|
2013
|
|
|
Adibidez, Roalkerren arabera garbi dago konexio bat dagoela nafar auziaren eta protestantismoaren artean, alegia, Antonio Bourbonentzat protestantismora hurbiltzea bere etxearen (zentzu feudalean) eskubideak eta indarra sendotzeko aukera paregabea zen. Eta, hartara, protestantismora hurbildu zen eta Frantziako jaun feudalen arteko botere jokoan zeukan indarra biziki emendatu zen, besteak beste Filipe II.arekin zuzenean negoziatzea ahalbidetuz, edo Frantziako errege
|
berri
eta ahularen (Frantzisko II.a) babesle bezala agertuz. Aurrez aurre, Lorraine Guise etxea, Frantziako nobleziaren beste fakzio indartsu bat gidatzen zuena eta, bere aldetik, katolizismo muturzalearen karta jokatzen zuena.
|
|
|
gure nahitasun
|
berri
hau bedi
|
|
|
Arrue politikaria, batetik; eta euskaltzalea, bestetik, Euskaltzaindiaren eta Egan aldizkariaren lankidea. A. Arrueren ideologiaz eta hark politikari gisa egindako lanaz informazio jakingarriak ematen ditu delako artikulu horrek, baina beste alderdiaz, Arrue euskaltzaleaz den bezainbatean, apologia egiteaz gain ez dakar deus
|
berririk
, eta artikulu honen xedea hain zuzen A. Arrueren beste alde ez hain goresgarri hori azaleratzea da, argitan ezartzea, eta haren ekarpena merezi duen lekuan kokatzea.
|
|
|
Ama bakarrak, helduak, lan munduan nahiz politikan dihardutenak aurkitu ditugu literatur testu hauetan, hitz batean, harreman berriak sorrarazi dituzten literatur pertsonaiak. Harreman
|
berri
horiek, hain justu ere, genero arteko harreman berrien paradigma lirateke.
|
|
|
Mari Txuri bakarrik geratzen da; izan ere, seme bakarra aspaldi ezkonduta etxetik joana du. Baina amaren asmoen
|
berri
duenean, beste lagun batekin bizitzen jartzera doala alegia, berehala datorkio hitz egitera. Mari Txurik transgresioari beste koska bat eransten dio; izan ere, semeari kasurik egin gabe, bere nahiari jarraitzen dio.
|
|
|
Urretabizkaiak, puntu honetan esan duguna azpimarratuz, ekarpen
|
berri
bat egin dio eduki aldetik euskal literaturari, esan nahi da zahartzaroan ere pentsa daitekeela eta egitasmo bihurtu, gazteen eskuetan edo erakundeen menean utzi gabe. Zahartzaroa antolatzeaz dihardu, eta sendi formula berri bat proposatu digu:
|
|
|
Urretabizkaiak, puntu honetan esan duguna azpimarratuz, ekarpen berri bat egin dio eduki aldetik euskal literaturari, esan nahi da zahartzaroan ere pentsa daitekeela eta egitasmo bihurtu, gazteen eskuetan edo erakundeen menean utzi gabe. Zahartzaroa antolatzeaz dihardu, eta sendi formula
|
berri
bat proposatu digu: lagun zahar alargunduekin osatutako komunitate bat.
|
|
|
lagun zahar alargunduekin osatutako komunitate bat. Emakumeen arteko konstelazio forma
|
berri
bat. Emakumeak, amak, alargunak eta bizitzak bere joanean adiskide handi egiten dituenak.
|
|
|
Zahartzaroa begi berriekin begiratzeko gomita luzatzen du. Inoiz ez dela berandu bizitza
|
berri
bat hasteko, elkarren arteko odol loturarik izan gabe familia osa daitekeela. Eta, epilogo gisa, hausnar bat:
|
|
|
Azken hamarkadetan, euskal literaturan adinean aurrera egindako pertsonaia protagonista sorta bat sortu da, denak ere 80 urte aldera arrimatuxeak, zahartzen ari den jendarte baten ispilua, historia beste modu batera kontatzeko aukera edota gaztetasunari aurrez aurre zahartzaroa jartzeko gogoa bihurturik leitmotiv. Baina, horren haritik, Urretabizkaiaren Hiru Mariaeleberriak ekarpen
|
berri
bat egin dio eduki aldetik euskal literaturari, memoria albo batera utzirik, zahartzaroa egitasmo bilakatu digu, hau da, zahartzaroan ere pentsa daitekeela eta egitasmo bihurtu, gazteen eskuetan edo erakundeen menean utzi gabe. Zahartzaroa antolatzeaz dihardu, eta sendi formula berri bat proposatu digu:
|
|
|
Baina, horren haritik, Urretabizkaiaren Hiru Mariaeleberriak ekarpen berri bat egin dio eduki aldetik euskal literaturari, memoria albo batera utzirik, zahartzaroa egitasmo bilakatu digu, hau da, zahartzaroan ere pentsa daitekeela eta egitasmo bihurtu, gazteen eskuetan edo erakundeen menean utzi gabe. Zahartzaroa antolatzeaz dihardu, eta sendi formula
|
berri
bat proposatu digu: lagun zahar alargunduekin osatutako komunitate bat.
