baten antzeko zerbait,
|
haiek
ibili ohi diren baino askoz arinago zetorrela. Hura etorri zen lekutik ez zait buruan sartzen egunaren erdian halako zomorrorik izan zitekeenik ezta sekula izan denik ere, eta barruan egin zidan eragina, uste dut, ez zela misteriorik gabea izan.
|
|
|
Kristorena zen, zauriz betea eta hain deboziozkoa, non, hari begiratuz, guztiz nahasi bainintzen hala ikusirik, ongi agertzen zuelako gugatik igaro zuena. Hainbesteraino sentitu nuen zauri
|
haiei
eman nien esker gaiztoa, non bihotza erdi bi egiten zitzaidala baitzirudien, eta haren aurrean ahuspeztu nintzen malkotan urtua, behin behingoz senda nintzala eskatuz, gehiago iraindu ez nezan (9 kap., 1).
|
|
|
Eta oraindik otoitzari ekin ez dionari, eskatzen diot nik Jaunaren maitasunagatik, ez dezala falta izan ondasun handi hori. Hemen ez da zertan beldurturik, hemen nahi izan behar da; izan ere, aurrera ez doanean eta Jainkoak
|
haiei
eman ohi dizkien atsegin eta dohainak merezi dituen perfekziorantz jotzen ez duenean, gutxi irabazi arren, zerurako bidea ulertuz joango da; eta horretan irauten badu, Jainkoaren errukian dut nik itxaropena, adiskidetzat hartu duenik ez baitu ordaindu gabe utzi; gogoetazko otoitza ez baita, nire iritziz, maite gaituela dakigunarekin adiskide harremanetan jardutea baizik (8 kap., 5).
|
|
|
Begiraleak elkarteak liburu hauek argitaratzean sekulako ekarpena egin die euskal antzerkigintzari, Lapurdiri eta Euskal Herri osoari. Ene ustez, bilduma hau garai
|
haietako
lapurtarren idazmoldea, pentsamoldea eta bizimodua aztertzeko guztiz garrantzitsua da, ezinbesteko erreferentzia. Ipar Euskal Herrian badira horrelako testu ainitz gordeta eta erdi ahantzita, bai antzezlanak, bai kantuak, bai bertso eta olerkiak?
|
|
|
Madalena Jauregiberri, Elise Aramendi, Madalena Bribet eta Antoinette Lakarra.
|
Haien
asmoa Hegoaldeko. Emakume Abertzale Batza, ren antzeko mugimendu euskaltzalea sortzea zen, euskara euskal kultura eta fede giristinoa zabaltzeko. Lehen lehendakaria Elise Aramendi izan zen hogeita hamar urte luzez.
|
|
|
Hasiera hasieratik antzerkia izan zen elkartearen zutabeetako bat, antzerkia
|
haien
helburuak lantzeko lanabes ezin hobea baitzen. Hastapenetan komedia herrikoiak taularatu zituzten eta horretarako Lapurdin ziren antzerki idazle onenen lanak eskuratu, jorratu eta jokatu zituzten.
|
|
|
izenekoa. Emankizun hauek sona handia ukan zuten donibandarren artean, eta
|
haien
prestakuntzan Labout, Aita Donostia edo Gabriel Lertxundi bezalako musikari handiak parte hartu zuten.
|
|
|
Arestian aipatu dudan bezala, 1995 urtetik Begiraleak elkarteak ez du antzerkirik jokatu, eta antzerkigintzaren urte oparo
|
haietan
erabilitako antzerki kaierak, gehien gehienak eskuz idatzitakoak, elkarteko armairu batean gordeta gelditu ziren. Antzerki kaiera horietako ainitz elkartearen antzerki taldeak jokatu zituenak baziren ere, baziren bestelako ugari ere.
|
|
|
Jostailu denda batean lan egiten zuelako ere txiki eta ezdeustzat jotzen zuten, gizon baten eskuetan mahai futbolak, panpinak, tren elektrikoak eta horrelakoak edukitzeari ergel irizten baitzioten eta ergel ez ezik, iraingarri ere.
