|
2008
|
|
|
nire ezerez txikitik ihes egiteko, salbamen desioz sartzen nintzen ortziko ezerez handira ihes egiteko bidaia batena zen. Haurraren deserosotasun edo larritasun horretan guk gizaki guztiok definitzen [ditugun] eta nolabait filosofia, erlijioa eta arte diren salbamen izpiritualeko hiru
|
bide
hauetako batera hurbiltzen gaituen existentziaren sentimen tragikoa esnatzen da jada. Izan baitira, hiru diziplina, esan dezakegu, gizakiak Jainkoarekin dituen harremanetakoak, gure bihotzean nahasten eta bat egiten direnak, baina teknikoki eta desberdinak eta lokabeak direnak (Oteiza, 2007a:
|
|
|
Urte askotan, artistak horrela nahi izan zuelako ezkutuan egon ondoren, gaur egun Altzuzako Oteiza Fundazioan ikus daitezke. Kollage horiek elkarrizketa nabarmena mantentzen dute bere eskulturekin, batez ere 50eko hamarkadakoekin, bi espresio
|
bideetan
eraikitze prozedura bera antzeman daiteke eta. San Martin eta Moraza (2006).
|
|
|
Sententzia horrekin espainiar
|
bide
jurisdikzionalari amaiera ematen bazaio ere, gatazka ez da bertan behera geratu eta behe mailako auzitegien obligazioa Auzitegi Gorenaren doktrinari jarraitzea bada ere8, oraindik 2007 urtean gatazka honek ez ditu bere azkenak eman, arlo politikoan jazo diren hainbat ekimenek aditzera ematen dutenez. Horrela, bada, ezinbestekoa dirudi ikuspegi juridikotik auzitegi ezberdinen lana aztertzeak eta, batez ere, Nazioarteko Zuzenbideak honetan esateko duena azaltzeak; izan ere, espainiar ordenamenduan agortu ez den eta oraindik dirauen gatazka baten aurrean gaudelako.
|
|
|
Ohar metodologikoak eta auzitegiek jarraitu dituzten
|
bide
propioak alde batera utzita, mahai gainean jarraitzen duen arazoa bigarren arlo batera lerratuko dugu: tratatu ezberdinetan jasotako terminoen interpretazioa, horren bitartez argitu ahal izateko ea tratatu ezberdinen arteko bizikidetza posible den, bateragarriak edo bateraezinak diren, Vienako Hitzarmenaren 30.3 artikuluko lex posterior derogat priori maxima aplikatu ahal izateko, edota hitzarmen beraren 59 artikuluaren arabera 1870eko tratatua amaituta dagoen jakiteko.
|
|
|
Denbora luzean zehar, bertan jasotako eskubideak momentu ez hain oparoetan Uruguaira joandako espainiar etorkinei modu zabalean praktikara eramatea onartu zitzaien. Hitzarmen horrek, egun, atentzio berria sortu du, oraingoan berriz, amerikar kontinentetik Espainiarako
|
bidean
gauzatzen diren migrazio fluxuak direla eta. Espainiako autoritateek hitzarmen hau Uruguaiko herritarrei ez aplikatzearen jarrerak erantzun sendoa piztu du uruguaitarren aldetik, bai arlo politikora bai judizialera zabalduz, bi aldeen gobernuei tratatu horren aplikazioa gauza dezaten beharrezko gestioak egin ditzaten eskatuz eta, aldi berean, auzitegietan eskubide horiek galdatuz.
|
|
|
Iruzkin honi ezin zaio amaierarik eman azken sententzia honen ondorio juridiko zein politikoei erreferentzia labur bat egin gabe. Dagoeneko aipatu dugun moduan, sententzia honek eskumenezko
|
bideari
amaiera ematen badio ere, eta horren ondorioz eta behe mailako auzitegietan Auzitegi Gorenaren doktrinaren izaera loteslearen ondorioz eskumenezko bidean arazoa konpondutzat jo behar bada ere19, oraindik 2007 urtean gatazka honek ez ditu bere azkenak eman, bai Uruguaiko (2007ko irailaren 18ko Ordezkarien Kamerako Ebazpena. 2007ko 1987 zk. Karpeta) bai Espainiako (GNAO.
|
|
|
Iruzkin honi ezin zaio amaierarik eman azken sententzia honen ondorio juridiko zein politikoei erreferentzia labur bat egin gabe. Dagoeneko aipatu dugun moduan, sententzia honek eskumenezko bideari amaiera ematen badio ere, eta horren ondorioz eta behe mailako auzitegietan Auzitegi Gorenaren doktrinaren izaera loteslearen ondorioz eskumenezko
|
bidean
arazoa konpondutzat jo behar bada ere19, oraindik 2007 urtean gatazka honek ez ditu bere azkenak eman, bai Uruguaiko (2007ko irailaren 18ko Ordezkarien Kamerako Ebazpena. 2007ko 1987 zk. Karpeta) bai Espainiako (GNAO.
|
|
|
Lerro hauetatik, beraz, berriz ere, aldeen arteko akordioari egin behar zaio dei, bereziki, 1992ko Tratatu Orokorreko lehenengo artikuluan aurreikusitako Goi Mailako Komisioari erreferentzia berezia eginez, hori baita bide azkarrena eta zuzenena behin betiko nazioartean gatazka honi amaiera emateko, aldeek berek talka egiten duten tratatuetariko batean jasotako
|
bidea
dela ez ahaztuz. Hori gertatzen ez den bitartean, espainiar auzitegiek hartutako bideak Uruguaiko biztanleei erresidentzia eta lana eragotziko dizkie egitatezko modu batean, baina Uruguaiko gobernuak hartzen duen jarreraren zain mantendu da betiere Espainiako Administrazioa, nazioarteko ordenamenduan benetako gatazka baten sorrera suposatu dezakeelako eta, ondorioz, bere kontrako ekimenak hartzea gerta litekeelako.
