|
2008
|
|
|
Oteizak ikusi eta aztertu nahi zuen nola garatu ziren aldi berean kulturen adierazpide sinbolikoak eta eskulturaren ezaugarri formalak gizarte primitibo horietan, zeren, aurreko testuetan zioen bezala, kulturaren oinarriak arteak sortzen eta berritzen dituen mitoen bitartez sendotzen baitira. Ikerketa horien emaitzak 1948an Bilbora itzuli ondoren plazaratu zituen, 1952an Madrilen argitaratu zen Interpretacion estetica de la estatuaria megalitica americana testuan, Oteizak argitaratutako lehen liburuan17 Liburu hori, Quousque tandem?! en modura, zati ezberdinez osatu arren, osotasun bat
|
bezala
uler daiteke. Perez de Barradas eta Konrad Preuss etnologoek eginiko ikerketetatik abiatuta, berauei estetikaren esparrutik korrekzioak egiten zizkien Oteizak.
|
|
|
ordu arteko eskultura eta testuetan mitoak eta ezaugarri primitiboek izan zuten garrantzia gutxitzen hasten da, eta, horrekin zuzenki erlazionaturik, materialen erabilera espresiboa ere itzaltzen doa. Kultura primitiboetan
|
bezala
, Oteizaren kasuan ere ordu arteko eskulturen tratamendu espresiboa mitoen ezaugarri kontzeptualekin zegoen lotuta. 1947ko. Reinvencion de la estatua?
|
|
|
Baina, zerengandik babestu nahi nuen nik? Haurretan jada, denek
|
bezala
, gure izatea ezerez txiki bat bezala sentitu ohi dugu, gauza, zirrara, mugazko biribilki ezkor bat bezala zertzen zaiguna, haren erdian, gure bihotzean heriotzaren beldurra, ukapen goren bezala, sumatzen dugularik.
|
|
|
Baina, zerengandik babestu nahi nuen nik? Haurretan jada, denek bezala, gure izatea ezerez txiki bat
|
bezala
sentitu ohi dugu, gauza, zirrara, mugazko biribilki ezkor bat bezala zertzen zaiguna, haren erdian, gure bihotzean heriotzaren beldurra, ukapen goren bezala, sumatzen dugularik.
|
|
|
Baina, zerengandik babestu nahi nuen nik? Haurretan jada, denek bezala, gure izatea ezerez txiki bat bezala sentitu ohi dugu, gauza, zirrara, mugazko biribilki ezkor bat
|
bezala
zertzen zaiguna, haren erdian, gure bihotzean heriotzaren beldurra, ukapen goren bezala, sumatzen dugularik.
|
|
|
Baina, zerengandik babestu nahi nuen nik? Haurretan jada, denek bezala, gure izatea ezerez txiki bat bezala sentitu ohi dugu, gauza, zirrara, mugazko biribilki ezkor bat bezala zertzen zaiguna, haren erdian, gure bihotzean heriotzaren beldurra, ukapen goren
|
bezala
–sumatzen dugularik.
|
|
|
Baina ez bakarrik balio izan dit ondorio pertsonal horretarako, esan baitezaket eta esaten dut orain: artea datzala, garai guztietan eta edozein tokitan, gizakia eta haren errealitatea integratzen, lotzen dituen prozesu batean, ezerez den ezerez batetik abiatuz Dena, Erabateko bat den beste Ezerez batean amaitzen dena existentziaren azken erantzun eta irtenbide izpiritual
|
bezala
(Oteiza, 2007a: 504).
|
|
|
zati ezberdinez osaturiko osotasun iheskor bat, abiapuntu ezberdinetatik irakur daitekeen liburua; aurretik, atzetik edo erdiko aldetik. Zati ezberdin horiek liburu bakarra osatzen dute, baina Makletan
|
bezala
, irakurketa ez da lineala, zeren gai batetik bestera salto egitera behartzen baikaitu Oteizak. Gai bat bukatzerako beste batekin hasten da, eta geroago, kolokan utzitako gaia ezustean berreskuratzen du, oraingoan beste zerbaitekin erlazionatuz.
|
|
|
Espazio bateratu, matematiko eta arrazional baten ilusioa eskaintzen du, errealitatea, leiho? batetik ikusita
|
bezala
irudikatzen duelako. Panowfsky, 1999.
|
|
|
Esan dugunez, liburua osotasun bat
|
bezala
ikustea zail gertatzen zaigu, gaiaren hariak ihes egiten baitigu hainbatetan. Horren erruduna liburuaren konposizio bera da:
|
|
|
Hartaz, obra, (ez baitu morala erasotzen, ez du salatzen joera politiko gaitzesgarririk, ezta erakusten ere, tamalez? balio literarioren aztarnarik batere), baimendu daiteke asaskatze pertsonal kaltegabe
|
bezala
(Oteiza,
|
|
|
Oteiza aztertzean eskultura, pentsaera eta poesia osotasun bat
|
bezala
hartu behar direla iruditzen zaigu. Berak idatzitakoak eskultura kontuan hartu gabe aztertzean, testuen zati batzuk ilun eta zail suertatzen zaizkigu.
|
|
|
Baina, interpretazio lan horrek ere ondoriozta dezake ezen bateraezintasunik badagoela eta, beraz, batak bestearen gainetik lehentasuna lukeela. Zentzu horretan, bere garaian Vienako Hitzarmenaren erredakzio komitearen presidentea zen M. Yasseen ek esan
|
bezala
, komenigarria litzateke honako hau geratzea:
|
|
|
Aldi berean,, facilidades? terminoaren interpretazioak ez dirudi batere pazifikoa; izan ere, Uruguaiko herritarrei modu bateko edo besteko tratu pribilegiatu bat eskaintzea
|
bezala
ulertzea badago ere, hori errealitatean konkretuki zertan datzan zaila delako zehaztea. Zenbait auzitegik ez dute inolako arazorik aurkitu Uruguaiko herritar horiei laneta erresidentzia baimenak esleitzeko orduan lehentasunezko tratu bat aplikatzeko, betiere, eta barne ordenamenduko legedia errespetatuz, bereziki nazioaren enplegu egoera.