|
Haien
ustez benetako gizonek benetako lanpostuak dauzkatenak ziren, adibidez, medikuak, enpresariak eta abar. Gainera, zeharo detaile zalea zen eta, horrela, alozak zituzten prakak janzten zituen eta presillaz, lepo zerrendaz, ordezko botoiz eta galartzuz josita zihoan, mahai inguruetan eta abarretan izaten zen, ia beti zerbitzu ateetatik sartu irtenak egiten zituen eta, nola ez, sekretu aitorrezinez betetako barne poltsikoak zeramatzan.
|
|
|
Kale katua izanda, konfiantza hartuz gero, jarrera basatiak erakusten zituen. Ile beltz bezain leuna zeukan, begi hori distira distiratsuak eta zerbait lortu nahi zuenean, lausengu oso ikasiak egiten zekien eta baita betirako errubrikak ere atzapar zorrotz
|
haien bitartez
. Baina gozoa eta biguna ere bazen, bere atzaparren arteko kuxinak lekuko.
|
|
|
etxe bat, katu bat eta beste bost gauza gehiago. Lanpas asko ezagutu behar izan zituen, eskaileretako azken mailetan sarritan eseri zen, lerroetako azken postuetan egon (loteria erostera hurreratzen zen ia aldi gehienetan), zabaltzen ez ziren ate itxietan txirrina jotzen aritu zen (etxez etxe garbigarrien orrialdeak banatzen eta
|
haietan
zegoena azaltzen, adibidez). Pertsianak muturren aitzinean ere askotan itxi zizkioten (lekuetara beti belu heltzeko joera izaten baitzuen).
|
|
|
Gero, burua ezker eskuin jiratu eta landareetan zein miniparterreetan jarri zuen adiera. Landare
|
haietariko
bat gorakaria zen eta begirada behetik hasi eta gorantz abiaraziz gero, kiribil asimetriko bezain dinamikoetan galtzen zen eta, are gehiago, ematen zuen une batetik bestera sabaia zulatu eta handik irtengo zela. Ez zuen ukatuko, ikuskizuna apartekoa zen.
|
|
|
Etxean berdin gertatzen zen. Nire aitaitak, amonak eta osaba izebek modu intentsuan bizi izan zituzten gerra eta osteko urteak, baina gutxi hitz egiten zuten sasoi ilun
|
haiei buruz
. Belaunaldi zaharrenek sinatua zuten Gerra Zibilari buruzko isileko hitzarmena, eta gazteagook oso gutxi jaso ahal izan genuen gai honi buruz.
|
|
|
Ez zen mutikotan apaizgai edo fraidegai izandakoa. Herriko eskolan egin zituen lehen ikasketak,
|
haien
osagarri, Gernikako Agustindarren ikastetxean beste bi urte ikasten eman bazituen ere. 18 bat urte zituela, bizibeharrak eraginda atzerrira, Filipinetara, joan zen eta hortik atera kontuak zer aukera izango zuen formazio literario ona lortzeko?
|
|
|
Arnasa hartzea bezala, berez berez datorkiola inspirazioa eta horren ondorioz, unean unean, adierazpen eta hitz egokiak. Gorago aipatu dugun argazkilariaren antzera, ikuspegiaren ederrak bihotzondoa ukitu orduko,
|
haiek
olerkitan adieraziz doala. Baina olerkigintzan noizbait aritu edo saiatu denak ongi daki berezko iturri oparo eta errazik ez dela.
|
|
|
oihukatuz, aho idorrean itsaso guztietako gatzen gustuaz. Hitz
|
haiek
zapatetan sartutako area bezala generamatzan, handitzean benetako itsasoa zeharkatuko genuela, lamien doinuak entzungo genituela eta portuetan norbait zain izango genuela amestuz.
