|
2000
|
|
|
Higiezinen eta higigarrien arteko banaketak
|
gauza
zibil eta merkataritzakoen oharra ematen digu. Ondasun higigarriak merkataritzaren alorrekoak dira; higiezinak, ostera, lege zibilaren meneko.
|
|
|
Halaber, efektu higigarri batzuk higiezin moduan har daitezke, norberak ere efektu horiek har ditzakeelako funts eta beste objektu zibilen
|
gauza
erantsi eta menekotzat.
|
|
|
Esan daiteke
|
gauzak
ere norbanakoen antzera sailkatu egiten direla. Ondasunak feudalak eta ez feudalak, menpekoak eta askeak ziren.
|
|
|
Objektu desberdin horien gainean jarri ditugun arauak, hemen banan banan aurkeztea alferrik bada ere, aldi guztietan praktikan erabili direnekin bat datoz.
|
Gauzen
egungo ordenari egokitzen ez zaizkionak edo esperientziak berak erakutsitako desegokierak; horiek dira, eta besterik ez, aldatu edo birmoldatu ditugunak.
|
|
|
Erlijio katolikoa Frantzian nagusi izan den bitartean, erlijio erakundeak zibilekoekin batera estekaturik egon diren bitartean, ezinezkoa zen lege zibilek ezkontzaren hautsezintasuna adieraztea, erlijioaren legeak
|
gauza
bera egiten ez zuen bitartean. Izan ere, erlijioaren legea Estatuarena zen eta beharrena baita gizakiak gobernatzen dituzten oinarriak batera ibiltzea.
|
|
|
Betebeharrak losintxa eta plazerrekin bukatu al dira? Erromako legeen esamolde ederrari jarraikiz, ezkontza bera ez al da ezkontideen arteko elkarte oso eta hutsik gabekoa, bizitzaren on gaitzetan partaidetza eta
|
gauza
guztien —zeruko nahiz lurrekoen— komunikazioa eskatzen duena?
|
|
|
Nahi izan da, idatzi batzuetan behinik behin, ondasun banantzea ahalbideratzen duen orok dibortzioa ere baimentzea. Bi
|
gauza
horiek ezin daitezke joan batak bestea alboratuta. Zergatik, bada, ondasun banantzea legezta dezaketen arrazoi berberek ezkontza desegin?
|
|
|
Geroko ezkontzaren bidezko legeztatzea zela eta, izaki misteriotsuak eta ezkutuenak zetozen, itxurakeriazko eskabideak tartean, familien baretasuna aztoratzera. Eskabideok erarik indartsuenean zapuzteko
|
gauza
zirenak hil eta gero egiten ziren. Orduan ziren epaitegiak batzuen eta besteen erasiaren oihartzun, eta gizarte osoa eskandaluan eta perilean zen.
|
|
|
Bazkide batek, adibidez, sozietate baten mozkinak banatu nahi ditu, arriskuak zatitzeke; gogoa eskandalugarria da, eta ez da halako itun batetik kanpo bilatu behar zuzengabekeria, itun horretan bertan gauzatzen baita hori. Badira, alabaina,
|
gauza
batzuk, non justizia bera korapilatzen baita bestelako kontuekin, kontu horiek ere jurisprudentziatik kanpokoak direlarik. Hari bertsutik, nekazaritzari buruz gizakiak eskuratu dituen ezagupideetan bilatu behar dugu landatar akuretan jarritako hizpaketa edo itun batzuen justizia edo injustizia, onuragarritasuna edo arriskua.
|
|
|
Zergatik, bada, zeinu baten beharra duenak, horren erabilera ordaindu ez, premiazko dituen objektu guztien erabilera ordaindu duen modu berberean? Beste
|
gauzen
antzera, dirua dohainez, mailegutan, akuran edo salerosian eman daiteke. Biziarteko errenta inorentzen da; diru kopuru baten erabilera dohainezkoa, mailegu hutsa da; korriturik eta itzultzeko asmorik gabeko eskuzabaltasuna, dohaintza da.
|
|
|
Lukurreriarik itzelenak gertatu dira, korritua debekatu denean.
|
Gauza
bidezko eta premiazkoa debekatzen denean, ez da besterik egiten berori ahalbideratzen dutenak gaizkile eta zuzengabe bihurtu baino.
|
|
|
Diruak beste
|
gauza
guztien salneurria arautzen du, ondasun horiek higigarri nahiz higiezin izan. Salneurri horrek euskarri du erkaketa, hain zuzen ere, bateko diruaren ugari eta urritasun erlatiboaren eta besteko, salerosian diren objektu edo merkatugaien urritasun edo ugaritasun erlatiboaren artekoa.
|
|
|
Egoki da, berbarako, merkataritzako negozioetatik akzio errebindikatzaileak aldentzea, merkataritzako gorabeherek
|
gauza
higigarrien gainean jokatzen baitute. Horiek ziztu bizian eskualdatzen dira, inolako arrastorik gabe, eta horien izatea ere egiaztatu eta ezagutzea ezinezkoa da kasurik gehienetan.
|
|
|
hipoteka erregistro legeen benetako jatorria fiskala da, egintza zibiletan parte hartzea edo erregistroaren legearena den bezalaxe. Fiskoak elkartasun egokia
|
gauza
dezake legeriarekin eta beraren interesetara ekarri ordena eta gobernu zuzena; edozelan ere, arreta handiarekin jokatu beharra dugu; betiere, adi egon behar batuketa horietan, legeriaren edo ordena eta gobernu zuzenaren asmoa beheratua izan ez dadin ogasunaren pean. Erregistroa, kasurako, bada ogasun zein herritarren onura eskuratzeko moduko erakundea:
|
|
|
Halakoetan eskubide horien kobraketa uztarturik dago zuzenbidearen arazorik latzenekin eta zerga biltzaileak edo zerga errentariak eskura du, itun misteriotsu hori dela bide, botererik arriskutsuena. Erregistroaz esan dugun
|
gauza
bera esan daiteke hipoteka kodeaz. Erakunde horietan, ñabardurak baztertu eta ez ditzagun ugaritu aurreko arreta pisuegiak; batera ditzagun ogasunaren eta legeriaren asmoak.
