|
2005
|
|
|
Donibane Lohizunen, 1892ko abuztuan herriko
|
etxeak
, Goyhenetche medikua alkate delarik, besta euskaldunak antolatzen ditu Antoine d' Abbadie-ren ohoretan. Alabainan euskal letretako mezenas hain ezagutua Académie des Sciences eko president edo buru izendatua izana da eta karia horretara omenaldi bat eskaintzen zaio.
|
|
|
Hain zuzen, Eskualdunak publikatuko du Zalduby ren kantua 1894ko abuztuaren 24ko alean, Donibane Lohizuneko euskaldun bestak berriz ere antolatuak baititu Herriko
|
etxeak
Natalia Serbiako erreginaren eta Antoine d' Abbadie-ren babespean: Gauden gu Eskualdun Eskualdun besta eta bilt zarretako kanta.
|
|
|
eredu estandarra eta folk hizkeren arteko adbergentzia edo goitik beherako eragin diglosikoa, hizkera baten barreneko berregituraketa, hizkuntza arau monozentrikoen eta plurizentrikoen konstelazioak, euskalkien erabilera eta prestijioa eta herriko hizkeraren alde azken urteotan Euskal Herriko hainbat eta hainbat bazterretan sumatzen den kemena, iritzi batzuen kasuan ikuspegi idilikoa izatera ere iristen dena. Dena den, garrantzi handiko gauza da auzi hau estetika hutsa ez dela jabetzea; azken batean, hizkuntzaren kalitaterik ezak eta haur anitzen euskaran sumatzen den gaitasun murritzak
|
etxeko
eta lagunarteko hizkerak jasan duen ahultzean bai tute jatorria eta guztiz loturik dago honekin guraso eta seme alaben arteko euskararen eten edota jauzia (cf. Zuazo 1999a, 1999b, 2000; Martinez de Luna
|
|
|
|
Etxeetan
adinekoek sobera berria dena edota makur esana zuzentzen dute: aittittek, esaterako.Azpeitiko hizkerak errealitateak beharduenelebat faltaduenean, batuko lexikorajokodugazteakagian, bainasistemafonologikora guztiz egokiturik: geltokiye, udaletxie, argazkiye... Denaden, nahastekotanerdaranahastenda, ezAzpeitikoakezdirenbestehitzakedomailagore takomintzoak.
|
|
|
...urtetik gorakoek (%80a euskaldun) gutxiagotze prozesu historikoa biziizan dute, berehizkuntzarenbaliorik ezaeskola, administrazioa, hez kuntzaetaantzekozerbitzuetan...Euskararenindargabetzepublikoa biziizan dutebereherrienizenetan, kaleenetan, bereizenetan bertan; etaezzaiearro tzaerdarabeharbezalaezmenderatzeagatik lotsasentitzea.Hiztunhauek euskarabaserri giroarekinlotudute, atzerapenarekin,
|
etxekoarekin
, etaberaz, gaztelerahiriarekin, modernotasunarekinetabizitza publikoarekin.Badute, denaden, euskararen ezagutzasakonetaaberatsa aldaera dialektalarena eta aldaerahauetarikoaskorenizaerabereziabelaunaldihonekin hateragaltzeko zoriandago.Multzohonetandituguelebakarfuntzionalak, hizkuntzgaitasun handieneko hiztunak, ahozko kultur transmisioz jasotakoeuskara dutenak. Hauekez duteidatziarenkulturakekarritakoaldaeraestandarrikezagutu.
|
|
|
1997); amatxo (ren) besotanlolo (B2; 01; iturria: Zubiri1997); txaboiaUnai (n) itxe (a) n (B2; 04; iturria: Zubiri1997);] u (r) li (ren)
|
etxea
(P, 2; 11)
|
|
|
Jose Luis Alvarez Enparantza Txillardegiri eskainitako omenaldi liburu honetan parte hartzea ohorezko lana da niretzat, aspaldidanik ezagutzen dudana baita adiskide hau eta berak euskararen alde egindako lanak nire eta denon aitortze eta eskertzea merezi baitute. Euskara batuaren alde Baionan antolatu zen Biltzarraren bezperan, hots, 1964ko abuztuaren 28an, ezagutu nuen Txillardegi bere
|
etxean
, erbesteratuta zegoen garaian. Gero, hegoaldera itzuli zenean, Euskal Sozialista Biltzarrea (ESB) sortu zenean, euskararen erabilerarako batzordeñoan geunden biok (1976).
|
|
|
Bestalde, 1832ko urriaren 4an, Florentzian ezkondu zen Maria Anna Cecchirekin; emaztearekin gaizki konpontzeaz gain, 1848an Italiatik Frantziara joan zenean, eta 1850ean Ingalaterrara, urruntze honek bien arteko banaketa gertarazi zuen betiko. Dena den, Cecchi andreak ez zituen Bonaparte familiarekiko harremanak eten; Ajaccion horiek zeukaten
|
etxean
bizi izan zen 1891ko martxoaren 16an hil arte. Tarbesen jaiotako Clémence Richard Grandmontagne euskaldunarekin ezkondu zen bigarrenez Louis Lucien Bonaparte, lehen emaztea hil ondoren.