|
|
|
2 Behar bezalako oreka soziolinguistikoa xedatzerakoan, hain zuzen ere, hizkuntza komunitateen, hizkuntza taldeen eta kolektibo horiek osatzen dituzten pertsonen eskubideen artikulazio egokia,
|
haien
historikotasun erlatiboaz eta demokratikoki adierazitako borondateaz gain, helburu berdintzaileei begirako tratu orekatzailea ekarriko dituzten faktoreak ere kontuan hartu behar dira; esate baterako, komunitate eta talde desberdinak elkarrekin bizitzera bultzatu dituzten migrazioen indarrezko izaera, edota talde horien maila politiko, sozio-ekonomiko edo kultural eskasa.
|
|
|
3 Arestian aipatutako pertsonen eta taldeen eskubideak ezin daitezke oztopo izan
|
haien
eta hizkuntza komunitate hartzailearen arteko erlaziorako eta integraziorako, ez eta hizkuntza komunitateari edota bere kideei berezko hizkuntza lurralde osoan publikoki erabiltzeko eskubidean ezelango muga jartzeko ere.
|
|
|
Deklarazio bonen funtsean dagoen printzipioa da hizkuntza komunitate guztiak eskubide berdinen jabe direla, kontuan izan gabe
|
haien
izaera juridikoa edo politikoa zein den, alegia, hizkuntza ofizialarena, erregionalarena edo gutxiengoen hizkuntzarena. Erregio hizkuntza edo gutxiengoen hizkuntza bezalako izendapenak ez dira testu honetan erabiltzen; izan ere, kasu batzuetan erregio hizkuntza edo gutxiengoen hizkuntza bezala aitortua izateak eskubide horiek egikaritzea erraz badezakeen ere, horiek eta antzeko izendapenak usuegi erabiltzen dira hizkuntza komunitate baten eskubideak murrizteko asmoz.
|
|
|
Hizkuntza komunitate orok eskubidea du bere ondare linguistiko eta kulturala zaintzeko, bai eta
|
haien
adierazpen materialak ere, hala nola dokumentu fondoak, arte eta arkitektura lanak, monumentu historikoak, eta hizkuntzaren agerpen epigrafikoak.
|
|
|
Badirudi hau izan zela jokatu zen azken tobera munstra. 1939 gerla ondoren gizartea arrunt aldatua zen eta kritika eta salaketa
|
haiek
ez ziren, jadanik, ongi ikusiak. Hori dela eta, 1945 urtean toberak galarazi zituzten.
|
|
|
Zakur zahar eta ernea izanik, urte osoko asmoak (ametsak) zein porrotak (ajeak eta osteak) berdintzat jo nahi horretan balantza bilakatzeko joera zeukan. Kontuak egindakoan, ordea, balantza erraien alde jartzen zen eta, horrela, zuku gastrikoak jariatzen zituen eta bihotza odolusten zitzaion zirraraz betetako jai
|
haietan
. Doinuak muturreraino eta herrestan eramaten zituen eta airean zirriborroak zarraparra egin, azkenean leher gaizto eginda gelditzeko.
|
|
|
Hor ikusiko zenuen zutik eta zutabe, non jantzirik bazeukan txapelari noizbehinkako ferekak egitearekin batera hitza zegokion tokian (juxtu juxtuan han) jartzen, makilarekin kaxkax jotzen denean bezala. Hor entzuleei zubiak luzatzen eta
|
haien
adierazteko nahietara bertso moldeak ipintzen. Eta zegoen tokitik, gerra, osasun arazoak eta arrebaren zein alabaren heriotzak izan zirela-eta bizitza zailak mamitu zion itzaletik begiratzen zuen, begiratzen zizun zurrun eta zurbil, beti ere begirunea ezarriz.
|
|
2013
|
|
|
Mezan geundenok begirada eta gogoa euri zaparrada hartan genituen, baita meza egiten ar izen apezak ere. Gure begiek urruneko mendietara begiratzen zuten eguzkia bilatzen edo?, baina ez zen esperantzarik igertzen Zuberoako zeru estali ilun
|
haietan
. Aldarearen gibelean eserita arizaleak, pastoralerako jantzita, zeuden.
|
|
|
Aldarearen gibelean eserita arizaleak, pastoralerako jantzita, zeuden.
