|
2013
|
|
|
Hasteko, Joana Albreten bizitza zinez interesgarria suertatzen da gaur egun ikuspuntu bat baino gehiagotatik. Lehenengo eta behin, Historian ageriko eragina
|
eduki
duen emakume gutxi horietako bat da; bigarrenik, erlijioarekin lotutako arazoak dira haren bizitzaren giltza nagusia eta, hirugarrenik, haren jarduera eremua funtsean Frantzia bada ere, nafar auziak, alegia, Aragoiko erregeak 1512tik aurrera gauzatu zuen erresuma zaharraren okupazioak eta zatiketak, okupatutako zatia Gaztelako koroari lotu ziolarik, berebiziko garrantzia du erregina Joanaren bizi... Beraz, emakumetasuna, protestantismoa eta Nafarroaren zatiketa (gure artean arrunki konkista edo anexioa deitzen dena); ez da dudarik hiru osagaiok interes handia pizten dutela gaur egungo euskaldunen artean.
|
|
|
12 orrietakoa). Ez dezagun ahaztu XVI. mendeko monarkiarik zentralizatuenak ere (Frantzia, Espainia eta Ingalaterra) oraindik monarkia feudalak direla funtsean, non eta erregea doi doi den oraindik primus inter pares bat baino zerbait gehiago; Frantzian bertan, montmorencytarrak, guisetarrak, albretarrak, bourbontarrak, rohandarrak... egundoko indarra
|
zeukaten
leinuak ziren, doi doi valoistarren mendeko (egoera antzekoa zen Ingalaterran, Espainian eta, zer esanik ez, Alemanian, Italian, Polonian...). Hain justu ere garai honetan eta Frantzian sortuko da subiranotasunaren kontzeptua, ez kasualitatez, Joana Albreten bizitzak ederki ilustratzen duen bezala, kontrakoa baizik:
|
|
|
Adibidez, Roalkerren arabera garbi dago konexio bat dagoela nafar auziaren eta protestantismoaren artean, alegia, Antonio Bourbonentzat protestantismora hurbiltzea bere etxearen (zentzu feudalean) eskubideak eta indarra sendotzeko aukera paregabea zen. Eta, hartara, protestantismora hurbildu zen eta Frantziako jaun feudalen arteko botere jokoan
|
zeukan
indarra biziki emendatu zen, besteak beste Filipe II.arekin zuzenean negoziatzea ahalbidetuz, edo Frantziako errege berri eta ahularen (Frantzisko II.a) babesle bezala agertuz. Aurrez aurre, Lorraine Guise etxea, Frantziako nobleziaren beste fakzio indartsu bat gidatzen zuena eta, bere aldetik, katolizismo muturzalearen karta jokatzen zuena.
|
|
|
Bestalde, euskararen kalitateari dagokionez Euskaltzaindiaren atergabeko lana
|
daukagu
Interneten eskuragai: Hizkuntza baliabideak:
|
|
|
IkerSaileko bosgarren batzordea da eta kezkatzen da bereziki irakaskuntzak, izan dadien bigarren mailakoa edo unibertsitatekoa, behar dituen tresnetaz. Duela lau urte, 2008an hain zuzen, kaleratu du Literatura terminoen hiztegia800 orrialdeko liburu gotor bat bere 545 sarrerekin, bakoitzak
|
daukalarik
bere adiera eta euskal literaturan dituen adibide bat edo bertze. Hots, liburu edo hobeki erran hiztegi baliosa eta baliagarria, zerbitzari paregabekoa bai unibertsitateko irakasle eta ikasleentzat bereziki.
|
|
|
Hortakotz LIB batzordeak eginbidetzat
|
dauka
euskal literaturan agertu diren idazleen ohoratzea, kongresu batzuetan, hala nola Oihenart XVII. mendeko olerkari zuberotarra, Anton Abbadia Lore Jokoen sortzailea XIX. mendean, edo jardunaldietan; bizpahiru adibide ematekotan Elizanburu, Oxobi, Lafitte eta igaz Xaho Iparraldekoak eta berdin Hegoaldekoak Kardaberaz, Ubillos, Lizardi, Lauaxeta bai eta egungo Eusebio Erkiagaren ohoretan. Mintzaldi guziak agertu dira, kongresuenak Ikerbilduman eta jardunaldienak EuskeraEuskaltzaindiaren agerkarian.
|
|
|
Halako egun baten, gure amak Eskolapean
|
eukan
dendan agertu jakun Eusebio. Dendari laguntzaile ibilten nintzan oporretan, ordu pare bat egunero, bainu-jantzien eta arropa meheen sasoian.
|
|
|
Orduak jo ebanean, etxera lagundu eustan. Gure atariak burdinazko hesi baltza
|
eukan
, ate orri bi, maratilagaz ireki eta ixtekoak. Bera alde batean eta ni bestean egon ginen, antzinako korteju kontuetan neska mutilak egon ohi ziran lez.