|
|
|
Aukeratutako paper onean nahi zituen argitalpenak egin eta 1850.eko urtarrilaren 3an, Paristik Kent konderriko Maidstone herrira joan zen. Paper fabrika sonatuak zeuden herri honetan eta argitalpenetarako inprenta
|
etxean
jartzeko asmoa zuenez, paper egokiak aukeratzera joan zen.
|
|
|
1891ko irailean eta Londresetik Italiako Fano herrira joan zen, loba zuen Bracchi kondesaren
|
etxera
. Han hil zen 1891ko azaroaren 3an.
|
|
|
Beranduegi da,
|
etxera
noa (EGLU, 1.45) Isilik dago, ezer ez daki (EGLU III, 1.20b)
|
|
|
#Eguzkia bada, hondartzara joango gara.
|
Etxean
geldituko gara
|
|
|
Bere gaztetik eta hain luzaz kazetan idatzirik, kazeta baten egitekoez ongi jabetua, ez da estonagarri Hiriart Urrutik oso garbi finkatu nahi izatea nola zerbitzatu irakurleen interesak, nola behar ziren jokatu kazeta eta kazetariak, eta areago, nola behar zen idatzi. Irakurleen interesez axola handia zuen, bizi pide, laborantza eta abere hazkuntza, diruaren goiti beheiti, merkatu, osaga rri,
|
etxeko
gora beherez (Lafitte: 1971:
|
|
|
(...). (Bukaeran) Berritan hemen aipu ginuen Donapaleotik auzo herri batean gauaz merkatu tik
|
etxerat
zoazilarik bi gizon, batek bertzeain kokotseko larrua eta ezpain puska ausikian ereman zazkola. Handi da tribunalak ez baitu ezarri legea:
|
|
|
Handi da tribunalak ez baitu ezarri legea: merkaturat doazila eskualdunak... hortzak
|
etxean
utzirik... Armes défen dues...
|
|
2019
|
|
|
R. M. Azkueren gutuna J. Gorostiagari, J. Gorostiagari" Juanito tercero" eta J. Irigoyeni" Juanito segundo" deitzen zien euskaltzainburuak gutunean, agian Borbón
|
etxeari
egindako erreferentzia humoristikoa.
|
|
|
Informazio ezaren eta egoera nahasiaren erakusgarri, F. Krutwigek gutunean aipatzen zituen zenbait urgazle hilak ziren aspaldi.382 J. Urquijo eta A. Irigarayk baino ez zuten mugaz haraindiko informazio fidagarria. 1946ko otsailean, Frantziako muga ixtear zegoenean, J. Urquijo Donibane Lohizuneko (Pirinio Behereak) bere
|
etxera
itzuli ahal izan zen, eta Frantziako euskalariekin posta harremana berreskuratu zuen.383 F.
|
|
|
Azkue jauna il ezkero, ez omen dago Euskal Akademian autsa, zitza ta alperkeria baizik. Negargarria omen Ribera kaleko
|
etxearen
itxura. Zertan zerate euskalzainok?
|
|
|
F. Krutwigen ideiak ezagutu arren, gazte intelektual abertzale horien irizpide linguistikoek artean Euzko Gogoaren bide garbizalea jarraitzen zuten. Gerra Hotzaren testuinguruan EAJ PNV noraezean ageri zenez, 1953ko udaberrian J. M. Benito del Valle ikaslearen Bilboko
|
etxean
bildutakoek (J. L. Álvarez, J. Madariaga, J. M. Aguirre eta A. Irigoyen) kulturalismotik antifran927 ABA EUS:
|
|
|
1939ko otsailaren 14rako egina zuen ahalegin bat Donostiako Udalean eta GPDn" para asuntos de la Academia de que soy o fui presidente". 133 Hain zuzen, R. M. Azkuek Donostiara egin zuen bidaia bat, 1939ko urriaren 2an, Euskaltzaindiaren diruzaintzatik ordaindu zitzaion.134 Han, besteak beste, I. Lasquibar Buen Pastor elizako erretore karlistaren
|
etxean
egon zen bazkaltzen, ikusiko dugunez GPDko jauregian batzarrak egin ahal izateko baimena lortzeko giltzarri izan zen laguna.135
|
|
|
150 J. L. Gaytán de Ayala Costa() Bizkaiko hautagai kontrairaultzailea izan zen 1936ko hauteskunde orokorretan. Berak jarri zion, adibidez, Gernikako Batzar
|
Etxeko
artxibozainaren Ensayo bibliográfico de las obras y folletos publicados con motivo del Movimiento Nacional libururari hitzaurrea.
|
|
|
Gure aburuz, oñarritzat gipuzkera artu bear da, ta giltzarritzat berriz lapurdiera. Ta gero osatu gure itz
|
etxea
beste euskalkiez, batez ere Bizkai aldekoaren giartasunaz. Gañerakoz, batasun lan guziak Euskaltzaindiak zuzendu bear lituzkela derizkiogu, ta" Euskera"," Herria"," Gure Herria"," Euzko Gogoa"," Zeruko Argia"," Egan" eta beste euskal aldizkarien bidez batez ere, saiatu lan orietan.