|
|
|
Lerro hauetatik, beraz, berriz ere, aldeen arteko akordioari egin behar zaio dei, bereziki, 1992ko Tratatu Orokorreko lehenengo artikuluan aurreikusitako Goi Mailako Komisioari erreferentzia berezia eginez, hori baita bide azkarrena eta zuzenena behin betiko nazioartean gatazka honi amaiera emateko, aldeek berek talka egiten duten tratatuetariko batean jasotako bidea dela ez ahaztuz. Hori gertatzen ez den bitartean, espainiar auzitegiek hartutako
|
bideak
Uruguaiko biztanleei erresidentzia eta lana eragotziko dizkie egitatezko modu batean, baina Uruguaiko gobernuak hartzen duen jarreraren zain mantendu da betiere Espainiako Administrazioa, nazioarteko ordenamenduan benetako gatazka baten sorrera suposatu dezakeelako eta, ondorioz, bere kontrako ekimenak hartzea gerta litekeelako. Beraz, Espainiako Auzitegi Gorenak Administrazioa lagunduz zauri honi benda jarri badio ere, zauriak itxi gabe jarraitzen du, eta oraingoan ondorioak nazioarteko ordenamendu mailan kokatzen dira.
|
|
|
Definizioan parte hartzearen garrantzia zuzenean antzematen ez bada ere, garapen jasangarriaren inguruko nazioarteko hitzarmen askotan arreta eskaintzen zaio, bereziki ingurumenaren babesa inplikatzen duten helburuak lortzeko estrategiak inplementatzeko garrantzitsua delako hainbat puntu kritikotan pertsona eta talde ororen inplikazioa. Batetik ingurumenaren jasangarritasunak exijitzen dituen eraldaketengatik dator kezka, zeren egungo eredu nagusitik eredu jasangarri batera iragateak eraldaketa ekonomiko, politiko instituzional eta kultural handiak eragingo bailituzke eta, beraz,
|
bide
hori, botere publikoen eta gizartearen interes anitzen arteko birdoiketa etengabea eta ikasketa prozesu jarraitua izango litzateke, zeina aktore ezberdinen parte hartzearen bidez gauzatu ezean, ezinezkoa litzatekeen (Font eta Subirats, 2001). Bestetik, ildo beretik baina egiturazko taldeen arteko harremanetan bainoago jarrera mikroetan zentraturik, Olaizola eta Álvarez-ek (2003) diote ezen mundu jasangarri batek egungo eredu nagusian kokatzen den pertsona bakoitzaren aldaketa eskatzen duela, ostera produkzio eta kontsumo ereduak alda daitezen; horrek balio aldaketa dakar eta, beraz, herritarren inplikazioa eta parte hartzea premiazkoa da bizitza ereduak aldatu ahal izateko.
|
|
|
Definizioan parte hartzearen garrantzia zuzenean antzematen ez bada ere, garapen jasangarriaren inguruko nazioarteko hitzarmen askotan arreta eskaintzen zaio, bereziki ingurumenaren babesa inplikatzen duten helburuak lortzeko estrategiak inplementatzeko garrantzitsua delako hainbat puntu kritikotan pertsona eta talde ororen inplikazioa. ...angarritasunak exijitzen dituen eraldaketengatik dator kezka, zeren egungo eredu nagusitik eredu jasangarri batera iragateak eraldaketa ekonomiko, politiko instituzional eta kultural handiak eragingo bailituzke eta, beraz, bide hori, botere publikoen eta gizartearen interes anitzen arteko birdoiketa etengabea eta ikasketa prozesu jarraitua izango litzateke, zeina aktore ezberdinen parte hartzearen
|
bidez
gauzatu ezean, ezinezkoa litzatekeen (Font eta Subirats, 2001). Bestetik, ildo beretik baina egiturazko taldeen arteko harremanetan bainoago jarrera mikroetan zentraturik, Olaizola eta Álvarez-ek (2003) diote ezen mundu jasangarri batek egungo eredu nagusian kokatzen den pertsona bakoitzaren aldaketa eskatzen duela, ostera produkzio eta kontsumo ereduak alda daitezen; horrek balio aldaketa dakar eta, beraz, herritarren inplikazioa eta parte hartzea premiazkoa da bizitza ereduak aldatu ahal izateko.
|
|
|
Argi dago, beraz, garapen jasangarriari dagozkion erabakiak ez direla hautu tekniko hutsak, zeren karga normatiboa duten indibiduo eta komunitateen lehentasunen gaineko balio aukerak baitira, eta beraien arteko kostu, onura eta arriskuen banaketa suposatzen baitute (Meadowcroft, 2003); ondorioz, erabaki horietan parte hartzeak justizia elementuak ere baditu. Zentzu horretan, garapen jasangarriak epe luzeko adostasuna eta konpromisoak bilatzen ditu, baina gerta daiteke hori beti posible ez izatea, eta, beraz, parte hartzea izatea desberdintasunak, kontraesanak eta antagonismoak adierazteko
|
bidea
, eta, aldi berean, horiexek kudeatzeko modua (ibid.), epe motzeko akordioak epe luzeko helburuekin konbinatuz.