|
|
|
lagun zahar alargunduekin osatutako komunitate bat. Emakumeen arteko konstelazio forma
|
berri
bat. Emakumeak, amak eta alargunak eta bizitzak bere joanean adiskide handi egiten dituenak.
|
|
|
Ama bakarrak, helduak, lan munduan nahiz politikan dihardutenak aurkitu ditugu literatur testuetan, harreman berriak sorrarazi dituzten literatur pertsonaiak. Harreman
|
berri
horiek, hain justu ere, zedarritzen dituzte genero arteko harreman berriak.
|
|
|
berri bakoitzaren inguruko zertzeladak pilatuz doa kontalaria. Xehetasun gehiago edo gutxiagorekin harreman
|
berri
bakoitza aipatzea hautatu duen kontalariak beste jokabide bat hartzen du Araibarren bizibideari dagokionez: ohiko lan jarduera aurkeztu eta horri behin batean gehitu zitzaion kontrabandoarena erantsi.
|
|
|
XX. mendearen lehen erdiko euskal eleberrigintzak aldarrikatua du giro hiritarrak okerrerako bideak erakusten dituela. Alabaina, aldarrikapen horrekin bat egin izanagatik, alderdi horretatik aurreko eleberrigintzak adierazitako ikuskera bera azaldu izanagatik, osagai
|
berri
bat sartzen du: pertsonaia nagusia bera kokatzen du giro hiritarrean, ordu arte bigarren mailako pertsonaiena izana zen giroan.
|
|
|
Aintzat hartzeko modukoa da Erkiagak ekarritako osagai
|
berria
; izan ere, aurreko eleberrigintzak erakutsitako ikuskerari eusten dion arren, badu eraginik aldaketak. Adibidez, ordu arte eskuratu gabe zeukan estatusa lortuko du ereduzkoa ez den jokabidearen adierazpenak.
|
|
|
Itxura denez, gizakumeak ez dauka ohoreaz eta famaz arduratu beharrik. Ez da inondik inora ikuspegi
|
berria
, oso zaharra baino. Oso zaharra, XX. mendearen bigarren erdiari hasiera eman ostean ere, eleberrigintzan behintzat, oraindik indarrean dirauen arren.
|
|
|
Bizi izandako esperientziaren fruitu baino gehiago, bizitzako une jakin batean gertatutakoaren ondorio litzateke: ez da pertsonaia bilakatuz joan dela, baizik eta sentimendu
|
berri
bat erne zaiola. Sentimendu berri horrek dakar bat bateko aldaketa.
|
|
|
ez da pertsonaia bilakatuz joan dela, baizik eta sentimendu berri bat erne zaiola. Sentimendu
|
berri
horrek dakar bat bateko aldaketa.
|
|
|
Ordu arteko euskal eleberrigintzak erakutsitako ikuskerarekin hausten duena Leturiaren egunkari ezkutua da. Araibar zaldunak, ostera, jarraipena emango dio osagai
|
berri
batzuk gehituz.
|
|
|
Tradizio horretan, Etxaide izan zen lehena eredugarria ez zen pertsonaia nagusiari bizitza ematen; Erkiaga, berriz, eredugarria ez zen pertsonaia nagusia hirian kokatzen. Giro aldaketa horren eskakizunengatik edo, pertsonaia nagusiaren ogibidea
|
berria
da. Ogibideak udatiar bihurtzeko aukera ere ematen dio.