|
|
|
Behatzaile trebea izanik, aspaldiko denboren eta ohituren azalpen gustagarriak emoteko gauza zan Eusebio, prosan nahiz poesian. Halandabe, nik neuk kopla zaharren moldera eginiko neurtitzak estimaten deutsadaz gehien, izadiko irudiak eta maitasun eskea lotzeko
|
eukan
fineziagaitik.
|
|
|
ene oldeak tai bage
|
dauka
|
|
|
non ote
|
dauka
hemen zorionak ate?
|
|
|
Ordurako irakurrita
|
neukazan
Arranegi eta beste lan batzuk. Ezin esan istorio hareek goitik behera harrapatzen ninduenik, azken eleberrigileen lilurapean nengoalako, baina Eusebioren idazkerari aparta neritzon:
|
|
|
Adituarenak eginez, laburrean, hauxe esan neban haren nobelagintzaren gainean: uriko giroa ekarri ebala (bere garaikoen baserri girotik desbideratu) eta deskripziorako joera nabarmena
|
eukala
, dokumentaletako informazioa eskaintzerainokoa; kutsu didaktikoa edo ikasbide morala eriela haren lanei; umorez, ironiaz eta zorroztasunez janzten ebazala alkarrizketak, lirikarako isuria inoiz bazterrean laga barik; ahozko hizkerarenganako atxikimendu indartsua eta herri literaturaren eragin zuzena erakusten ebazala, testularitzaren teknika, esaera zaharrak, bertsoak eta kantak tartekatzeagaitik...
|
|
|
bakotxak berak
|
eukan
|
|
|
–Amoriua
|
zeukan
|
|
|
Baetorren agur baltza esateko ordua. Alabaina, gogoan
|
daukat
berak txantxetan esaten ebana: –Lekeitioko atso agureek ez dabe sekula nire leihopetik pasatu nahi izaten?.
|
|
|
16) esandakoak, ama baten bikaintasunaren eta sortzaile eskasa izatearen artean dagoen kausazko loturaz. Virginia Woolfek (2005), berriz, oso lan zaila ikusten zuen seme alabak
|
edukitzea
eta aldi berean idaztea. Gurean, adibidez, Lourdes Oñederrak (Urkiza, 2006:
|
|
|
Gurean, adibidez, Lourdes Oñederrak (Urkiza, 2006: 272) aitortzen du seme alabak
|
edukitzeari
uko egin diola bere lanbidean aurrera egin ahal izateko eta askatasuna izateko. Laura Mintegik eta Arantxa Urretabizkaiak behin baino gehiagotan aitortu dute ama berantiarrak direla idaztea lehenetsi dutelako.
|
|
|
Estrategia horretan ume amen arteko harremanean hurbilpena eta berdintasuna gertatzen da. Jarrera horrekin, kultura toleranteagoa eta negoziatzaileagoa azaltzen dute amek, kontuan
|
edukiz
eurek dutela boterea eta jakintza. –La negociación conjunta de significados, en lugar de imposición de los propios o la falta de reconocimiento de los ajenos, sería básica en una sociedad que valorase la negociación?
|
|
|
Aintzat hartzeko modukoa da Erkiagak ekarritako osagai berria; izan ere, aurreko eleberrigintzak erakutsitako ikuskerari eusten dion arren, badu eraginik aldaketak. Adibidez, ordu arte eskuratu gabe
|
zeukan
estatusa lortuko du ereduzkoa ez den jokabidearen adierazpenak. Pertsonaia nagusiek betetzen dutenez kontakizunaren zati nagusia, ereduzkoa zenak bereganatzen zuen tarterik handiena iraganean; orain, ostera, ereduzkoa ez denak hartzean leku nagusia, luze eta zabalago agertuko da baztertu beharreko portaera.
|
|
|
Itxura denez, gizakumeak ez
|
dauka
ohoreaz eta famaz arduratu beharrik. Ez da inondik inora ikuspegi berria, oso zaharra baino.
|
|
|
Loli Menaren sakrifizioa ez zen alferrikakoa izan, Araibar zalduna 6 eta 9 aginduak urratuz ibiltzetik senar leial izatera helduko baita.Zaldunaren aldaketa horrekin, Loli Menak bere buruaz beste egitean
|
zeukan
berrerospen asmoa gauzaturik gelditzen da: berrerosi du.
|
|
|
Bereizi egiten du Araibarri andrezale ezaugarria atxiki ondoren, Loli Mena hautatzen duelako istorioaren orainaldian kokatzeko: aurreko ibilerengatik jada irabazia
|
zeukan
zaldunak ezaugarri hori. Nahiz eta lehenaldiko zeinahi konkistarekin hel ziezaiokeen kontalariak Araibar konkistatzailearen berri emateari, justu, landa girotik hiriratu den batekin hastea erabakitzen du.