|
|
|
Eta hau horrela izan da nahiz eta gatazka honen jatorrian Auzitegi Gorenaren beraren sententzia bat abiapuntu izan. ...bitartez berretsitakoa) eta Perurekin (1959ko maiatzaren 16koa, urte bereko abenduaren 15eko instrumentuaren bitartez berretsitakoa) sinatutako antzeko tratatuei aplikatutako jurisprudentzia irizpide berdintsuak aplikagarri zitzaizkion, ondorioa izanik, bertan jasotakoa «una remisión específica del contenido propio, y no sólo una abstracta remisión a la legislación de los Estados firmantes»
|
bezala
ulertzea. Horrela, dagoeneko sala horrek aurretik finkatutako jurisprudentzia bati jarraiki2, tratatu horietan espainiar legedira egindako igorpenak jarduera horien (lana, erresidentzia,?) egikaritzan ondorioak izan zitzakeen baina inola ere ez Espainian lan egiteko eskubidearen titulartasunean, «amplia y suficientemente recogido en los Convenios con Chile y Perú, y también en similares términos por el Convenio con Uruguay».
|
|
|
Ondorio orokor
|
bezala
aipa liteke, ikasleen artean aldeak dauden arren, oro har, maila ona eman dutela euskarazko nahiz gaztelaniazko probetan. Ingelesezkoetan, berriz, zer hobetu handia dute, maila benetan apala baitute.
|
|
|
Ikasleei kosta egiten zaie era honetako testuak sortzea. Esan
|
bezala
, antolatzaile gutxi erabiltzen dituzte argudioak aurkezteko; elkarrekintzan, bestetik, talka da nagusi, oposizioa erakustea eta, ondorioz, diskurtsoera ezberdinen txertaketa benetan urria da. Bai euskaraz bai gaztelaniaz aurkitzen dugu hori, baita ingelesez ere.
|
|
|
Berez ateratzen zaizkie ikasleei irtenbideak eta, hortaz, horien ezaugarri indibidualek aparteko garrantzia dute. Onenek bakarrik egiten dute aurrera, bestelako ikerketek erakutsi
|
bezala
(Idiazabal eta Larringan, 1999: 492).
|
|
|
Orain arte esandakoa euskarazko zein gaztelaniazko lanetan errepikatzen da. Azken horien lanetan, halaber, erritmo eta kausazko aldatzaileak agertzen dira ingelesezko ariketan, 5 urterekin hasitakoenetan ez
|
bezala
.
|
|
|
Gure lanean eredu horien guztien operatibitatea izan dugu hizpide. Ondorio
|
bezala
esan litzateke nekez aurkitzen dugula eredu teorikoen gauzapen argirik ez didaktika arloan, ez ebaluazioan ere. Guk gazteek euskaraz, gaztelaniaz eta ingelesez erakusten dituzten ekintza gaitasuna, gaitasun soziokulturala, gaitasun diskurtsiboa, gaitasun linguistikoa eta gaitasun estrategikoak aztertu ditugu.
|
|
|
Lehenik, boterea sistema itxi baten barruan ondasun eskas eta finitu bat
|
bezala
ikusten duten gatazkaren ikusmoldearen teorikoak daude. Kasu honetan boterea zero batura suposatzen duen jokoa da, indibiduo edo talde batek izan dezakeen boterea ezin du beste batek aldi beran izan, batek irabazten duena besteen kontura da, eta horrexegatik banaketa gatazka gisa aurkezten da.
|
|
|
Ildo horretatik, enpoderamendua buruaskiagoa izatean datza, estatuaren zerbitzuen beharra murrizteari begira, estatuaren esku hartzearen murrizketa estrategia bati jarraiki. Neoliberala beharrean ikuspegi erradikalago batetik abiatuta, beste mota bateko enpoderamendu bat bilatzen da, gizartearen mobilizazioa behetik gorako estrategia bat
|
bezala
planteatzen denean estatuaren eta merkatuaren interes hegemonikoei aurre egiteko. Boterea gatazka eta erlaziozko terminoetan ikusten denez, baztertutako giza taldeen enpoderamenduak erlazio politiko eta ekonomikoen egiturazko eraldaketa bat bilatzen du.
|
|
|
Pertsona izen batzuk erabiltzea eta beste batzuk zokoratzea, ondare sinboliko guztiak
|
bezala
, gizarte eremuaren logikaren arabera azaldu behar dugu, kasu honetan kontsumo eremu baten logikaren arabera, modarekin parekatu ahal dugun eremua (Lieberson, 2001). Baina ez dugu gizarte eremu bakarrik, ezta moda orokorrik ere.
|
|
|
Azken kasu horretan herri askoren izenak sartu zituen Satrustegik, Andra Mari famaturik edo bat ere ez zuten herriak izanik ere (ezagun da Ainhoa herriak ez duela izan izen bereko Andra Maririk, bai ostera herri gaineko muino batean dagoen Arantzazu izeneko ermitak, baina Satrustegik ez zuen arazorik izan Ainhoa proposatzeko eta izenak izugarrizko hedapena izan du harrezkero). Esan
|
bezala
, Satrustegiren lanak irauli egin zuen euskal izendegia eta handik geroko euskal izengintza osoa.
|
|
|
Esan
|
bezala
, generoaren kasuan Erregistroaren Legeak argi eta garbi debekatzen ditu, sexuak, nahastea edo argi ez bereiztea ekar lezaketen izenak.