|
|
|
Jarritako adibide horietan egileek ez dute ezabatzen aurretik esan dutena, baina markatzaileak erabilita, arreta bigarren zatian jarri behar dela adierazten dute, hau da, ezin dela interpretazio zuzena egin lehendabiziko zatian adierazten diren gertakarietatik soilik ondorioak aterata. Aurreko formulazioarekiko ikuspegi
|
berria
aurkezten dute eta, alde horretatik, sarritan, izaera polifonikoa (Bakhtine, 1978; Ducrot, 1984) bereganatzen dute markatzaileok. Esan nahi da, esataria bat izanik ere testu batean ahots asko eta ikuspegi asko ager daitezkeela.
|
|
|
|
Berri
guztiek, salbuespenik gabe, suizidioa dela iradokitzen dute.Izugarri xelebrea, hori bai, baina suizidioa dena dela. [Hilabete bat Montalbanorekin, Andrea Camilleri/ Fernando Rey (Igela, 2011; Orr.: 255)]
|
|
|
Alberdi, X., 2011, < < Diskurtso markatzaile
|
berri
bat: " hurrenez hurren birformulatzailea> >, ASJU, 45 (2011), 301
|
|
|
alde batetik, diskurtso markatzaileek duten jarraibide, prozedura edo prozesatze esanahia eta balioa azpimarratzen da (hots, esatariaren eta hartzailearen arteko elkarlana eta enuntziatuen interpretazioa gidatu behar duen lankidetza); beste alde batetik, perpausaren esparruan inolako funtzio sintaktikorik ez betetzea da diskurtso markatzaileen bigarren ezaugarri funtsezkoa. Ez da, beraz, gramatika kategoria
|
berri
bat, ezpada kategoria funtzional, diskurtsibo edo pragmatiko, berri, bat (Loureda eta AcÃn, 2010:
|
|
|
Bereizketa bat egin beharra dago birformulazioaren edukiaz. Gehienetan birformulakizunaren edukiari edo adieraziari dagokio atal birformulatzailean egiten den formulazio
|
berria
. Baina batzuetan enuntziazio ekintza bera, esatea bera?
|
|
|
b) izaera polifonikoa edo ahots desberdinak agertzea (izan ere, birformulazioa den atzera itzultze horrek beti dakar ikuspuntu
|
berri
bat, aurrekoarekin bat etor daitekeena edo ez);
|
|
|
d) birformulatzaileen esanahi berezia (alde batetik, aurreko enuntziatua ikuspuntu
|
berri
batetik berrinterpretatzeko jarraibideak ematen dizkigute; bestetik, informazio egiturarekin zerikusia duten jarraibideak ematen dizkigute, mintzagaiaren jarraipena edo aldaketa?);
|
|
|
Bloke horretan Arantzazu eraikinaren mailan, larrialdi zerbitzuaren mailan, alegia? lau ebakuntza gela
|
berri
daude. [EPD, Berria]
|
|
|
hots, aurreragoko diskurtso atal batean adierazitakoa azaltzera, argitzera, osatzera edo zehaztera datorren diskurtso atal bati bide egiteko. Birformulatzaile esplikatiboez baliatzen da esataria esan
|
berri
duena modu argiago batez birformulatzeko: haien bidez esatariak ohartarazten edo iragartzen dio hartzaileari, edo are bere buruari?
|
|
|
Argiagotu nahi den aurreragoko diskurtso atalari, birformulakizun? esango diogu, eta azalpen
|
berriari
–atal birformulatzaile?.
|
|
|
Alta ez litake hori ere egiazko Europa. Hortaz, gauza jakina da orai Europan sartu
|
berri
diren hamarrek ez dutela beren mintzairan agertu ahal izan gain hartan beren dozierik. Hots, izanen da oraino zer asma denen egiazko errespetu batentzat [EPD prentsa, Herria, HERRIAK ETA GIZONAK, SINADURARIK GABE," HERRIAK ETA GIZONAK"(, 2 orr.)]
|
|
|
23). Erabilera aposatu gabean, atal birformulatzailea ez doa aposaturik (koma artean) edo tarteki gisa (gidoien edo parentesien artean), baizik eta perpaus
|
berri
bat osatzen du. Bestalde, ez da egoten paralelismo funtzionalik birformulakizunaren eta birformulazioaren artean eta ez da iruzkintzen mintzagai bera atal birformulatzailean.
