|
2013
|
|
|
higanotek inoiz ez zuten lortu gutxiengo batetik gora garatzea; euskaldunen artean, adibidez, jarraitzaile biziki gutxi izan zituzten, erregina Joanak egindako presioak eta ahaleginak handiak izan arren; Biarnon, aldiz, fermuki sustraitu zen. Baina ñabardurak ñabardura, higanotak gutxiengo hutsa izan baziren ere, gutxiengo boteretsua eta ondo antolatua izan zen, 36 urtetan zehar (1562tik 1598ra) zortzi erlijio gerra antolatzeko
|
gauza
izan zena, Nantesko Ediktuaren bidez kontzientzia askatasuna eta eskubide politiko batzuen bermea lortu arte. Joanak protagonismo handia izan zuen lehen hiru gerretan, hirugarrenean bereziki.
|
|
|
|
Gauza
berri gutxi entzungo duzue seguru asko baina, agian, nire azterketatxo honek gaurko euskararen ikuspegi ez berria baina zerbait desberdina izan dezazuen lagunduko dizue.
|
|
|
Behatzaile trebea izanik, aspaldiko denboren eta ohituren azalpen gustagarriak emoteko
|
gauza
zan Eusebio, prosan nahiz poesian. Halandabe, nik neuk kopla zaharren moldera eginiko neurtitzak estimaten deutsadaz gehien, izadiko irudiak eta maitasun eskea lotzeko eukan fineziagaitik.
|
|
|
Lagunei,
|
gauzei
, etxekoei, guztiei
|
|
|
Jakina, Torrealdairen azterketaren eskutik jarraituz, berrogei urtean,
|
gauza
guztiek bezala, bere bilakaera izan zuen zentsurak. Hasiera batean, 40ko hamarkadaren erdialdera arte gutxienez, gidatzaile edo, dirigista?
|
|
|
Baina
|
gauzak
bere neurrian: A. Arruek ez zuen, dakigunez, bere abokatu lanean inoiz erabili euskara, eta ezta inoiz aipatu ere horrelakorik egin behar zenik, hots, euskara arlo guztietara zabaldu, beste batzuek egin zuten bezala; Euzko Gogoa koek egin bezala.
|
|
|
Lojendio jaunak berriz euskeraren aldeko izena izan du betikoz eta au ere izlari ona izan dala entzun izandu det. Ba dakizute Lojendio' tarren kastakoa dala eta onekin jabetuko zerate
|
gauza
askotzaz. Ala ere, diotenez, Lojendiotarren artean jatorrena omen degu eta batzuk diotenez benetan jatorra.
|
|
|
Eztakizue asko, nola dabiltzan Metodo ori galdu naian. Ezta berealakoan azalduko,
|
gauzak
horrela ba dijoaz. Oien lana auxe besterik ezta:
|
|
|
Horrelako
|
gauzetan
zaila da epaiketa batean balioa izango zuketen frogak aurkeztea, baina, guretzat, Nemesio Etxanizen lekukotasuna sinesgarritasun osokoa da, are gehiago hasieran batere aurkakotasunik gabe eta aldekotasunez onartu baitzuen haren izendapena, eta zenbait poema itzuliren hitzaurregile ere hortxe nonbait izan baitzuen.
|
|
|
Ondoren, kritika feminista metodologia gisa harturik, aipaturiko eleberrietako literatur protagonistak aztertu dira. Esparru teorikoan sartu baino lehenago,
|
gauza
jakina da narratologiak aski eskema ezaguna eskaintzen duela narrazioan pertsonaiek betetzen duten funtzioa zehazteko. Subjektuak, objektuak, eragileak, hartzaileak, laguntzaileak ala aurkariak diren zehazteko, hain zuzen ere.
|
|
|
|
Gauza
jakina da euskal literatura oso begiratua, lotsa onekoa izan dela. Lizunkeriak inoiz harrapatu bazuen euskal idazketa, Etxeparek moldatutako bertsoetara jo behar.
|
|
|
Ondorengo eleberrigintzan bada pertsonaiarik Joanes zuzen zebilela erakutsiko duenik. Hala, Toma Agirreren (Barrensoro) Uztaroko (1937) Malentxoren kezka eta larritasunek hiria dute jatorri; izan ere, Donostian hasi zen egiten etxekoek onartuko ez zituzketen
|
gauzak
: hiriak galbideratu zuen.
|
|
|
|
Gauzak
horrela, ondorioztatu litzateke gizonezkoek bakarrik dutela 6 eta 9 aginduak urratzeko eskubidea. Gizonezkoaren eta emakumezkoaren izaera desberdina ote ikuspuntu horretatik?
|
|
|
Baiñan,
|
gauza
bat esan bear dizut azkentzat, eta Loli zanak esan zidan ederrena, agian: bere bizitza, gazterik alegia, 21 urte mami baizik ezpait zituan, zure bizitza obetutzearren eskeintzen zuala, zure ibillera makurrak zuzendu zitezen uzten ziola zeruko Aita errukiorrari.
|
|
|
|
Gauzak
horrela, badirudi Erkiagak Araibar zalduna eleberrirako hautatutako gaia hautatzeko ausardia pittin bat behar zela: ez zela, ez errazena, ezta erosoena ere.