|
|
|
Arestian ikusi
|
bezala
, Bourdieu ren ustez, pertsona izenek ez dute erreferentziarik, aitzitik, ustezko erreferentzia baten? (nor) beratasuna, sortu nahi dugu haiek erabiliz, hartara izugarrizko abstrakzio bat dugu bide:
|
|
|
Ekintzaren diskurtso gabeko barren horretan erakundeen botereari aurre egiten ikasten da. Gogora dezagun, maila hori, jendarteko harreman maila guziak
|
bezala
, etengabeko tour de force askoren bidez instituitzen dela, horien kontra mugitzean sortzen da, erresistentzia arrunta? (Dobré, 2002).
|
|
|
14 Dena den, egiaztatu ahal izan dugu kapital hori zuzenki lotzen zaiola subjektuaren ahaleginari, hau da, kapital handiko pertsonak biziago eta tematiago ahalegintzen dira Erregistroari edo Euskaltzaindiari aurkeztutako helegite eta kexuek arrakasta izan dezaten. Esan
|
bezala
, kapitalak jendea, eskuduntzen, du eta izena hautatzea, azken finean, botere arazoa da.
|
|
|
Azpierreferentzia bat nabari zaigu orduan: Mallarmé ren lanarena, horrek itsas bidaia bat
|
bezala
asmatzen zuena Hartz Nagusia deitu izar multzo septentrionalari buruz, eta «Liburuaren» ametsaren aurka behaztopatu zena. Obra Handi horrek gizadiaren galdera guztien eta unibertsoaren izaeraren arrazoiaren erantzunak bere hitz sarean() idealki edukiko zituen, baina halabeharrez «hondoratu» zen eta hura ere «hutsean» galdu zen bururatua izan aitzin, Septentrioaren existenzia edo existenzia eza errealaz kontu eman gabe.
|
|
|
Poetak dadoak birtualki bota behar ditu testuaren sare begietan Zori kosmikoa harrapatzen saiatzeko, eta, hitzetan fikzioz berkreatzean, «hondoratze ehorzlea» («sépulcral naufrage») menderatzeko («A la nue accablante», Poésies, op., 71 or.), hori delarik haraindiko salbazio segurik gabeko heriotza. Bestela errateko, poema guztiek Unibertsoaren kontingentziaren «lekuko» («témoin») izan behar dute (Poésies, op., 56 or.), «Beraren alegoria den soneto» enblematikoa
|
bezala
(«Sonnet allégorique de lui même», Poésies, op., 59 or.): «zazpikote» («septuor») izartsua poetikoki ezeztatua da («aboli») giza Espirituaren birtualitate baten seinale soil gisa; testuak, bere buruari itzulia eta hutsean murgiltzen denak, Hartz Handiko ipar izar multzoa irudi mentala baizik ez dela, «Septentrioa» giza hizkuntzatik kanpo existitzen ez dela frogatzen du.
|
|
|
Dado Botatzearen izar multzoa, Poesiaren helburua islatzen duena, «Edozein Pentsaketaren» («Toute Pensée») «analogon izartsua», «zerutsua» da («analogon stellaire», «sidéral», Les Poésies de Mallarmé, Eric Benoit, Ellipses, «Du Mot à l?, uvre», 1998, 49 or.), «Edozein Pentsaketak dadoa botatzen baitu» («Toute Pensée émet un coup de dés»); bestela errateko, Kosmosak
|
bezala
, «Edozein Pentsaketak» menturazko joko batean parte hartzen du, Unibertsoa eta Gizakiaren Zentzua dela jokatua («Zentzua» bi adierazpenekin ulertu behar da hemen: «erran nahia» eta «noranzkoa»).
|
|
|
Itsas bidaia eta Septentrio bilaketa joko gisa aurkeztuak dira A. Arkotxaren liburuetan ere. Mallarmé k
|
bezala
, A. Arkotxak erakusterat ematen du Gizakiaren izaera metafisikoa, gutti edo aski argiki lilura sortzaile: ezen Septentrio k aurkezten digu delako bilduma ludiko bat, abenturaren Menturari lotu diren gizon batzuen espedizio kontaketa desberdinena, Absolutu gosea, Terra incognita deskubritzeko desioaren gorpuztea zutela xede.
|
|
|
A. Arkotxa, Livre des Merveilles liburua ipuin gisa berridazten jostatzen da, Mila eta Bat Gauak gogoraraziz, ekialdeko legenda, mito, lilura, gezur giro batekin. «Marko Poloren ametsa» kontakizun metatestualtzat emana dela nabari da, «Sonnet allégorique de lui même»
|
bezala
, eta honetaz ohartzera gonbidatuak gara: idaztea joko soila da; gizakia, bere kondizioaz preso, Marko Polo gatibatuak itxuratzen duena, bera liluratzen da, gutti edo aski argiki, mundua den bezala zintzoki deskribatu nahian.