|
|
|
Bukatzeko, giza garapenak gaitasun eta aukeren etengabeko zabaltzearen itxura ematen badu ere, garapen jasangarriak interdependentziak eta mugak azpimarratzen dituela ematen du. Kontrapuntu hori da hain zuzen, enpoderamenduaren ikuspegiarekin loturak jartzen lagunduko diguna, batetik, botere positiboak seinalatzen baitira, potentzialitateak eskaintzen dituztenak, eta bestetik, negatiboak, murriztapenak eta baldintzak azalarazten dituztenak, eta biak dira kontuan hartzekoak giza eraldaketaren
|
bidean
.
|
|
|
Aurreko ataletan argi ikusi dugu ezen parte hartzeak erabilera kontrajarriak izan ditzakeela, eraldatzaileak ez diren helburuak ere bete ahal dituelako, eta egoera hori ekiditeko erreferente normatibo gisa erabiltzeko hainbat teoria proposatu ditugu. Orain, marko teoriko hori apur bat gehiago garatuko dugu, eta aurkeztuko ditugu parte hartzeko eredu eraldatzaileak sustatzeko
|
bidean
sakontasunez kontuan hartu beharreko hainbat eztabaida ildo.
|
|
|
Bigarren kasuan, parte hartzea garapen prozesuaren ezinbesteko partea da: ez dago benetako garapenik, neurri batean behintzat, parte hartzearen
|
bidez
ez bada. Lehenengoan, eraginkortasuna bilatzeko metodo eta tekniken multzo batez arituko ginateke; bigarrenean, ordea, garapen beharrak asetzeko bidean metodologia politiko batez.
|
|
|
ez dago benetako garapenik, neurri batean behintzat, parte hartzearen bidez ez bada. Lehenengoan, eraginkortasuna bilatzeko metodo eta tekniken multzo batez arituko ginateke; bigarrenean, ordea, garapen beharrak asetzeko
|
bidean
metodologia politiko batez.
|
|
|
Azken horretan, herriaren parte hartzeak helburu gisa esan nahi du botere ekonomiko, politiko edo kulturala ez dagoela talde edo elite konkretu baten menpe (Kaufman, 1997). Bestalde, parte hartzea eraldaketarako tresna moduan, aurretiaz baztertuta egon direnen ahotsa eta antolaketarako gaitasunak garatzeko
|
bidea
da, gehiengoak beren beharrak eta nahiak identifikatu, adierazi eta ase ditzan, arazo sozialak konpontzeko zuzenki lagunduz.
|
|
|
4 Izendatzearen gaira heltzeko
|
bide
teoriko asko egon da. Fenomenoa bera aski poliedrikoa da.
|
|
|
Esan dugun bezala, hautapen berezi bati buruz jardun dugu. Berezia izena geroago aldatzea onartzen duten inguruetan ere, lehendabiziko izendatzeak aparteko izaera baitu; izan ere, pertsona jendartean izaten hasteko lehendabiziko erabakia da, norbait izateko
|
bidearen
atalasea. Ingurukoek hartu behar dute erabaki magiko/ sakratu hori; ezin da huts egin.
|
|
|
Baina esan dugun bezala, erakunde aditu eta ofizialen erabakien aurka oldartu da jende asko, eta beste askok, oharkabean, erabilera, okerren?
|
bidez
higatu egin ditu erabaki horiek. Horren lekuko Euskaltzaindiaren Izendegiaren 2001eko edizioko Hendrike Knörren berba hauek:
|
|
|
ez zernahi gisaz existitzen ez den argizagi absolutu baten bilaketan, baina horren posibilitatearen baldintzaren espresioan giza Espirituaren baitan, Unibertsoaren menturan holako Espiritu baten existentziaren posibilitatearen baldintzarekin lotuz.
|
Bide
hori («Bakartasun, harkaitz, izar») aipatua da ere Vasco de Gamari egin omenaldian («Hommage»):
|
|
|
«Iohan Mandabillaren bidaia benturosak» idatzia izan den testuingurua kontatzen digun XVII. mendeko paratestu bat aurretik duela, paratestu horrek A. Arkotxaren bigarren paratestu batek iragartzen eta «itzultzen» duela, ez da beraz lehen testu lortezin baten itzulpenaren itzulpenaren itzulpena baizik, bortxaz traditua beraz, lehen testu hura bizitua izan zen esperientzia baten fikziozko itzulpena delarik: Terra incognita ren etengabeko bilaketarena, hau delarik menturazko abentura bat «utopia» (lehen zentzuan) bati buruz, Paradisu bati buruz (Ihoan Mandabillak aipatzen duen Bibliarena, Aloadin eta bere «Asesino»arena, edo Sevillako Isidororen mapak «Oriens»aren
|
bidez
seinalatzen duena), egiazki lilura (fikzio) bat baizik islatzen ez dena, literatura baizik ez dena («vague littérature»), «Ideia» mentala baizik ez dena, bilaketa metafisiko hutsa edo hitz «hesi» bat baizik ez dena. Nabari da, beraz, Literatura dela Jacques Derrida-k «différance» deitzen duenaren lekua, pentsaketa metafisikoaren antzinagoko jatorri nahitaez galdu batetik bereizten gaituzten hatzen espresioaren lekua dela:
|
|
|
Hala ere, esan beharra dago teknologiak ez duela berez edukirik sortzen, nahiz eta gaur eguneko
|
biderik
oparoena den, gizabanakoak kontsumozko mezuak sortzeko. Edukien dibertsifikazioa teknologiari esker suertatzen den fenomenoa bada ere, enpresa estrategiaren helburuen arabera kudeatu behar den balio gehigarria da.
|
|
|
Ikusten denez, irrati publizitate klasikoa desagertze
|
bidean
egon daiteke, alde batetik, jada ez baitzaie entzule guztiei barreiatzen eta, beste alde batetik, sare irratian erabiltzaileak berak bilatzen eta kudeatzen baitu web orrialdean eskegitzen den publizitatea bere nahi eta beharren arabera.