|
|
|
Euskararen kasuan, nahiz eta lanen bat egin den (Alberdi, 2011), oraindik ez dira asko aztertu diskurtso markatzaileak bere horretan. ...n ikuspegitik ere, Esnalek (2008, 32) testu markatzaile hitza hobesten du diskurtso markatzaile izendapenaren ordez, testu antolatzaileen azpisail gisa kokatuta eta, gaztelaniaren kasuan Martín Zorraquinok eta Portolések (1999, 4082) egiten duten bezala, lokailuen sailetik bereizita dagoen birformulatzaile urruntzaileen multzoan kokatzen ditu hizpide ditugun elementuak; Garcések (2008, 154) ere
|
gauza
bera egiten du; eta Fuentesek (2009) lokailuei eta operatzaileei buruz hitz egiten du, eta kontzesiozkoen artean kokatzen ditu. Aipatu behar dugu, halaber, Zabalaren (1996) lana; bertan, zenbait birformulatzaile analizatzen dira testu antolatzaile izendapenean bilduta, baina horien artean ez dira agertzen hemen aztergai ditugunak.
|
|
|
Adibide horien argitara, ez dirudi nahikoa lokailu moduan egin daitekeen ezaugarritzea eta beharrezkoa da beste dimentsio batzuk ere aintzat hartzea.
|
Gauzak
horrela, ikusi egin behar dira zein diren euskaraz dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan erediskurtso markatzaileek dituzten zereginak eta diskurtsoan hartzen dituzten balioak.
|
|
|
Esperanto mintzaira ote dute egun batez Europa egiten duten 25 herri horietakoek?
|
Gauza
bat bada ororentzat argi argia dena, denak lehertuko dituela emeki emeki ingles mintzairak hola segituz. Alta ez litake hori ere egiazko Europa.
|
|
|
Alta ez litake hori ere egiazko Europa. Hortaz,
|
gauza
jakina da orai Europan sartu berri diren hamarrek ez dutela beren mintzairan agertu ahal izan gain hartan beren dozierik. Hots, izanen da oraino zer asma denen egiazko errespetu batentzat [EPD prentsa, Herria, HERRIAK ETA GIZONAK, SINADURARIK GABE," HERRIAK ETA GIZONAK"(, 2 orr.)]
|
|
|
|
gauza
bera dena
|
|
|
(48) Kontratua bada izan, pertsona bat edo gehiago ados daudenetik, beste pertsona bati edo batzuei begira, beren burua
|
gauzaren
bat ematera edo zerbitzuren bat egitera behartzeko (KZren 1254 art.). Kontratuaren alderdiekefektu juridikoa, hau da, betebeharra sortzera zuzendua dagoen adostasunaematen dute (haien borondate komuna adierazten dute) [ZCP Ak, Zuzenbide zibila III. Betebeharren zuzenbidea, erantzukizun zibila eta kontratuen teoria orokorra. Ibon Viteri, UPV/EHU (2011)+
|
|
|
Horregatik pozten naiz Eusebioren izena eta lana unibertsitatera ekarri izanagatik. Ez daukat dudarik merezi duena, baina pozgarri egiten zait berak hain
|
gauza
miresgarritzat zeukana bere izenean egitea.
|
|
|
Poesia, olerkia, neurtitza?
|
gauza
bera izendatzeko modu ezberdinak dira, baina izenbururako berak hori jarri nahi izan zuen, Orixek ere hori darabilela eta haren iritziari jarraituta.
|
|
|
Prestakuntza aldetik autodidaktatzat definituko nuke, irakurri eta irakurrita bere bidea egiten joan zen, aldian aldiko joeretara gutxi gorabehera egokituta, baina beti bere bidetik aldendu barik. Hizkuntzaren olgetaria da Erkiaga, gai sakonak nahiz eguneroko
|
gauza
txikiak olerkigai bihurtzen ditu, zentzu guztien bitartez jaso eta adierazita. Lekeitio, itsasoa, uria, Bilbo?
|
|
|
Poesi goitarreko zelai hurbilean ez naz ibili. Sentimentu agerpena, eguneko eta tokian tokiko persona,
|
gauza
eta jazoerak kantatu ditut. Umore tanta batzuetan, zirikadak hurrengoan.
|
|
|
Olerki serio eta jostagarriak ditu, narratiboagoak eta lirikoagoak. Eguneroko
|
gauzetatik
hasi, herriko gorabehera eta pertsonaiak, nahiz barrukoagoak, denetarik aurkituko dugu. Hari nagusi batzuk erakusten ahaleginduko gara.
|
|
|
Familia edo senideen artekoa ere sendoa da, amarena kasurako. Inguruko
|
gauzen artean
ere edozer da maitatzeko modukoa: lekuak, paisaiak, ohiturak?
|
|
|
Hori dena jasota dauka Eusebio Erkiagak, esan dugun moduan behatzaile on ona zen eta. Hango berri zehatz ematen du, sarritan miniatura moduan,
|
gauza
txikiei aparteko xehetasunez erreparatuta.