|
|
|
da Agurnez maitemintzean. Euskal eleberrigilearentzat,
|
daukan
nortasunari eusten dion izakia da gizakia, nahiz eta alda dezakeen. Aldatu, ordea, era bakar batean baino ez du aldatzen:
|
|
|
biak ere datarik gabeak. Mugatzerik ez dagoen tarte horretan Manu Araibar konkistaz konkista ibiltzetik senar eredugarri izatera igaroko da, baita haurrik ezin
|
eduki
dezaketelako, haur bat jasotzera ere. Honek guztiak denbora luze samarra eskatzen du, baina, luze ala labur izan, ez dago neurtzerik:
|
|
|
Horrenbestez, ondorioztatu da badela nobedaderen bat Erkiagaren eleberrian, aurreko eleberrigintzaren mundu ikuskera adierazteari atxiki izanagatik. Nobedade horren neurria areagotu egiten da garaiko giroaren argitan atzematen bada; izan ere, ezin izan zitekeen lantegi erraza berrikuntzarik apalenari atea irekitzea zentsuratzaile estuak gain gainean
|
edukita
.
|
|
|
Araibar zalduna eta Haur besoetakoa garai bertsuan idatzitakoak dira Mirandek emandako berriei jaramon egiten bazaie behintzat: 1959ko otsailerako idatzita omen
|
zeukan
. Baina, 1970 urtera arte ez zen argitaratu.
|
|
|
Saio honetara ekarri ditudan izkribu zaharretako ortografia gaurko joeretara egokitu dut irakurlearen lana errazte aldera. Denadela, kontuan
|
eduki
ditut euskalkietako eta garaian garaiko bereizgarriak. [Euskara batua, Koldo Zuazo (Elkar, 2005)]
|
|
|
Laurak, lokailu diren aldetik, aldagaitzak dira eta proposizio egituraz kanpo geratzen dira, eta testuaren mailan, haren konexioan eragiten dute proposizio egituren kateamendua eta testuaren atalketa ziurtatuz: [, ortografia gaurko joeretara egokitu dut irakurlearen lana errazte aldera] p proposizioa [Denadela] lokailua [kontuan
|
eduki
ditut euskalkietako eta garaian garaiko bereizgarriak?] q proposizioa. Ohar gaitezen bat datozela Fuentesek (1987, 1998), enlaces extraoracionales?
|
|
|
Bereizketa bat egin beharra dago birformulazioaren
|
edukiaz
. Gehienetan birformulakizunaren edukiari edo adieraziari dagokio atal birformulatzailean egiten den formulazio berria.
|
|
|
Ondorengo laburpen taulan ikus daitekeenez (ikus 3 taula), birformulatzaile esplikatiboek funtzio metadiskurtsiboak betetzen dituzte batik bat: hiztunak bere jarduera diskurtsiboaren kontzientzia
|
dauka
eta diskurtsoaren interpretazio zuzena egin dadin kontrolatu eta gidatu nahi du diskurtsoa; aurreko diskurtso atalaren formulazio argiago edo egokiago bat lortzeko erabiltzen dituen, bide seinale, modukoak dira birformulatzaile esplikatiboak.
|
|
|
|
Daukagun
gene arruntenetako bat alderantzizko trasnskriptasa proteina egiten duena da; eta proteina horrek, guk dakigula, ez die batere onurarik egiten gizakiei. Hain zuzen, gizakien sisteman oharkabean sartzeko aukera ematen die erretrobirusei (adibidez, GIBari).
|
|
|
(42) Hona hemen adingabeen zuzenbide penalak
|
eduki
lukeenberezitasunetatik bat: zuzenbide penala hezitzailea izatea, alegia [ZCP Ak, Adingabeen zuzenbide penala.
|
|
|
(58) Kasu honetan, Estatuko epai sistemaren erpinean dagoen auzitegira joatea eskubide bat da herritarrentzat: Auzitegi Gorenak ezin du aukeratu zein kasu ezagutu nahi duen eta zein ez; beste hitz batzuetan, derrigorrezko eskuduntza
|
dauka
(mandatory jurisdiction), legeak helegitea aurreikusten duen guztietan auzitegiak helegite hori ezagutu behar duelarik [ZCP Ak, Amerikar Estatu Batuetako auzitegi antolaketa: Lerro nagusiak (1), I. Ordeñana.
|
|
|
Ni gaztetxoa nintzela, Deustuko Unibertsitateko ikasle hain zuzen, ezagutu nuen Eusebio. Labayru Ikastegian ibili nintzen eskolak ematen, eta gero Mikel Zarate Literatur Mintegian sartu nintzen, literaturarako zaletasuna
|
neukala
eta. Han enkargu bat eman zidaten, Eusebio Erkiagaren Txurio txoriaizeneko nobelari sarrera idazteko.
|
|
|
Horregatik pozten naiz Eusebioren izena eta lana unibertsitatera ekarri izanagatik. Ez
|
daukat
dudarik merezi duena, baina pozgarri egiten zait berak hain gauza miresgarritzat zeukana bere izenean egitea.