|
|
|
Internet
|
bidez
barreiatzen den irratiaren balioetako bat, hedabidearen gestioan interaktibitateak daukan zereginetik at, eskaintzen dituen entretenimendu eta informaziorako aukera indibidual askotarikoak dira, eduki gehigarriak?. Egoera berri horrek irrati proposamenaren kudeaketa pertsonala errazten du eta erabiltzailea denbora paraleloen, lineal eta ez lineal?
|
|
|
Gaur egunean, lehenengo eredua zaharkitua geratu da eta bigarren korrontean oinarritutako estrategia gailendu da, arreta handiagoarekin begiratzen baitzaio entzuleriaren portaerari ikuspuntu kualitatibo eta kuantitatibo batetik. Hortaz, entzule gehiago izatea bilatzen da zeren horrek, nola ez, diru iturri gehiago baitakartza publizitatearen
|
bidetik
.
|
|
|
7) Ezagutza banatu eta hedatu: kanal edo
|
bide
formalak eta informalak; langile bakoitzak behar duen informazioa lortzen du azkar eta bere osotasunean.
|
|
|
Lidergo eraginkor batek biziki bultza lezake Kapital Intelektualaren garapena; ezagutza kritikoa identifikatu, lortu eta eusteko premia ezinbestekoa nabarmenduz eta, halatan, produkzio prozesuak hobetu eta berrikuntzak egiteko gaitasuna areagotzeko
|
bideak
zabalduz. Gainera, lidergo eraginkor bati esker, enpresaz kanpoko agenteek enpresaren aldeko ikuskera eta jarrera gara lezakete, lidergo faktore horrek enpresaren balioari buruzko informazioa egoki ematen badu eta enpresak merkatuan duen sinesgarritasuna eta bezeroen konfiantza goratzen baditu; horrenbestez, lidergo faktoreak nolabait azaldu edo justifikatu egingo luke enpresaren merkatu balioaren eta balio kontablearen arteko aldea.
|
|
|
2 Enpresaren zabalpen estrategikoari laguntzea, ezagutza aktibo ukiezinen
|
bidez
.
|
|
|
Organigramako laukitxoek eta geziek zorrotz erakusten dute nor komunika litekeen norekin eta nola (zein ordena hierarkikori jarraituz). Horregatik, gaizki ikusia (eta sarri askotan debekatua) dago bilera formaletatik kanpo hitz egitea, norberarena ez den sail bati buruz iritzia ematea, hierarkiak ezarritako komunikazio
|
bideak
zorrozki ez erabiltzea (hots, pertsonak, puenteatzea?), etab. Horrela, komunikazioaren kontrol zorrotzaren bidez, hierarkiaren funtzionamendua babestu eta bermatu nahi da.
|
|
|
Giro horretan, langile orok eskubidea du, eta horretarako erraztasunak eman behar zaizkio? ikasi, hezi eta trebetasunak lantzeko bere
|
bide
propioa jorra dezan. Azken batean, langileok, heldutasun maila?
|
|
|
|
Bide
hierarkikoak erabilita.Geldotasuna.
|
|
|
bati indarra ematen dakitenak. Dagoeneko ez da nahikoa ongi administratzea; horrez gain, premiazkoa da halaber lider izan eta hautatutako
|
bideari
beste inork baino lehenago ekitea (ikus 1 taula).
|
|
|
Heras, I. (zuz.); Arana, G.; Camisón, C.; Casadesús, M. eta Martiarena, A. (2008a): Gestión de la Calidad y competitividad de las empresas de la CAPV, Lehiakortasunerako Euskal Institutua, Donostia (argitaratze
|
bidean
).
|
|
|
Errepublikazaleen erasoek, ordea, ez zuten koordinaziorik eta batailoi edota konpainiaburuen kemenaren eta ausardiaren ondorio ziren, baina eraginkortasun mugatukoak. Dena den, egoera kritikoa zen defendatzaileentzat, baina, egun berean, Alonso Vega-ren zutabeak euskal indarrek Legutioren inguruan osatutako hesia apurtu zuen18 Tropa nazionalak Urbinatik etorri ziren eta Betxina hartu ondoren, Antelarra Txabolapekoko pinudian sartu eta bertan zeuden gudarien artean sarraski handia egin zuten19 Era horretan, Gasteizko
|
bidea
libre geratu zen eta bertatik heldu ziren Legutioko defendatzaileek hain beharrezko zituzten munizio eta bestelako laguntzak. Herriaren defentsa indartuta geratu zen egunaren akaburako.
|
|
|
Bestalde, zenbait agiritegi irekitzeak edota lehendik irekita egon arren, orduan erabiltzen hasteak, ezagutzen ez genituen sailetara heltzeko aukera eman digute. Euskal Herriaren kasuan, Guillermo Tabernilla eta Julen Lezamiz (2002) izan dira
|
bide
horien urratzaileak. Horiei esker, hobeto ezagutzen hasi gara 1936ko Espainiako Gerra Zibilaren atal ugari.
|
|
|
2 irudia. Legutiano inguruko mapa garaiko komunikazio
|
bideekin
.
|
|
|
Bitartean, halaber, Donostiako Antondegi auzunearen sustapenen
|
bidetik
27.000 etxebizitza babestu berri eraikitzeko asmoa azaltzen da 2006 Etxebizitza Bideratzeko Planean, hain justu, 2002 azaldurikoa baino% 67 (16.200 etxebizitza) gehiago eta 2000 azaldurikoa baino% 93 gehiago (14.000 etxebizitza). Hau da, gero eta gehiago eraikitzeko asmoa aitortzen da erakunde publikoetatik behin eta berriz.