|
|
|
A. Arkotxak irakurtzerat ematen digu munduko errealitatearen islatzea, a priori jatorrizkoa, zintzoa eta leiala, Marko Polorena
|
bezala
, Mallarmé k deitzen duen «fikziorat», «literatura zehaztugaberat» («vague littérature») lerratzen dela, antolaketa literario bihurtzen baita(, uvres complètes, Stéphane Mallarmé, op., Septentrio 73 or.)? «pure myth», du idazten Kenneth White-k(, 20 or.), hitzantolaketa birtual eta alferra, bidaiariaren Espirituak bere harriduraren objektua lilura bilakarazten duena, «mirak» hitza a... literaturak eginbehar metalinguistikoa du, gizakiaren funtsezko ahal honen kontu eman behar baitu:
|
|
|
Markori toka mintzo zaio («Zortzi urte iraunen duen basamortua iragan duk», 26 or.), Aloadini zuka («Aloadin, ene printze eta jabea, bortz eguneko zabaltasuna duen probintzia bat iraganik, Karaanera helduko zara[?]», 29 or.), ondotik Kogatra pertsonaia femeninoa bera mintzo da («Duela sei urte, Kubilai Khan Handiak deitu ninduen[?]», 31 or.), bere erranetan Kubilai Khanen solasa diskurtso zuzenean tartekatuz, Marko Polo mintzatzerat utzi aitzin lehen pertsonan, berarekilako lehen elkarretaratzea konta dezan, Kogatrak berak orduantxe kontatu duelarik modu kasik berdinean, abantzu hitzez hitz. Nabari da Le Devisement du Monde honela parodiatuz, A. Arkotxa anitz jostatzen dela, idazteko mekanismoak desmuntatuz, adibidez tresneria narratiboak (ahots narratiboak, istorioaren ganoragabeko iragaitea, ametsa eta delako «errealitatearen» nahasketarengatik) eta ipuinen ohiko gaiak (bidaia, bat bateko maitemintzea, miresgarritasuna). Bere palinpsestoa liburu egin idazkera ekoizpen bat
|
bezala
aurkeztuz («nehoiz ahoskatua», 25 or.), jatorrizko testua errespetatzen ez duena, eta Marko Polo gizon erreala fikziozko pertsonaia bilakaraziz, A. Arkotxak joko liluragarritzat erakusterat ematen digu gizakiaren saiakera naturala errealitatea hizkuntzaren bidez islatzeko: testuak, beti dado gisa jaurtikia errealitatearen zentzua sorrarazteko esperantza liluragarrian, errealitate hori bera beti arbitrarioki Fikzioaren menpeko ezarriko du.
|
|
|
Gainera, Sevillako Isidororen 1472ko maparen erreprodukzioa ironiaz betea da: A. Arkotxak erakutsi nahi digu marrazki hori bera delako testu bat dela, erran nahi teologiko bat daramana («oriens», paradisuko norabidea, eguzkia nehoiz sartzen ez denarena, gainean ezarria da); horrela, mapa hori hipertestu bibliko bat
|
bezala
agerrazaziz eta hipotestu ludiko gisa baliatuz, A. Arkotxak azken finean beraren lanari buruz itzultzen dio ironia: beraren paradisuaren keta, Septentrio keta, ez ote da beti hitz jokoan beti eta beti preso egoteko arriskuan?
|
|
|
Baina, «Libururat» helaraztean, idazleak ez du errealitatea deskreatzen ahal baizik, ezeztatuz («abolir»), goibelduz, desitxuratuz, hari arkitektura fikziozko, gezurti, artifizialki sistematiko bat emanez, giza ordenak bakarrik agindua, horrela geure burua egiazko jakitateaz zapuztuz. Munduko beste errealitateak
|
bezala
, giza Izpirituan baizik «lorea» («la fleur») ezinbestez «edozein azautik kanpo» («hors de tout bouquet») existitzen den bezala, «nozio soil» gisa («notion pure», Poésies, op., 259 or.), hitz jokoetan bakarrik, eta are gehiago guztien bultzatzailea dirudielako, Mentura ez da Gizakiaren eskupeko, hitzen birtualitatean baizik dagoelako. Ondorio logiko bat darama horrek:
|
|
|
azpiko plisti plasta arrunta ekintza hutsa barreiatzeko
|
bezala
larriki bertzela
|
|
|
«Iohan Mandabillaren bidaia benturosak» deitu A. Arkotxaren bildumaren kapituluari idazlearen lanaz enblematiko deritzot beraz: fenomeno literarioa deseraikitzen du, errepikapen etengabe eta irudiz tautologiko2 gisa agerraraziz, beti dagoeneko hipertestuak diren hipotestuekilako joko bat
|
bezala
agerraraziz, beti jadanik errana izan den azalpen eta itzulpen palinpsestoak bezala agerraraziz, lortezina den zentzu, edo hurbilgaitza den Septentrioari buruzko tentsio asintotikoa edo espiral bezala agerraraziz. Mallarmé eta A. Arkotxa egiaztapen bererat heltzen dira orduan:
|
|
|
«Iohan Mandabillaren bidaia benturosak» deitu A. Arkotxaren bildumaren kapituluari idazlearen lanaz enblematiko deritzot beraz: fenomeno literarioa deseraikitzen du, errepikapen etengabe eta irudiz tautologiko2 gisa agerraraziz, beti dagoeneko hipertestuak diren hipotestuekilako joko bat bezala agerraraziz, beti jadanik errana izan den azalpen eta itzulpen palinpsestoak
|
bezala
agerraraziz, lortezina den zentzu, edo hurbilgaitza den Septentrioari buruzko tentsio asintotikoa edo espiral bezala agerraraziz. Mallarmé eta A. Arkotxa egiaztapen bererat heltzen dira orduan:
|
|
|
«Iohan Mandabillaren bidaia benturosak» deitu A. Arkotxaren bildumaren kapituluari idazlearen lanaz enblematiko deritzot beraz: fenomeno literarioa deseraikitzen du, errepikapen etengabe eta irudiz tautologiko2 gisa agerraraziz, beti dagoeneko hipertestuak diren hipotestuekilako joko bat bezala agerraraziz, beti jadanik errana izan den azalpen eta itzulpen palinpsestoak bezala agerraraziz, lortezina den zentzu, edo hurbilgaitza den Septentrioari buruzko tentsio asintotikoa edo espiral
|
bezala
agerraraziz. Mallarmé eta A. Arkotxa egiaztapen bererat heltzen dira orduan:
|
|
|
«Hondamen» existenziala islatzen duen Literatura ezgauzari istorio gabezia metafisikoari begira, mintzaira da salbatzekoa den gauza bakarra, eta bideratzen duen kultura historikoa. Septentrio dokumentario bat
|
bezala
irakurtzen ahal da beraz. A. Arkotxak berak azpimarratzen du «Iohan Mandabillaren bidaia benturosak»en balio linguistiko eta historikoa:
|
|
|
Hori da adibidez 46 orrialdeetako maparen erran nahia: ekialdetik mendebalera irakurri behar da, toponimoen iraganean atzeratze bat egingo bagenu
|
bezala
: «Lamaline» portu horren gaurko izena da; urrunago, portu berarentzat, bi toponimo ezarriak dira bata bestearen ondoan:
|
|
|
«Portuchoa», besteak beste. Literatura, hypermnesi gisa, behin eta berriz, halere, idealki jakitate tresna miresgarri bat
|
bezala
begiratua da4.