|
|
|
Horregatik pozten naiz Eusebioren izena eta lana unibertsitatera ekarri izanagatik. Ez daukat dudarik merezi duena, baina pozgarri egiten zait berak hain gauza miresgarritzat
|
zeukana
bere izenean egitea.
|
|
|
–Hau da gero! 101 urte betetzea 100 baino gaitzago izan, eta meritu gutxiago
|
dauka
ostera!?
|
|
|
Olerki asko eta asko idatzi zituen, baina ez zuen olerki libururik argitaratu bera bizi zela. Geroago heldu zen hemen eskuartean
|
daukagun
Goizean eta arratsean. Eskubete neurtitz izeneko liburu bikoitza.
|
|
|
Gazte gaztetan hasi idazten eta mendearen joanean aldiak, aroak, gustuak eta pertsonak aldatzen joan arren, berak ez zion idazteari utzi azkeneko eguneraino. Horrez gainera, burua beti argi eta zabalik
|
eduki
zuen, ikasteko prest. Ibilbide luzea egin eta gero ere, besteek dakitena entzun, ezagutu eta haiengandik ikasteko borondatea eduki zuen beti.
|
|
|
Horrez gainera, burua beti argi eta zabalik eduki zuen, ikasteko prest. Ibilbide luzea egin eta gero ere, besteek dakitena entzun, ezagutu eta haiengandik ikasteko borondatea
|
eduki
zuen beti. Idazle unibertsalen lanak irakurri eta mira eginda egoten zen.
|
|
|
Poesia Erkiagarentzat berba egiteko modua da, bere espresio bidea. Lekeitioko jaiak direla, ba bertso batzuk egingo ditu; baten batek zoritxarren bat izan duela (gaixotasuna, istripua, heriotza?), ba poema bat dedikatu; baten batek zeozer ona
|
daukala
(ezkondu, umea eduki, sari bat hartu?), ba bertso bat agindu. Horrek beste barik ondorio bi dakartza argi eta garbi:
|
|
|
Poesia Erkiagarentzat berba egiteko modua da, bere espresio bidea. Lekeitioko jaiak direla, ba bertso batzuk egingo ditu; baten batek zoritxarren bat izan duela (gaixotasuna, istripua, heriotza?), ba poema bat dedikatu; baten batek zeozer ona daukala (ezkondu, umea
|
eduki
, sari bat hartu?), ba bertso bat agindu. Horrek beste barik ondorio bi dakartza argi eta garbi:
|
|
|
Kritikak olerkari sena aitortu izan dio beti, baita prosazko lanetan ere, baina ez dugu
|
eduki
haren olerki bildumarik zer, zelan eta zenbat idatzi zuen jakiteko bera hil ostera arte. 1992an Bizkaiko Foru Aldundiak omendu zuen bizi osoko ibilbidea saritzeko, eta jabetuta olerkiak sakabanatuta zituela han agindu zion bilduma egitea, gerora Goizean eta arratsean.
|
|
|
Horietatik asko, erdia baino gehiago, lehenengoz liburu horretan argitaratuak. Olerki sorta luzeak, lehendik argitaratuta egon direnean, ez ziren azkenean liburuan sartu, leku arazoengatik batez ere, eta beren bidea eginda
|
daukatelako
. Hauek dira:
|
|
|
Omenaldiaren ostean, urtebete inguru, hil arteko guztia eman zuen Erkiagak lana prestatzen buru belarri. Berak zehatz gordeta
|
zeuzkan
testuak batu, atondu, berrikusi, ordenan jarri eta edizioaren nondik norakoak zehazten joan zitzaion denbora hori.
|
|
|
Aldi horretakoak dira Lauaxeta ez ezik Lizardi, Orixe, Loramendi eta orduko aldizkarietan idazten zuten beste hainbat bertsolari eta idazle, ez hain ezagun, baina bide erakusle izandakoak. Denekin
|
dauka
antzekotasunen bat Erkiagak. Gaietan abertzaletasuna, euskara, natura, maitasuna ageri dira batean eta bestean.
|
|
|
Poesia egiteko moduan herri literaturatik hasi eta molde berrietara egokitzeko ahaleginerainoko tartean daude, ur bietatik edaten dute eta. Hizkeran, irudi sinbolistak erabiltzeko saioaz gainera, euskaran bertan sartutako berrikuntzak ageri agerian
|
dauzkate
batzuek eta besteek. Giro horretan kokatu behar dugu gure idazlea.
|
|
|
haren moduko gaiak darabiltza, eta sinboloetara jotzen du bere olerkietan. Baina haren aldean, deskripzioetarako joera handiagoa
|
dauka
eta herrikoiagoa da hainbat ezaugarritan: estrofa mota batzuk, herri kantuen erara atondutako estrofak, herri kantuen aipamenak, konparazioak, paralelismoak?