|
|
|
Beraz, euskararen sistemak berbak antolatzean ematen digun askatasun zabala ez baliatzea euskararen estandarizazioaren une honetan, ezin barkatuzko hutsa litzateke, batez ere datozen belaunaldiei begira, tresna kamuts samarra izango dutelako lanabes, altxor estilistikoa handia ere handia den arren. Azken buruan, oinarri oinarrizko arau hautsiezinak oso gutxi dira, gainera,
|
gauza
igarria da arau gutxi horiek apurtuz gero euskara ez den beste berbeta batean jardungo dugula. Bi mugakizun nagusi besterik ez dugu aurrendari:
|
|
|
Hobe genuke, dena den, bi eginkizunak pertsona ezberdinen esku uztea, gutxi direlako bai itzulpenari bai hitzaurre (eta aparatu kritiko) egoki bati behar bezala kara emateko
|
gauza
.
|
|
|
Lehenengo pertsonan egindako adierazpena da; hala, pentsatzekoa da itzultzailea bera dela hitzaurregilea.
|
Gauza
bera gertatzen da, besteak beste, Jon Muñozek itzulitako Choderlos de Laclosen Harreman arriskutsuak (LU, 58 zk.) obraren hitzaurrean:
|
|
|
Azken ahapaldiak berresten du Arrutiren joera poetikoa. Bere iritziz, larria da euskaldunentzat ordua, bai baitirudi euskaldunak
|
gauza
zaharrekin amaitzeko lan egoskorrean(, lelo zorua, dio) dabiltzala.
|
|
|
Au
|
gauza
zarrak lurperatutzeko lelo zorua!
|
|
|
Horrek esan nahi du badutela antzik bertsopaperek, lore jokoetako kantuek eta aldizkarietako bertsoek eta bertso liburuek; eta ez dela erraza horien artean hesiak jartzen, baina ez direla nahasi behar batzuk eta besteak. Bertsopapera herri xeheagoarentzat da; testuingurua paperean ez datorrena du, hartzaileek berez ezagutzen dutenez; iraupen gutxiko
|
gauza
erakargarria besterik ez da berez bertsopapera. Ez hala, ordea, lore jokoetako kantua edo bertso liburua, hartzaile erosoagoa dutenez bai kulturaz eta bai diruz ere, eta autore jantziagoa eskatzen dute eskuarki aldizkariak eta bertso liburuak, bertsogintzaren iraupen luzeagoa (1982:
|
|
|
Hasteko, euskal literaturaren historiak ezin du historia nazionalista izanaurrera jotzeko, historia nazionalistek beren funtzio pedagogikoa badute ere. Honek batez ere
|
gauza
bat esan nahi du, eta, argien ikus daiteke literatur historia jardunaldi hauek helburu duten mendeetan (XVI XVIII), hain zuzen, nahiz eta arazoa XXI. menderaino hedatzen den. Euskal literaturaren historia bi literaturen historia da, klase subalternoen literaturarena, zeina oro har ahozkoa eta euskaraz gauzatua den, eta, eliteko klaseena, zeinek beti estatu hizkuntzak baliatu dituzten:
|
|
|
|
Gauza
jakina da aspaldidanik euskara ez dela izan Euskal Herrian hitz egin den hizkuntza bakarra. Halaber, nabarmena da, literatur genero tradizionalek, genero epikoak, lirikoak eta dramatikoak, leku txikia bete dutela euskal letren barrutian.
|
|
|
Dokumentazio horren arabera, Lazarragaren eskuizkribuaren aurkikuntzak hiru mende luzetan aurreratzen badu ere euskal kontakizunaren jaiotza, ordutik XIX. mendearen azken herenera arte itxaron da genero horrek jarraipena izan dezan. Zalantzarik gabe, XVI. mendean bertan euskal kontakizunaren sorrera kokatzea ez da huskeria, aditzera ematen duelako euskal literaturan berau inguratzen duten literaturetan bezalatsu hasi zirela
|
gauzak
, baina, dirudienez, haiek bezalatsu garatuz joatea ez zuen lortu: hiru mendetarako desagertuko da idazketaz baliatzen den kontakizuna.
|
|
|
Kausak kausa, egun ezagutzen den uztak osatzen du euskal literatura eta uzta hori da alditan antolatu behar dena. Literaturaren historiek maiztasun handiarekin literaturatik at aurkitu dutela aldia mugatzeko irizpidea
|
gauza
ezaguna da. Hala, besteak beste, irizpide kronologikoaz baliatu dira.
|
|
|
|
Gauzak
horrela, nola jokatu bi ardatzekin, testuaren nolakotasunari eta denbora tarteari erreferentzia egiten dietenekin?
|
|
|
da, komunitate berezitu baten ordezkari moduan eratutako pertsonaia... . Basarte, k eta, bakarti, k intelektualismo ilustratutik urrutiratuz, Naturara itzultzeko gonbita luzatzeaz gain,
|
gauza
jakina da Erromantizismoa, nola gizabanako mailan, hala giza komunitate mailan, singularizaturik, bereziturik dagoenaz arduratzen dela.
|
|
|
Ondorioz, ordu arte beste irtenbiderik gabe beren behar literarioak ahotsa bitarteko baino ase ezin zitzaketen gizarte mailei irakurketa idazketak ezagutzeko aukera irekitzen zaie. Jakina, beren kultur erreferentziek ahozkotasunean egoten jarraitzen dute; orain, ordea, erreferentzia horiek mundu idatzira eramateko
|
gauza
dira. Bertsopaperak deituak horren erakuskari garbia dira.