|
|
|
pasarte poetikoentzat da bakarrik leku, giza mugak eta gure oinarrizko jakitate eskasa umilki itxuratzen baitituzte. A. Arkotxak, Mallarmé k
|
bezala
, hausturarik gabeko berridazketa dinamika horri jarraitzerat eta pertsonalki gonbidatzen gaitu, argiki begiratuz Literatura dela palinpsesto jokabide bat, lehen Septentrio ren berridazteak sinbolizatzen duena, nahiz eta, Gizadia hondoratuko denean, ez daitekeen horretatik deus geldi, errealitatea bere uztean. Jokoan dena hemen hauxe da:
|
|
|
denbora faktorea kontuan hartu gabe. Ikusten denez, denbora lineala, mezuaren iheskortasuna, alegia?, irratiaren ezaugarri nagusietako bat
|
bezala
, desagertzear dago diakronia testuinguru berri bat sortzen delako.
|
|
|
Metamorfosi horrek zuzenean eragiten du irrati kate bakoitzaren proposamenean, hortaz, estrategia bikoitz baina erlazionatu bat garatzea eskatzen du: alde batetik, orain arte
|
bezala
enpresak irrati programazio eraginkor bat mantendu behar du, entzuleria eta publizitatea?, eta, beste alde batetik, web orrialdeekin elkarreragiten duten gizabanakoentzako erakargarriak izan daitezkeen eduki gehigarriak proposatu behar ditu. Estrategia bikoitz horrekin kontsumo forma berri bat irekitzen da, non entzuleriak, irrati proposamen ororen objektibo?
|
|
|
Azaroan aurkituko dugu berriro Goienetxe Eskualdunako orrialdeetan25 Urtero
|
bezala
, udal fanfarriak Santa Zezilia eguna ospatu zuen, Senpere eta Ezpeletatik txango musikala eginez, hango laborariak? «braves campagnards», alaituz kale-jira, jota eta fandangoekin, eta itzulitakoan, afari oparo batez.
|
|
|
Albert Goienetxe xurien buruetarikoa zen. Arestian aipatu
|
bezala
, auzapez hautatu zuten 1888an, baina gobernuak inhabilitatu zuen 1890ean; berriro aukeratu zuten 1892an, eta atzera ere baztertu 1896an; urte berean hirugarren aldiz aukeratu zuten, eta auzapez jarraitu zuen hil arte. Nolanahi ere, guztiz aipatu beharrekoa da xuri gorrien gatazka horietan Donibane Lohizunen auzapez bi nabarmendu zirela, bata xuria, artikulu honetara ekarri dugun Albert Goienetxe medikua, eta bestea gorria, hain zuzen Martin Guilbeau, berori ere medikua ogibidez, eta berori ere euskaltzale handia.
|
|
|
Apezaren sustatzailetarik bat izan zen Donibaneko auzapeza, Goyeneche zena. Hura ere bat, bere erratekekoekin, hau
|
bezala
; egungo egunean nehon nehor guti baita haren eta hunen kaskoko gizonik; batek ala bertzeak, ziren tokian, zilo bat ederra utzi baitute, nekez nekez betetzekoa.
|
|
|
Zazpiak bat: hitz berak ziren ageri, erran badezaket, harat hunat elgarri irriz eta agurka
|
bezala
zabiltzan begitharte alegera guzietan. Zazpiak bat:
|
|
|
1894ko uztailaren 13ko Eskualdunak dioenez45, Donibane Lohizuneko udaletxeak berriro deliberatu zuen euskal tradizioaren jaiak ospatzea, 1892an
|
bezala
, besteak beste hainbat bisitari erakartzen baitzituzten hango balnearioetara. Abuztuko 26 bitartean egitekoak ziren, eta aurreikusita zeuden pastoral bat, maskarada bat, Gipuzkoako dantzak, nazioarteko pilota partidak, bertsolariak, eta abar.
|
|
|
Hala ere, azken orduan ezin izan ziren agertu, eta Goienetxeren kargu gelditu zen presidentzia58 Bestalde, Eskualdunaren arabera59, abisua pasatu zioten Goienetxe alkateari, esanez irailaren 7an eta bost astetarako Wladimir dukesa handia herriratuko zela, eta villa Mauresquen ostatuko zela. Iragarri
|
bezala
, gorentasun inperiala trenez iritsi zen Donibaneko geltokira, non Goienetxek egin baitzion ongietorria60.
|
|
|
Aho batez aukeratu zituzten, bai alkatea, Albert Goienetxe medikua, bai lehen axuanta, Dominique Larrea botikaria, eta bai bigarren axuanta, Carlos Petit abokatua. Alegia, aurreko bertsoan irakurri
|
bezala
. Dena dela, ezin izan dut zehatz mehatz argitu zer gertatu zen.