|
|
|
Pasarte edo olerki zehatzetan beste idazle batzuen traza hartzen zaio, esaterako Eusebio Mª Azkueren ziri bertsoak gogoratzen dituzten umorezko testuak
|
dauzka
, eta haren moduan, antzinako idazle klasikoetara eta mitologia zaharrera jotzen du. Txomin Agirreren nobeletako giroa ageri agerian dago Erkiagaren nobeletan ez ezik olerkietan ere.
|
|
|
–Aberria behin eta berriro ageri da Eusebioren poesian. Norberaren herriak, harenganako zaletasun eta maitasuna zabaldu beharrak ez
|
dauka
neurririk. Eta aberriari lotuta dago gehien gehienetan euskara, gure hizkuntza, berak hain maite eta hainbeste landu zuena.
|
|
|
Idazleen artean sorta handitxoa
|
daukagu
, euskal idazleak eta kanpokoak, denak kontuan hartuta. Hemengoen artean Axular, Eusebio Mª Azkue, Resurrección Mª Azkue, Orixe, Lauaxeta, Agustin Zubikarai aurkituko ditugu besteak beste.
|
|
|
–Lekeitioren historia, ohiturak, lekurik ezkutuenak, herriko kontuak eta kantuak, pertsona ospetsuak, gertaera historiko zein barregarriak. Hori dena jasota
|
dauka
Eusebio Erkiagak, esan dugun moduan behatzaile on ona zen eta. Hango berri zehatz ematen du, sarritan miniatura moduan, gauza txikiei aparteko xehetasunez erreparatuta.
|
|
|
–Literatura eta poesia bera gaitzat darabiltza batzuetan, literatura egin ez ezik haren gainean zer iritzi
|
daukan
, berarentzat zer den azaltzen du behin baino gehiagotan.
|
|
|
–Herrikoitasuna denean igartzen da Erkiagaren testuetan, halako usaina darie testu guztiei. Hainbat bider aipatzen ditu kantu ezagunak, jendeak edozein aukera
|
daukanean
kantatzen dituenak; mitologiaren aipamenak dira halako beste ezaugarri bat; atsotitz zaharren kutsua darien hainbat aforismo sartzen ditu; kostako herrietako beste ohitura bat ere nahiko sarri igartzen zaio, gaitzizenak erabiltzearena. Behin baino gehiagotan azaleratzen ditu halakoak.
|
|
|
–Liburuotako olerkietan indar eta garrantzi handia hartzen dute soinuek eta oro har zentzumenekin zerikusia
|
daukaten
irudiek. Hotsitzak esaterako, oso adierazgarriak dira, zerbaiten izena esan barik zer den erakusteko bidea dira sarritan.
|
|
|
–Erritmoari eta musikaltasunari lotuta datoz bertso neurri asko. Egitura lotuetan mamia horren martxan doa, baina gura badu beste efekturen bat adierazi, ez
|
dauka
eragozpenik neurri lotu hori hautsi eta indar berezia emateko, edo nahi den eran molde bat aldatzeko. Esaterako, estrofa bati lerro batean berez ez dagokion neurria ematea.
|
|
|
–Erkiagarentzat euskarak sekretu gutxi
|
dauka
, ondo ere ondo ezagutu eta erabiltzen du. Hango zein hemengo euskara izan, berak leku egokia egingo dio, berba bakoitzari dagokion esangura, xehetasun eta kontestualizazioa itu ituan asmatuta.
|
|
|
Hango zein hemengo euskara izan, berak leku egokia egingo dio, berba bakoitzari dagokion esangura, xehetasun eta kontestualizazioa itu ituan asmatuta. Erregistro aberastasun ikaragarria
|
dauka
eta konnotazio edo aparteko erabileraren bat bada ere, dena kontuan hartuta erabiltzen du. Ahaztu barik, gainera, bera autodidakta dela eta ez zeukala eskura gaur egun hiztegietan daukagun iturria.
|
|
|
Erregistro aberastasun ikaragarria dauka eta konnotazio edo aparteko erabileraren bat bada ere, dena kontuan hartuta erabiltzen du. Ahaztu barik, gainera, bera autodidakta dela eta ez
|
zeukala
eskura gaur egun hiztegietan daukagun iturria. Erkiagaren kasuan hiztegiak beretzat iturri izan barik, bera da hiztegigileentzat iturri agorrezina.
|
|
|
Erregistro aberastasun ikaragarria dauka eta konnotazio edo aparteko erabileraren bat bada ere, dena kontuan hartuta erabiltzen du. Ahaztu barik, gainera, bera autodidakta dela eta ez zeukala eskura gaur egun hiztegietan
|
daukagun
iturria. Erkiagaren kasuan hiztegiak beretzat iturri izan barik, bera da hiztegigileentzat iturri agorrezina.
|
|
|
–Horrez gainera, hizkuntzarekin olgetaria da, berba jokoak egin, soinuen antzekotasunaz zentzumenak gozatu, adierazkortasunari bidea eman, horrek guztiak bere lekua
|
dauka
gure idazlearen olerkietan. Lekeitioko berbeta ondo sendo errotuta dauka eta behin ere ez dio uko egiten.
