|
2013
|
|
|
Teodosioren erregealdiak berarekin ekarri zuen Inperioaren
|
beste
transformazio bat bukaraztea, Konstantinoren garaian hasitako kristautzea, alegia. Konstantinoren ediktuak, Milanen 313 urtean eman zen horrek, amaiarazi egin zuen kristauen aurkako pertsekuzio ofiziala.
|
|
|
Formulen prozedura bertan behera utzi zen; prozedura horretan, akzioak bi fase zituen: bata, magistratuak zuzentzen zuena, eta,
|
bestea
, aditu ez zen baten esku zegoena. Prozedura horren ordez, cognitio deiturikoaren prozedura ezarri zen.
|
|
|
Esate baterako, zuzenbide klasikoak zehatz mehatz definitu zuen jabetzaren eta edukitzaren arteko bereizketa. Maiz sarri, pertsona berberak izaten zituen gauza zehatzaren gaineko jabetza eta edukitza; baina onartuta zegoen zerbaiten jabe izatea, hau da, jabetza titulua izatea,
|
beste
inork gauzaren edukitza fisikoa zuen bitartean. Jabeak, edukitzarik ez zuenean, akzio zehatza erabil zezakeen bere mesederako, hain zuzen ere, vindicatio izenekoa.
|
|
|
deitu zitzaion, denboraldi horrek berezko zuen latin arruntarekin gertatzen zen bezala, garai horretako latina hizkuntza erromanikoetan transformatu baitzen.
|
Beste
iritzi batzuek nahiago izan zuten honako ideia hau indartzea: zuzenbidea zein gizartetan aplikatu behar eta gizarte horren egoerari egokitu behar zitzaion.
|
|
|
Edonola ere, usadio horiek hitz formal batzuekin osatzen zituzten; hitz formal horiek erabiltzean, euren itxaropena zen agiria zuzenbide erromatarraren arabera baliozkoa izatea.
|
Beste
probintzia batzuetan, aurreko zuzenbidea gutxiago garatuta zegoenez gero, zuzenbide erromatarra ziur asko sendoagoa izango zen. Nolanahi den ere, alderdi guztietan agertu ziren, agertu ere, tokiko aldaerak.
|
|
|
Mendebaldeko probintzietako kristauak katolikoak ziren, eta horretaz baliatu zen aita santua, Erromako egoitzaren nagusitasuna ziurtatzeko. Haren planteamenduari men eginez, Erromako gotzaina Pedroren oinordekoa zenez gero, berak eskualdatu behar zien apostulu agintea gainerako gotzainei, eta, horrela,
|
beste
horiek haren mende zeuden. Doktrina horren alde egin zuten Ekialdeko Inperioko gotzain askok, nahiz eta horiek ordu arte Konstantinopoliseko gotzainari eta antzinako Erromako gotzainari nagusitasun bera aitortu.
|
|
|
Teoria horren arabera, bi agintari desberdinek gobernatzen dute mundua, sacerdotium eta imperium deiturikoek, alegia. Batak, aita santuak, espirituaren arazoak gobernatzen ditu, eta
|
besteak
, enperadoreak, aldi baterako arazoak gobernatzen ditu. Dena den, bi biek Kristo dute buru.
|
|
|
Dena den, bi biek Kristo dute buru.
|
Beste
gotzain batzuen kontra, aita santuarentzat erreklamatu zuen Elizaren inguruko gaietan azken erabakia hartzeko eskubidea. Eliza orduan hasi zen bere sistema juridiko propioa garatzen.
|
|
|
Eliza orduan hasi zen bere sistema juridiko propioa garatzen. Sistema horren oinarriak ziren,
|
besteak
beste, kontzilioetako ebazpenak, Biblia eta aita santuen erabakiak; erabaki horiei dekretal deitu zitzaien. Elizako juristek zuzenbide erromatar laikotik atera zituzten oinarrizko kategoriak, eta zuzenbide horrek lortu zuen multzo bakar batera iturri desberdinak biltzea.
|
|
|
Tribu germaniarrek lortu berria zuten independentzia, eta euren burua gainezka ikusi zuten, hainbat gizabanako erromatizaturi orokorrean ahalbidetu zitzaielako euren erakunde juridikoak iraunaraztea. Horrela, zuzenbideari izaera pertsonalista eratxiki zitzaion, germaniarrek euren zuzenbide propioa baitzuten; gainera, germaniarrek ez zuten inolako ahaleginik egiten euren zuzenbidea
|
beste
inori ezartzeko. Herri horiek bilakatu ahala, eurentzat beharrizana zen tribuen legeak idatziz jasotzea.
|
|
|
Helburu hori lortzeko, ezkontza mistoak debekatu zituen. Horrek ez zuen eragotzi, ordea,
|
beste
gai batzuetan, zuzenbide erromatarraren zuzeneko eragina begi bistakoa izatea. Horixe gertatu zen, kasurako, honako arau hau aplikatzean:
|
|
|
Hortaz, Erdi Aroan aurrerapauso galanta ematen da, behin betiko finkatzen baitira euskal lurralde guneak, bakoitzak bere zuzenbide duela, euren arteko funts juridiko erkide baten zantzuak erakutsi arren.
|
Besteak
beste, gogoratu behar da, askoren artean, Bizkaiko Foruaren esana, sistema juridiko baten eitea erakusten duena, foru au aukerabidezkoa da buru zorroztasunezkoa eta eskugoaren indarrezkoa baino areago (Bizkaiko Foru Berria, 36 titulua, 3 legea).
|
|
|
7.Ezin, ostera, atariko hau amaitu Euskal Herritik,
|
beste
kontu baten berririk eman gabe. Askok ezagutu ez arren, zuzenbide erromatarra ere, egun, aplikagarri gerta daiteke Nafarroan, alegia, sistema bizia dela zenbait kasutan nafarren artean.
|
|
|
Nafarroako tradizio juridikoa Nafarroako foru zuzenbide pribatuaren esangura historikoaren eta zuzenbide horren iraupenaren adierazpen gisa, Konpilazioko legeen interpretazio eta integrazioa egiteko lehenespena dute, jarraiko hurrenkeraren arabera, honako hauek: Bilduma Berri berriaz geroztik, Gorteetan emandako legeek; Bilduma Berri berriak; Foruaren hobetze izenekoek; Nafarroako Foru Orokorrak; gainerako legeek,
|
besteak
beste, toki foruek eta Foru Laburrak; bai eta zuzenbide erromatarrak ere, ohiturak edo konpilazio honek zuzenbide horretatik jasotako erakunde edo manuei dagokienez.
|
|
|
Antzinaro klasikoak hurrengo belaunaldiei zer utzi dien pentsatuz gero, burura datozen lehenengo datuak Greziako artea, Greziako antzerkia eta Greziako filosofiari dagozkio. Erromari so eginez gero, gure burura
|
beste
datu batzuk datoz, ziur asko, Erromako galtzadak eta zuzenbide erromatarra. Greziarrek sakon hausnartu zuten zuzenbidearen izaeraz eta horrek gizartean betetzen duen eginkizunaz, baina Greziako estatu desberdinen, egiazko?