|
|
|
1897ko azken aipua ez da oraingo honetan Goienetxe medikuarentzat izango, Donibaneko euskal tradizioaren jaientzat baino; izan ere, Charles Bernadou baionarrak ehun bat orrialdeko liburua (Bernadou, 1897) eskaini ziela aipatzen du gure astekariak abenduaren 3an77, Etnografia Elkartearen liburua ere laster datorrela gogorarazteaz gainera. Kontua da zorioneko liburuaren benetako argitalpena nahikoa eta gehiago luzatu zela, eta Eskualduna astekariaren orrialdeetan beste lau bat aldiz aurkitu dut bazetorrela78, azkenean 1899an plazaratu zen arte79, gorago esan
|
bezala
.
|
|
|
Helduden astean emanen ditugu primak irabazi dituzten jabeen izenak». Iazkoan
|
bezala
, murde Goienetxek prediku guztiz interesgarria irakurri zuen, astekariak osorik argitaratu zuena eta guk artikulu honetan eranskin gisa emango duguna (ikus 2 eranskina). Alabaina, hitzaldi oso horretatik esaldi bakan batzuk aldatuko ditut hona, nire ustez nahikoa ondo islatzen baitute Donibaneko alkate euskaltzalearen pentsaera euskararen gainean:
|
|
|
Baina zer balio dute obra, despendio eta lan horiek guziek orai arte
|
bezala
kampo herriek lehertzen balin bagaituzte bihiz eta aziendez eta gehiago dena hiri handitan diren tratularien meneko bizi behar. Gure ganat zuzenki ethorri behar luken dirua badoha kampo herritarat; guretzat bakharrik gelditzen dire gaizki saldu ondoan gure bihiak eta aziendak, zergak, phetchak eta bethi eta gehiago pagatzeko izurritea.
|
|
|
Hekien izpirituan sar arazi zoin nesesario den guzientzat elgar aditzea! Deus ez da hobeagorik batasun bat laborarien artean onesteko kompainia hau bezalako bat edo syndicat agricole deitzen diren konfardia hetarik herri guzietan izaitea
|
bezala
.
|
|
|
Hortako behar dire laborari konfardia azkarrak, klabertzat eman gizon fierrak, oihu gora egin dezaketenak eta erran gobernamenduari: . Laborariek, zuzen den
|
bezala
, beren lanetik nahi dute bizi, nahi dituzte beren errekoltak ongi saldu; aski hola tratulariez, zoinak bizi eta aberasten baitire hekien gostuz. Aseak gare hitz eder efetu gabekoez.
|
|
|
Estekatu zituzten beren guardiano fidelak eta erreka behera botatu. Orduan deusen beldurrik gabe hurbildu ziren otsoak, ardietan ederrenak urkhatu eta jan zituzten eta bertzeak ahal zuten
|
bezala
eskapatu ziren.
|
|
|
Laborantzan, bertze gauza guzietan
|
bezala
mundu huntan, lanak eta entseiuak behar dute lagundua izan bereziki bi gauzez. Lehenik elgar aditzeaz.
|
|
|
Zombat nesesario liteken laborarientzat laborantzako eta laborantzari doazkon gauzak astapenetik eta printzipioz haurrek ikhastea. Nik bezain ongi badakizue laborantza bertze estatu guziak
|
bezala
aitzindu dela azken urthe huntan.
|
|
|
Haurrek eskoletan ikhas dezatela izkiribatzen, irakurtzen, frantseses mintzatzen eta beren katichima. Bainan zonbat bertze gauza inutil geroko deusentzat ez dituztenak ez diozkate irakhusten guziek errient egin behar balute
|
bezala
.
|
|
|
Huntan bertzetan
|
bezala
esperantza dut Donibaneko kantoinamenduko Eskualdunek emanen dutela etsemplurik hoberena.
|
|
|
Ikuspegi sistemiko batetik behaturik, enpresen baitan hiru aktibo erreal mota bereiz ditzakegu (2 taulan ageri den
|
bezala
):
|
|
|
Baina esan
|
bezala
, enpresa kudeaketarako jakintzaren sorkuntzan moden fenomenoa izan da aipatuena. Kudeaketa moda (managerial fad) terminoa Abrahamson irakasleak jendarteratu zuen.
|
|
|
Produktuen bizi zikloen ereduak
|
bezala
, enpresa kudeaketako modek lau fase dituzte: sarrera edo abiada, hazkunde esponentziala, egonkortasuna edo helduaroa, eta, behin saturatu ondoren, gainbehera.
|
|
|
Zuzendari horiek, Albizu eta Olazaran (2003) irakasleek nabarmendu
|
bezala
, inguruan gero eta eskari zorrotzagoak dituzte (eskari tekniko, ekonomiko eta sozialak) eta, ondorioz, aldaketa eta bereizketa prozesu etengabeetan murgilduta ibiltzen dira. Esan bezala, enpresa kudeaketarako tresnak eta ideiak zuzendarientzako egiten dira, eta, gogoratu zuzendari askok ez dutela trebakuntza espezifikorik enpresen zuzendaritzan eta kudeaketan.
|
|
|
Zuzendari horiek, Albizu eta Olazaran (2003) irakasleek nabarmendu bezala, inguruan gero eta eskari zorrotzagoak dituzte (eskari tekniko, ekonomiko eta sozialak) eta, ondorioz, aldaketa eta bereizketa prozesu etengabeetan murgilduta ibiltzen dira. Esan
|
bezala
, enpresa kudeaketarako tresnak eta ideiak zuzendarientzako egiten dira, eta, gogoratu zuzendari askok ez dutela trebakuntza espezifikorik enpresen zuzendaritzan eta kudeaketan. Horregatik, eguneroko lanerako kudeaketa tresnak eta ideiak behar dituzte, oso garrantzitsuak izan baitaitezke zuzendaritza eraginkorragoa eta lehiatzeko ahalmen handiagoa izan ditzaten.
|
|
|
ISO 9000 arauei dagokienez (2 grafikoa), argitalpen akademiko eta ez akademikoetako agerpenen joera oso desberdina da. Argitalpen ez akademikoetan, ISO 9000, ISO 9001, ISO 9002 eta ISO 9003 terminoek laurogeita hamarreko hamarkadan izan zuten goraldia, erabateko kalitate kudeaketak
|
bezala
.