|
|
|
–Horrez gainera, hizkuntzarekin olgetaria da, berba jokoak egin, soinuen antzekotasunaz zentzumenak gozatu, adierazkortasunari bidea eman, horrek guztiak bere lekua dauka gure idazlearen olerkietan. Lekeitioko berbeta ondo sendo errotuta
|
dauka
eta behin ere ez dio uko egiten. Baina beste joera eta euskalki guztiak ere ondo ere ondo ezagutzen ditu, eta ez ezagutu bakarrik, baita erabili ere.
|
|
|
Denetan
|
dauka
aparteko garrantzia erritmoak, musikaltasunak, soinuekin egindako jokoak, errimaren oihartzunak. Zentzumen guztiak bizi bizi daude testuetan, sentsazioen poesia dela esan daiteke.
|
|
|
Era berean, eguneroko bizitzako gaiak darabiltza, eta inguruari ematen dio lekurik handiena. Behatzaile handia da, sentsibilitate handikoa, hurrean
|
daukanari
zehatz erreparatzen diona.
|
|
|
Sarritan ondoan
|
daukagunari
, edo egunero ikusten dugunari ez diogu garrantzirik ematen, eta hori poesiagai bihurtzen jakin du Erkiagak. Hor dago bere ekarririk handienetakoa segurutik.
|
|
|
Berbak antolatzeko modua aztertzean kontuan izan beharreko kontzeptu bikote batzuk aurkezten ditu: aukera eta beharkizuna, sintaxiaren malgutasuna eta
|
eduki
semantikoaren zurruntasuna, konbentzioa eta komunikagarritasuna, estilistikaren dinamikotasuna eta eboluziozko izatea. Itzulpen teoria gaia aztertzeko ontsu gertatzen dela adierazi gura du egileak.Hitz gakoak:
|
|
|
Itzulpenen paratestuen azterketan, nabarmentzeko ezaugarria da, hortaz, hitzaurrerik baden edo ez den aztertzea; izan ere, hitzaurreak itzulpen sistemako arauak deskribatzeko ikergai gisa erabil daitezke Itzulpen Ikasketetan. Bada, Literatura Unibertsalabildumako liburu guztiek hitzaurre bat
|
daukate
. Nabarmentzeko ezaugarria da hori, are gehiago hitzaurrea itzultzaileak berak idazten duela jakinda.
|
|
|
Rosa de Diegok Marguerite Durasen Maitalea (itzulpena: Mikel Garmendia) lanari egindako hitzaurreak, esaterako, ez
|
baitauka
copyrightik.
|
|
|
Kontzepzio horren indarra agerikoa da, Arrese Beitiaren kasu paradigmatikoak erakusten duen bezala, Pizkundearen hasieran, Erromantizismoaren indarra nabarmena denean. Eta, era berean, oraindik indartsua da Pizkundearen amaieran, Pizkunde amaierako intelektual garrantzitsuenak, Aitzolek, oinarri bertsua duen kontzepzio kulturala
|
baitauka
. Iñaki Aldekoak dioen bezala,. Espiritu berak animatzen zuen, XX. mendean, Aitzol nekagaitzaren poema nazionalaren asmoa.
|
|
|
Antonio Arrutiren biografia laburra artikuluaren amaierako eranskinean
|
dauka
irakurleak. Biografia zehatzago ezagutu ahal izateko Joseba Intxaustik egindako sarrera kontsultatzea gomendatzen dugu (1998:
|
|
|
Berezitasun horiek ez dira murrizten kopuru mailara. Uste izatekoa da hiztun kopuruak zerikusia izango duela ekoizpenarekin eta, horrenbestez, proportzioa gogoan
|
eduki
beharreko irizpidea izango dela: eremu urriko hizkuntza batean ondutako literatura ezin izan eremu urrikoa ez den hizkuntza batean jorratutakoa bezain ugaria.
|
|
|
Euskal Herriko gizarte geruza ikasiak idazlan profanoa euskaraz paratzeko eta gozatzeko zaletasun handiegirik erakutsi ez izanean, hain zuzen ere. Ondorioz, euskal literatura inguratzen duten literatura handiekin erkatzeak bereziki bistaratzen duena zera da, hauetan ere historikoki (gutxienez XVIII. mendearen bigarren erdira arte) nagusiki eliz liburua ekoitzi izanagatik, honen ondoan idazlan profanoak tarte zabalagoa
|
eduki
zuela.
|
|
|
mendea bezalako zenbaki kontzeptu bat erabiltzeak ez du inolako balio kritikorik. Izan ere, literaturgintzan eman daitezkeen aldaketek ez
|
daukate
mende aldaketekin batera etorri beharrik. Berez, mendeka edo hamarkadaka edo urteka... literaturaren historia bat egituratzeak periodizatzeari uko egitea dakar, nahiz eta abantailarik izan dezakeen literaturaz kanpoko irizpide bat hautatzeak.