|
|
|
Gizakiak premiak ditu jaiotzatik; elikatu eta jantzi behar du; badu, ezbairik gabe, bizitzeko eta bere burua artatzeko beharrezko diren
|
gauzetarako
eskubidea. Horra hor jabetza eskubidearen iturria.
|
|
|
Zuzenbidea arrazoi unibertsala da,
|
gauzen
izate horretan bertan oinarrituriko arrazoi gorena. Zuzenbidea bera erregela positiboetan edo manu bereizietan emana, hori da, izan ere, legeak direna edo soil soilean izan behar dutena.
|
|
|
Une horretan ezin ditu norberak
|
gauzak
eta gizakiak arautu, erakunde iraunkorrak moldatzen dituen halako zuhurtziaz, ezta berezko ekitate horren bidez ere, horiek baitira giza legegileak behartzen dituzten oinarriak. Legegile horiek, ezer izatekotan, zuhurtzia horren interprete soilak dira.
|
|
|
Erlijio katolikoa Frantzian nagusi izan den bitartean, erlijio erakundeak zibilekoekin batera estekaturik egon diren bitartean, ezinezkoa zen lege zibilek ezkontzaren hautsezintasuna adieraztea, erlijioaren legeak
|
gauza
bera egiten ez zuen bitartean. Izan ere, erlijioaren legea Estatuarena zen eta beharrena baita gizakiak gobernatzen dituzten oinarriak batera ibiltzea.
|
|
|
Erromako legeen esamolde ederrari jarraikiz, ezkontza bera ez al da ezkontideen arteko elkarte oso eta hutsik gabekoa, bizitzaren on gaitzetan partaidetza eta
|
gauza
guztien —zeruko nahiz lurrekoen— komunikazioa eskatzen duena?
|
|
|
|
Gauza
jakina da euskal foruek XIX. mendean bizi zuten azpiraldi luzea. Beheratze luze horren hasikinak Frantziako Iraultzaren gogortadak ditugu.
|
|
|
Ez al da beharrezko etxeko bertuteen, aitaren aginpidearen eta familia gobernuaren lege onespena? Norbaitek guraso ezbidezko izan ditzakeela-eta, beldur bada, zergatik ez
|
gauza
bera seme alaba arimagabekoen kariaz. Familia baten egoera nolakoa izan eta seme alaben artean banaketa zati berdinetan egitea, ez ote litzateke, besterik gabe, desberdintasun izugarriaren iturburua?
|
|
|
Ezkontzaren aldekotasuna, ohitura onen sustapena, gizartearen nahia, orok nahi dute seme alaba naturalak legezkoekin pareka ez daitezen.
|
Gauzen
ordenaren aurka doa, halaber, herriaren partaide izan arren familia kide ez diren horiei oinordetza eskubidea zabaltzea, eskubide hori baita, herri zibilizatu guztietan, ez herritarrarena, ezpada familiaren barnekoa. Legeak, ezkontzak arautu ondoren, ezin halakoak familia baten kidetzat hartu.
|
|
|
Une horretan ezin ditu norberak
|
gauzak
eta gizakiak arautu, erakunde iraunkorrak moldatzen dituen halako zuhurtzia batez, ezta berezko ekitate horren bidez ere, horiek baitira giza legegileak behartzen dituzten oinarriak. Legegile horiek, ezer izatekotan, zuhurtzia horren interprete soilak dira.
|
|
|
Legegileak, aginpidean baino, apaizgoan dihardu. ...izan baitaitezke, erakunde berri baten aurrean, teoriak eskaintzen dizkigun abantailak eta ez, ostera, haren gaitzak, horiek bakar bakarrik praktikak idoro ditzakeelako; ona ere zokondoratu behar da onena zalantzan izanez gero; abusua zuzentzerakoan, zuzenketaren beraren arriskuak ikusi behar dira; zentzubakoa litzateke, halaber, erabateko perfekzioaren atzetik ibili ontasun mugatua izan dezaketen
|
gauza
horietan; legea aldatu ordez, erabilgarriagoa da, ia beti, lege horiek estimu handiagotan jartzeko arrazoi berriak herritarrei aurkeztu; historiak berak ere, gizaldi batzuetan zehar, ozta ozta eskain dezake bizpahiru lege zuzenen argitalpena; azkenez ere, soil soilean dagozkiela lege aldaketok proposatzeko aukera izar onaren pean jaioei; hauek, bai, hauek dira gogo keinu eta bat bateko ongiketa m...
|
|
|
Anitz
|
gauza
, besterik ezean, usadioaren aginpidean eta norbanako ikasien eztabaidapean uzten dira, epaile tartekaritzaren menera.
|
|
|
Muga zehatzik gabe barruan hartzen dituzte gizarte batean bizi diren bi gizakien arteko auzigai guztiak, egintza nahiz interesak, azken horiek korapilotsu zein aldakor izanda ere. Horren ondorioz, gai kriminalak aurreikuste baten objektuak izan daitezke,
|
gauza
bera ezinezkoa delarik gai zibiletan.
|
|
|
Ebatzi beharra dago, edozein modutan bada ere, auzia bukatu beharra baitago. Alderdiak euren artean adostasun batera iristeko
|
gauza
ez badira, zer egin behar du Estatuak. Gai guztietarako legeak ematea ezina dela eta, alderdioi eskaini egiten die magistratu publikoa, halako arbitro ongitsu eta alderdigabea; horren ebatziak eragozten du haien arteko borroka eta onuragarriago gertatzen zaie alderdiei ebatzi hori auzi luzexka baino, horren ondorioak eta bukaerak aurreikustezinak baitira.