|
|
|
F. Krutwigen inkontzientziaren froga da Bilbon giroa hilabete pare batean baretuko zela uste izatea, azkenean erbestean geratu behar izan baitzuen. Eusko Jakintzako zuzendariaren Sarako
|
etxean
(Pirinio Behereak) berriz bildu ziren ekainaren 13an: " Euskalzale benetakoa zirudik gizon gazte orrek.
|
|
|
Gainera, R. M. Azkue Deustuko
|
etxeko
kapilau izan zuten artean (Kintana 2015: 77). batzuekin batera.17 E. Mola jeneralaren tropa kolpistek Donostia okupatu ondoren, hiriko egunkari eskuindarrek haren heriotza konfirmatu zuten (El Diario Vasco).
|
|
|
Horrela bada, Akademiak urtero Iruñean egiten zuen batzarrean parte hartzera mugatzen zen. 1936ko uda, beti bezala, Donostiako Ategorrieta auzoko
|
etxe
dotorean eman zuen. Gerra zibilak izua besterik ez zion eragin eta ez zuen ulertu EAJ PNVk ezkerrarekin bat egitea.
|
|
|
Gerra zibilak izua besterik ez zion eragin eta ez zuen ulertu EAJ PNVk ezkerrarekin bat egitea. M. Irujoren aginduz, A. Campiónen
|
etxea
babestuta egon zen, milizianoen erasoen beldur zirelako. Kolpistek Donostia okupatu ondoren, bere burua seguruago ikusi zuen eta, familiako eskuindarren ekimenez, frankisten aldeko adierazpena argitaratu zuen Iruñeko egunkarian:
|
|
|
" Auzi ori dala bide, gure Ixaka zintzoa, lenbizitik barnean egon bear zukena, ez zan beiñere sartu Euskalzaindian. Gaur
|
etxean
ba’geunde, alkidun ez ezen, Buru egin bear genuke. Oinbeste lan eta ain ongi egin dulako, zor zaio, naski" (Ormaetxea 1991b:
|
|
|
745 ABA EUS: N. Oleagaren akta zirriborroa, kontsulta ondoko
|
etxera
aldatu zuen bizitokia, eta oso lanpetuta zebilen (Irigaray 1985: 22).
|
|
|
Euskaltzaindiaren egoitza Bilbon ezarri zen, behin behinekoa izan behar zuen Ribera kaleko
|
etxean
, baina bulego egokiagoa lortzeko saioek huts egin zuten. Batzarrak ohikoak nahiz apartekoak izan zitezkeen.
|
|
|
1936ko uztailaren 16an Iruñeko I. Baleztena karlistaren
|
etxean
egon zen. Konspirazio giroa bistan zegoen, baina euskaltzainburua inguruan gertatzen zenetik guztiz kanpo zegoen, bere ikerketa linguistikoetan murgilduta.
|
|
|
Batzartoki bat lortzeko, hiru aukera bururatzen zitzaizkion: F. Arocenari San Telmo museoan gela bat eskatzea, I. Lasquibar Buen Pastor eko erretorearengana jotzea edo I. M. Echaideren Ategorrietako
|
etxean
batzarrak egitea. Etsita, batzarrak Hendaian (Pirinio Behereak) egin zitezkeela ere iradoki zion idazkariari.578 N. Oleaga izutu egin zen I. M. Echaideren mezuekin, baina F. Arocena GPDko artxibozainarengana jo bezain laster, hark ziurtatu zion batzarrak probintzia jauregian egiteko ez zela arazorik egongo.579
|
|
|
Osasun txarrekoa zenez, ez zuten mobilizatu, baina Nafarroa erreakzionarioan liberal ospeko barojatarrak arriskuan egon ziren. Gainera, Madrilgo bonbardaketa frankistek" Editorial Caro Raggio" eta barojatarren
|
etxea
suntsitu zituzten, artean J. Caroren aita hiriburuan zela (Urquijo 1934b; EI SEV 1936b; García de Juan 2001; Fuster 2017).
|
|
|
303). Elizgizon filojeltzale gisa bizi zuen arriskuaz jabetuta, Gasteizko seminariotik ihes egin eta lau urte egon zen Lasarteko brigidatarren kapilauaren
|
etxean
ezkutatuta, komentuko artxiboan tokiko historia eklesiastikoa ikertzen. 1941ean Gipuzkoako ezkutalekutik atera eta F. García Martínez apezpiku zuen Calahorrako elizbarrutira destinatu zuten.
|
|
|
M. Azkuek izan zuen istripu larri eta berehalako heriotzara jo behar da, hain zuzen. Euskaltzainburua urriaren 22an, gauero bezala, Ribera kaleko egoitzatik Campo de Volantín pasealekuko
|
etxera
abiatu zen oinez. Arriaga teatroaren atzealdean behaztopa egin, eta Nerbioi ibaira erori zen.