|
|
|
Esan
|
bezala
, laurogeita hamarreko hamarkadan AEBko akademia alorreko eta negozio aldizkarietako kritikek egindako publizitate negatiboaren ondorioz, herrialde horretako enpresa askok zalantzan jarri zuten erabateko kalitate kudeaketak antolaketa hobetzen zuela. Gauzak horrela, laurogeita hamarreko hamarkadaren bukaeran Fortune aldizkarian argitaratutako txosten batean arabera, erabateko kalitate kudeaketa zuzendarien kudeaketa jarduera gogokoenen zerrendan hamargarren zegoen 1997an.
|
|
|
20 Ekintza horretan, beste batzuetan
|
bezala
, matxinatuek hegazkinen laguntza erabakigarria izan zuten, nahiz eta Betolatzako bonbardaketen hasieran matxinatuak izan ziren beraien hegazkinen biktimak (Saenz Del Castillo, 2005). Errepublikazaleek ere erabili zituzten hegazkinak, bereziki Gasteiz bonbardeatzeko.
|
|
|
Zer esan arma askoren kalitate kaskarrari buruz? 38 Borroken deskribapenek disparatu ezin zuten metrailadore edota kanoiei buruzko aipamen ugari dituzte, baita tiroen norabidea neurtzeko tresnarik ez zuten morteroen ingurukoak. Munizioa ez zen izan hasieran, beste une batzuetan
|
bezala
, arazoa Legutioko erasotzaileentzat; bai, ordea, defendatzaileentzat zenbait momentutan. Dena den, neurririk gabeko erabiltzeak munizioaren urritasuna ekarri zien hirugarren egunetik aurrera errepublikazaleei.
|
|
|
Ausardia faltaren adibide nabarmenena Ibarrola zutabearen jokaera dugu. Izan ere, Maroto, Albertia eta pinudia hartu ondoren ez ziren gehiago mugitu, nahiz eta inguru horretako borroketan kemen handia erakutsi42 Cueto-k Legutio eta Gasteiz arteko errepidea mozteko aukera izan zuen eta ez zuen behar
|
bezala
aprobetxatu. Are gehiago, Legutioren aurkako eraso zuzenek helburuak ez lortzeaz gain, ehunka hildako eta zauritu ekarri zituzten.
|
|
|
Denbora askoan lehenengo garapen eredua erabili da toki gehienetan, hazkunde iturri nagusi
|
bezala
. Izan ere, errazagoa eta merkeagoa baita kasu askotan lur berde berriak okupatzea eta urbanizatzea.
|
|
|
EAEn, Iparraldean ez
|
bezala
, hiri eredu trinkoak garatu dira populazioaren beharren eta orografiaren eraginez. Beraz, Iparraldeko ereduarekin parekatuz gero, esan genezake hasiera batean EAEko hiri eredua jasangarriagoa dela lurraren erabilerari dagokionez.
|
|
|
Esan beharra dago, gorago aipatu
|
bezala
, Etxebarrikoak emandako erantzunak eta Bolibarko gazteak kasu hauetan emandako berdinak direla.
|
|
|
esaldiaren euskarazko bikote gisa, bolibartarrak erantzun bikoitza eman du: ekarri leiketze eta al dotze.ekarri leiketze Gorago esan
|
bezala
, erantzun ez gramatikala da hau. Etxebarriko hiztunak ere horixe izan du bere lehen erantzuna().
|
|
|
Hurrengo alorra sintaxia da. Bolibarren ez
|
bezala
ehuneko handi batean(% 80) erantzun berdinak jaso dira helduaren eta gaztearen artean. Aditz morfologian zertxobait txikiagoa bada ere, erantzun berdinak ehuneko handi batean jaso dira:
|
|
|
Esan
|
bezala
, diagrama hauetan datuak ehunekoetan eskaintzen dira, argiago ikusteko parametro bakoitzean zein desberdintasun maila dagoen helduen eta gazteen hizkeren artean. Esan behar da herri hauetan gertatu den bariazioa oso txikia izan dela.
|
|
|
Belaunaldi bereko baina herri ezberdinetako helduen zein gazteen artean ez da nabaria gertatutako aldaketa, hots, helduen% 17ko bariazioa eta gazteen artean% 18koa baitago. Gorago esan
|
bezala
, Bolibarren eta Etxebarrin, bietan, belaunaldi bien artean gertatutako bariazioa berdina da. Beraz, esan daiteke erabat parekatuta dagoela herriotako hizkuntza bariazioa, bi herriak erritmo berean ari dira aldatzen.
|
|
|
bere pasibotasunean (Lipszyc, 2004). Haien papera kontuan hartzen zenean, familiaren barnean kokatzen zen, ugalketa arloko funtzioen hedapena
|
bezala
(Izzard, 1985). Emakume etorkinei buruz eta migrazioetan duten parte hartzeari buruz egin ziren lehenengo ikerketetan, arrazoi sozialek justifikatzen zuten haien bizileku aldaketa, adibidez, alarguntasuna, banantzea edota nahi gabeko ezkontza sahiestea (Vicente, 2006).
|
|
|
Marokon saritzen den papera etxekoandrearena, amarena edota emaztearena da, eta rol hori bertan behera uztea edo jaramonik ez egitea, zigortuta dago. Horregatik, oro har, Marokoko emakumeek ez dute aldarrikatzen eta desiatzen etxetik kanpo lan egitea, betebehar eta batzuetan karga
|
bezala
bizitzen dutelako. Hau da, kasu gehienetan, etxekoandrearen funtzioa legitimatuago dago Marokon.