|
|
|
Salatzeko titulua dakarren egintza baino aurreragokoa izan behar du legeak. Legegileak ezinezkoa du kolpe ematea aurretiaz ohartzeke; bestela izatera, legeak, berezko duen helburua bazter utzita, gizakiak hobetu beharrean, zorigaiztokoagoak egingo lituzke eta hori, bistan da,
|
gauzen
izatearen beraren aurkakoa da.
|
|
|
Ezin legegilearena izan, legegilea baita justizia edo ekitate orokor horren ministraria. Justizia eta ekitate orokor horrek, bestalde ere, inguruabar zehatzik aintzat hartu gabe,
|
gauza
eta pertsonen arteko unibertsalitatea hartzen du bere barruan. Norbanakoen artean sorturiko legeak, alderdikeriaren susmagarri izateaz kanpo, beti atzera eragingarriak eta ez zilegiak izango lirateke batzuentzat, baldin eta horien arteko gatazkak lege horien parte hartzearen aurrekoak badira.
|
|
|
Zuzenbidea arrazoi unibertsala da,
|
gauzen
izate horretan bertan oinarrituriko arrazoi gorena. Zuzenbidea bera erregela positiboetan edo manu bereizietan emana, hori da, izan ere, legeak direna edo soil soilean izan behar dutena.
|
|
|
Tarteko okerrak edo abusuek ez dute zuzenbiderik sortzen. Lege batetik besterako aldian, hala ere, bada aurreko ezeztatzearen salbuespenik, baldin eta oker eta abusu horiek finkatu eta irmotu badira transakzio, azken instantziako epai edo arbitro ebatzien bidez eta
|
gauza
epaituaren indarraz.
|
|
|
Zuzenbide erromatarra destainez eta arinkeriaz gaitzesten duten hainbatek ez dute berori behar adina ezagutzen. Berehala konturatuko gara horretaz, baldin eta
|
gauza
bagara bereizteko, batetik, zuzenbide hori eskuratu diguten bilduma horietan arrazoi idatzia deitua izan dena eta, bestetik, gure egoera eta usadioetatik at diren erakundeak; orobat, baldin eta bereizten badakigu senatukontsultoak, plebiszituak eta printze zintzoen ediktuak enperadoreen erreskriptuetatik, horiek baitira, izan ere, halako legeria eskatua, kreditu edo ezegokieraren arabera emana et...
|
|
|
Gai garrantzitsuotan gure lege proiektuen oinarri izan diren horiek azaldu beharrean gaude. Berebat, proiektu horiek onura orokor, ohitura publiko, norbanakoen bozkario eta
|
gauza
guztien oraingo egoerarekin izan ditzaketen harremanak agerian utzi beharrekoak dira.
|
|
|
esan bezala, senarena, agintearena (mitoa, erlijioa), sasirrazionalista (metafisika) eta zio laguntzailearena (zientzia razionala), hurrenez hurren. Batzuek, inozoki hirugarrenari hoberena irizten dioten arren —razionalismorik antimetafisikoena defendatzen dutelakoan—, ikuspegi zabalago batetik
|
gauzak
horrela ez direla ikus dezakegu. Harrezkero Neurathek Vienako Zirkuluaren partaide batzuei eginiko kritika pragmatikoa 1913ko ideia hauetan funtsatuko da.
|
|
|
ikusmolde askok —totalitaristek lehenik— ezin diote beren buruari hori galdetu, beren partaideek ezin dute ezta planteatu ere egin. " Zer nahi duzu esan ‘garbiketa etnikoa’ eta ‘argitze kontzeptuala’
|
gauza
bera direla adierazterakoan?", galdetuko genioke Horkheimerri, 1937an Vienako Zirkuluaren kontrako halako analogia ilunak ezarri zituenean. Dakigunez, Vienako Zirkuluaren partaide gehienak, denak ez esatearren, hil edo erbesteratu egin zituzten naziek.
|
|
|
94 Dena den, honi buruzko Carnapen ikuspegia konplexua izan zen, oinarri edo hizkuntza horren aukeraketa konbentziozko
|
gauza
zela uste zuelako. 1934an (op., 76 orr.), esan bezala, hizkuntza fisikalista aukeratzera aldatu zen, hau subjektuartekoa baitzen eta, beraz, subjektuen arteko komunikaziorako hobea.
|
|
|
97 Carnapentzat ‘gauza hizkuntza’ (thing language)" inguratzen gaituzten
|
gauza
hautemangarriei buruz mintzatzerakoan eguneroko bizitzan erabiltzen dugun hizkuntza" zen. Hizkuntza horri buruz aritzen diren beste hizkuntzak metahizkuntzak lirateke ikuspegi horretan.
|
|
|
Batzuetan berez ez dituzten propietateak izango balituzte bezala hautematen ditugu objektu fisikoak —uretan goilara okertua dagoela dirudi, bi dimentsioko irudiek hiru dimentsio dituztela dirudi, etab.— Goilara okertua ez dagoenez eta marrazkia hiru dimentsiokoa ez denez, ikusten dugunak zerbait gehiago izan behar du, goilara eta marrazkia errepresentatzen dituen irudi mentalaren antzeko zerbait.
|
Gauza
bera gertatzen da haluzinatzerakoan, ikus dezakegun objektua benetan ikusten dugun tokian ez dagoelako. Ikusten duguna, esango lukete fenomenalistek, gure sentimen daturen bat da.