|
|
|
Alabaina, demandatu hori ez bazen bere borondatez agertzen magistratuaren aurrean, demandatzaileak ahalmena zuen hura behartzeko.
|
Beste
modu batera esanda, demandatzaileek behartze ahalmena zuten demandatuen gainean. Ahalmen horren muga zehatzak ez zeuden finkatuta ohiturazko zuzenbidean, eta, horregatik,. XII Taulak?
|
|
|
izeneko legean ezarritako erregelari esker. Horretara, arauaren interpretazioa zuzenbidea aplikatzeko modu bat izan daiteke, betiere jatorrizko helburuaz
|
beste
bat betetzen duela. Zernahi gisaz, interpretazioak harago ere egiten zuen.
|
|
|
Zalantzarik gabe, herritar gehienek ulertu zuten. XII Taulak? izeneko legearen arauak egokitu egin zirela, eta, egokitze horren eretzean, dezenbiroek hura idaztean izan zuten helburua aldatu eta
|
beste
helburu bat lortu nahi zela. Dena den, juristarik kontserbadoreenak ere eroso zeuden honako ideia honekin:
|
|
|
Pretoreak formula eman zezakeen, baldin eta uste bazuen zuzenbidearen politikak hori justifikatzen zuela;
|
beste
modu batera esanda, haren ustez, demandatzailea bere kasua frogatzeko gauza bazen, demandatzaile horri konponbidea eskaini behar zitzaion. Pretoreen zeregina zen zuzenbidea adieraztea (Ius dicere) eta zuzenbide hori eragingarri egitea, horretarako konponbide egokiak eskainiz.
|
|
|
Epealdi klasikoan, zuzenbidearen garapenerako eragile nagusia izan zen, izan ere, juristek sortutako literatura. Jurista horietatik batzuk enperadorearen zerbitzupean zeuden;
|
beste
batzuek, berriz, arlo pribatuan ziharduten. Juristek, klase gisa, enperadoreen mesedeak jaso zituzten.
|
|
|
II. mendearen hasiera arteko juristak. Batzuei prokuleiar eta
|
besteei
sabindar deitu zitzaien. Bi eskola horien arteko oinarrizko desberdinak aztertzeko orduan, doktrinak eztabaida garrantzitsua izan du.
|
|
|
Idatzi gabeko zuzenbidearen kasuan, prokuleiarrek onartzen zuten hori erregela logiko eta koherenteen sistema zela, eta, ondorenez, erregelen atzean zegoenari erreparatuz gero, jakin zitekeela erregela horien zein printzipiotan oinarritzen ziren. Horrela, prokuleiarrek analogia erabil zezaketen, zuzenbidea kasu batzuetatik
|
besteetara
hedatzeko. Zein eskolatakoak ziren kontuan hartu gabe, juristek ez zeukaten konfiantzarik printzipioen formulazio generikoekin.
|
|
|
Zati horrek, gutxi gorabehera, lan osoaren laurdena betetzen zuen. Kausatzailearen jarauntsi edo oinordetzaren inguruan, hainbat arazo gertatzen ziren, eta, maiz sarri, halako arazoak izaten ziren
|
beste
edozein kasutan baino eztabaida gehiago sorrarazten zituztenak. Familia, batasun moduan hartuta, gizarte ordenaren uztarria zen.
|
|
|
Mende bat geroago,
|
beste
juristak batek, Masurio Sabino izenekoak, sabindarren eskolari izena eman zionak, Muciusen eskema osatu zuen eta beste gai batzuk ere taldekatu zituen; izan ere, ezari ezarian gai jakin batzuen garrantzia aitortu zen, gai horien arteko hur hurrekotasuna aintzat hartuta. Esate baterako, Muciusek bereizi egin zituen lapurretak eta jabetzari egindako kalteak.
|
|
|
Mende bat geroago, beste juristak batek, Masurio Sabino izenekoak, sabindarren eskolari izena eman zionak, Muciusen eskema osatu zuen eta
|
beste
gai batzuk ere taldekatu zituen; izan ere, ezari ezarian gai jakin batzuen garrantzia aitortu zen, gai horien arteko hur hurrekotasuna aintzat hartuta. Esate baterako, Muciusek bereizi egin zituen lapurretak eta jabetzari egindako kalteak.
|
|
|
Jurista klasikorik gehienek euren iritziak plazaratu zituzten; horretarako, batzuek iruzkinak egin zizkioten Sabinok zuzenbide zibilaren inguruan egindako tratatuari, eta
|
beste
batzuek pretorearen ediktuari buruz (orduko kodetuta zegoen horri buruz) egin zuten euren iruzkina. II. mendearen erdia arte itxaron beharra egon zen, zuzenbide pribatuaren eremuan aurrerakada aipagarria gerta zedin.
|
|
|
Gauza gorpuzgabeen mota, beraz, berria zen. Horren barrena, Gaiok, lehenengo eta behin, gauzen taldeak sartu zituen, betiere talde horiek en bloc eskualdatzen zirenean (per universitatem) pertsona batengandik
|
beste
batengana; horixe gertatzen zen, adibidez, jarauntsia en bloc eskualdatzen zenean kausatzailearengandik horren jaraunsleengana. Gauzen aniztasun horietan, gauza gozpuzdunak barnera zitezkeen, baina aniztasunak eurak gorpuzgabeak ziren.
|
|
|
Gaiok gauza gorpuzgabeen artean sartu zituen, orobat, betebeharrak. Norbait
|
beste
inoren zordun bihur zedin, hainbat bide zeudenez gero, bide horiek deskribatzeko, betebeharraren ideia erabili zen ordu arte. Betebeharpekoaren ikuspuntutik, hau da, zordunaren ikuspuntutik, aztertzen ziren, batez ere, bide horiek.
|
|
|
Betebeharpekoaren ikuspuntutik, hau da, zordunaren ikuspuntutik, aztertzen ziren, batez ere, bide horiek. Norbaitek, forma egokiz, diru kopuru bat ordainduko ziola hitz ematen bazion
|
beste
bati, orduan betebeharpeko bihurtzen zen horri begira; norbaitek beste batengandik zerbait jasotzen bazuen, indarreko zorren bat ziurtatzeko, orduan haren betebeharra zen fidantza itzultzea, behin zorra ordaindu eta gero. Zenbait kasutan, pretoreak ulertzen zuen alderdiek elkarrekiko betebeharrak zituztela, bien artean egindako hitzarmenaren ondorioz.