|
|
|
Nola antola daitezke mugimendu literario desberdinetan sustraiak dituzten egile beraren idatziak? Eta oraindik
|
gauzak
gehiago korapilatzeko, estilo jasoko, ez hain jasoko, herrikoiko ala oso herrikoiko bertsoek betetzen dute XIX. mendea. Herri literaturaren eta literatura landuaren arteko bereizketa egin litzateke?
|
|
|
Hamarraldi horren hasieran inork ez zuen zalantzan jartzen poesiaren gailentasuna literaturaren Parnasoan, eta gure arteko irakaspen literariorik eraginkorrena Bernardo Atxaga edo Joseba Sarrionandia bezalako poetena zen. Harrezkero, ordea,
|
gauzak
asko aldatu dira (2008: 335).
|
|
|
Aldekoak dioskunez, aldatu diren
|
gauzen artean
irakurleen atxikimendua beste generoetara aldatu izana da garrantzitsuena, zeren, berez, idazlan kopurua ez da nabarmenki gutxitua. Bestalde, poesiaren transmisio modua zuzeneko saioetara aldatu denez, poeta eta musikagileen arteko kolaborazio eta emanaldiek garrantzia hartu dute, eta CD dun liburuen formatuak arrakasta bilatzen du berrikuntza teknikoen bidez.
|
|
|
Barria ta burlia/ Arerijuetan/ Ez zan beste
|
gauzaric
/ Lelengo egunetan;/ Eun bategaz leguez/ Yzanic gudia,/ Uste eben bertatic/ Zubec goitutia.
|
|
|
Hirugarren eragozpena: Uriarteren eta E. M. Azkueren arteko harremanei buruz ez dakigu
|
gauza
handirik (Astigarraga. Bijuesca 1990: 16).
|
|
|
|
Gauza
jakina da euskal literaturaren ibilbidean, gutxienez XIX. mende arte, testu profanoaren urritasuna nabarmena izan dela. Urritasun horrek, eta ez bestek, desberdintzen du inguratzen duten hizkuntza ofizialetan idatzitako literatura handietatik, gainerakoan, euskal testuak ez baitira isolamenduaren produktu.
|
|
2014
|
|
|
Eskutitz sail bat zen, karta sail bat, alegia.
|
Gauza
bat da arrantza, astoarena, alegia eta bestea arrantza, itsaso erreketako arrainena. Argiaren zalea da, alegia ez duela beste zuhaitzen itzalik nahi.
|
|
|
erran 1, erraten. du ad.: erran gabe doa(' ez dago esan beharrik'); Jainkoaren erresuma, erran nahi da, Eliza; hilko naiz, erran nahi da
|
gauza
guztiez gabetua izango naizela; orain, erran nahi baita, 1853an.
|
|
|
Goiz etortzeko erran diot. Erran ohi da
|
gauza
ona, galdu arte, ez dela ezagutzen. // Hazi ona behar dela, hori, erran gabe doa; ez erein dudako hazirik.
|
|
|
Alegia, ez dirudi lau birformulatzaileak testuinguru guztietan trukagarriak direnik.
|
Gauza
bera esan daiteke hiztegi elebidunetako baliokidetza batzuei buruz: informazio egiturari erreparatuz gero, esate baterako, hau da ez da esto es esapidearen baliokide erabatekoa.
|
|
|
Den gutieneko zalantzarik ez balitz ere bestalde arazo honetan, ez litzateke
|
gauza
berria teologiako eztabaidak antolatzea dudazko ez diren puntu zenbaiti buruz: Hala nola eztabaidak izaten diren Jainko Gizon Eginari eta fedezko beste artikulu batzuei buruz.
|
|
|
Begiekin jotzea ahotan hartu dugularik, eta gizonen
|
gauzak
astintzen ari garen honetan, gogora datorkit begiekin (eta, beraz, buruarekin) jotze horren kontrako osagarritzat har daitekeen bestelako operazio bat, eta hura da" pitoarekin pentsatzea" esaten dena, zein baita gure sexuari besteak maiz aski egotzi ohi dion bekatu edo akatsetarik bat. Nik berriz, gure gixonkasta ohoratzen eta bere goien graduraino goititzen duen ezaugarritzat jotzen dut pitoarekin pentsatze hori, eta akatsik nonbait egotekotan, motz gelditzean legoke; hau da, ez garela geu ere pentsatzeko era jator horri behar adinbat atxikiak.
|
|
|
|
Gauza
da ohatzerat eraman behar izaten genuela hiruzpalauren artean, jostetak edota liskarrak alde baterat utziz, gu beti geurean ibiliz ere jainko eta jainkosen istorioak txunditurik uzten baikintuen, hein batean bedere, ez baikenion sobera konprenitzen. Pentsalari sakon batentzat geneukan guztiok osaba idazle filosofoa.