|
|
|
Eta enuntziatu hauek ezin zuten hutsik egin, ‘uste’ bat pribatua eta eztabaidaezina baita. Haatik, uste hori duenak ‘gorria orain eta hemen’ adierazpenari buruz mintzatzerakoan, adierazpen hau munduko zerbaiti ote dagokion ala ez jakitea beste
|
gauza
bat da. Jakina da ilusioak ez direla ez egiazkoak ezta faltsuak ere, baina hain zuzen horregatik daude ezagutza corpusetik at:
|
|
|
Jakina, oinarrizko hizkuntzak fisikaren hizkuntzaren zati bat izan behar du. Ustezko sentimenen sentsazio pribatuei dagozkien perpausek, egoera fisikoak —espazioan eta denboran
|
gauzak
kontuan hartzen dituzten egoerak, hain zuzen— deskribatzen dituzten beste perpausen baliokideak izan behar dute. Esanahia ‘Uste dut gorria orain eta hemen ikusten dudala’ motako enuntziatuetan oinarritu beharrean, fisikalistaren aburuz hobe litzateke ‘Hau gorria da’ edota ‘Norbaitek u unean eta t tokian hau eta bestea hautematen du’ motakoetan oinarritzea.
|
|
|
[i] nguratzen gaituzten
|
gauza
behagarrien (inorganikoen) propietateei buruz mintzatzerakoan erabiltzen dugun hizkuntza da. ‘Bero’ eta ‘hotz’ bezalako terminoak hizkuntza honen osagaiak direla aintzat har daiteke;(...) ‘pisutsu’ eta ‘arin’; ‘gorri’, ‘urdin’, etab.; ‘handi’, ‘txiki’, ‘lodi’, ‘argal’, etab.98
|
|
|
Nola ez,
|
gauza
hizkuntzaren enuntziatuek —Carnapek hizkuntza hau fisikalismoari ongietorria egin eta gero bereganatu zuen— ez dute ‘Uste dut gorria orain eta hemen ikusten dudala’ motakoen estatus bera. ‘Uste’ batean oker ibiltzea zaila dirudien bitartean, erraza da onartzea akatsen bat egon daitekeela ‘zerbait propietate batzuekin’ ikusten dudala adierazten dudanean:
|
|
|
Vienako Zirkuluaren funtsezko tesien aurkezpenarekin bukatzeko, orain arte ezkutuan jardun duen bati ekingo diogu: zientziaren filosofia eta epistemologia
|
gauza
bera direla baieztatzen duenari. Berlingo taldea ere guztiz ados zegoen honekin, hain zuzen ere Reichenbach izan baitzen hobekien aurkeztu zuena106 Reichenbachen baliokidetasun horrek oso ongi islatzen zuen filosofia zientifikoaren ikusmoldearen pentsaera, eragin handia izanik harrezkeroko ikusmolde estandarrean, batik bat hark garatu zuen aurkikuntza/ justifikazio testuinguruen arteko dikotomia izan zela eta.
|
|
|
Zientzialariaren ideologia, beraz, ez zen ez Reichenbachen ez vienarren agendaren osagaia108 Eta, beren ustez, ez zuen inolako epistemologoren agendan parte hartu behar. Zientzialariak nahi badu, erlijio sinesmenek esango diote nondik jo, edota interes politikoek, fabore ekonomikoek edo hipotesi metafisiko tradizional ahulenek, baina horietako ezerk ez du garrantzirik epistemologoarentzat, honek aztertzen duen
|
gauza
bakarra emaitza teorikoak baitira. Teoria egokia bada, hau da, epistemologoak ontzat jotzen dituen irizpideetara egokitzen bada —eta egiaztagarritasunaren kasuan bezala, hemen hasten da askotan eztabaida—, orduan bost axola teoria hori goi isurizko jakituriaren bidez lortu den, legez kontrako dirulaguntzei esker edo zientzialariaren bertuteak direla medio:
|
|
|
Reichenbachek Kepler eta Newtonen adibideak aipatu zituen: lehenengoak, eguzki sistemaren eta Hirutasun Santuaren arteko analogian oinarrituz zientzi komunitateak onartutako emaitzak lortu zituen; bigarrenak
|
gauza
bera, baina bere ikerkuntzaren ehuneko handia esoterismoaz, erlijioaz eta magiaz arduratua. Esan bezala, ikusmolde zientifikoaren ustetan, garrantzizkoa zientzi ikerkuntzaren azken emaitzak ziren:
|
|
|
Horrelako ‘garbiketa kontzeptualaren’ helburua, izan ere, metafisika ezagutzaren diskurtsotik ezabatzea besterik ez zen izan, ezagutza esperientziaren gainetik eta haratago kokatu nahi duen metafisikaren enuntziatuen ezabatzea, azken buruan. Hala, ‘Absolutu’, ‘esentzia’, ‘ego’, ‘berbaitango gauza’, ‘Beeltzebub’ eta beste hainbat
|
gauza
predikatzen dituzten enuntziatuak esanahigabeak lirateke zalantzarik gabe. Alde batetik, formalki egiazkoak ez liratekeelako eta, bestetik, esperientzian haiek egiaztatu edo errefusatzeko ezer ez zegoelako.
|
|
|
nola erabakitzen dugu kasu zehatz batean zerbait babiga den ala ez? Demagun ez dela
|
gauza
aplikapen irizpide bati dagokionez erantzuteko: babigatasunaren zeinu enpirikorik ez da existitzen —esaten digu.
|
|
|
Kasu honetan elearen erabileraren zilegitasuna ukatu dugu. Hitza erabiltzen duen pertsona babigak diren
|
gauza
batzuk eta ez diren beste batzuk daudelakoan badabil behin eta berriro, giza adimen xume eta finituak babiga dena betiko sekretua izango dela kontuan izatea besterik ez du, bitartean hitz jario hutsal lez izenda dezakegun arren.59
|
|
|
Zergatik izan behar du filosofoak apriorizko ezagutzaren abantaila? Apika agerkundez dakizki
|
gauzak
–Ez, kasu horretan filosofoa ez bailitzateke filosofo izango.
|
|
|
Alta, honen ondorioak sakonak izan zitezkeen, eta izan ziren, batik bat filosofiarentzat, Vienan filosofia izenaz izendaturiko arazo oro errefusatzera heldu baitzen. Carnapek 1934an aipatu bezala, azpimarratu nahi dut ez garela eskola filosofiko bat eta ez ditugula tesi filosofikoak proposatzen, edozer
|
gauza
izanda ere(...). [E] z diegu gai filosofikoei erantzuten, horren ordez gai filosofiko guztiak errefusatzen ditugu, metafisika, etika edota epistemologiakoak izan.