|
|
|
Aktaren kopia hori, 1951ko hurrengo bost batzarren akta mekanografiatuak bezala, euskaraz baino ez dago.563 Badirudi aldaketa hori J. Urquijoren heriotzarekin eta hizkuntza gaitasunarekin lotuta dagoela.564J. Urquijoren heriotzak, —Donostiako Plaza del Centenario ko
|
etxean
zendu zen hirurogeita hemeretzi urterekin—, agerian utzi zuen adin nagusiko kidez osaturiko Akademiaren egoera hauskorra. Lau561 ABA EUS:
|
|
|
Ondoren, euskaltzainburua I. Lasquibar artzapeza eta J. Urquijo bisitatzera joan bide zen. N. Oleaga eta F. Krutwig elkarrekin joan ziren J. Urquijoren
|
etxera
, eta beraren ilobak esan zien osaba oso larri zegoela. Hirurak trenean Bilbora itzultzeko asmoa izan arren, R.
|
|
|
Aitzitik, nazioarteko oihartzun horren aurrean, badirudi Donostiako BRSVAP Euskaltzaindiaren jardueraren berri ematera ausartu zela lehen aldiz, Gipuzkoako gobernadore zibilaren debekurik aipatu gabe, jakina (RSVAP 1950). F. Krutwigek I. Fagoagaren Donibane Lohizuneko
|
etxera
joateko baliatu zuen ekitaldia, eta euskaltzainburuaren heriotzak sor zezakeen hutsunea N. Ormaechearekin betetzen saiatzea hitzartu zuten (Iztueta & Iztueta 2006: 430, 466).
|
|
|
A. Irigarayren gutuna N. Oleagari, abertzale eta Alos toŕea (1950) narrazio epikoaren egilea espetxeratu egin zuten, hilabete eta erdiz, 5.000 pezetako isuna ezarrita. Poliziak
|
etxean
atzeman zizkion Gipuzkoan banatzen zituen Gernika eta Euzko Gogoa erbesteko aldizkarien aleak. Aita zuen espainolista zorrotzarentzat kolpe gogorra izan behar zuen nahitaez (Iztueta & Diaz 2007b:
|
|
|
La Gaceta del Norte egunkarian irakurri omen zuen F. Krutwigen berri eta telefonoz deitu zion. Euskaltzain gazteak
|
etxera
gonbidatu zuen eta haren ideiek jakin mina piztu zioten (Villasante 1997: 361). 682
|
|
|
Irudia 18 Bilboko egoitza zaharra
|
etxe
honetako solairuartekoan zegoen (2005eko argazkia)
|
|
|
Donostia’n: Martin eta Mena’ren
|
Etxean
.
|
|
|
Donosti’n: M.B." Anai
|
etxe
".
|
|
|
Beti areagotu litzatekeen euskal kulturaren pluraltasun historiko horri egiten dio erreferentzia behinola L. Michelenak erabili zuen esaldi biblikoak: " Nere Aitaren
|
etxean
egoitza asko dira".
|
|
2021
|
|
|
Bilintx, ordea, esan bezela galtzak aldatzen asia, eta etzuan iges egiterik izan[...] Granada etzan zuzenean etorri. Leenengo beste
|
etxe
bat jo zuan, eta rebotean Bilintxen gelara leiotik sartu. (1993:
|
|
|
" Si Vilinch no hubiera sido mortalmente herido por una granada carlista habriase deslizado su existencia tranquila y sosegada. Querido por todos los amiGranada hark, ordea, pareko
|
etxean
errebotatu eta leihotik sartu ondoren Bilintxen agonia eta heriotza tragikoa ekarri zituen, eta errebotez prentsak biderkatutako sona:
|
|
|
89 Zauritu aurretik haren bertso batzuk bai argitaratu ziren bertako medioetan, baina bertsolaria aipatzen duen hitz lauzko testu bakarra topatu da: 1874ko urriaren 21ean ‘Juana Bixenta Olabe’ bertso sorta argitaratu zela eta Bilintxen
|
etxean
jarri zela salgai jaso zuen Diario de San Sebastiánek labur gisa.
|
|
|
Euskal Herrian, aldiz, Bilintxi buruzko ekarpenek ez dute etenik izango. Donostiarraren bat bateko jardunak91, umoreak eta komizitateak bertsolariaren ohiko irudira gerturatzen duenez,
|
etxeko
zapore gehiago duen mito bat suertatuko da gainera Iparragirrerena baino.
|
|
|
‘Zazpiak bat’, horra zer dugun irakurtu Donibaneko Eskualdun buruzagiek beren
|
etxe
aintzinetan, bai eta ere bide bazterrean, bi aldetarik hedatuak zituzten bandera ederretan. Zazpiak bat:
|
|
|
Jose Manterola() izan zen aldizkariaren sortzailea eta lehen zuzendaria. Haren aita, Gregorio Manterola, Gipuzkoako diputatu nagusi izana zen, eta
|
etxetik
zetorkion kulturzaletasuna. Valladolid, Zaragoza eta Madrilen Filosofia ikasketak osatu ondoren, Madrilgo La Paz foruzalean eta Aurrera liberalean hasi zituen bere kazetari lanak.
|
|
|
Kontatzen da Dominique Etxegoien barkoxtarrak 1827ko maiatzaren 1ean gaueko 10etan bere
|
etxe
ondoan dagoen zubi batetik bueltan zetorrela tiro bat entzun zuela eta handik gutxira odol putzu batean etzanda aurkitu zela. Ez zuela inor ikusi.