|
Haiek
ere euri erasoari begira zeuden, triste, amorratuta, burumakur. Horrelako lana, horrelako grina?
|
|
|
Hona goiko lerroetan idatzi ditudan ideia horiek Teresaren beraren hitzetan: ?
|
Haiek
didaten maitasun handiak, akastuna eta hala holako idazkeran adierazia izan arren, oso ongi idatziak dauden eta zer idazten duen dakienaren liburu batzuk baino ere onargarriago egin dezake?. Eta pixka bat aurrerago hau dio:
|
|
|
Bestalde, Bizitza idatzi zenez gero 12 urte igaro ziren eta aldi horretan grazia mistiko berriak eta goi mailakoak izan zituen, Bizitza Liburuan idatzirik ez zeudenak. Urte
|
haietan
, gainera, arimako gertakari mistiko haiek ezin hobeki irakurtzen zekien maisu espiritual berdingabekoa izan zuen: Joan Gurutzekoa.
|
|
|
Bestalde, Bizitza idatzi zenez gero 12 urte igaro ziren eta aldi horretan grazia mistiko berriak eta goi mailakoak izan zituen, Bizitza Liburuan idatzirik ez zeudenak. Urte haietan, gainera, arimako gertakari mistiko
|
haiek
ezin hobeki irakurtzen zekien maisu espiritual berdingabekoa izan zuen: Joan Gurutzekoa.
|
|
|
–Eta honela, agindua betetzeari ekin diot gaur, Hirutasun txit Santuaren egunean, 1577 urtean, une honetan nagoen Toledoko Karmengo San Jose monasterio honetan; esan dezadan guztian idazteko agindu didaten
|
haien
iritziaren mende jartzen naiz, pertsona oso jakintsuak baitira. Erromako Eliza Katoliko santuak sinesten duenaz bat ez datorren gauzaren bat esango banu, nire ezjakintasunagatik litzateke eta ez maleziagatik.
|
|
|
Ez du idatziko bi aholkulari
|
haientzat
, ezta aitor entzuleentzat ere Bizitza Liburua idatzi zuenez, bere monasterioetako moja karmeldar oinutsentzat baizik. Hauek jende xumea ziren, Teresaren lumatik sorturiko guztia esker oneko begiez eta maitasunez hartuko zutenak:
|
|
|
...zidan, Karmengo gure Amaren monasterioetako moja hauek otoitzeko zalantza batzuk norbaitek argitu beharra dutela, eta uste duela emakumeek hobeki ulertzen dutela beste emakume batzuen hitz egiteko era, eta niri didaten maitasunaz egokiago etorriko zitzaiela nik esan niezaiena; arrazoi honengatik, uste du, nolabaiteko garrantzia izan dezakeela, zerbait esaten asmatzen bada; eta horregatik, idaztean
|
haiekin
hitz eginez joango naiz, beste pertsona batzuei egoki etor dakiekeela pentsatzea zentzugabea delako?.
|
|
|
Goiko lerroetan ageri denez, Barne Gaztelua idazteko proiektua apala izan zen. Jainkoaren gauzei emanda zeuden karmeldar monasterioetako mojak izango ziren irakurleak,
|
haiei
otoitz bideko zenbait zalantza argitzeko asmoz idazten du. Hasieran beste irakurlerik ez du aurreikusten:
|
|
|
Bidali, ene Jauna, zerutik argia, nik argi pixka bat egin diezaiedan zure mirabe hauei,
|
haietako
batzuek gozotasun hauetaz hain sarri gozatzea nahi izan duzunez gero, atzipetuak izan ez daitezen, deabruak argizko aingeru itxurak harturik, haien gogo guztia Zuri poz ematen aritzea baita?. (Bosgarren Egoitzak, kap. 1, 1).
|
|
|
Bidali, ene Jauna, zerutik argia, nik argi pixka bat egin diezaiedan zure mirabe hauei, haietako batzuek gozotasun hauetaz hain sarri gozatzea nahi izan duzunez gero, atzipetuak izan ez daitezen, deabruak argizko aingeru itxurak harturik,
|
haien
gogo guztia Zuri poz ematen aritzea baita?. (Bosgarren Egoitzak, kap. 1, 1).