|
|
|
Betebeharpekoaren ikuspuntutik, hau da, zordunaren ikuspuntutik, aztertzen ziren, batez ere, bide horiek. Norbaitek, forma egokiz, diru kopuru bat ordainduko ziola hitz ematen bazion beste bati, orduan betebeharpeko bihurtzen zen horri begira; norbaitek
|
beste
batengandik zerbait jasotzen bazuen, indarreko zorren bat ziurtatzeko, orduan haren betebeharra zen fidantza itzultzea, behin zorra ordaindu eta gero. Zenbait kasutan, pretoreak ulertzen zuen alderdiek elkarrekiko betebeharrak zituztela, bien artean egindako hitzarmenaren ondorioz.
|
|
|
Haatik, esamolde hori erabiltzen zenean, zuzenbide zibileko arau zehatzak aipatu nahi ziren, hain zuzen ere, alderdien arteko hitzarmenaren bitartez aldatu ezin zirenak, alderdien borondatez alda zitezkeenetatik desberdintzeko. Ulpianok, ostera, izen hori aplikatu zion gai publikoak bereziki arautzen zituen zuzenbideari; gai publikoak ziren,
|
besteak
beste, magistratuen boterea eta estatuaren erlijioa. Zuzenbide publikoari aurrez aurre jarrita, zuzenbide pribatuak subjektu pribatuen interesak asebete nahi zituen.
|
|
|
Bi enperadoreak borrokan aritu ziren, tribu germaniarren aurka, horien erasoei aurre egiteko eta Inperioaren mugei eusteko, Rhin eta Danubio ibaiek osatutako lerro horretan zehar. Germaniarrek, haatik, mendebalderantz jo behar zuten,
|
beste
tribu batzuen presioa zutelako, bereziki, huno beldurgarrien presioa. Mugak defendatzeko, beharrezkoa izan zen, gutxi gorabehera, milioi bat laguneko gudarostea.
|
|
|
Tribu horiek, ondorenez, Inperioan barruratu ziren, foederati moduan, Inperioa defendatzeko ahaleginetan lagunduko zutelakoan. Jabe askok soldaduak errekrutatzera eta soldaduok haien jabetzapeko lurretan hartzera behartuak ikusi zituzten euren buruak; bestela, jabeok ordaindu behar zituzten soldaduak
|
beste
toki batzuetan errekrutatuak izateko gastuak. Ondorenez, barbaro deitutako horietatik hainbat Erromako gudarostean sartu ziren, eta horietatik baten batek goi maila erdietsi zuen gudaroste horretan.
|
|
|
Horren egitura galdera erantzunen bitartez gauzatzen zen, eta, horren ondorioz, edozein hitzarmen betebehar bihur zitekeen. Forma errespetatuz gero, nahiz eta hitz ematea
|
beste
alderdiak eragindako iruzur zein mehatxuen ondorioz egin, hori ez zen kontuan hartzen. Dena den, Errepublikaren azken garaietan, pretoreak onartu zuen iruzurra eta koakzioak alegazio bidez adieraztea, formulan bertan, demandatzailearen aurkako defentsa bide gisa; horrela, demandatuak alegazio horiek frogatuz gero, absolbituta gera zitekeen.
|
|
|
Defentsa horri exceptio deitu zitzaion, eta beharrezkoa zen honako kasu honetan: demandatuak egiazkotzat onartzen zituen demandatzailearen alegazioak (berbarako,, nik forma egokiz hitz eman nuen?), baina
|
beste
egitate batzuk azaltzen zituen, eta egitate horiek demandatzailearen erreklamazioa baliogabetzen zuten (hala nola,, baina hitz ematea iruzurraren ondorioz gertatu zen?). Pretoreak, halako defentsak onartuta, legez aitortu zuen honako printzipio hau:
|
|
|
Gatazka mota askotan, konponbide egokia izan zitekeen demandatuak diru kopuru zehatza ordaindu behar izatea; baina kasu guztietan hori ez zen posible. Errepublikaren azken aldietan, konponbideak eskatzen ziren,
|
beste
edozein lege akzio baino gehiago; eta, aldi horietan, pretoreak ez zeukan aukerarik halakoak iudexari bidaltzeko, bera arduratu behar baitzen zuzenean.
|
|
|
Hori guztia zela eta, pretoreak kontu handiarekin aukeratzen zuen zein arazotan emango zuen agindu hori. Halako arazoak ziren,
|
besteak
beste, iruzurra; koakzioak; demandatzailea, epe laburrez eta zerbitzu publikoaren ondorioz, absente izan eta gero, bueltan aurkitzea bere lurraren edukitza beste inorkizan duela onustez, eta, preskripzioaren bitartez, hura bihurtu dela jabe; eta, orobat, demandatzailea, teknikaren ikusmiratik, heldua izanik, oraindik gazteegia izatea, zer egiten duen jakiteko.
|
|
|
Harrezkero, pretoreak elkar bereizi ziren: bata, herritarren pretorea zen, eta,
|
bestea
, pelegrinen pretorea.
|
|
|
Zuzenbide zibila, Erromako herritarrentzat, ondasun baliotsua zen, eta ezin zitzaien mugarik gabe hedatu pelegrinei ondasun hori. K. a. III. mendean, herritar izatea pribilegio bihurtu zen, eta pribilegio horrek ahalbidetzen zuen erromatarrak
|
beste
herri batzuetatik bereiztea; ustez, erromatarrek izan behar zuten beste herriek baino jokabide hobea. Liviok (34.1) gogoratzen duen bezala, K. a. 215 urteko Lex Oppiam deiturikoak ezarri zuen emakumezko erromatarrek jantzi xumeak erabili behar zituztela, inolako apaindurarik gabekoak; emakumezko pelegrinak, berriz, Erromako kaleetatik paseatzera ateratzen ziren, purpurazko eta urrezko jantziekin.
|
|
|
Zuzenbide zibila, Erromako herritarrentzat, ondasun baliotsua zen, eta ezin zitzaien mugarik gabe hedatu pelegrinei ondasun hori. K. a. III. mendean, herritar izatea pribilegio bihurtu zen, eta pribilegio horrek ahalbidetzen zuen erromatarrak beste herri batzuetatik bereiztea; ustez, erromatarrek izan behar zuten
|
beste
herriek baino jokabide hobea. Liviok (34.1) gogoratzen duen bezala, K. a. 215 urteko Lex Oppiam deiturikoak ezarri zuen emakumezko erromatarrek jantzi xumeak erabili behar zituztela, inolako apaindurarik gabekoak; emakumezko pelegrinak, berriz, Erromako kaleetatik paseatzera ateratzen ziren, purpurazko eta urrezko jantziekin.