|
|
|
Ordea, ez da pentsatu behar Vienako Zirkuluak ez ziola garrantzirik ematen etikako enuntziatuen gaineko ikerketari. Benetan ukatzen zuen
|
gauza
bakarra ezagutzazko enuntziatu legez onartzearena zen. Historialariek, psikologoek edo soziologoek kausalki azter eta azal zitzaketen, baina kasu horretan esanahia duena ez da balio judizioa, berari dagozkion historiako, psikologiako edo soziologiako enuntziatuak baizik.
|
|
|
Hasierako bertsioan, egiaztagarritasunak hipotesi baten ezinezkotasun fisikoa —praktikoa— eskatzen zuen, ezagutzaren une zehatz batekoa hain zuzen. Baina orain
|
gauza
zabalagoa zen: ez garela gai egiaztatzear dagoen enuntziatu baten baldintzak sortzeko.
|
|
|
Modu bat metodo kontrafaktikoak egiaztagarritasun metodo lez hartzean zetzan. Kontrafaktikoen forma aintzat hartuz —’baldin... orduan’ baldintzazkoarena() —, orain eta hemen hipotesi bat egiaztatu ezin duten
|
gauzak
hipotesia bera egiazta zezaketenak izan balira, orduan hipotesiak esanahia edukiko zukeen. Baldintzazko kontrafaktikoez fidatzea —P izan balitz, orduan Q izango litzateke (Bengoetxeak bere botila uraren tiketa gorde balu, orduan iraganari buruzko enuntziatu bat egiaztatzeko froga bat egongo litzateke) — erabat problematikoa zen Vienako Zirkuluarentzat, enuntziatu esanahidunak esperientziaren enuntziatuetara murrizteko lehenengo ordenaren predikatuen logika erabiltzen baitzuten.
|
|
|
Baina Carnapen lan aitzindariak logika induktiboan ez zuen egiaztagarritasunaren behar bezalako analogo batekin topo egin. Bi izan ziren zio nagusiak
|
gauzak
horrela atera zitezen: lehenengo eta behin, bere logikak ez zuen zientzi jarduera behar zuen bezain ongi ezaugarritu.
|
|
|
Berrespenaren eginkizuna ongi agertzeko erabili zituen hizkuntza eta sistemak artifizialegiak eta sinpleegiak ziren, hurrenez hurren, eta horrek, neurri batean, teorien eta zientziaren irudikapen mengel eta idealizatu baterantz hurbildu zuen Carnap. Aukeraturiko hizkuntzak errazegiak ziren, txiroak
|
gauzak
adierazteko, murriztuak eta agortuak zeuden. Bestaldetik, berrespena eta arrazoiketa induktiboa logika deduktiboaren baitan formalizatzeko ahaleginak oso zailak izan ziren.
|
|
|
ateak irekitzen dizkio imajinazioaren izenean ezagutzaren munduan sartu nahi den guztiari: ‘Absolutua’ imajinatuta, berari buruzko enuntziatuak egiaztagarriak lirateke; herensuge hegalaria imajinatuz gero,
|
gauza
bera, eta horrela segituz dena da on batera ailegatu arte. Hots, erlatibismoari ateak ireki arte.
|
|
|
Nola ez, egiaztagarritasuna esanahia soilik zientzi enuntziatuek dutela baieztatzen zuen tesi nabarira murrizteko mehatxua zekarren horrek. Haatik, esparru honetan ere
|
gauzak
korapilatzen hasi ziren.
|
|
|
Entitate teorikoak kontzeptualizatu ahal izateko lehendabiziko hurbilketa bat behagarria den
|
gauzatik
ateratako ondorioena izan zen. Adibidez, koipe tanten saiakuntzari jarraituz82, elektroien existentzia fenomeno esperimentaletatik ondoriozta zitekeela argudiatu zen.
|
|
|
Nolanahi ere, abagune hauen guztien abanikoak erlatibismoari bide zabala ireki zion. Konbentzionalismoaren arabera, esate baterako,
|
gauzei buruz
mintzatzeko hizkuntza bat aukeratzen duenarentzat faltsua izan daitekeena, beste batentzat, hizkuntza desberdina duelarik, egia izan daiteke, ordea. Horrela, filosofo batek nahi zuena esan zezakeela zirudien, baldin eta bere hizkuntza esandakoari egokitzen bazion behintzat.
|
|
|
Jakina, metodo eta ikerketa horiek zientziak zeuzkan berberak ziren edo, behintzat, antzekoak. Esan bezala, Zirkuluko partaideak, gainera, zientziaren adar batzuetan adituak ziren, haiei buruz zehaztasunez mintzatzeko
|
gauza
, horrek suposa zezakeen abantailarekin. Zeren, gogora dezagun, Zirkuluan fisikariak, matematikariak eta soziologoak zeuden, besteak beste, filosofoez gain.
|
|
|
Bertsio fisikalista honen modura —Neurathek sutsuki defendatu zuen hasiera hasieratik eta Carnapek geroagotik— edo bertsio fenomenalistan —ikusiko dugunez, Aufbau ean Carnapek aukeratu zuena— izanda ere,
|
gauza
zera da: behaketazko terminoak edo termino esperientzialak dituzten enuntziatuetara murriztu daitezkeen enuntziatuek dute esanahia —jakina, behaketazko enuntziatuek berek ere bai—, eta horrelako murriztapenak logika deduktiboan kokatzen dira, Russell, Whitehead eta Wittgensteinek proposatu bezala.