|
|
|
Etxahun konbentzituta omen zegoen bere emazteak Egiapal izeneko maitale bat zuela, ideia horrekin erabat obsesionatuta bizi omen zen. Egiapalen
|
etxea
zubi ondoan zegoen, eta Etxahun galdezka ibili zen maiatzaren 1eko gau horretan Oloroeko feriara irteteko asmorik ba ote zuen. Eztainua funditzen ere ikusi zuten Etxahun, eta Etxegoienen zaurietatik eztainua atera zuten.
|
|
|
beraren aitak beste baten semea zelako susmoak zituen, eta oso haurtzaro gordina ekarri zion horrek.
|
Etxeko
neskameaz maitemindu, eta haurdun utzi zuen, baina gurasoek beste emakume batekin ezkontzera behartu zuten (1808). Zor bat zela-eta izandako liskarragatik bi urte() egin behar izan zituen kartzelan, eta handik itzulitakoan gertatu zen Etxegoienen tiroketa eta bigarren epaiketa.
|
|
|
Berak idatzita jasotzen denez, epaile gisa aritzekoa zen Villabonako desafioan Juan Inazio Zabala bertsolariak aukeratuta, eta bertsolariek konfiantzazko norbait eraman ohi zuten horrelakoetan. Bestalde, 1801eko abenduan, elkarrekin atxilotu zituzten Iztueta eta Zabala, Zeraingo eskribauaren, Martin Aldasororen,
|
etxean
lapurtzera sartu eta emaztea eta biak erasotzea egotzita (Otermin, 2008: 345).
|
|
|
" Txekia eta Provenza ez dira ordura arteko sagardotegietako jaun eta jabe ziren bertsolarien ohiko erreferentziak. Egun hartan, nolabaiteko sofistikazioa atea jotzen ari zen bertsoaren
|
etxean
, zenbait bertsolariren aldetik" (2012: 44).
|
|
|
Adin berarekin, karlistaldietara soldadu joan zen.
|
Etxe
bakoitzetik gizonezko bat eskatzen zuten, eta bere burua eskaini zuen aitaren lekuan (Zavala, 1992a: 30).
|
|
|
166 Lehenengoan Pello Errota ageri da, bere
|
etxeko
atarian; bigarrenean Juan Ignazio Odriozola Aizarna bertsolaria ikus daiteke, ardo botila baten aurrean eserita; La Unión Ilustradak zekarrena bera da hirugarrena, Txirrita eta Saibururekin; Kepa Enbeitari ateratakoa da laugarrena; hurrengoan, Txirrita, Goiburu eta Olegario ageri dira lurrean eserita, jendez inguraturik eta Goiburuk eskuan ardo botila duela; seigarrena, Frantses Txikiari aterata...
|
|
|
Doniane Loitzuneko txadun abestaldea abesten ari bai zan!
|
Etxeko
guztiak, belarriko bana genuela zortziakarte entzuten egon giñan".
|
|
|
371) 1932 hartan argitaratua: " Euskera eder zoragarria/ orra irratetxetan/ txiro ta aberats artean,
|
etxe
ta ikastoletan, itxaso zabal, baso ta mendi, kale ta baserrietan./ Biotz zabalez aitortzen degu:/ ¡ Maite zaitugu benetan!/ Gaurtik aurrera garalle bear/ dezu alde guztietan".
|
|
|
|
Etxean
erdaraz bakarrik irakatsi zioten arren, kalean euskaldundu eta euskaltzaletu zen Hernandorena, eta 1931n Zubimendirekin batera Eusko Abesbatzaren sorreran parte hartu ondoren Eusko Gaztedin sartu zen. Nortasun bizikoa zen zizurkildarra, ekintzaile petoa eta hizlari sutsua, eta, 1931ko ekainean bere lehen mitina Zubimendiren ondoan eman ondoren, Donostiako Euzko Gaztediko buruzagitzan bere tokia hartzeko eskatu zion hark.
|
|
|
Bi lerrotan aurkezten du kazetariak adinaren datua emanaz eta gurasoen
|
etxean
bizi dela zehaztuz, eta lehen erantzunak Euskaltzaleaki eta Eusko Gaztediri bere esker ona erakusteko eta txapelketen bidetik bertsolaritzak hobera egingo duela adierazteko baliatzen ditu Basarrik. Hirugarren galderarako konkretura jotzen du kazetariak:
|
|
|
Ardutegi eta jate
|
etxea
dauka Zarautz’en eta bertan naiz eta lan asko izan, ez du beñere asterik igarotzen izparringirako euskeraz idaztez. Orrelako euskotar jatorrai lagundu egin bear diogu.
|
|
|
¿ Nola? Zarautz’a juaten geranean bere
|
etxera
juanaz. Euskotarren dirua gelditu dedilla euskotarren artian.
|
|
|
455). Bartzelonako CineFoto
|
etxeko
operadorea etorraraziz Aberri Eguneko ekitaldiak eta gonbidatutako nazioarteko ordezkariekin egindako txangoa filmatu zituen lehenik. Aitzolekin batera Galeuzca sortu berriaren markoan ordezkaritza katalan baten anfitrioi izatea tokatu zitzaion handik aste pare batera, eta kamerak lagunduta ibili ziren hainbat kultur eta kirol erakustaldi grabatzen.