|
|
|
Alde batetik, erakunde juridiko zehatz batzuk bereziki erromatarrak ziren, eta, beraz, herritarrentzat erreserbatuta egon behar ziren; halakoak ziren, esate baterako, jabetza eskualdatzeko zeremonia tradizionalak. Beste alde batetik, zuzenbide erromatarraren
|
beste
erakunde batzuk herri zibilizatu ororen zuzenbidean ager zitezkeen; halakoak ziren, berbarako, pretorearen konponbideek eratorritako erakundeetatik hainbat. Horiek guztiek, talde moduan, eratu zuten erromatarrek Ius gentium deitu zutena, hau da, herrien zuzenbide izendatu zutena, zuzenbide zibil tradizionalari aurrez aurre jarrita.
|
|
|
Errepublikaren azken mendean zehar, nahastea eta gatazka izan zen nagusi: batzuek konstituzio tradizionalari eutsi nahi zioten, zuzendaritza politikoaren ahulezia bereganatzen zuten bitartean; eta
|
beste
batzuek nahiago zuten gobernua sendotzea, nahiz eta horretarako egitura juridiko tradizionalak bertan behera utzi. Julio Zesarren agintaldian zehar arazoa argitu zen.
|
|
|
Pretorearen ediktuak prestakuntza maila handia erdietsi zuen, eta, ondoz ondoko pretoreek urtero urtero ediktua argitaratu arren, nekez hobe zitekeen halakoa urte batetik
|
bestera
. II. mendearen hastapenetan, Adriano enperadorearen agintaldian zehar, Juliano juristak iraunkortasunez itxura berria eman zion ediktuari.
|
|
|
Justinianoren Kodea osatzeko, jatorri desberdinetako materialak erabili ziren. Horren edukiaren zati bat aurreko legeriatik zetorren bitartean,
|
bestearen
jatorria jurista batzuen idazkietan aurkitu behar zen, eta halakoen balioa egileak zuen ospearen araberakoa zen. Justinianok ulertu zuen lan osoa berea zela, eta lege itxura eman zion.
|
|
|
Justinianok konstituzioak aldarrikatzeari ekin zion, 565 urtean hil zen arte. Nobela horietako asko grezieraz idatzi ziren eta modu pribatuan bildu ostean, Corpus iuris civilis edo «Zuzenbide zibilaren Korpus» izena jasoko zuenaren
|
beste
hiru zatiei gehitu zitzaizkien; izen hori erabili zen, zuzenbide hori eta elizaren zuzenbide kanonikoa bereizteko. Lan horrek mila urteko garapen juridikoari eman zion buru.
|
|
|
zuzenbide idatzia ere indarrik gabe gera daiteke, dela legegileak horixe agintzen duelako, dela gizarteak, zuzenbide hori, erabili ez? eta isilik horixe erabaki duelako;
|
beste
modu batera esanda, herriak idatzizko zuzenbidea indargabetu dezake, zuzenbide idatziaren aurkako praktikak eginez.
|
|
|
Edonondik begira dakiola ere, Ius commune berria zenbatenaz egokitu garai hartako arazoak konpontzeko, hainbatenaz aldentzen zen Justinianoren zuzenbidetik, eta horrexek eratorri zuen haren agintea. Zuzenbide hori erabiltzen zutenek ez zuten
|
beste
ezer behar, eta euren ustetan, testu, glosa eta iruzkinekin nahikoa zen zuzenbidea goitik behera ulertu ahal izateko. Idatzi, Erdi Aroko latinez idatzi zuten, dotoretasun eta tankera onari lepo emanda.
|
|
|
Bourgeseko irakasle humanisten usterako, zuzenbidea
|
beste
jakintzagai zientifikoak bezala aurkez zitekeen, alegia, logika erabili eta unibertsaltasunetik berezitasunera jota. Lehendabiziko juristek jeloskortasunez ikusi zuten metodo hori eta gogor eutsi zioten, aldiz, testuen hurrenkera tradizionalari.
|
|
|
Bourgeseko taldearen idatzia François Duarenek (Duarenus) zuzenbidea irakatsi eta ikastearen inguruan eginiko zati txiki bat izan zen (Epistula de ratione docendi discendique iuris, 1544). Betiko irakaskuntza metodoak kritikatu ostean, humanista horrek adierazi zuen zuzenbidea
|
beste
edozein jakintzagai bezala azaldu behar zela, hots, unibertsala eta ezaguna zaigunetik abiatu eta berezitasunerantz jota. Horren eretzean, Erakundeak izenekoaren metodo laburra eta sistematikoa gailendu zuen beste guztien gainetik.
|
|
|
Betiko irakaskuntza metodoak kritikatu ostean, humanista horrek adierazi zuen zuzenbidea beste edozein jakintzagai bezala azaldu behar zela, hots, unibertsala eta ezaguna zaigunetik abiatu eta berezitasunerantz jota. Horren eretzean, Erakundeak izenekoaren metodo laburra eta sistematikoa gailendu zuen
|
beste
guztien gainetik. Humanista gutxik zokoratu zituzten aurreko programak berri horiek hartzeko, eta euren artean François Connan (Connanus), 1551 urtean hil zena, eta Hugo Doneau (Donellus)() aipa daitezke.
|
|
|
Connanek hiru erakunde bereizi zituen zuzenbidearen barruan: pertsonak, gauzak eta akzioak, baina
|
beste
modu batean antolatu zituen izenburu horietako bakoitzean sartu beharreko gaiak. Betiko hurrenkera zentzuzkoa zen, pertsonen gaitasunak nahiz gauza motak jorratzen zirenean, baina ez, ordea, akzioak aipatzen zirenean.
|
|
|
Ildo horri ekinez, «akzio» esamoldearen barruan pertsonaren edozein egintza sar zitekeen, baldin eta egintza horrek prozedura bazekarren.
|
Beste
hitz batzuez esanda, kategoria horretara biltzen ziren betebeharrak nahiz ezkontzak, ordu arte pertsonen izenburupean arautu zirenak, baita testamentuak eta testamenturik gabeko oinordetza ere, lehen gauzei buruzko atalera biltzen zirenak. Azken buruan, ondore juridikoak zituzten egintzek zekartzaten kontzeptu horiek guztiak.
|
|
|
Ildo berari segiz, Doneauk ulertu zuen berari zegokiola zuzenbidea aztertzea, alegia, subjektu pribatu bakoitzari egoera desberdinetan bere ius izenekoa esleitzen zion zuzenbidea aztertzea. Latina edota Europako beste hainbat hizkuntza aztertuz gero, ikus zitekeen hitz berbera erabili ohi zela, hala nola, ius, recht edo droit, zuzenbide objektiboa nahiz eskubideak adierazteko, edo,
|
beste
hitz batzuez esanda, betebeharren zuzenbidea nahiz gauza saltzeko eskubidea aipatzeko; esangura bikoitz horren azpian ingelesez sekula agertuko ez den anbiguotasuna zegoen. Doneauren iritzirako, ius hitzak gizabanakoari dagokion eskubide subjektiboa adierazten du eskuarki; ondorenez, berarentzat zuzenbidea eskubideen sistema zen.