|
|
|
Haietako bi (alegia, erran nahi baita), elkarrizketa batean ager daitezke txanda bat eta enuntziatu bat osatuz (beregaintasun diskurtsiboa). Elkarrizketa baten harian galderazko enuntziatu beregain bat osatzeko
|
gauza
dira alegiaeta erran nahi baita: solaskideari azalpen zehatzago bat edo birformulazio argigarri bat eskatzeko erabiltzen dira, esaterako, testu hauetan:
|
|
|
Esperanto mintzaira ote dute egun batez Europa egiten duten 25 herri horietakoek?
|
Gauza
bat bada ororentzat argi argia dena, denak lehertuko dituela emeki emeki ingles mintzairak hola segituz. Alta ez litake hori ere egiazko Europa.
|
|
|
Alta ez litake hori ere egiazko Europa. Hortaz,
|
gauza
jakina da orai Europan sartu berri diren hamarrek ez dutela beren mintzairan agertu ahal izan gain hartan beren dozierik. Hots, izanen da oraino zer asma denen egiazko errespetu batentzat [EPD prentsa, Herria, HERRIAK ETA GIZONAK, SINADURARIK GABE," HERRIAK ETA GIZONAK"(, 2 or.)]
|
|
|
Alegia... Batzuetan,
|
gauzak
hala gertatzen ditun. Eta, gertatzen direnean, datozen bezala hartu behar ditun.
|
|
|
Euskaraz, berriz, ez dirudi
|
gauza
bera esan daitekeenik hau da birformulatzaileari buruz. Alegia, nahiz eta formaren aldetik gaztelaniazko esto es esapidearen kidekoa den, eta nahiz eta OEHk, esto es, es decir, a saber?
|
|
|
Harrigarria bada ere, Azkueren hiztegian ez da ematen alegia birformulatzailearen berri.
|
Gauza
bera gertatzen da Pierre Lhanderen hiztegian.
|
|
|
|
Gauza
bera gertatzen da a saber birformulatzailearekin: alegia, topiko bera iruzkintzeko espezializatuta dago.
|
|
|
Gogoan dut, horren harira, zelan Errekaldeko garaietan [Bilboko Errekalde auzoko AEKren euskaltegian aritu zen Brouard] batzuk beti Egin besapean zekartela etortzen ziren, nahiz eta eskolak gauez izan; euskara ikastea mugimendu orokor baten parte bat gehiago zen orduan askorentzat. Gaur egun
|
gauzak
asko aldatu dira (Zuberogoitia eta Zuberogoitia, 2008: 268).
|
|
|
Izan ere, 1980ko hamarraldian erakundetze berriaren lekuko izan ginen Hego Euskal Herrian, eta, Euskal Autonomia Erkidegoan behinik behin, erakunde berrien sorrerak ondorio zuzenak izan zituen: ? 1980ko hamarraldian(...), ofizialtasunarekin,
|
gauzak
asko aldatu ziren, euskara diru bide bihurtu zelako asko eta askorentzat(...) zabaltze handia egon zen, hainbat idazle, itzultzaile, irakasle, agertu ziren bat batean?
|
|
|
Azurmendik (1975) azaldutako moduan, arrazoiaz baliatzen bagara ere, pertsonok animaliak gara funtsean. Eta
|
gauza
jakina da zer egiten duten animaliek, euren senari jarraiki, lurralde bat eurenganatu gura dutenean: lurralde hori markatu, bertako bazterrak oro erregistratu eta identifikatzeko eta, horrez gain, espezie bereko gainerako kideei euren eragin eremuaren berri emateko.
|
|
|
ospetsua idatzi zuenetik urte dezente igaro den arren, euskara arbuiatu, edota are, zanpatu izan zuten jeneral, konde, almirante eta politikarien izenak zein beronen garapena oztopatu duten gertaera konkretuei erreferentziak ugariak dira oraindik Euskal Herriko kale izendegietan. Eta beste Azurmendi batek (1993) herri jakituriak lehenagotik formulatua (izena duen orok du izana) koxka bat estututa zioen moduan,
|
gauzak
izendatzea berauek sorgintzea da, berauei bizia ematea, bilbadura konplexu bat ehuntzen laguntzea.
|
|
|
Ondo elikatu zuen euskararen baserritartasuna, eta baztertu modernizatze aldera sustatu zuen kale arteko euskara.
|
Gauzak
horrela, hizkuntza nazionala, modernoa eta hiritarra egiteko egitasmoa nahikoa kamutsa izan zen, gutxienez 60 hamarkadara arte, orduan hasi ziren gauzak apur bat aldatzen. Arestiren garaietatik eta Atxagaren Ziutateazargitaratu zenetik, iduri du euskarak baduela lekurik hirian eta hiriak euskaran.
|
|
|
Ondo elikatu zuen euskararen baserritartasuna, eta baztertu modernizatze aldera sustatu zuen kale arteko euskara. Gauzak horrela, hizkuntza nazionala, modernoa eta hiritarra egiteko egitasmoa nahikoa kamutsa izan zen, gutxienez 60 hamarkadara arte, orduan hasi ziren
|
gauzak
apur bat aldatzen. Arestiren garaietatik eta Atxagaren Ziutateazargitaratu zenetik, iduri du euskarak baduela lekurik hirian eta hiriak euskaran.