|
|
|
Dena dela, gure santaren estiloa bizi bizia da; gogo gogoan ditu bere irakurleak, oso hurbil sumatzen ditu eta
|
haientzat
idazten du maitasunez beterik, batez ere San Josereneko bere alaba karmeldarrentzat idazten duenean. Jeannine Poitrey k Vocabulario de Santa Teresa liburuaren sarreran dio, gaztetan Teresak zaldun liburuak irakurtzen zituela, ez haietan atsegin hartzen zuelako soilik, baita idazten eta ideiak komunikatzen ikasteko eta estiloa lantzeko ere.
|
|
|
Dena dela, gure santaren estiloa bizi bizia da; gogo gogoan ditu bere irakurleak, oso hurbil sumatzen ditu eta haientzat idazten du maitasunez beterik, batez ere San Josereneko bere alaba karmeldarrentzat idazten duenean. Jeannine Poitrey k Vocabulario de Santa Teresa liburuaren sarreran dio, gaztetan Teresak zaldun liburuak irakurtzen zituela, ez
|
haietan
atsegin hartzen zuelako soilik, baita idazten eta ideiak komunikatzen ikasteko eta estiloa lantzeko ere. Geroago, bere garaiko liburu espiritualak ere irakurri zituela dio, baina ez estiloa lantzeko, espirituzko irakaspenak jasotzeko baizik.
|
|
|
Ulertzen da bai ondasun bat gozatzen dela, ondasun guztiak batera biltzen dituena, baina ez da ulertzen ondasun hau. Zentzumen guztiak daude poz honek harturik eta
|
haietako
bat ere ez dago beste zerbaitetan aritzeko libre, ez kanpotik eta ez barrutik aritzeko. Lehenago baimena ematen zitzaien, esaten dudan moduan, sentitzen duten poz handiaren seinale batzuk emateko; hemen arimak gehiago gozatzen du, ez da konparatzerik ere, eta askoz ere gutxiago aditzera eman daiteke, gorputzean ez delako ahalmenik, eta arimak ere ez duelako poz hura adierazteko ahalmenik.
|
|
|
Bere irakaspenak eta barruko gauza ezkutu horiek argiago aditzera emateko, Teresak konparazio eta alegorietara jotzen du batzuetan. Ospetsu bihurtu dira
|
haietako
batzuk, esaterako, Bizitza Liburuan, otoitzaren lau graduak azaltzeko darabilen uraren eta baratzearen alegoria. Konparazio batez baliatu duela dio.
|
|
|
Bere arimaren historia kontatzen digu hor, Jainkoarekin harreman pertsonal eta barne barnekoan bizi izandako arimaren historia; aitor entzuleentzat idatzitako kontu emate zehatz eta harrigarria. Beraz,
|
haien
agindu eta eskariari erantzuteko, barnealdera begira jarri behar izan zuen, han gertatzen zena miatzen, arakatzen; bihotzaren zirrikituetatik isurtzen zena, barneko ispiluan islatzen zena, hango bizitza joria, ñabarduraz josia, hitzetan adierazi eta idazlumaz moldatzen saiatu behar zuen.
|
|
|
Barne esperientzia haiek ezohikoak izanik eta gehiago eta gehiagora zihoazela ikusirik, gure karmeldarrak aztertu beharra izan zuen
|
haiek
ulertu eta bereizi ahal izateko. Une horretan, berak esaten duenez, letradunengana jo zuen.
|
|
|
Hauek, Teresaren barne bizitza jori eta misteriotsuan argi egin ahal izateko, bizitza hura idazteko agindu zioten. Agindu hari esker dugu orain Bizitza Liburu miresgarria,
|
haien
asmo edo xedea praktikoagoa bazen ere, hau da, arima hari bizitza espiritualean laguntzea.