|
|
|
Berak ondorioztatu zuen eskubide horiek guztiak jabe ahalmenen mugapenak zirela, ondoko kategoria orokorra proposatuz: pertsona batek
|
beste
baten jabetzaren gain dituen eskubide errealak (iura in re aliena). Doneau aitzindaria izan zen gerogarrenean zuzenbide zibil modernoaren itu bihurtuko zen kategoria hori aintzatestean, basailuaren interesak babesteko erabiliko zena.
|
|
|
XVI. mendearen amaiera aldera, Europa osoan auzitegiek aplikatu ohi zuten zuzenbidea ohiturazko zuzenbide tradizionala zen, gehienbat. Legeek ez zuten eragin handirik izan zuzenbide horretan; bai, ordea, antzinako zuzenbide erromatarraren oroitzapenak eta unibertsitateetan irakatsitako zuzenbide jakintsuak,
|
beste
maila batean izan arren. Italiako estatuetako, Espainiako eta hegoaldeko Frantziako ohituretan, pays de droit écrit izenekoetan, bisigodoen zuzenbide erromatar basatiaren aztarnak nabari zitezkeen oraindik, baita Mediterraneoko itsasaldean irakatsitako zuzenbide erromatarrarenak ere.
|
|
|
Orleansen ikasi zuen, eta bertan ongi jabetu zen Bartolo eta Baldoren irakaskuntza tradizionalaz. Horrez landara, humanismoaren espiritua ere xurgatu zuen, eta, bide horretatik, aurreko
|
beste
autoreek baino askatasun handiagoz aplikatu zituen Bartoloren irakaskuntzak. Izan ere, protestantea eta nazionalista zenez gero, begi berriztatzaileekin ikusi zuen ohiturazko zuzenbide on eta zahar hori; Dumoulinen ustez, ohiturazko zuzenbide horrek Frantziarik zaharrena eta garbiena adierazten zuen.
|
|
|
Ez litzateke zuzena izango zuzenbide erromatarra eta ohiturazko zuzenbide germaniarra zeharo bereizita agertzen zirenik ulertzea. Kontrara, auzitegiek ahaleginak egin zituzten alderdiek euren erkidegoko ohiturazko arauak onar zitzaten, baina kasu berezietan
|
beste
tribu batzuen zuzenbidea, eta, are gehiago, zuzenbide erromatarra ere erabil zezaketen. VI. mendean, zuzenbide erromatarra erromatarren arteko arazoak konpontzeko erabiltzen zen oraindik, alegia, galiar erromatarren artekoak konpontzeko.
|
|
|
Lex Romana Curiensis izenekoa VIII. mendearen amaierako bilduma zen, Suitzaren ekialdean zegoen Rhaetiako biztanle erromanizatuentzat egindakoa. Bertan 426 urteko Aipamenen Legeari buruzko erreferentzia agertzen zen; horren arabera, auzitegietan juristen iritzia ekartzen bazen hizpidera, epaileak gehiengoaren iritziari ekin behar zion, baina berdintasunik gertatuz gero, Papinianorena izan behar zen kontuan
|
besteen gainetik
. VIII. mendeko juristek erregela hori interpretatu zuten, zin egilekideen frogari zegokionez; horretara, zin egilerik gehien aurkezten zuen alderdiaren lekukotza gailentzen zen beti.
|
|
|
Liutprandok emandako ediktuak zioenez, notario erromatarren aurrean idatzitako agiriak zuzenbide erromatarraren arabera idatzi behar ziren; agiri lonbardiarrak, ordea, Lonbardiako zuzenbidearen arauei ekinez egin behar ziren. Hori gorabehera, alderdi batek bere zuzenbide pertsonalari uko egin eta
|
beste
zuzenbidea aukera zezakeen, beste alderdiaren adostasunarekin. Eginera hori gero eta gehiago zabaldu zen, agian transakzio batean erkidego desberdinetako pertsonek parte hartzen zutenean printzipio pertsonalistak eragindako arazoak saihesteko.
|
|
|
Liutprandok emandako ediktuak zioenez, notario erromatarren aurrean idatzitako agiriak zuzenbide erromatarraren arabera idatzi behar ziren; agiri lonbardiarrak, ordea, Lonbardiako zuzenbidearen arauei ekinez egin behar ziren. Hori gorabehera, alderdi batek bere zuzenbide pertsonalari uko egin eta beste zuzenbidea aukera zezakeen,
|
beste
alderdiaren adostasunarekin. Eginera hori gero eta gehiago zabaldu zen, agian transakzio batean erkidego desberdinetako pertsonek parte hartzen zutenean printzipio pertsonalistak eragindako arazoak saihesteko.
|
|
|
568 urtean inbasio lonbardiarra jasan eta gero ere, penintsularen alde batzuek harreman arruntak izan zituzten Bizantzioko inperioarekin, batez ere hegoaldeko zatiek, grezieraz mintzatzen zirenek, eta Ravenako eskualdeak, Bizantzioko exarkaren egoitza zenak. Hori guztia zela medio, Italiako lurralde horietan Digestoa ez ezik, Justinianoren zuzenbidearen
|
beste
zati batzuk ere ezagutu eta erabili ohi ziren. Zehatzago esanda, Italian hurrengoak aplikatu ziren:
|
|
|
Digestoari esker ez balitz izango, zuzenbide erromatarrak ez zuen birkonkistatuko mundua sekula ere. Gizabanakoak ez ziren inoiz bihurtuko
|
beste
liburuen ikertzaile sutsu. Digestoa irakasten duen lehenengoak zuzenbide erromatarra mundu modernoarentzat zer izan den irakatsiko du aurrenekoz?
|
|
|
Bulgarok zioenez, Justinianoren zuzenbidea berez zen ekitatezkoa; horrenbestez, testu orotan, interpretatzailearen zeregina izan behar zen arau zehatzaren ratio legisa edo helburua bilatzea. Horretarako, gai berbera jorratzen zuten
|
beste
testu batzuk kontsultatu behar ziren. Martinorentzat, haatik, hori ez zen nahikoa.
|
|
|
Batzuk Digestoaren azken tituluan jaso ziren, jokarauei buruzkoan.
|
Beste
batzuk euren jatorrizko testuingurutik atera ziren, edozein gairi buruzko argudioaren zati moduan erabiltzeko, printzipioa esanguratsua izan zitekeenean gai horri begira. Auzietan hauxe zen printzipioen eginkizuna:
|
|
|
Jurista horien ustetan, zuzenbide zibilak bakarrik eskaini ahal zituen edozein zuzenbide behar bezala interpretatzeko behar ziren teknikak, baita zuzenbide kanonikoa interpretatzekoak ere. 1160 urtea aldera, jurista zibilistek onartu behar izan zuten zuzenbide kanonikoa zuzenbide zibilaren pareko jakintzagaia izanik, aintzatespen berbera merezi zuela; hala ere, bata eta
|
bestea
modu bereizian aztertzen saiatu ziren, aztergaia bibien esparrukoa izan arren, ezkontzaren edo lukurreriaren kasuan bezala.