|
|
|
Deboziozko poesietan kristau doktrinak irakasten duena azaltzen du: ez dago, ni, rik bere neurrira bizitako erlijiotasunik adierazten duenik, galderak dituenik, zalantzek harrapatuta
|
daukatenik
... –Ni, a desagertu egiten da deboziozko poesietatik, doktrina ikasgai bihurtzeko.
|
|
|
fintasun formal eztitsuenekin jolasteak ez zuen erakarri. Corpus errenazentista hori ez da edertasuna kategoria esentzialtzat
|
daukan
norbaitengandik jaiotako fruitua.
|
|
|
Bertsopaperak deituak horren erakuskari garbia dira. Badira, baita ere, kopiatzaile bat eskura
|
daukaten
agrafoak, beren ahozko sorkariari letrak dakarkion iraunkortasun zehatzago eta sendoagoa bermatuko dietenak.
|
|
|
Euskal poesiaren antologia guztien azterketari ekitea ez daiteke izan gure gaurko asmoa, susmoa dudan arren ez litzatekeela fruitu gutxiko ikerketa, baina gure artean modu kritikoan gutxi jorratu den barrutia izanik, asmo ausartegia litzatekeelakoan nago. Aipagarritzat
|
daukat
arlo honetan Iratxe Retolazak 2007 Caravansarialdizkarian argitaratu zuen artikulu interesgarri bat, eta atseginez adierazi nahi nuke nire gaurko artikulu honetan bidelagun eta mintzakide izango dudala azterlan hura; izan ere, ikerketa arlo honetaranzko lehen hurbiltze baten abantaila eskaintzen baitit euskal poesia modernoaren eta postmodernoaren antologiei buruz. Horri esker, gaurko nire saio honetan esparru murritzago bati atxiki ahal izango natzaio:
|
|
|
Gerra hasi zenean, berriz, gudarien apaiz kapilau izan zen Euskal Herriko kanpainan barrena. Guda ondoren, kartzelan egon zen hiru urtez, eta gero deserriratua
|
eduki
zuten. 1951n itzuli zenean Euskal Herrira, Karmen' go Amaren Egutegiaizenez birsortu zuen karmeldarren euskal aldizkari zaharra, 1957tik aurrera Karmelaldizkaria izendatzen dena.
|
|
|
Santi Onaindiak XVIII. mendeaz geroztik zetorren euskal literaturaren pobretasunaren eta euskal hizkuntzaren poesiarako ezgaitasunaren argudioez gain, guda aurretik, Miguel Unamunok gehituriko iritzi ezkorrak zituen akuilatzaile. ...apologisten tradizio larramenditarrari lotzen zaio Onaindia, ezinbestez, eraso sinbolikoak hor zirauelako, hots, bai euskara eta bai euskal literatura kuestionatuta zeudelako eta gaur egun ere kuestionatuta jarraitzen dutelako, neurri handi batean.Horrela betetzen da Ikasketa Kulturalen ildoan jakina den irizpide nagusi bat, hots, boterean dagoenak beti egiten diola azpijana kategoria subalternoan
|
daukan
komunitatearen errepresentazioari (Van Dijk, 1999), hain zuzen ere boterean dagoenaren diskurtsoak badituelako baliabideak subalternoaren praktika diskurtsiboak neutralizatzeko eta ahultzeko. Alabaina, Ikasketa Subalternoak gai izan dira erresistentzia egiten duten diskurtsoek garaturiko dinamika askatzaileak agertzeko ere, zeren, Gayatri Spivak ek. Can the subaltern Speak??
|
|
|
Antologia literarioei buruzko hausnarketa saio honek bistaratu dituen bizpahiru giltzadura historiografikoren inguruko hausnarketaz amaituko dut nire azterketa, haien inguruko arazoak birformulatzeko proposamenak eginez. Batetik, XX. mendeko lehen hereneko Pizkundeko poesiak euskal antologia modernoetan errepresentatua izateko ezagutu dituen zailtasunak, eta bestetik, Trantsizioaren aldakuntza sakonek nola eragin zioten euskal poesiaren bilakaerari eta euskal sistema literarioan
|
zeukan
egoitzari. Funtsean bi gaiek baitute poesia modernoaren mugen inguruko gaiarekin zerikusia.
|
|
|
Before Babel: For a Cultural History of Basque Literatures (2014) liburuaren
|
edukiaz
hitz egitekoJoxean Agirreren galderei erantzun zien euskal literaturaren normaltasuna eta modernotasunaren itxuraren atzean gordetzen diren interesak agerian jarriz:
|
|
|
Menturaz, postura historiografiko berri horrek erakusten du gaurko historialariek, euskal historiaren eskema orokorra? gogoan
|
edukiz
egiten dutela beren periodizazioa.
|
|
|
Ingalaterran emakumeek arrakasta handia izan bazuten ere, ez zuten patu bera
|
eduki
Estatu Batuetan nobela beltzak ezagutu zuen Urrezko Aroan; izan ere, Georgeren hitzetan, berandu iritsi baitziren emakume idazleak Dashiell Hammett eta Raymond Chandeler jaun eta jabe ziren eremura.