|
|
|
Barne esperientzia
|
haiek
aitor entzuleentzat idatziz jartzea ezinezkoa gertatzen zaio hasiera batean. Honela agertzen du ondorengo bi pasarte hauetan:
|
|
|
Barne esperientzia
|
haiek
ezohikoak izanik eta gehiago eta gehiagora zihoazela ikusirik, gure karmeldarrak aztertu beharra izan zuen haiek ulertu eta bereizi ahal izateko. Une horretan, berak esaten duenez, letradunengana jo zuen.
|
|
|
–Jainkoak ulertarazi dit argi argi eta esaten jakiteko eran, nire aitor entzuleak txundituak geratzeraino eta ni
|
haiek
baino txundituago, neure moldakaiztasuna hobeki ezagutzen nuelako. Hau orain dela gutxi?
|
|
|
B e r r i k u n t z a h a n d i a i z a n zen, zer esanik ez. Izan ere, euskara hutsezko hiztegi bat argitaratzea ez zen garai
|
haietan
ahuntzaren gauerdiko eztula. Ausardi handiz argitaratutako hiztegia zela konturatu zen euskal jendea eta gure eskaintzak erantzun paregabea jaso zuen.
|
|
|
Hiztegi horren azala ere irribarretsu zetorren, begiak zabal zabal aurrean genuen euskal mundu berri bati begira edo. Euskara hutsean hain liburu gutxi zegoen garai
|
haietan
gogo biziz jaso zuten ikastolek eta beren aspaldiko egarria asetzera zetorren hiztegiño hura. Egin eginean ere, 12.000 sarrera inguru biltzen zituen hiztegi hark laguntza handia ematen zuen euskalkiak ezagutzeko eta euskara aberasteko.
|
|
|
Oraindik ez zituzten ezagutzen geroago ezagutuko zituzten bezain ongi? Beraz, salbamen gisa,
|
haien
aginte militarraren aurrean beren buruak aurkeztera zihoazen:
|
|
|
Euren lekura joatean, galdetu genien ea Etxanora joan beharra izango genuen ala komentuan geratu ahal izango genuen.
|
Haiek
erantzun ziguten, gorriak ez zirela itzuliko eta gera gintezkeela, baina ateak itxita pertsona partikularren bat sar ez zedin. Errekete hauen artean Larreako ikastetxeko ikasle izandako bat zegoen, Aramaio izenekoa, Lasarteko semea; hark esan zigun, pozik esan ere, A. Simon eta A. Roman, hau beraren garai bateko zuzendaria?
|
|
|
Bazkaria amaitzen geundela, erreketeen piketea agertu zitzaigun esanez, euren buruzagiengana erlijiosoak eramateko agindua hartu zutela.
|
Haiekin
zetorren kapilau jauna, Lezokoa, aurreko egunean komentuan agurtu genuena. Berehala abiatu ginen Aita Jose Domingo, Aita Avelino, Aita Bizente, Anaia Eugenio eta ni neu.
|
|
|
Kontaketa honen beste atal batean adierazi dut, nola Aramaio izeneko erreketeak esan zigun Larrean, A. Simon eta A. Roman Etxanora joan zirela maiatzaren 18an; eta baita nola
|
haietaz
behin eta berriro galdetu genion Altuna kapitainari ere, bigarrenaren berririk lortu gabe. Etxanoko erretoreari, honen ilobari eta beste pertsona batzuei ere galdetu genien; inork ez zuen haren berri zehatzik, hala ere, hilaren 19 goizean, Etxanon ikusi zuten.
|
|
|
Orduan A. Amaliok, kontuz baina era berean argi, esan zion A. Eladiok ekarri zuen albistea, hau da, nazionalek fusilatu zutela A. Roman. Behingoan hasi ginen haren heriotzako xehetasunak arakatzen;
|
haietako
batzuk Gasteizen bertan jakin nituen; beste batzuk Begoñako kartzelan, baina gehienak, askatasuna lortu ondoren, Larrean eta Etxanon zehar ibiliz. Horiek guztiak bildurik, labur labur jarriko ditut hemen:
|