|
|
|
Dena dela, printzipio hori nolabait ere kontrajarri egiten da gero praktikan orain arteko etxebizitza politikaren muina izan den babestutako etxebizitzen produkzioarekin. Hain zuzen ere, azken urteotako etxebizitza eskaintza aztertzeko unean argi eta garbi ikusten da etxe berrien eraikuntzaren
|
bidetik
doala parte hartze pribatu zein publikoen ardatz nagusia (orotara 66 mila etxebizitza berri hamar urtean), eta beraz, garapen iraunkorrarekin era kontrajarrian.
|
|
|
Era berean, Etxebizitza Bideratzeko Egitasmoak jasangarritasunaren ikuspegi nahiko zabala agertzen zuen. Belaunaldi arteko elkartasunaren markoan kokatzen zen, eta jasangarritasunerako
|
bidean
, eraikuntza berrian jasangarritasun irizpideak barneratzea eta jadanik eraikita dagoen hiriaren aprobetxamendua ezartzen ziren oinarrizko ildo gisa. Halaber, energia kontsumoari buruzko kezka agerian zegoen eta hiri eredu berriei buruzko hausnarketaren beharra ere aipatzen zen, gainetik bada ere.
|
|
|
Aldi berean, ordea, etxebizitza politika horren
|
bidetik
lur berrietan hirigintzako egitasmoek aurrera egingo dutela ere aurreikus daiteke, eta horrenbestez gaur egungo hirien hedapena eman, emango dela. Beraz, ikuspuntu horretatik ez litzateke oso prozesu jasangarria abian duguna, funtsean, etxebizitza eta eraikin berrien eraikuntzan oinarritzen baita neurri handi batean oraindik ere.
|
|
|
Bikotekiderik ez, baina seme alabak dituzten emakume etorkinen kasuan, seme alaba horiek familiaren ardurapean utzi ohi dituzte; kasu gehienetan amaren aldeko amona izaten da zaintzailea. Gehienetan, hona etorri den emakumearen egoera egonkortzen den neurrian, joera izaten da familia berriz ere elkartzen saiatzea, nahiz eta zailtasunez betetako
|
bidea
izaten den.
|
|
|
Alde batetik, Gipuzkoako Gurutze Gorrira joan gara, laguntza eskatzen duten etorkinekin egoteko, eta beste alde batetik, autonomoa den jendea aurkitzeko elurrezko bolaren teknika erabili dugu. Prozedura horren bidez, ohiko
|
bideak
erabiliz lokalizatu ezin diren biztanleengana ailegatu gara, etorkinak diren ezagunen sareak erabiliz.
|
|
2009
|
|
|
Bukatzeko esan behar dugu, kontzeptuen ezaugarri abstraktuak adierazten dituen tasun atzizkiari dagokionez, hori ere ez zela oso erabilia izan, terminoak sortzeko
|
bidean
, behinik behin. Taula honetan agertzen da erabileren kopurua, eta guztira 8 dira; horren erdia testu berean dago, [72 NEU] testuan, hain zuzen.
|
|
|
Testuak argitaratzeko
|
bideak
ere desberdinak izan ziren. Testu bat Argia asterokoan agertutako zutabeekin osatu dugu; irakasteko helburua zuelako eta sistematikoki landuta zegoelako aukeratu dugu.
|
|
|
35 Akatsak kentzeko
|
bideak
. Mila, miloe, t. a., erderatiko itzak izanagatik, baztertuta uztea askori ez zaye atsegin izango.
|
|
|
Iruga, en akatsa kentzeko lenengo
|
bidea
, ogeyerazko zenbaki idazkera, ez da egokia, ezta eraza ere; biga, ena, ordea, amaerazko zenbaki oguzkera?, egoki egokia da; baña, mala izenak gutxituezkero erezagoa litzake. Ortarako, aneitik gora mala izen berezirik ez litzake ipiñi bea?, iru malara baizik; onela, biloetara iristeko lau itz be, i naiko lirake:...
|
|
|
[20 EZB] testuan, aldiz, hitz elkartuak erabili ziren sistematikoki. [32 ZJA] eta [33 ZJ2] testuen egileak ere hitz elkartuak erabili zituen, baina azalpena ez da aurrekoa bezain argia; azkenik, [33 ZLI] testuak maileguak eta hitz elkartuak erabili zituen; horrez gain, batzuetan bi
|
bideak
nahasi zituen, esaterako, «Dekametrua (Dm). edo ameurkiña (am.): 10 metro ditu».
|
|
|
Esanahizko neologismoak, ordea, 42 aditzetan(% 18,34) aurkitu ditugu, guztiak zabalkuntza semantikoaren
|
bidez
sortuak. Adibidez, (ondorioa, emaitza) atera, (angelu bat) bete, (zenbaki bat) tolestu, erdibitu= «bi zati berdinetan zatitu» eta neurtu= «zatitzaile izan» kasuetan aditzen espezializazioa gertatu da eta esanahia matematikako gaietara zabaldu da.
|
|
|
Lehenago esan dugunez, euskarak beste aditz hizkuntzen antzera jokatzen du Moduari dagokionez (gaztelaniaren antzera, adibidez). Beraz, espero izatekoa da ingelesez ematen den Moduari buruzko informazio asko galdu egingo dela euskarazko itzulpenean, edota
|
Bideari buruzko
aditz batez ordezkatuko dela. Horren erakusgarri da M1 eta M3 estrategiak hainbestetan erabili izana.