|
|
|
Bertsozaletasuna
|
etxetik
zetorkion, aitarengandik131, baina 1918ko Oñatiko Eusko Ikaskuntzaren Kongresuan bizi izandako gorabehera batek piztu zuen Lekuonarengan bertsolaritza ikertzeko harra. Donostiako kazetari batek Alemaniako nekazariek Goetherekiko eta Schillerrekiko zuten zaletasuna eta euskaldunek bertsolariekiko zeukatena alderatu zituen, euskaldunak eta bertsolaritza gutxiesteko:
|
|
|
Testuarekin jarraituz, Txirritaren pasadizo bat dator jarraian, gerora hain ugaria izango den Txirritaren pasadizoen alorra estreinatuz. Parrandan mozkorturik dantzan ari zela orkatila bihurritu eta
|
etxera
bueltan egiten zuen herrenagatik galdetu ziotenean botatako bertsoak jasotzen ditu171 Bertsoa hizkuntzaren gimnastika zoragarria dela dio Ramosek, berriro ere bertsolariaren analfabetismoarekin kontrastea egiteko, eta 1936ko finalaren errepaso labur bat egiten da ondoren. Bertsolaritzaren alderdirik subalternoena azpimarratzen da beste behin.
|
|
|
Atharratzeko aguazil eta eskribauaren semea,
|
etxetik
zetorkion letrekiko interesa (esan bezala, haren bi anaiek ere argitaratu zuten). Oloroeko seminarioan Erretorikako eta Pauen Finantzetako lizentziak lortu ondoren Parisera aldatu zen Zuzenbidea ikastera.
|
|
|
|
Etxetik
zetorkion dirua Abbadieri. Michel aitak Zuberoako Ürrüstoi herrixkatik Dublinera emigratu zuen, Espainiatik eta Londresetik pasatu ondoren, eta hango kanal bat ustiatzeko enpresarekin hasi zen dirua egiten.
|
|
|
Euskararekiko lotura ere
|
etxetik
jaso zuen, aita euskaltzale sutsua baitzen. Sei seme alabei euskara irakatsi zien, neskame euskaldun bat ere ekarrarazi zuen hizkuntza hori gehiago praktika zezaten, eta euskarazko hiztegigintza eta gramatika lanak sustatu zituen:
|
|
|
Abbadiak nahigabe bat izigarria ukan zuen Baionako apaizgaitegi nagusiko buruenganik. Hor bere diruz euskararen irakasteko aulki baten eraikitzea proposatu zuelarik, eskubide hori ukatu zioten
|
etxe
santu horretako buruzagiek." (Davant, 2012: 115) ren arabera eta ‘A far from Erin sad tho proud’, ‘Aitaric ez dut doinuaren’ erara abesteko moldatuak daude.
|
|
|
Lehenengoa, apaizaren
|
etxeko
amuarrainarena, izugarri gustatu eta beste bat kontatzeko eskatzen diote, eta horren ondotik hirugarren bat kontatzeko.
|
|
|
Bertsolari leinu bateko hirugarren belaunaldikoa zen Otaño. Aitona Pedro Mari Errekalde Zaharra eta osaba Joxe Bernardo, garaiko kroniketan puntakoenen artean ageri dena, ziren sona gehien zutenak, baina bertsolari gehiago ere bazuten
|
etxean
: " Bertsotan asko zekitenak baitziren Errekaldeko gehienak.
|
|
|
157), eta bertan izan zuen trebatzen hasteko aukera. Pello Errotaren bertso famatuak erakusten du
|
etxean
izaten zituzten gonbidatuen maila: " Karidadeko Bentan/ gu sei bertsolari:/ Errekalde zaharra ta/ Juan Joxe Udarregi,/ Bernardo Zizurkilgo,/ Gazteluko Gorri,/ Errenteriakua/ Xenpelar jaun hori,/ ni Astiasukoa/ Pello Errotari".
|
|
|
29 Kanpoko begiradak ez du zertan atzerrikoa izan. Saidek honela seinalatzen du bere eraikuntzan
|
etxekoek
izan dezaketen partea: "[...] las páginas de libros y periódicos impresas en árabe[...] están llenas de análisis de segundo orden escritos por árabes acerca de la ‘mente árabe’, del ‘islam’ y otros mitos" (2008:
|
|
|
Kantuaren hasieran gaia finalean eman zen bezala entzun zitekeen, Laxaro Azkuneren ahotsean: " Peñagarikanok egundoko parranda bota du, eta
|
etxera
bueltan, emaztearen ohean sartu ordez, Egaña amonaren ohean sartu zara". Egañaren bertsoak molde klasikoan entzuten ziren, eta Peñagarikanorenak Muguruzak rap moduan emanak.330 1990eko ekainean atera zen Negu Gorriaken lehen diskoak zekarren, baina urte bereko abenduan single modura ere kaleratu zen eta haren azalean taldeko kideak eta bi bertsolariak ageri ziren kupel baten aurrean sagardoa edaten.