|
|
|
Azken horretatik tira eginez, eta Euskal Herriaren tamaina dela eta (batez ere, EAEko barne egiturari begira), euskal hiriakontzeptua zabaldu zaigu. Hiri bat izango omen da Euskal Herria; eta ideia
|
gauza
dadin lanean ari dira hainbat eta hainbat. Ideiak berak badu kutsu politiko neoliberal argia, edo hala nahiago izatera postmodernoa, eta badu halaber Hiriaren Ideologiaren bertsio zaharberritu baten antza.
|
|
2015
|
|
|
Ahoskeraren arloko erabakien bidez euskal hiztunari
|
gauzak
sobera bortxatzeko halako herabetasuna agertu dute beste euskaltzain batzuek eta ikerketa gehiago galdegin, erabakiak hartzen hasi beharrean lana patxadan egin ahal izateko. Berebat, irakaskuntzaren esku hartze globalagoa ere aldarrikatu da Euskaltzaindiaren Ahoskera Batzordetik, haurren hezkuntzako ikastetxeetan ahoskerari garrantzi eta ondorioz presentzia handiagoa eman dakion.
|
|
|
Berebat, irakaskuntzaren esku hartze globalagoa ere aldarrikatu da Euskaltzaindiaren Ahoskera Batzordetik, haurren hezkuntzako ikastetxeetan ahoskerari garrantzi eta ondorioz presentzia handiagoa eman dakion. Guk uste eskaera honekiko ez litzatekeen hain paradoxikoa, hiztunarentzat ahoskera den bezain
|
gauza
naturala gehiegi ez behartzeko ardura hartzea: ustez, bide honetan dakusagu Miren Lourdes Oñederraren jarduna hondarreko urteotan.
|
|
|
Hots baten kide den beste hotsaren alde arrazoi geografikoak edo euskalki arrazoiak ere aipa litezke, dakigun bezala [j] hotsa Ipar Euskal Herri eta Nafarroa gehienekoa eta Bizkaiko saihets handi batekoa baldin bada. Arrazoi kronologikoak ere argudia litezke, esate batera, fonema batez ditugun hotsetan guk dakigula bata zaharrena edo zaharragoa bederen baldin bada, [j] hotsa [x] baino zaharrago dela dakigun aldetik, baina honelako auzietan
|
gauzak
ez dira matematika hutsa izaten eta arrazoi kronologiko, historiko, literario edo filologikoak ez dira aski izaten arrazoi soziologikoek hiztun kopururik handienaren alde jotzen dutenean, batez ere hots bat hizkuntzaren erdigune geografikoan homogeneoa den kasuetan, hizkuntzaren saihets edo bazterrak galtzaile aterarik, baina euskal [x] eta [j] hotsen kasuan zabala da [j] hotsaren hedadura; Euska... Ageri denez, arrazoien konbinazioak eta hots baten hedaduraren konbinazio geografikoak berak, guk nahi baino bihurriagoak izan ohi dira eta halaxe dira usu euskaraz ere.
|
|
|
1802an Juan Antonio Mogelek Peru Abarka ren hitzaurrean zioskunez, zinezko euskaldun garbiek ez dute alferra, afariaedo ifiniesaten, alperra, aparia, ipinibaizik; zekarrenez, ezin ahoskatu dute Fernando, Francisco, fiestaedo funcióneta haurrei ere neke zitzaien erdaldunek bezala fahoskatzea (1956 [1802], 17).
|
Gauzak
areago korapilatzen dira tartean estetika edo juzgu inpresionistak sartzen hasiz gero: Mogelek zioenez,, frantses euskaldunek?
|
|
|
Zenbait filologo, hizkuntzalari edo normalizatzailek uste dute honelako gorabeherek belaunaldi bat, bat eta erdi ala gehienez bi iraun ohi dutela eta behin batasuna, estandarizazioa eta normalizazioa erabakiz gero, ahoskera ohiturak biderkatzeko gaitasuna eta ahala duten hedabide, hezkuntza eta administrazioak gizartearen eta geografiaren alderdi gehienetara lerraraziko eta bideratuko dituztela ondotik ahoskera arau estandarizatuak: jende batzuk zaharrez hiltzea eta beste batzuk sortzea eta heztea bezain
|
gauza
automatiko eta lineala delakoan.
|
|
|
Ez bedi pentsa saio honetan parte hartzea interes ideologikoaz edo teorikoaz ideia batzuen alde jotzeko onetsi dudanik, ez nator ahoskera egokia zein den eta zein ez den adieraztera, auzi horretan badudalako berezko halako ezintasun gogorra; garbizalexe naiz eta ez ditut gogoko erdaratikako zenbait azentuera edo ahoskera berri. Halaz guztiz ere, iduri luke gure arteko zenbait jende euskaltzalek pentsatzen duela Gipuzkoa edo Bizkaikoa ez den euskal azentuera oro erdarak kutsaturik dagoela;
|
gauzak
, ordea, ez dira hain xinpleak. Berri itxura eduki lezakeen hainbat doinu eta azentuera entzun daiteke dialektologiako grabazioetan, eman dezagun Nafarroa Garaian edo ekialderago ere, baina Bizkai Gipuzkoetakoak bezain euskarazkoak eta egokiak dira horiek ere.