|
|
|
Askotan, gainera, elkarrekin agertzen dira bi estrategia horiek.
|
Bideari buruzko
informazioa gehitzen da baina Moduari buruzkoa, aldi berean, galdu. Adibide honetan, esaterako:
|
|
|
Aditz hizkuntzen joera Moduari buruzko informazioa (slide) galtzea edota
|
Bideari buruzko
aditz soil batekin ordezkatzea izan ohi da. Kasu honetan, ordea, itzultzaileak Moduzko beste aditz bat (isuri) erabili du.
|
|
|
4.2
|
Bideari
dagokionez
|
|
|
|
Bideari buruzko
informazioarekin espero zena gertatu da. Euskara aditz hizkuntza izan arren, Bidea lexikalizatzeko erabiltzen dituen ereduak gertuago daude satelite hizkuntzen ereduetatik.
|
|
|
Bideari buruzko informazioarekin espero zena gertatu da. Euskara aditz hizkuntza izan arren,
|
Bidea
lexikalizatzeko erabiltzen dituen ereduak gertuago daude satelite hizkuntzen ereduetatik. Slobinen azterketetan, gaztelaniara itzultzen duten itzultzaileek oso sarri erabiltzen dituzte P1 eta P2 estrategiak, gaztelania bezalako hizkuntzak ez baitira gai Bideari buruzko informazioa ingelesak bezain xeheki emateko.
|
|
|
Euskara aditz hizkuntza izan arren, Bidea lexikalizatzeko erabiltzen dituen ereduak gertuago daude satelite hizkuntzen ereduetatik. Slobinen azterketetan, gaztelaniara itzultzen duten itzultzaileek oso sarri erabiltzen dituzte P1 eta P2 estrategiak, gaztelania bezalako hizkuntzak ez baitira gai
|
Bideari buruzko
informazioa ingelesak bezain xeheki emateko. Euskarak, aldiz, ez du horretarako arazorik.
|
|
|
P1 eta P2 estrategiak behin eta lau aldiz soilik erabili dira, hurrenez hurren. Gehien erabili den estrategia, berriz, P3 izan da, hain zuzen ere
|
Bideari buruzko
informazio guzti guztia itzultzea. Estrategia hau ez da ohikoa gaztelania bezalako hizkuntzen kasuan.
|
|
|
Bi aldiz soilik agertzen den arren, oso esanguratsua iruditzen zaigu, hain zuzen ere aditz hizkuntzek egin ohi dutenaren aurkakoa egiten baitu: satelite hizkuntzetan arrunta da aditz bakar batekin
|
Bideari buruzko
hainbat osagai agertzea (adb.: I wentthrough the drawingroom to the morning room.
|
|
|
eta untziari jarraituzion ipar alderantza
|
bidean
, eta uretako izotz arroken artetik (29)
|
|
|
Beste kasu batzuetan, Moduzko edo Bidezko aditzen batez ordezkatzen dira (N2 eta N3 estrategiak, 3na aldiz), eta beste batzuetan bestelako aditz batez. Aditz neutroek ez dutenez informazio gehiegirik ematen (ez
|
Bideari buruz
, ez Moduari buruz, ez Jarrerari buruz), itzultzaileak kasu bakoitzean erabakitzen du noiz komeni zaion informazioren bat txertatzea eta noiz ez den beharrezkoa halakorik egitea.
|
|
|
Bestetik,
|
Bidea
lexikalizatzeko moduari dagokionez, argi geratu da euskara gertuago dagoela satelite hizkuntzen ereduetatik, gainerako aditz hizkuntzen ereduetatik baino. Ibarretxe Antuñanok ildo horretan proposatutako hipotesiak, beraz, argi frogatu dira lan honetan.
|
|
|
Bestetik,
|
Bideari
dagokionez, beste lau estrategia topatu ditugu itzulpen honetan:
|
|
|
P4 estrategia:
|
Bideari buruzko
informazioa beste mota bateko Bidearekin itzultzea. Adb.:
|
|
|
P4 estrategia: Bideari buruzko informazioa beste mota bateko
|
Bidearekin
itzultzea. Adb.:
|
|
|
P5 estrategia:
|
Bideari buruzko
aditz bat Moduari buruzko aditz batez ordezkatzea. Adb.:
|
|
|
P6 estrategia:
|
Bideari buruzko
aditz bat galtzea. Adb.:
|
|
|
eta untziari jarraitu zion ipar alderantza
|
bidean
, eta uretako izotz arroken artetik (29)
|
|
|
P7 estrategia:
|
Bideari buruzko
aditz bat mugimenduzkoa ez den aditz batez ordezkatzea. Adb.:
|
|
|
P8 estrategia: Jatorrizkoan agertzen ez den
|
Bideari buruzko
informazioren bat gehitzea (dela aditza, dela osagarri bat). Adb.:
|
|
|
Orain artean deskribatutako estrategiak Moduari eta
|
Bideari
dagozkie. Itzulpen honetan, ordea, Jarrerazko aditzak eta aditz Neutroak itzultzeko beste hainbat estrategia ere agertzen direla ohartu gara, eta garrantzitsua iruditu zaigu estrategia horiek modu sistematiko batean definitu eta sailkatzea, orain arteko ikerketetan ez baita Jarrerazko aditzak eta aditz Neutroak itzultzeko estrategiarik proposatu.