|
|
|
Zuzenbide hori, gainera, ez zen aplikatzen auzitegietan bakarrik; horrez gain, tokiko zuzenbidearen hutsuneak betetzeko ere erabil zitekeen. Zuzenbide kanonikoa, ordea, elizako auzitegietan aplikatzen zen, elizaren jurisdikziopeko autu guztietan (eztabaida handiak zeuden, dena den, jurisdikzio horren muga zehatzei buruz, eta mugak aldatzen ziren herri batzuetatik
|
besteetara
). Grazianorentzat, zuzenbide kanonikoa zuzenbide jainkotiarra zen, ebanjelioko legeen baliobestekoa.
|
|
|
Zuzenbide kanonikoaren hutsuneak zuzenbide zibilaren bitartez betetzearen kontua bigarren toki batean geratu zen,
|
beste
bi gai garrantzitsuagoen atzetik: batetik, aita santuaren ahalmen legegilea, enperadorearen parekoa, eta, bestetik, elizaren auzitegietako prozeduren izaera.
|
|
|
Zenbait kanonistek, Frantziako Esteban Tournaikoak, berbarako, adierazi zuten zuzenbide zibila aplikatu behar zela, zuzenbide kanonikoaren kontrakoa ez zen kasu guztietan.
|
Beste
batzuek, ordea, ez zuten horrenbesteko begirunerik erakutsi, zuzenbide zibilari begira. Guztiarekin ere, kanonistek euren zuzenbidea jorratzen zuten heziketa prozesuan, eta epealdi horretan, arreta bereziaz aztertu zituzten euren irakasleen eta zuzenbide zibileko glosagileen arteko eztabaidak.
|
|
|
Horietako asko Digestotik hartu ziren (50, 17), maiz sarri testua zehatzagoa izanda, gainera.
|
Beste
batzuen iturburua, aldiz, Corpus iurisaren gainerako zatietan aurki zitekeen, eta halakoek izugarrizko garrantzia hartu zuten euren jatorrizko testuinguritik kanpo.
|
|
|
Ildo horretatik, quod omnes tangit debet ab omnibus approbari dioen printzipioa (guztiok ukitzen gaituena, guztiok onetsi behar dugu), esparru politikoan baten baino gehiagotan eztabaidatua izan dena, bat dator Liber sextusaren 29 arauarekin. Jatorriz, printzipio hori
|
beste
xedapen baten zatia zen; bertan, Justinianok azaltzen zuen apopiloak tutore bat baino gehiago izanez gero, horien guztien ahobateko adostasuna behar zela ondasunen baterako administrazioa azkentzeko (C.5, 59,5, 2). Kanonistentzat ez zen arraroa zuzenbide pribatuko jokaraua lehendabizi prozedurara ekartzea eta gero zuzenbide publikora.
|
|
|
Zuzenbide zibilean, mailak gorantz zenbatzen ziren, hots, ezkongaiengandik hasita, arbaso erkidea aurkitu arte; zuzenbide kanonikoan, ostera, zenbatzea honetara egiten zen: ezkongai batengandik hasi, arbaso erkidea aurkitu eta
|
beste
ezkongaiarengana jaitsi behar zen. Zenbatze sistema horren ondorioz, zuzenbide kanonikoan zuzenbide zibilaren erregelen mende egongo liratekeenak baino lehengusu lehengusin gehiago sartzen ziren maila debekatuen barruan, eta halakoek aita santuaren lekapena behar zuten ezkondu ahal izateko.
|
|
|
Modenan, esaterako, 1175 urtean sortu zen zuzenbideko fakultatea. Paduako studiumak 1222an hasi zuen bere ibilbidea eta Italiako
|
beste
hiri batzuek eredu horri ekin zioten, Paviak esaterako, bertako zuzenbide lonbardiarraren eskola zuzenbide zibil eta kanonikoko fakultate bihurtuz. 1224 urtean, berriz, enperadore Federico II.ak Napoleseko Unibertsitatea sortu zuen, eta bertan zuzenbide erromatarra bakarrik irakasten zen.
|
|
|
Inguru horretara, Proventzara, Languedoc eta Dauphiné izenekoak ere bildu ziren Erdi Aroko eraketan, eta izatez, toki hori lur emankorra izan zen, halako eraginak jasotzerakoan. Eskualde horretako ohituretan
|
beste
toki batzuetakoetan baino osagai erromatar gehiago agertzen ziren, bisigodo eta burgundioek zuzenbide erromatarraren inguruan egindako bildumen ondorioz.
|
|
|
Proventzan zuzenbide zibilaren inguruan eginiko liburuetatik lehendabizikoa izan zen Erakundeen Summa; horrezaz landara, Exceptiones Petri deitutakoa eta Tübingen nahiz Ashburnhamen liburu juridiko gisa ezagutu zirenak aipa zitezkeen (eskuizkribuak non aurkitu ziren adierazten du izendazio horrek). Bolognako lanekin gertatu aldera, horien egileak ezagunak baitziren,
|
beste
hauen idazleak ezezagunak ziren neurri handi batean. Proventzako idazkien eta Bolognan egindakoen arteko desberdintasunak nabariak ziren; batetik, materiala bera, lehenengoetan Corpus iuris izenekotik hartu baitzen, eta, bestetik, material hori izenburuetan antolatzeko modua:
|
|
|
Ordu hartan, ostera, ulertzen zen Bolognako eskolaren eragina izan zuten juristek egin zituztela lan horiek, baina eskola horren ezaugarri nagusia bazter uzteko askatasuna izan zutela juristok, alegia, xehetasunetan oinarritutako kasuistika bazter uzteko. Alor horri lotutako literatura juridikoren
|
beste
genero bat Kodearen Summa izan zen; horren adibide goiztiar moduan, Summa trecensis deitutakoa aipa daiteke, Gerardo deitutakoak bildutakoa. Geroko lan batek ere eredu berberari ekin dio:
|
|
|
Bassianok adibide praktikoak eskaini zituen, libellus deitutakoaren bezalako demanda zehatza aurkezteko moduari buruz. Geroko egileek, berriz, prozeduraren abiaburu izan behar ziren oinarrizko printzipioak bilatu zituzten,
|
besteak
beste: epaileek ezin zituzten autuak ebatzi euren sinesmenen arabera, ezpada alderdiek eskatutakoaren arabera eta horien allegationes izenekoak kontuan hartuta.
|
|
|
Digestoan, horratik, baieztapen hori enperadorearen erabateko botereari buruzko baieztapen zehatz moduan finkatu zen.