|
|
|
6.5 Euskararen transmisioa etxean bildu zuten adinetako euskaldunen mintzoa biltzen eta aztertzen dut eta oro har iduri luke hauen artean Zuberoan bokalen sudurkaritzea ez dela galdu; heldu eta gazte zuberotarren euskal jardunaz ez dut daturik. Alta, Zuberoa ondoko Amikuze Nafarroa Behereko ibarrean
|
gauzak
bestela dira; hau adieraztean ez naiz gazte eta helduen arteko bereizketaz ari. Amikuzen hiztun zaharren artean ere anitzek ez dituzte euskal hitzetako bokalak sudurkari ahoskatzen eta iduri luke ezaugarriaren galera lehendik abiaturik dela.
|
|
|
|
Gauza
ezaguna da Amikuzeko herri batzuetan euskal hitzetan üahoskatzen dela eta beste batzuetan ez dela egiten; esate batera, Oragarren, Amorotzen, Ostankoan, Bithiriñan edo Uhartehirin guk ez dugu entzun. Ezagutzen ez genuena da, üegiten den eta egiten ez den herrien arteko geografia mugaren inguruko herri bateko hiztun batek, kasu honetan lekuko martxuetar batek, kokagune edo hitz berean aldi batzuetan üegin dezakeela eta beste batzuetan u egin dezakeela, halako aldakortasun librea balego bezala.
|
|
|
Galtzerdi koitadu bat besterik ez naiz, oso bizi laburra geratzen zait. Ez zaituztet luze gogaituko, benetan! Nire erantzunak ez zituen trankildu geranio gorri haiek, horrelako egoeretan galtzerdi guztiek
|
gauza
bera esaten genuela esan zidaten gupidarik gabe. Ezagutzen zituztela, bai, kasu ugari, oso gustura geratu zirenak denbora luzean balkoi hartan.
|
|
|
Batzutan aspertu itten naz.ANDREA. Aspertu?
|
Gauza
mordo bat daukou eta ikasteko. Ni lanien nabil beti.IÑI. Ama gainien eukiko bazeu egun osuen tenperaturie hartzen, edo ispilu bat jarten sudur aurrien ikusteko arnasa hartzen dozun, edo gorpuz osue begiraketan bost minutuen behin. ANDREA. Bufff!
|
|
|
Emakumea: Aztea da
|
gauza
.
|
|
|
Eta uste dut ahoskeraren azken helburuak horixe izan behar duela: ikaslea
|
gauza
izatea jendaurrean hitz egiteko gai bati buruz. Baina kontziente izan behar dugu, horrela jokatuta, ikasleak bi egitekori aurre egin behar izaten diela aldi berean:
|
|
|
|
Gauza
jakina da euskal kontakizunak letretan egindako ibilbide historikoa ahula dela. 2004 urteraino ezezaguna izan den Lazarragak XVI. mendean idatzitako eskuizkribuaren zati den artzain kontakizunaren ostean, egun esku artean daukagun dokumentazioaren arabera, isiltasuna XIX. mende arte.
|
|
|
Tomasek eta Amelek, Justez gain, beste ondorengorik ere bazutela, lehen eta azkeneko aldiz, bueltatzera doazenean adieraziko du.
|
Gauza
bera gertatzen da Agatonen eta Genareren seme alabekin.
|
|
|
Hilzorian egotera iritsi ziren Jule eta Amele sendatu ondoren, Takigapo etxaguntzan otsein moduan lanean hasi ziren Tomas eta Amele, baina, zergatik ez zekitela, ugazaba haserre zeukaten. Horretan, ugazabaren bi semeetako bat zauriturik aurkitu zuten, berba egiteko ere
|
gauza
ez zela. Tomas, Amele eta zauritutakoaren anaia giltzaperatu zituztenean, Tomas eta Amelek Jaungoikoaren laguntza eskatu zuten:
|
|
|
Artzainok tokiko heroiak dira, noski; ez unibertsalak. Kontatutako istorioak banakoaren helburuetara biltzen du arreta, biktima hobengabeei eta gizartean
|
gauza
handirik ez daukatenei egin dakizkien ordainetara. Garaipenetik eskuratutakoa heroiak berak gozatuko du.
|
|
|
Esan den moduan, Etxeitak banakoaren helburuetara biltzen du arreta, biktima hobengabeak eta gizartean ezer askorik ez dutenak lagunduz. Artzainetako bakar batek ere ez du
|
gauza
handirik, biktima nagusia, halere, Agaton da. Badirudi daukan akatsarengatik ordainketa nabarmenagoa egin gura diola honi, atsekabe bat baino gehiago sorrarazi dion korkoxa eramatearen laztasuna gutxituz.
|
|
|
Orregaitik, seme alabak ezkontzeko egunetara elduten diran eretian, gurasoak eztira euren guraria ukatu gura, euren gogo betekoa eztana eztabie nai etxean, naiz da izan semien gurarikoa, ona, adjutua, elizkoia, ta langille maratza etxera ekarri gura dan mutil edo neskatillea. Ta guraso askori gogoa beteteko, dirua ta ondasuna izaten dira
|
gauzarik
onenak. Euren iritxiz, etxejauntzakoak etxejauntzakoakaz ezkondu bear dira beti, maizterrakaz maizterretakoak.