|
|
|
Ez dago dudarik, haien ekarpenak aldaketa handia suposatzen duen arren, haien erantzukizun domestikoa latinoamerikarrena baino txikiagoa da. Magrebeko emakumea familiaz arduratzen da gehigarri bat lortzeko; aldiz, estatusaren negoziazioa edo ospea, besteak beste, latinoamerikarren helburu nagusia da emigrazio prozesuan, lehen esan
|
bezala
(Gregorio eta Ramírez, 2000).
|
|
|
Lehen esan
|
bezala
, Magrebeko, Latinoamerikako eta Ekialdeko Europako emakumeengan agertzen diren sintomak, edo hobeto esanda, trastorno bat garatzeko arriskuan dagoen portzentajea, bakarrik arlo depresiboan da desberdina. Hala ere, osasun mentalarekin harremana duten aldagaiak aztertzen direnean, ezberdintasunak ageri dira.
|
|
|
Lehen aipatu
|
bezala
, jatorri desberdineko etorkinen arteko harremanak dira emakume etorkinen sare sozial nagusiak. Baina badira emakumeak euren jatorrizko komunitatekoak diren emakume etorkinen inguruko iritzi negatiboa dutenak eta, beraz, haiekiko konfiantzarik ez duten neurrian, esparru horretatik kanpora bilatzen dutenak euren babes sarea.
|
|
2009
|
|
|
[32 ZJA] testuan, aurrekoetan ez
|
bezala
, ariketen enuntziatua gehiago landu zuen egileak (130 orrialde), baita irudiekin lagundu ere. Testuaren egitura testuliburu batena da.
|
|
|
[33 ZLH] hiztegian 94 termino agertzen dira; horietatik% 22,34 hiztegiko sarreretatik atera dira; baina dagokion testuan ez
|
bezala
, hemen eratorpena da gehien erabili dena,% 30,85, hots,% 19,31 gehiago eta ondoren hitz elkarketa,% 19,15 Sintagmazioaren erabilera% 17,10 jaitsi da. Kasu honetan ere, neologismo ilunak testuan(% 5,98) baino maizago erabili zituzten:
|
|
|
Aipatu
|
bezala
, grafiak garrantzi txikia izango du gure azterketan. Hala eta guztiz ere, zenbait ortografia aukera garai hartako testuen bereizgarritzat har daitezke:
|
|
|
Itz zenbakera idatzizkoakin bear
|
bezela
alka, tzeko eratu diran itz be, ietako batzuk auetxek dira, ogei, ren ordez beamar?, ogeitamar, en ordez iruramar, beogei?, ren ordez laramar...
|
|
|
Lan honetan S. T. Coleridge ren The Rime of the Ancient Mariner ingelesezko poeman eta Joseba Sarrionandiaren euskarazko itzulpenean agertzen diren mugimenduzko ekintzak aztertu dira, bi hizkuntza horien lexikalizazio ereduak alderatzeko. Talmy k (1991, 2000) eta Slobin ek (1991, 1996a, 1996b, 2000, 2004, 2005) proposatutako banaketari jarraituz, euskara aditz hizkuntza dela frogatu da, baina Bideari buruzko informazioari dagokionez, satelite hizkuntzek
|
bezala
jokatzen duela (Ibarretxe Antuñano, 2004a). Tipologikoki desberdinak diren bi hizkuntza horien arteko itzulpenean zer gertatzen den aztertu nahian, Coleridge ren poema ingelesetik (satelite hizkuntza) euskarara (aditz hizkuntza) itzultzean Sarrionandiak zein estrategia erabili dituen aztertu da.
|
|
|
(10) adibidean, The Hobbit en 6 kapituluko esaldi baten itzulpena ageri da, Ibarretxe Antuñanoren lan batetik hartua (2003: 161). Argi ikusten da euskarak ingelesak
|
bezala
joka dezakeela Bideari buruzko espresioekin, aditz bati bat baino gehiago lotuz.
|
|
|
rise1: «rise» aditza BIDEZKO aditz
|
bezala
sailkatu dugu mugitzen den irudia leku batetik bestera desplazatzen denean, hots, «move upwards» zentzua duenean («to come or go upwards; to reach a higher level or position», Oxford Advanced Learner, s Dictionary). Honako kasu hauetan, beraz:
|
|
|
Gauza bera gertatzen da «uprise» aditzarekin. Batzuetan BIDEZKO aditz
|
bezala
sailkatu dugu:
|
|
|
uprise2: Beste batzuetan JARRERAZKO aditz
|
bezala
:
|
|
|
jeiki1: «jeiki» aditza BIDEZKO aditz
|
bezala
sailkatu dugu kasu honetan:
|
|
|
jeiki2: Eta beste hauetan, berriz, JARRERAZKO aditz
|
bezala
:
|
|
|
Gainera gure sektore honetan gauza batzuei buruz hitz egitea eta eztabaidatzea, badirudi bekatua dela. Hemen ez du inork dirua bere poltsikora eramaten enpresa pribatuetan
|
bezala
, irabaziak ez dira batzuen artean banatzen, guztiak barku berean gaude eta ez dago irabazirik, eta horrek ez du laguntzen enpresaren ikuspegia garatzen»18.
|
|
|
Berrian, 2006 urtearen erdialdean, bertako langile guztiek astean bi egun libratzeko plangintza onartu zen. Jaiegun bat igandea izango zen ordura arte
|
bezala
, inork ez baitu igandeetan lanik egiten Berrian. Bigarren jai eguna, astean zehar izango zuen larunbatean lan egiten zuenak.
|
|
|
Aipatu ditugun gainerako iniziatibak
|
bezala
, aro kolonialean sortu ziren lehenengo euskal ikastetxe amerikarrak. Artean Amerika oraindik potentzia europarren kolonia zen hein handi batean, eta europarrek menderatzen ez zuten lurraldea bertoko biztanle indigenen esku zegoen.
|