|
|
|
Artean 18 urte bete berriak zituen bertsolari gazteak ez zuen berehala ahaztuko hura: " Esan zidan ez zuela inoiz halakorik ikusi eta izugarria izan zela[...]
|
etxera
txoro haize gozo batek joa itzuli nintzen. Fermin Muguruzak nirekin zerbait egin nahi zuen!
|
|
|
219). 1989an Jaurlaritzak CIES
|
etxeari
eskatuta eginiko azterketak euskarazko egunkari bat bideragarria izan zitekeela erakusten zuen (Uria, 1995: 53), eta birentzat ez zegoela tokirik (Díaz Noci, 2012:
|
|
|
[...] aldizkaririk ez ateratzea erabaki bagenuen ere, ni konbentzitu ninduen Basarriren
|
etxera
joan eta lehen aldizkari hartarako elkarrizketa bat egin niezaion. Eta beti eskertuko diot Joxeani aukera eman izana, ordura arte ez bezalako hurbiltasunetik ezagutu ahal izan bainuen laurogei urteak urruti ez zituen bertsolari handia[...] Ezetz esan eta, halere, atera, eta ezetz esan genuenak, lanean jarri.
|
|
|
Kolaboratzaile sare zabal baten bidez gauzatu ziren testuak, ilustrazioak eta argazkiak. Bakoitzak bere
|
etxetik
lan eginez eta entregatutako horren trukean kobratuz. Lehen soldata Xanti Jakak 1997an administrazio lanak egiteari utzitakoan ardura hori hartu zuen Arantxa Ezeizarena izan zen, jornada laurdenekoa.
|
|
|
Euskal abeslarien artean arrakasta zuen aldizkariak Ruper Ordorika, Benito Lertxundi, Anje Duhalde, Ramuntxo Karrere, Pantxoa Irigarai, Peio Ospital, Amaia Zubiria, Gorka Knörr, Mixel Aire, Erramun Martikorena, Natxo de Felipe eta Niko Etxart harpideak baitziren. Eta bestelako" ilustre" batzuek ere hartzen zuten aldizkaria
|
etxean
: Jose Ramon Soroiz, Xabier Mendiguren, Iñaki Perurena, Felix Iñurrategi, Kike Amonarriz, Imanol Murua...
|
|
|
Bertsolari Elkartea sortzear zela, eta haren sorrerarako burutu ziren gogoetetarako oinarri gisa balio zezan, zentsaturik zeuden bertsolari guztien artean inkesta handi bat egitea erabaki zen. 140 bertsolari galdekatu ziren, azterketa soziologikorako Siadeco
|
etxeak
egin zuen kodeketa, eta Juan Mari Torrealdaik idatzi zituen Jakin aldizkarian argitaratu ziren emaitzak. 1980ko hamarkadaren erdialdeko bertsolariaren argazki errealista bat ateratzeko balio izan zuen lanak, eta argazkiak aldaketa zantzu garrantzitsuak eskaintzen zituen.
|
|
|
Eta xentimo bat kobratu gabe gehienetan. Urtean zenbat egun
|
etxetik kanpora
, ze neke... Etorri zirenean, nik sentitu nuen guk egin dugu zerbait, ahal genuena, eta orain etorri daitezela beste batzuk[...].
|
|
|
Lehen urtean harekin interaktuatu eta harekin ikusten zuen programa aurkezleak, platoan bertan egonda. Bigarren urtetik aurrera, ordea, gu joaten ginen haren
|
etxera
, eta gonbidatuarekin paseatuz, trago bat hartuz eta abar eramaten zen programaren haria. (F.
|
|
|
" Esan ohi den bezala, ‘contra Franco viviamos mejor’ Beti geneukan kexa eta kezka publikoa kontrola ETBk zeukanean. Orain geuk egiten dugunez, bada,
|
etxe
barruan konpondu behar kontu hauek" (A. Egaña, elkarrizketa pertsonala, 2017/VII/26).
|
|
|
Bestalde,
|
etxe
bereko beste hainbat programatan ere lortu du presentzia bertsolaritzak: Mihiluze, Noaoa, Postdata, Bi errepidean, Horrelakoa da bizitza, Bertatik bertara, EiTB Kultura (Elortza, Sukia eta Murua, 2008:
|
|
|
|
Etxeak
esaten du bi programa egingo diren edo bakarra, edo larunbatean ala igandean izango den. Nire iritzia entzuten dute, noski.
|
|
|
Jon Martin, Esti Esteibar, Ainhoa Agirreazaldegi, Amagoia Mujika... Bakoitzak bere
|
etxetik
egiten du lan, baina berrikuntza nagusi gisa, taldea egite aldera, hilean behin aurrez aurreko bilera egiten dugu koordinazioan, administrazioan, kudeaketan eta komertzial lanetan gabiltzanok. Biltegia bai baina bulegorik ez daukagunez, eta aldizkariaren tradizioari jarraikiz, kafe bat hartuz edo elkarrekin bazkalduz taberna eta jatetxeetan egiten dira hileroko bilera horiek ere.
|
|
|
Horren harira, honela dio Jon Sarasuak, esaterako:" Bertsolari aldizkariari, berriz, kolekzio gisa ematen diot nik balioa.