|
|
|
Historialariek bestalde, ez diote apenas arretarik jarri hizkuntzaren, kanpo historiari?, hau da, bere erabileraren historiari, izan ere, orokorrean oso azaletik jorratu dituzte historia kulturalaren gaiak eta alderantziz, izugarrizko ahalegina egin dute beste batzuk aztertzerakoan: historia politikoa, ekonomikoa, demografikoa, juridikoa, etab. Zorionez, badirudi
|
gauzak
aldatzen ari direla eremu honetan. Hizkuntza, komunikazio faktorea ez ezik, imajinario kolektiboak eraikitzeko osagarria, eta mundua ulertzeko modua ere bada, beraz, oinarrizko osagaia dugu gizarteen garapena ulertzeko bere dimentsio historikoan.
|
|
|
(1: deskriptiboa(
|
gauzak
nola dauden), 2: zinetikoa (gauzak nola aldatzen ari diren), 3:
|
|
|
deskriptiboa (gauzak nola dauden), 2: zinetikoa(
|
gauzak
nola aldatzen ari diren), 3: dinamikoa (gauzak zergatik aldatu izan diren edota zergatik aldatzen (ari) diren), 4:
|
|
|
zinetikoa (gauzak nola aldatzen ari diren), 3: dinamikoa(
|
gauzak
zergatik aldatu izan diren edota zergatik aldatzen (ari) diren), 4: prospektiboa (goazen bidetik goazela, non bukatu behar dugu?), 5:
|
|
|
2 ETB 1983an hasi zenean, ez genuen uste egunero albistegi bat euskaraz egiteko
|
gauza
izango ginenik eta, hortaz, ETBren lehen programazioa telebista elebidun bezala prestatu zen. Gero, azkenengo momentuan, Eusko Jaurlaritzak hartu zuen euskaraz bakarrik egiteko erabakia, irrati zein prentsa elebidunaren porrota aztertu ondoren.
|
|
|
Euskalduna eremu horretatik aldendu egiten da, beraz, zutik iraunez. Bestalde, hitanoz aritzean,
|
gauza
bi azaltzen dira. Batetik, aurrean dagoena aintzat hartzen dela, ez da gogaldetik ekarritako ezer?.
|
|
|
barnea gogaldea eta kanpoa elegunea bihurtzen dira biraketarekin. Ondorioz, iluna eta mugagabea zena benetakoa da orain; gogoan gordetakoa, atzean utzitakoa, aurrean dagoen
|
gauzatzat
hartzen da. Tradizioak hainbat kontakizunetan gordetako formula, beraz, aurrez sartu eta atzeraka irten, mundu biak ondo bereizteko mezua gordetzen eta adierazten duen jakituriaren altxorra da.
|
|
|
Bestalde, bada datu interesgarri bat: hildakoren bat (izugarri,) bizidunen bati agertuz gero aurrez izan behar du beti, atzea eman gabe; Marirekin egin beharreko
|
gauza
bera, alegia. Errespetu kontu soiltzat hartu izan da, oro har; bestalde, Baltzaren ustez, ikusitako eran, bi mundu eta logika ez nahasteko arrazoia da hori.
|
|
|
Hori dela eta, infernuan ezin da alde kontzienteak eskatzen duen jarrera eduki, hortan egiten du akats Orfeok?, arima edo alde inkontzientearen jokabidea baizik. Pertseo, ondorioz, garaile irteten da, itzalen munduan, Medusa, infernuko izaki, ez duelako gure munduko
|
gauza
legez aintzat hartzen. Itzal edo irudi xume izan beharrekoari irudiaren bidez heltzen dio.
|
|
|
Horren arrazoia urruntasuna izan liteke; hau da, tradizioak zioen jakituriatik aldentze bat, eta berba egiteko hurbileko eraren galera.
|
Gauza
ezaguna da zuka hitz egiteak distantzia handiagoa markatzen duela hitanoz egiteak baino.
|
|
|
Hortaz, kontakizun honen igorleak bazekien era berezi batean moldatu beharra dagoela koba barnean, nahiz eta ez aipatu zelan. Ez adierazteko arrazoia ezjakintasuna izan zatekeen, edo jakitea eta ez azaldu beharra,
|
gauza
ezaguna zelako. Edota jakin eta aipatu nahi ez izatea.
|
|
|
Gure sarrak ee? olango
|
gausa
asko kontetoskuesan bates be negu inguruen an besuen obuen bernutzik eta esku kiputuek berotan oten gintzesanean sein otzatragau.
|
|
|
Ortiz Osés entzat, esaterako, Mari, paleolitoko kobetako balizko jainkosa, neolitoko Jainkosa bilakatu zen, Amalur, euskal mitologiaren eta unibertsoaren erdigune: «Hasieran Amalur zen (Ama Lur) eta Amalur Mari zen (Ama Jainkosa Nagusia) eta Mari
|
gauza
guztiak zen» (1985: 85).
|
|
|
«Beraren gana izkutuko
|
gauzen
batzuek jakiteko eta eto, kizuna azaltzeko lenago joaten ziran entzutea oraindik bada. Lagun asko bere mendekoak zituala; bere bizitokira sartzen zana, sartu bezela irten bea?
|