|
|
|
Vienako Zirkuluan inferentzia induktibo hauek legezkotzat hartzeko modurik onartu ez zutenek, legeen ikusmolde erabat artifizial eta batere ez erakargarri baten menpe ikusi zuten beren burua. Carnapek, bere hasieratan, Aufbau ean esate baterako, ‘Gizaki oro hilkorra da’ motako orokorpen batek hilda daudela dakigun gizakiei buruz soilik ari direla zioen;
|
gauza
bera esan genezakeen ‘Eguzkia egunero ateratzen da’ enuntziatuaren inguruan. Beraz, ‘Bihar eguzkia aterako da’ ez da eguzkiak egingo duenari buruzko enuntziatua, nik iraganean esperientziaturikoaren eta etorkizunean proiektatzen dudanaren deskribapen zeiharra besterik ez baizik.
|
|
|
Filosofiaren eginkizuna ezagutza osoa ziurtasunaren oinarrietara murriztean zetzala uste nuen. Ezagutzarik ziurrena berehala emandakoarena denez,
|
gauzen
ezagutza eratorria eta ez hain ziurra den bitartean, nabarmena zirudien filosofoak oinarri lez sentimen datuak erabiltzen zituen hizkuntza bat maneiatu behar zuela.95
|
|
|
Carnapek ‘tolerantzia’ hitza edo, zehatzago, tolerantziaren printzipioa adierazpena, lehenengo aldiz, 1934ko Logische Syntax ean agertu zuen120: "
|
gauza
ez da debekuak batuz joatea, konbentzioetara ailegatzea baino", zioen. Honekin, ezagutza razionala ulertzeko ohikoa zen logika bat eta bakarrak — Tractatus ean agindu moduan— suposatzen zuen ikuspegia errefusatzen zuen Carnapek.
|
|
|
Vienako Zirkuluak defendatzen zuen kontzeptuen eluzidazioa, hots, esaten duguna argitzeko ahalegina, nazien garbiketa etnikoaz erka zitekeela. Azken finean, dirudienez, enpirismo logikoa, Vienako filosofia berria, neoerromantiko metafisiko ilunen mugimendu legez,
|
gauzak
ezin baitzituzten aldatu eta hobetu, etsipenari eginiko dei hutsa izan zen. Boterearen aginduaren azpian zeuden, belaunikatuta, beldurrez beterik boteretsuak haserretu ez zitezen (98 orr.).
|
|
|
Humeren ideien teoriarekiko erlazioa, adibidez, ez da zirkulukideen idazlanetan inon agertzen; bere lema —eta teoria— enpirista soilik izan zen garrantzizkoa, bere maxima esperientzialista, alegia: ustea, justifikatu behar bada, esperientziako datuekin justifikatuko dela esaten zuena4 Vienako Zirkuluaren Manifestuan —Hans Hahn, Rudolf Carnap eta Otto Neurathek 1929an argitaratua— aurrekari filosofiko ‘ofizialak’ agertzen ziren, egileek buruan eduki eta errespetatzen zituztenak —horiek bakarrak ote ziren, beste
|
gauza
bat da— Izendatuak Mach, Boltzmann, Helmholtz, Poincare, Riemann eta Duhem ziren zientzialarien eta epistemologoen artean; enpirista aipatuena, Mach; eta positibisten izenak Stuart Mill eta Comte ziren. Matematikarien aldetik, Frege, Peano, Leibniz eta Hilbert agertu zituzten.
|
|
|
hau da espreski Vienako Zirkuluak ekidin zuen enpirismo klasikoaren tesia. Vienarrek Hume aukeratu zuten aurrekari gogokoen gisa, baina ez bere ideien teoria, horren arabera adimenak bere ideia propioak ezagutzen dituela, eta ez
|
gauzak
, mantentzen zuelako. Honela, pentsamendua ideien arteko erlazioetara murrizten da, Lockek aipatu lez bere Entseiuan:
|
|
|
ideiak ezagutzen ditugula dioen tesiak enpirista ugari psikologian murgildu zituela, ideien artean ematen diren asoziazioak azaltzeko mekanismo psikologikoez arduratzera eramanez. Beraz, jarduera psikologista honen arabera, ideiak ziren munduaren eta ezagutzaren azken maila, den dena azaltzen zuten, bai kanpoko
|
gauzak
bai barrukoak, ideia bakunak ideia konplexuen azalpenetan agertzen baitziren. Ezagutzaren multzoak ideia bakunetan zeukan abiapuntua edo, enpiristek onartutako nominalismoak baieztatzen zuenez, ideia unibertsalak hitz bati esker baturiko ideia partikularren multzoak dira.
|
|
|
2) Inmanentzia printzipioa: adimenean eduki daitekeen
|
gauza
bakarra irudia edo hautematea da. Kontzientziaren edukiak hautemateak dira, hau da, inpresioak edo ideiak.
|
|
|
Zergatikotasunaren kasuan, ondorioa ezin da zergatian aurkitu. Hau da,
|
gauza
baten azterketa razional hutsak ezin du zergatia denaren
|
|
|
—edo izango denaren— ondorioa aurkitu; nahitaez, esperientziara jo behar dugu. Baina, nola uzten digu esperientziak
|
gauzak
aurkitzen?
|
|
|
Honi esker, objektu horiek iraganean izandako ondorioak ikusita, orain antzeko ondorioak existitzen direla esan dezakegu. Egun arteko esperientziak suak erre egiten duela esaten badigu, baldintza berberetan etorkizunean ere
|
gauza
bera gertako dela baiezta dezakegu. Baina honek etorkizuna eta iragana antzekoak edo berdinak direla aurresuposatuko luke, eta hau ezin da frogatu.
|
|
|
Atzetik ohitura dagoelako, bizitzaren gidaria. Ohiturak uste batzuk onartarazten dizkigu, kontingente diren
|
gauza
asko lege bihurtuz.
|
|
|
Alta, behaketa zuzenean hartutako inpresioak gertakariren bat etortzeari dagozkio soilik, eta ez dute beharrezko loturarik ondorioztatzen. Goian aipatu bezala, ohitura da
|
gauza
bati zergati eta beste bati ondorio deitzera eramaten gaituena, biak segidan agertzen direnean; jarraian gertatuko diren objektua edo gertakizuna eta emaitza batera emango direlaren uste osoa. Haatik, ez dago inolako erregelarik, araurik, legerik, horrelako dedukzioak zuzenak direla esaten digunik.