|
Beste
testu batean aipatzen zen enperadorea «legeen agintetik at zegoela» (D. 1 3 1) edo, bestela esanda, itxuraz zuzenbidearen gainetik zegoela. D. 1, 14, 1ean, Ulpianok honetara azaltzen du enperadorearen botere legegilea:
|
|
|
nori dagokio aginte gorena, imperium delakoa? Enperadoreari bakarrik, ala,
|
beste
magistratuek ere badute halakorik. Lotariok eman zion enperadoreari horrek nahi zuen erantzuna:
|
|
|
Azzok herriaren bi kontzeptu bereizi zituen: bata, gizabanakoen multzo moduan ikusita, eta,
|
bestea
, erkidego gisa ulertuta. Gizabanakoen multzoarekin parekatzen zen herria lex regiaren bidezko botere legegiletik kanpo geratzen zen; universitas moduan ikusita, aldiz, herriak botere horri eusten zion.
|
|
|
Accursioren glosak Bulgaroren eta Martinoren ikuspegiak azaltzen ditu, bata edo
|
bestearen alde
egin gabe. Frantziaren hegoaldean indartsua zen Martinoren eragina, eta ondorenez, inperioko zuzenbidea ohituraren gainetik egon behar zelako iritzia gailendu zen.
|
|
|
Ohitura hori auzitegien bildumetan aurkitu behar zen. Vacarioren Liber pauperumari ohituraren inguran eginiko glosak kontinenteko
|
beste
glosak baino harago joan ziren ohituraren baliozkotasuna baieztatzerakoan; glosa horiek, berebat, oinarri teorikoak eskaini zituzten, errege auzitegiek garatutako ohiturazko zuzenbide erkide berriarentzat.
|
|
|
Errekonkista XI eta XII. mendeak bitartean luzatu zen, eta 1200 urtea aldera iparraldeko biztanleetatik bi herenak nagusitasun musulmanetik aske zeuden. Hala eta guztiz ere, askatzen ziren herriak batuta iraun beharrean, bakoitzak bere erreinua eratu zuen,
|
besteengandik
lokabe zena, bere ohiturei eutsita, idatzizko «foru»ei esker.
|
|
|
Horretara, «printzearentzat atsegin denak lege indarra du» jokaraua aipatu zuen, Frantziako erregeak zuen eskubide bat bidezkotzeko, alegia, espedizioren bat hastean bere gudarostean sartzen ziren zaldunen eginbeharrak eteteko eskubidea.
|
Beste
zati batean uko egiteak jorratzen dira, hau da, alderdiak agirian sartzen dituen klausulak, orokorrean defentsa bide moduan erabil daitekeen araua alegatzeari uko egiteko. Horietatik batzuen jatorria erromatarra zen ezbairik gabe, hala nola, saldutakoaren balioaren erdia baino gutxiago jaso duen saltzaileak eginiko salaketarena (laesio enormis), eta halakoak, apika, demanda formularioetatik kopiatu ziren.
|
|
|
Horietako bat, Hexameron izenekoa, kristau doktrinaren azalpena zen, bertsoz egindakoa eta Pariseko teologoek aurkeztu bezala erakusten zena.
|
Bestea
, Scaniako legeen latinezko bertsioa zen (garai hartan lurralde hori Danimarkan zegoen); lan horretan, egileak lege adierazmolde erromatarrak erabili zituen, ohiturazko zuzenbidea Erromako testuinguruan sartzeko. Sunesenen lanak argiro erakusten du Europako kulturaren zabaltze erritmoa bizkortzen ari zela.
|
|
|
Kontrara, zuzenbideko ikasleen beharrizan baten ondorioz agertu zen; egin eginean ere, ikasleok euren artean antolatu behar ziren, irakaskuntzarik onena jasotzen zutela eta aintzatetsitako titulua ematen zitzaiela ziurtatzeko. Irakasleek sortu eta zuzendu zituzten Paris eta Oxford, XII. mendeko
|
beste
unibertsitateak; Bologna, ordea, ikasleek zuzendutako unibertsitatearen eredu bihurtu zen, ikasleok kontratatzen baitzituzten euren irakasleak. Bolognan Teologia eta Medikuntza bezalako beste jakintzagai garrantzitsuak ere irakasten ziren arren, zuzenbide zibila eta kanonikoa ziren nagusi.
|
|
|
Irakasleek sortu eta zuzendu zituzten Paris eta Oxford, XII. mendeko beste unibertsitateak; Bologna, ordea, ikasleek zuzendutako unibertsitatearen eredu bihurtu zen, ikasleok kontratatzen baitzituzten euren irakasleak. Bolognan Teologia eta Medikuntza bezalako
|
beste
jakintzagai garrantzitsuak ere irakasten ziren arren, zuzenbide zibila eta kanonikoa ziren nagusi.
|
|
|
Ildo horretatik, kontratu askatasuna gailendu zen, alderdien arteko desberdintasuna zokoratuz. Babesik handiena eman zioten jabetza pribatuari, eta ahalik gehien murriztu zuten negozio gizonen erantzukizuna, euren eragiketetan
|
besteei
eragindako kalteen ondorioz. Windscheidek Pandektenrecht izeneko lanean laburbildu zituen bere lorpenak(); lan horrek hiru liburuki zituen eta zazpi argitalpen egin ziren, 1892 urtean berori hil aurretik.
|
|
|
Hasieran, Zati Orokorra agertzen zen; bertan transakzio juridiko orori aplikatzeko moduko arau erkideak azaltzen ziren, pertsonari buruzko zuzenbidea barneratu eta gaitasun juridikoa jorratuz. Rechtsgeschüftaren kontzeptua azpimarratu zen, Althusiusen negotiuma, edo,
|
beste
hitz batzuez esanda, pertsona batek bere egoera juridikoa aldatzeko egiten duen borondate adierazpena. Gero beste lau liburu zetozen, betebehar, gauza, familia zuzenbide eta oinordetzari buruzkoak.
|
|
|
Rechtsgeschüftaren kontzeptua azpimarratu zen, Althusiusen negotiuma, edo, beste hitz batzuez esanda, pertsona batek bere egoera juridikoa aldatzeko egiten duen borondate adierazpena. Gero
|
beste
lau liburu zetozen, betebehar, gauza, familia zuzenbide eta oinordetzari buruzkoak. Gaiak jorratzeko hurrenkera Erakundeetan agertzen dena izan ez arren, kode horretako kategoria eta arau substantibo anitz erromatarrak dira, duda izpirik gabe.
|
|
|
Aristokratek inork baino hobeto ezagutzen zituzten tradiziozko ohiturak, baina euren interpretazio ahalmenez abusatu zutenez gero, herri altxamenduak gertatu ziren ohiturak biltzerakoan; Mainek «antzinako kode» izena jarri zien bilduma horiei. Lehen kolpean ikus daiteke eskema hori erromatarra dela, baina
|
beste
gizarte batzuetan nekez identifika daiteke halakoa, batez ere Ingalaterran.