|
Etxean
balda luze bat hartzen du, eta kolekzioak berak duen balioa handia da. Gauza asko atera dira, bertsolaritzaren dimentsio gutxi faltako dira zuen aldizkari horretan" (J.
|
|
|
Bertsolariren zenbaki bakoitza, bere dimentsioetan aldizkari bati baino gehiago liburu bati gerturatzen zaionez, kalitatezko produktu bat ere badenez (paper ona, argazki asko eta diseinu zaindua) eta hiruhilabetekaria izanik, gorde egiten dute harpidedun gehienek. Sarasuak dioen bezala,
|
etxeko
liburutegian apal bat eskaini ohi zaio aldizkari honi eta behin apal bat beteta, errazagoa suerta daiteke bigarren batean tokia egiten jarraitzea ere.
|
|
|
Alferrik saiatuko da telebista bertsolariak zirikatzen ari diren sukaldariaren irudia erakusten: saioa
|
etxetik
ikusentzuten duenarentzat aurpegi soil bat da hori, eta bertsoak, hamarretik bederatzitan, ez dio graziarik egingo. Bertsoa kantatu zeneko unean eta gunean zeuden entzuleek, aldiz, sekulako barre algarak egingo zituzten bertso hori entzunda, unean uneko eta gunean guneko bizipena medio.
|
|
|
" Gehienek dute ‘Hitzetik Hortzera’ telebista programaren eragina. Agian zuzeneko saioena baino gehiago; beraz, kalean baino gehiago,
|
etxeko
gelan, telebistaren bidez zaletu dira" (2004: 158).
|
|
|
" [Irazuren hitzak] Joan ginen plazetan egiten genuenaren ahalik eta antzekoena egitera, ez saboteatzera[...] [Elortzaren hitzak] Punka izan zen, espontaneoa, barruak askatze bat[...]. Oso harro itzuli ginen
|
etxera
, gauzak diren moduan, baina egia da ordurako bazegoela kanpaina gogorra Elkartearen aurka, ezker abertzalearen ingurukoa zela zabaltzen ari ziren etengabe, eta Elkartea hori zaintzen ari zen. Eta, beharbada, ikusi zen gure irteera aitzakia bat izan zitekeela administrazioarentzat[...] hordago bat jotzeko" (Barandiaran, 2011:
|
|
|
‘Zaku berean sartu gintuzten
|
etxe
honetako guztiak, eta hainbat denboran gaurkotasuneko bertsorik ia ezin emitituz ibili ginen", gogoratu du Aldaik. Izan ere, Elkartearen eta EITBren arteko liskar harekin...
|
|
|
Izena lehen egoitzatik zetorkion: Errenterian Xenpelar bertsolaria bizi izandako
|
etxea
izan zuen lehen kokaleku. Hamarkada bukaerarako Donostian Kutxak utzitako espaziora aldatua zen eta 2008an estreinatu zuen egungo egoitza, Villabonako Subijana Etxea.
|
|
|
Errenterian Xenpelar bertsolaria bizi izandako etxea izan zuen lehen kokaleku. Hamarkada bukaerarako Donostian Kutxak utzitako espaziora aldatua zen eta 2008an estreinatu zuen egungo egoitza, Villabonako Subijana
|
Etxea
.
|
|
|
2003tik egoitza nagusiaren eta XDZren kokaleku berri bila zebilen Elkartea, eta 2004an Villabonan jartzeko aukera sortu zen: Subijana
|
etxea
eraberritzeko asmotan zebilen udala eta bertan izan zitekeen. Egitasmo potoloa zen, eta udala ez ezik, Gipuzkoako Foru Aldundia eta Eusko Jaurlaritza ere sartuko ziren tartean.
|
|
|
Eta eztabaida ez zela izan ‘intelektualak ez intelektualak’, beste bat baizik: Elkartea prest dago beste zeregin batzuetarako, edo
|
etxeko
lanak oraindik amaitu gabe dauzka? [...] ‘Proiektua ezin da goitik behera garatu, zabalera ahantzita.
|
|
|
2009ko urrian inauguratu ziren Subijana
|
etxea
eta Mintzola fundazioa, baina proiektua bera nahikoa airean gelditu zen:
|
|
|
‘Zu Lazkao Txiki, Xalbador oso gaizki da, Xalbador hiltzen dago! ’ Nik esan nion ‘ezin liteke! Oraintxe gurekin zen eta! ’ Hala joan nintzen herriko
|
etxeko
gela batera eta han zegon etzanda eta bazituen ondoan bere seme alabak eta[...] Labegerie medikuak esan zidan ‘oraintxe hil da’ eta bere andreak ‘Fernando, baina ez da posible! ’ esaten zuen eta hartu eta jaso egiten zuen[...].
|
|
|
Ez neukan ez talderik, ez toki bat erredakzioan, ez platorik... Sincro produkzio
|
etxea
jarri zidaten, oso jende majoa baina erdalduna. Jaialdi batean grabaturikoa montatzen hasi eta konturatu nintzen gaiak ez zeudela hartuta.
|
|
|
‘Nik nere bilduma ori nun utziko det? Politikarekin gutxien kutsatutako
|
etxea
Diputazioa izango da, dudarik gabe. Seguruena or egongo da.
|