|
|
|
‘A k B kausatzen duela’ baieztatzen dugunean, iraganeko esperientzian, epe motzean eta bitartekaririk gabe, A ri beti B k segitzen diola esaten ari gara soilik. Alabaina, Humeren ustez, nahiz eta horrelako kasuak ugari izan, ez dago arrazoirik benetan uste izateko behin eta berriro
|
gauza
bera emango denik etorkizunean. Asko jota, itxaropenak izateko balioko digu, baina ez arrazoiak.
|
|
|
Esperientzia ez da nahikoa A eta B ren arteko konjuntzioak justifikatzeko etorkizunari begira. Gehienez, probabilitateei buruz mintza gaitezke, jakinda, dena den, arrazoiketa probable bat
|
gauza
guztiak ohituren menpe daudela kontuan hartu behar duen sentsazioa besterik ez dela. Humeren eszeptizismoa, argi dagoenez, petrala zen.
|
|
|
Bestaldetik, substantzia kontzeptuaren inguruan Humek jorratutako analisiaren emaitzak zergatikotasun eta indukzioarenak bezain irmoak izan ziren. Humeren ustez, kualitateen arteko erlaziotik —inpresioak hautematen ditugunean— kualitate horientzat zerbait —oinarri bat— badagoela uste izatera aldatzea
|
gauza
arrunta zen. Baina oinarri hori ezin da ikusi; ikusten dena kualitatea da.
|
|
|
Dena den, oinarri horretan, objektuaren existentzian sinesten dugu. Eta Humerentzat substantzia eta kualitateen multzoa
|
gauza
bera ziren. Zerbaitetan sinesteko, errealitatean gauzak daudela defendatzeko, kualitateak ezagutu behar dira.
|
|
|
Eta Humerentzat substantzia eta kualitateen multzoa gauza bera ziren. Zerbaitetan sinesteko, errealitatean
|
gauzak
daudela defendatzeko, kualitateak ezagutu behar dira. Hauekin nahikoa da, ezagutu ditzakegun gauza bakarrak baitira.
|
|
|
Zerbaitetan sinesteko, errealitatean gauzak daudela defendatzeko, kualitateak ezagutu behar dira. Hauekin nahikoa da, ezagutu ditzakegun
|
gauza
bakarrak baitira. Garrantzizkoa hautematea da; ez dira esentziak, substantziak ezta niak ere geratzen.
|
|
|
Comterentzat ‘positibok’, lehenengo eta behin, erreala dena designatzen du, kimerikoa ala ilusiozkoa denaren aurrean. Ildo honi egokituz gero, giza adimenarentzat eskuragarria diren
|
gauzez
arduratuko da ikerketa, misterio zeharkaezinak baztertuz. Beste esanahi bat ere badauka ‘positibo’ hitzak, ‘baliagarriarena’ hain zuzen ere, bere zentzu praktikoan.
|
|
|
Egoera teologikoa
|
gauzen
esentzia eta azken zergatiak bilatzeagatik bereizten zen. Emaitza lez, izaki supranaturalak lortzen ziren:
|
|
|
jainkoak —politeismoa—, indar inpertsonalak —fetitxismoa— eta, azkenik, Jainko bakar absolutua —monoteismoa— Egoera metafisikoa teologikoaren aldaketa sinple bat besterik ez zen. Hemen izaki supranaturalak entitate abstraktu bihurtzen ziren,
|
gauzen
berezko entitate abstraktuak. Azkenik, egoera positiboan edozein jakintza absolutu errefusatu egiten zen.
|
|
|
Izan ere, subjektua —elementuz osatua— elementuen aurrean jarriko luke, baina hauek nahitaez subjektuaren aurretik egon lukete —hura osatzeko— Hortaz, Machek ez zuen Ni bat kokatzen munduaren aurrean: Ni-a sentsazio konplexu lez definitzen zuen, ez besterik; eta konplexutasun mailan soilik desberdintzen zen beste
|
gauzetatik
. Ni-ak beste edozein objektuk dituenak baino modu konplexuagoan ditu elementuak eta hauen arteko asoziazioak ere.
|
|
|
2) Logika sinbolikoa bi eremu berrietara hedatzen zen: erlazioen teoriara eta funtzioen teoriara24 Era honetan, ezagutzaren esparru zabal bat kontzeptualizatzeko aukera irabazi zuen,
|
gauzen
edo objektuen erlazioen esparrua, hain zuzen. Logika tradizionalak ezin zuen horrelakorik egin, asko jota proposizio predikatiboei ematen baitzien erantzuna:
|
|
|
Alabaina, liburua ez zen xede bat izan Fregerentzako, bere ikusmolde logizistari begira bitarteko bat baizik. Programa logizistak, oro har, bi
|
gauza
nahi zituen erakutsi: alde batetik, logikak eta matematikak estatus epistemologiko berbera zutela eta, bestetik, matematika logikara murriztu zitekeela, matematikaren kontzeptuak eta teoremak, definizioz, logikaren kontzeptu eta teoremetatik lor baitzitezkeen.
|
|
|
Bere partaideek matematika esperientzian ez dela oinarritzen onartzen zuten, bere baliozkotasuna guztiz autonomoa delako. Eta
|
gauza
bera esan zitekeen logikari buruz, ez baitu esperientziak inola ere aldatzen edo birmoldatzen. Biak, logika eta matematika, a priori dira baliozkoak; hau da, esperientziarekiko independenteak dira.
|
|
|
Denboraren poderioz, Wittgenstein izan bazen ere Tractatus aren tesiei buruz bere iritzia aldatu zuena,
|
gauza
bera esan liteke Carnapi buruz. Honek 1934an Logische Syntax29 idatzi zuenerako, ez zegoen ados logika klasikoa pentsamendua errepresentatzeko logika bakarra zela baiesten zuen ikuspegiarekin.