|
|
|
Ez naiz ofiziozko detektibea: ez
|
daukat
adiskiderik poliziategietan, alderantziz, noski. Normalean errazagoak eta sinpleagoak diren aferetan murgiltzen naiz:
|
|
|
E. M. Azkuekmusika zuen bertsogintzarako dohain eta lanabes: , belarrijhetan
|
daukat
/ vertsoen neurrijha/ ebaten dodanian/ andi nai chikijha, dio (Astigarraga Bijuesca 140). Aitak latinetik himnoak euskaratzen zituen eta semeak musika jarri.
|
|
|
Dauko, nauko (Z, PB),
|
dauka
(Uriarte, PBDV)
|
|
|
Nun dira orduco guizon/ Gueure Patriarcak(. Anchinarik ona!?, A B 231) Au da bicimodua/ Orain
|
daukaguna
/ Lengo guisaldijhetan/ Etzana ezaguna (ibid., A B 235)
|
|
|
–Euzcadia? 932 bigun
|
euki
ez balituz/ Eratok erraijhak.
|
|
|
–Euzcadia? A B 112, 167 ez
|
dauko
, 169 Iduna dauko (PB 122 Iduna dauko); PBDV, A B 326 ez dauka usteric (PB 278 eztauko usterik). A B 167 nauko oraiñ atsegiñ barik (PB 121 nauko gaur atsegin barik).
|
|
|
–Euzcadia? A B 112, 167 ez dauko, 169 Iduna
|
dauko
(PB 122 Iduna dauko); PBDV, A B 326 ez dauka usteric (PB 278 eztauko usterik). A B 167 nauko oraiñ atsegiñ barik (PB 121 nauko gaur atsegin barik).
|
|
|
–Euzcadia? A B 112, 167 ez dauko, 169 Iduna dauko (PB 122 Iduna
|
dauko
); PBDV, A B 326 ez dauka usteric (PB 278 eztauko usterik). A B 167 nauko oraiñ atsegiñ barik (PB 121 nauko gaur atsegin barik).
|
|
|
–Euzcadia? A B 112, 167 ez dauko, 169 Iduna dauko (PB 122 Iduna dauko); PBDV, A B 326 ez
|
dauka
usteric (PB 278 eztauko usterik). A B 167 nauko oraiñ atsegiñ barik (PB 121 nauko gaur atsegin barik).
|
|
|
Euskal literaturaren antologia osatu nahi bada, egitasmoa ez da bukatzen Errenazimentuan, noski. Edozein dela ere bizitzako eremua, une jakin batean indarrean
|
daukana
iraunkortasun mugatukoa du, denbora ez delako alferrik igarotzen. Hortik, ardatz diakronikoan kokatuz egindako azterketa guztien justifikazioa.
|
|
2014
|
|
|
Gomendatu dio haatik erruso patriarkak ez dezan kardinaleak sobera erakuts katolikotasunaren han gaindi zabaltzeko gosea. Bainan, bere partetik, Aita Sainduak erakutsi nahi ukan du egun berean Erromako Buruzagiak leku eta parte berezi bat
|
daukala
Elizaren Batasun Osoaren buruan. Hots, izan dira hotzagoak Batasun horren barneko harremanak eta ez dira dena den lokarriak hautsiak.
|
|
|
Izutua. Begimentzeko baimenik nehoiz
|
edukiko
ez zukeen zerbaiten lekuko. Bekatuaren minean ihalozka.
|
|
|
Gauza da ohatzerat eraman behar izaten genuela hiruzpalauren artean, jostetak edota liskarrak alde baterat utziz, gu beti geurean ibiliz ere jainko eta jainkosen istorioak txunditurik uzten baikintuen, hein batean bedere, ez baikenion sobera konprenitzen. Pentsalari sakon batentzat
|
geneukan
guztiok osaba idazle filosofoa. Istorioari izari berezia hartzen genion, halako igarkizun kutsua; hots, historia zela.
|
|
|
Burua mugitu zuen Ruche jaunak, tristuraz. Dena antolatuta
|
zeukan
zure adiskideak, jarraitu zuen Jonathanek?. Bidali dizun gutuna haren testamentua da.
|
|
|
1980ko hamarraldian sekulako boom a izan zen matrikulazioetan; egin kontu garairik onenetan, hamarkada erdialdean, 5.000 ikasle
|
geneuzkala
Bilbon(...) Boom hura apur bat fiktizioa ere bazen: asko ziren hiruhileko baterako izena eman eta gero bueltatzen ez zirenak, edo moda hutsagatik apuntatu eta laster nekatzen zirenak?
|
|
|
Baina, euskaraz bizitzeko hautua ohartu gabe egiten duen jende euskaltzale gero eta gehiago dago. Eta ez
|
daukagu
behin eta berriz euskaltzaleak direla gogorarazten jardun beharrik? (Agirre, 2015:
|