|
|
|
Mendearen erdian Alemanian mugimendu bat sortu zen, zuzenbide erromatarraren azterketa «antzinako historia juridikoa»ren testuinguru zabalaren barruan kokatzeko. Ahalak eta leherrak egin ziren zuzenbide erromatarra antzinaroko
|
beste
zuzenbide batzuen inguruan gero eta zabalagoa zen informazioarekin lotzeko, batik bat Greziako hainbat legeekin eta Mesopotamiako zuzenbidearekin. Azken horren azterketaren oinarri izan dira arkeologoek egintza juridikoak biltzean aurkitu dituzten taulak.
|
|
|
Antzinako zuzenbide erromatarraren garapen orokorraz denaz bezainbatean, ikus H. E Jolowicz, eta B. Nicholas, Historical Introduction to the Study of Roman Law, Cambridge 1972; W. ...ry, Oxford, 1966 [Historia del Derecho Romano, Bartzelona, 1988]; A. A. Schiller, Roman Law Mechanisms of Development, Haga/ Paris, New York, 1978; B. Nicholas, An Introduction to Roman Law, Oxford, 1988 XII. Taulen Legearen osteko arau erromatar guztien testu nahiz itzulpenari dagokionez, ikus M. H. Crawford (arg.), Roman Statutes, 2 lib., Londres, 1996 XII. Taulen Legearen, Pretoreediktuaren eta
|
beste
iturri batzuen itzulpen bat (ingelesez) kontsulta daiteke, A. C. Johnson, E R. Coleman Norton eta E C. Bourneren, Ancient Roman Statutes lanean, Austin, Texas, 1961 [Ley de las XII Tablas (arg. eta itzulpena, C. Rascón eta J. M. GarcÃa González, Madril, 1993].
|
|
|
1672 urtean argitaratu zuen De iure civitas III. lib. lanean estatuaren zuzenbidea sorrarazi zuen, gai erromatarretatik abiatuta buruen buruenik ere; zuzenbide horri «Zuzenbide publiko unibertsalaren jakintzagai berria» deitu zion. 1678 eta 1690 bitartean argitaratutako
|
beste
lan batean, Praelectiones iuris civilis izenekoan, lege gatazken jakintzagai modernoa eratu zuen, beste behin ere gai erromatarretatik abiatuta; jakintzagai horren bitartez, zuzenbide pribatuko arauek ukitutako gaiak aztertzen ziren. 1698an Heedendaegse Rechtsgeleertheyd deitutakoa egin zuen, Grotiusen Inleidinge izenekoan oinarrituta, baina Frisiako praktika aipatuz; lan horretan, orduko zuzenbidea azaltzen zen, bertako testuinguruan kokatuz hamaika xehetasunekin.
|
|
|
1666 eta 1777 urte bitartean Lyonen bakarrik,
|
beste
hamabi Venezian 1712 eta 1804 bitartean, hiru Napolesen, bost Valentzian, eta itzulpen bat espainieraz (Bartzelona). Bestalde, Voetek Digestoari buruz egindako iruzkinak hamazazpi aldiz argitaratu ziren Frantzian, Alemanian, Italian eta Genevan, eta italieraz itzuli zen sei liburukitan (Venezia,).
|
|
|
XVII. mendearen azken aldera, zuzenbide zibil erromatarra Europako iparraldeko kultura protestantean sartu zen, aldez aurretik Europa katolikoan sartu zen bezala. Horren ondorioz, laburpen txikiak zabaldu ziren, zuzenbide horren oinarrizko atalak jendearengan hurbiltzeko, Erakundeak batik bat, baita ikasleei halakoak buruz ikasten laguntzeko; laburpen horietako batzuk aforismoen bitartez idatzi ziren, eta
|
beste
batzuk bertsoz. Digestoa oso luzea zenez gero, beste modu batera jardun behar zen; horrenbestez, ahaleginak egin ziren irudien indarraz baliatu eta bertara bildutako gaiak ezagutarazteko.
|
|
|
Horren ondorioz, laburpen txikiak zabaldu ziren, zuzenbide horren oinarrizko atalak jendearengan hurbiltzeko, Erakundeak batik bat, baita ikasleei halakoak buruz ikasten laguntzeko; laburpen horietako batzuk aforismoen bitartez idatzi ziren, eta beste batzuk bertsoz. Digestoa oso luzea zenez gero,
|
beste
modu batera jardun behar zen; horrenbestez, ahaleginak egin ziren irudien indarraz baliatu eta bertara bildutako gaiak ezagutarazteko. Johannes Bunoren Memoriale iuris civilis romani lana 1673an argitaratu zen; lan hori izan zen, hain justu ere, harako ahaleginik kontuzkoena, bertan Digestoko liburu guztien gaiak azaltzen baitziren grabatu xeheen bitartez.
|
|
|
1650ean Aboko unibertsitatean (Turku) irakaslea zen Michael Wexioniusek Suediako zuzenbide zibil erromatarra ikertzeko sarrera argitaratu zuen (Iuris civilis Sveco Romani); unibertsitate hori hasieran Finlandian zegoen, gero Suediaren zati bihurtzeko. Zernahi den ere, Holandako irakasleek garatu zuten nazio zuzenbidea
|
beste
inork baino gehiago, ikusi dugun moduan. Van Leeuwenek 1664an idatzitako liburua legeria erromatar holandarra izenarekin ezagutu zen, bietariko oinarriak zituelako, hala zuzenbide erromatarrarenak, nola Holandako iturrienak.
|
|
|
1713 urtean Gaztelako Kontseiluak agindu zuen unibertsitateetan zuzenbide erromatarra irakatsi beharrean nazio zuzenbidea irakatsi behar zela, baina irakasleek lepoa eman zioten dekretu horri. Zuzenbide erromatarraren balioa ikusita, 1741ean Kontseiluak
|
beste
dekretu bat eman zuen, zuzenbide hori eta nazio zuzenbidea, bibiak, irakasteko aginduz.
|
|
|
Hasteko, gizakiak gizaki moduan zituen eginbeharrak jorratu zituen, hauxe argudiatuz: gizakia gizarte izaki eta izaki arrazionala denez, Jainkoak zuzenbide naturala sortu du horrentzat, eta zuzenbide horren adierazpena da, Jauna eta
|
besteak
norbera bezala maitatzeko agindu ebanjelikoa. Horrenbestez, gizaki moduan, gizakiak oinarrizko hiru eginbehar zituen:
|
|
|
Horrenbestez, gizaki moduan, gizakiak oinarrizko hiru eginbehar zituen: bata Jainkoari begira,
|
bestea
bere buruari begira, eta, azkena, gainerako gizakiei begira. Hori berori zen lehenengo printzipioa, eta geroko arau xeheagoek ildo berari ekin behar zioten, logikaren bidez. Gizakiak beste gizakiei begira dituen eginbeharretatik aurrenekoa da, batek besteari hitza ematean sortzen den betebeharra.
|