|
|
|
Eta adibidea leloa badirudi, zientzia edo matematikako argudio konplexuagoak har genitzake, tesi ezkutuak ez direla beti aurkitzeko hain errazak ikustearren. Eluzidazioak, diskurtsoaren argitze erak, balio du, hortaz,
|
gauzak
hobeto ikusteko eta falaziak alde batera uzteko.
|
|
|
Proposizio hauetan erabiltzen diren zeinuen esanahia argitu behar da, hau da, hizkuntzarekin adierazten denak zer esanahi duen ikusi behar da. Lehendabiziko helburua, orduan, zeinuaren eta
|
gauzaren arteko
erlazioa finkatzea izango da, irudiaren eta irudikatuaren artekoa, errepresentazioaren eta errepresentatuaren artekoa, azken buruan. Eta horretarako alde biak ezagutu behar dira:
|
|
|
Tractatus eko Wittgensteinen aburuz, proposizioak erabiltzeko modua eta zer nolako egoeratan egiazko enuntziatuak edo enuntziatu faltsuak osatzen dituzten erakustea,
|
gauza
bera dira. Proposizioak egiazkoak badira, orduan beren esanahia gauza designatua da.
|
|
|
Tractatus eko Wittgensteinen aburuz, proposizioak erabiltzeko modua eta zer nolako egoeratan egiazko enuntziatuak edo enuntziatu faltsuak osatzen dituzten erakustea, gauza bera dira. Proposizioak egiazkoak badira, orduan beren esanahia
|
gauza
designatua da. Hau finkatzeko, Vienako Zirkuluko kideentzat nuklearra zen egiaztagarritasun printzipio, irizpide edo metodoa erabiltzen da.
|
|
|
Varsoviako logika eskola indartsua —Ajdukiewicz eta Tarski ziren buru ezagunenak— vienarren tesiez oso interesatuta agertu zen. Estatu Batuetan ere, bertako filosofia pragmatista gorabehera,
|
gauza
bera gertatu zen, batez ere Charles W. Morris, Ernest Nagel eta Willard v.O. Quineren harrera ikusi eta gero.
|
|
|
Vienako Zirkuluaren berrikuntzari eta filosofia tradizionalaren ikusmoldeekiko bere enpresa filosofikoak duen bateraezintasunari buruzko tesi hau ia aho batez onartu dute filosofo tradizionalek, batez ere Zirkuluaren enpirismo logikoak nonahi jaso duen harrera erabat negatiboa ikusi eta gero. Filosofo tradizionalek Zirkuluaren filosofia ‘filosofia eza’ edo ‘anti filosofia’ lez ikusi zuten,
|
gauza
ez zena ez diziplinaren funtsezko arazoak begiztatzeko eta are gutxiago horien ebazpenari buruz zerbait esateko ere. Beraz, Heidegger eta bere jarraitzaileentzat, Vienako Zirkuluaren pentsamendua ez zen izan pentsamendu filosofikoaren imajina zitekeen formarik endekatuena baino, garaiko gaitz eta arazo guztien erruduna:
|
|
|
Errealitatearen zati bat —errealitate osoa ere bai ahal izanez gero— teorikoki deskribatzen dugu, tresna batzuk edo beste erabiliz; baina gakoa honako hau zen: badaude beste deskribapen alternatibo batzuk lehendabizikoarekiko bateraezinak, baina
|
gauza
bera deskribatzen dutenak, hau da, behaketetan kointziditzen dutenak. Kasu hauetan deskribapen oro, munduko errepresentazio oro, berdin balio zaigula zioen konbentzionalistak, baliokideak baitira.
|
|
|
Horientzat tamalez, lehen aipaturiko Poincareren konbentzionalismoak argudio eszeptiko gogor bat zekarren geometria espazialaren objektibotasunaren aurka, Schlickek eta besteek aintzakotzat izan zutena, zientzia berriaren ikuspegi orokorra galtzeko prest ez bazeuden behintzat. Poincareren ustez, espazio baten egitura geometrikoa ez zen
|
gauza
ez objektiboa ezta determinatua ere. Ez zion zentzurik harrapatzen geometria euklidearraren egiazkotasunari buruzko galderari, sistema metriko dezimalari gauza bera galdetzeak ez daukan bezala.
|
|
|
Poincareren ustez, espazio baten egitura geometrikoa ez zen gauza ez objektiboa ezta determinatua ere. Ez zion zentzurik harrapatzen geometria euklidearraren egiazkotasunari buruzko galderari, sistema metriko dezimalari
|
gauza
bera galdetzeak ez daukan bezala. Geometria bat ezin da beste bat baino egiazkoagoa izan; soilik egokiagoa izan liteke, zioen Poincarek19.
|
|
|
etika eta estetika gustatzen zitzaizkion, baita matematikaren oinarriak —fundamentuak— ere. Bere zientziaren filosofiari dagokionez, Einsteinen erlatibitate berezi eta orokorrari buruzko hausnarketari ekin ziotenen artean lehenengoetakoa izan zen, eta fisikariarekin zeukan harremanak asko erraztu zion
|
gauza
. Filosofiaren historia ere sakonki ezagutzen zuen, eta horri esker gai izan zen filosofia transzendentalak zientzi aurkikuntzen aurrean zeuzkan arazoak ongi planteatzeko, Zirkuluaren tesi berriak sutsuki bultzatzeaz gain.
|
|
|
Vienar pentsalarien ustez, metafisika, filosofian, artearen tankera hantuste bat litzatekeenari zegokion.
|
Gauza
biak" krimentzat" jotzen zituzten, Adolf Loos arkitekto vienarrak arteari buruz mintzatzerakoan esan bezala. Positibista logikoek, haatik, ez zuten ideia hura modu hain bortitzean adierazi, kide batzuk —Otto Neurath batik bat— gertu ibili arren.
|