|
|
|
Pos3 estrategia: Jarrerari buruzko aditz bat
|
Bideari buruzko
aditz batez ordezkatzea. Adb.:
|
|
|
N3 estrategia: Aditz neutro bat
|
Bideari buruzko
aditz batez ordezkatzea. Adb.:
|
|
|
Li ke one, that on a
|
Bide
bakartian bakarrik Manner verb+ Ne utral verb+ t verb M5
|
|
|
Slobinek bere ikerketetan erakutsi duenez (2005), mugimenduzko ekintzak ingelesetik gaztelaniara itzultzean hainbat estrategia erabili ohi dituzte itzultzaileek Moduari eta
|
Bideari buruzko
informazioa antolatzeko. Sarrionandiak ingelesetik euskarara aldaturiko testuan ere aurkitu ditugu estrategia horiek.
|
|
|
4 Estrategien izenetarako erabilitako hizkiak ingelesezko hitzetatik hartu ditugu, orain arteko ikerketa gehienak hizkuntza horretan egin direnez, terminologia berbera mantentzea erabaki baitugu. Beraz, M erabili dugu Modua (Manner) adierazteko, P
|
Bidea
(Path) adierazteko, Pos Jarrera (Posture) adierazteko eta N Neutroak (Neutral) adierazteko. Arrazoi beragatik, 3 taulan ere ingelesezko terminologia mantendu dugu.
|
|
|
M3 estrategia: Modua adierazten duen aditza
|
Bidea
adierazten duen aditz batez ordezkatzea. Adb.:
|
|
|
|
Bideari buruzko
informazioa beste hiru estrategiatan banatzen du Slobinek:
|
|
|
P1 estrategia:
|
Bidea
adierazten duen elementuren bat galtzea. Adb.:
|
|
|
P2 estrategia: Mugimenduzko aditz berri bat gehitzea, normalean
|
Bidea
adierazten duena. Adb.:
|
|
|
P3 estrategia:
|
Bideari buruzko
informazio guztia itzultzea. Adb.:
|
|
|
|
Bideari
dagokionez, ordea, euskarak eta gaztelaniak ez dute berdin jokatzen. Lehen esan dugun bezala, gaztelaniak ez du Bideari buruzko informazioa satelite hizkuntzek bezain xehe ematen, eta beraz askotan erabiliko ditu P1 eta P2 estrategiak.
|
|
|
Bideari dagokionez, ordea, euskarak eta gaztelaniak ez dute berdin jokatzen. Lehen esan dugun bezala, gaztelaniak ez du
|
Bideari buruzko
informazioa satelite hizkuntzek bezain xehe ematen, eta beraz askotan erabiliko ditu P1 eta P2 estrategiak. Euskarak, berriz, Bideari buruzko informazioa emateko ingelesaren antzera jokatzen duenez, sarri erabiliko du P3 estrategia.
|
|
|
Lehen esan dugun bezala, gaztelaniak ez du Bideari buruzko informazioa satelite hizkuntzek bezain xehe ematen, eta beraz askotan erabiliko ditu P1 eta P2 estrategiak. Euskarak, berriz,
|
Bideari buruzko
informazioa emateko ingelesaren antzera jokatzen duenez, sarri erabiliko du P3 estrategia.
|
|
|
Lan honetan S. T. Coleridge ren The Rime of the Ancient Mariner ingelesezko poeman eta Joseba Sarrionandiaren euskarazko itzulpenean agertzen diren mugimenduzko ekintzak aztertu dira, bi hizkuntza horien lexikalizazio ereduak alderatzeko. Talmy k (1991, 2000) eta Slobin ek (1991, 1996a, 1996b, 2000, 2004, 2005) proposatutako banaketari jarraituz, euskara aditz hizkuntza dela frogatu da, baina
|
Bideari buruzko
informazioari dagokionez, satelite hizkuntzek bezala jokatzen duela (Ibarretxe Antuñano, 2004a). Tipologikoki desberdinak diren bi hizkuntza horien arteko itzulpenean zer gertatzen den aztertu nahian, Coleridge ren poema ingelesetik (satelite hizkuntza) euskarara (aditz hizkuntza) itzultzean Sarrionandiak zein estrategia erabili dituen aztertu da.
|
|
|
Desberdintasun horiek zailtasun nabarmenak eragin ohi dizkiete itzultzaileei, sorburu hizkuntzaren estilo erretorikoa xede hizkuntzarenera egokitzean aldaketa edo egokitzapen batzuk egin beharrean aurkitzen baitira. Orain arte egindako ikerketek erakutsi dutenez, tipologikoki desberdinak diren bi hizkuntzaren arteko itzulpenetan gertatzen diren egokitzapen nagusiak, mugimenduzko ekintzei dagokienez,
|
Bideari
nahiz Moduari buruzko informazioa galtzea edo gehitzea dira. Lan honetan, tipologikoki desberdinak diren bi hizkuntza alderatuko ditugu, ingelesa eta euskara, eta S. T. Coleridge ren The Rime of the Ancient Mariner poema (1798) eta Joseba Sarrionandiak egindako euskarazko itzulpena (Marinel zaharraren balada, 1995, Pamiela) aztertuz, mugimenduzko ekintzen itzulpenean gertatzen diren aldaketak definituko ditugu.
|
|
|
Leonard Talmy k (1985, 1991, 2000), hizkuntzaren baitan esanahiaren eta azaleko adierazpidearen arteko harremana ikertzean, bi elementu mota bereizten ditu. Batetik, «elementu semantikoak», hots, esanahiari dagozkionak; adibidez
|
Bidea
, Modua, edo Oinarria. Bestetik, «azaleko elementuak», edo esanahia antolatzeko hizkuntza bakoitzak erabiltzen dituen tresna linguistikoak; esaterako aditza, mendeko perpausa, satelitea eta abar.
|
|
|
–
|
Bidea
: objektuak bere mugimenduan egiten duen ibilbidea.
|
|
|
|
Bidea
|
|
|
Hizkuntza guztietan, ordea, elementu semantikoak ez dira modu berean lexikalizatzen, hau da, hizkuntza guztiek ez dituzte azaleko elementu berberak erabiltzen elementu semantikoak hitzez adierazteko. Talmyk, munduko hizkuntzak harreman horren arabera sailkatu nahian, dikotomia tipologiko bat proposatzen du, mugimenduzko ekintzen osagai nagusia(
|
Bidea
) adierazteko erabiltzen den azaleko elementua oinarri hartuta: batetik satelite hizkuntzak genituzke, eta bestetik aditz hizkuntzak.
|
|
|
Aditz hizkuntzetan, ekintza baten osagai nagusia(
|
Bidea
) aditzean adierazten da; satelite hizkuntzetan, aldiz, satelitean. Satelitea izen sintagma edo preposizio sintagma ez den eta aditzetik kanpo aurkitzen den edozein osagai da, aditz erroarekiko mendekotasun harremanean dagoena2 Horrela, Dan Slobinek (1996) ondo erakutsi duen bezala, ingelesa satelite hizkuntza da, Bidea satelitearen bidez adierazten duelako; gaztelania, aldiz, aditz hizkuntza da, Bidea aditzaren bidez adierazten duelako.
|
|
|
Aditz hizkuntzetan, ekintza baten osagai nagusia (Bidea) aditzean adierazten da; satelite hizkuntzetan, aldiz, satelitean. Satelitea izen sintagma edo preposizio sintagma ez den eta aditzetik kanpo aurkitzen den edozein osagai da, aditz erroarekiko mendekotasun harremanean dagoena2 Horrela, Dan Slobinek (1996) ondo erakutsi duen bezala, ingelesa satelite hizkuntza da,
|
Bidea
satelitearen bidez adierazten duelako; gaztelania, aldiz, aditz hizkuntza da, Bidea aditzaren bidez adierazten duelako. Ingelesezko mugimenduzko aditzetan Mugimendua eta Modua adierazten dira, eta satelitean, berriz, esan dugun bezala, Bidea.
|
|
|
Aditz hizkuntzetan, ekintza baten osagai nagusia (Bidea) aditzean adierazten da; satelite hizkuntzetan, aldiz, satelitean. Satelitea izen sintagma edo preposizio sintagma ez den eta aditzetik kanpo aurkitzen den edozein osagai da, aditz erroarekiko mendekotasun harremanean dagoena2 Horrela, Dan Slobinek (1996) ondo erakutsi duen bezala, ingelesa satelite hizkuntza da, Bidea satelitearen bidez adierazten duelako; gaztelania, aldiz, aditz hizkuntza da,
|
Bidea
aditzaren bidez adierazten duelako. Ingelesezko mugimenduzko aditzetan Mugimendua eta Modua adierazten dira, eta satelitean, berriz, esan dugun bezala, Bidea.
|
|
|
Satelitea izen sintagma edo preposizio sintagma ez den eta aditzetik kanpo aurkitzen den edozein osagai da, aditz erroarekiko mendekotasun harremanean dagoena2 Horrela, Dan Slobinek (1996) ondo erakutsi duen bezala, ingelesa satelite hizkuntza da, Bidea satelitearen bidez adierazten duelako; gaztelania, aldiz, aditz hizkuntza da, Bidea aditzaren bidez adierazten duelako. Ingelesezko mugimenduzko aditzetan Mugimendua eta Modua adierazten dira, eta satelitean, berriz, esan dugun bezala,
|
Bidea
. Gaztelaniaz, berriz, aditzean Bidea eta Mugimendua adierazten dira eta beste aparteko elementu batean, aldiz, Modua.
|
|
|
Ingelesezko mugimenduzko aditzetan Mugimendua eta Modua adierazten dira, eta satelitean, berriz, esan dugun bezala, Bidea. Gaztelaniaz, berriz, aditzean
|
Bidea
eta Mugimendua adierazten dira eta beste aparteko elementu batean, aldiz, Modua.
|
|
|
SATELITEAN
|
Bidea
|
|
|
ADITZEAN Mugimendua
|
Bidea
|
|
|
2 Satelite hizkuntzek
|
Bideari buruzko
xehetasun asko ematen dituzte, eta mugimendua oso modu dinamikoan deskribatzen dute. Aditz hizkuntzetan, aldiz, ez da Bideari buruzko hainbeste xehetasun eskaintzen, eta mugimenduari buruzko deskribapenak estatikoagoak dira.
|
|
|
2 Satelite hizkuntzek Bideari buruzko xehetasun asko ematen dituzte, eta mugimendua oso modu dinamikoan deskribatzen dute. Aditz hizkuntzetan, aldiz, ez da
|
Bideari buruzko
hainbeste xehetasun eskaintzen, eta mugimenduari buruzko deskribapenak estatikoagoak dira. Arrazoi nagusia da aditz hizkuntzek Bideari buruzko elementu bakoitzeko aditz bat erabiltzeko joera dutela.
|
|
|
Aditz hizkuntzetan, aldiz, ez da Bideari buruzko hainbeste xehetasun eskaintzen, eta mugimenduari buruzko deskribapenak estatikoagoak dira. Arrazoi nagusia da aditz hizkuntzek
|
Bideari buruzko
elementu bakoitzeko aditz bat erabiltzeko joera dutela.
|
|
|
Talmyren eredua euskarari aplikatuz gero, euskara aditz hizkuntza dela ondorioztatuko dugu; izan ere, Mugimendua eta
|
Bidea
aditzean biltzen dira eta Modua, aldiz, aparteko elementu batean, (4) adibidean ikus daitekeenez.
|