|
|
|
(31) Epaitegi
|
berri
horien izentazioak euren eskumeneko gaien izaera nagusia aipatzen du, baina ez du erabateko identifikaziorik egin nahi, merkataritzako jakintzagai edo legeriarekin. Bestela esanik, hasierako momentu honetan merkataritzako epaitegiei ez zaizkie eratxiki merkataritzako gai guztiak, eta, gisa bertsuan, epaitegion eskumeneko gai oro ez dira merkataritzakoak [ZCP Lt, Konkurtso Legeria, IVAP/ HAEEko Itzultzaile Zerbitzu Ofiziala eta Deustuko Unibertsitatea (2006)]
|
|
|
Alberdi, X., 2011a, < < Diskurtso markatzaile
|
berri
bat: hurrenez hurren birformulatzailea> >, ASJU, XLV, 301
|
|
|
Eztabaidaren muina poesia gaitzaren eta errazaren arteko hautua zen neurri handi batean; hau da, alde batetik, poesia tradizionala, ordura arte gehien ezagutzen zena, bertsolaritzan oinarritua, erromantizismoaren jarraipentzat hartzeko modukoa eta deskribatzailea. Eta beste aldetik, poesia
|
berria
, sinbolisten poesia lirikoa.
|
|
|
–Neurri klasikoak ere baditu, sonetoren bat tartean dela. Baina egitura
|
berriagoak
egiteko ahalegina ere badago, bertso sortak libreago lotuta. Asko jokatzen du lerroen koskarekin, hasierako ertzak barrurago edo kanporago jarrita, testuari itxura aldetik irudi ezberdina emanez.
|
|
|
Urrezko bibliotekabilduman berrargitaratutako lehenengo zortzi aleetan, ez da hitzaurre
|
berririk
gehitu, lehen aro hartan argitaratutako hitzaurre berak ematen dira, aldaketa txiki batzuk salbu: hizkuntza zuzenketak (berrargitalpen guztien kasuan), atalen izenburuak gehitzea, itzultzailearen oharrei buruzko adierazpen bat gehitzea eta eskerrak kentzea (Emakume abeslari burusoila); eta sinadura gehitzea (Lorategiko festa).
|
|
|
3.2.1 Tren
|
berri
bat: ¡ Thalassa! ¡ Thalassa!
|
|
|
Urte horretan [1876an] amaitu zen Bigarren Karlistaldia, eta, foruak abolituta, kontzientzia
|
berri
bat sortu zen Euskal Herrian. Autonomia galtzea gertaera erabakigarria izan zen euskal kulturarentzat oro har, eta berdin berdin eragin zien karlistei eta liberalei, herri gisa zuten nortasunaz jabetu zirelarik.
|
|
|
3.2.1 Tren
|
berri
bat: poema ¡ Thalassa! ¡ Thalassa!
|
|
|
Izan ere, sinboloak Modernismoan gradu bat irabazten du esanahiari dagokionez eta erreferente bakarraren adierazpena izatetik mundu berezi baten adierazpen polisemikoa eta iradokizunezkoa izatera pasatzen da. Anna Balakian ek Frantziako Sinbolismoaz gauzatzen duen azterketan, Mallarmé ren poesiaz ari delarik zehazki, honela adierazten du sinbolismo
|
berri
hau zertan oinarritzen den: –Por tanto, para Mallarmé el sÃmbolo significa lo opuesto a la representación, la sugerencia lo opuesto a la designación:
|
|
|
Orixeri berari ere ez zitzaion laket sentiberatasun gehiegizkoa. Hain zuzen ere, Pizkundean klasikozale modernozale eztabaida gertatzen ari zen garaian, Orixek Lauaxetaren Bide Barrijak dela eta honakoa idazten du 1931ko. Bide
|
barrijak
–artikuluan:
|
|
|
Testu azterketak agerian jarri dizkigu, ezer baino lehen, Arrutiren poesiaren zenbait ezaugarri intratestual nabarmendu beharrekoak direnak, hala nola: tradizio kultuaren eragina eta ildo horretan kokatzeko nahia; lirismoa, eta emozioak eta sentsazioak transmititzeko xedea; poemaren lanketa formal apartekoa; berrikuntza metrikoak, heptasilabiko eta hendekasilabikoen konbinazioak, etab.?; Aranaren arauak betetzea, eta sinbolismoan irekiera
|
berri
bat erromantizismotik baino modernismotik gertuago dagoena.
|
|
|
Gaurdaino, feminismoaren kritika ia erabat presentista izan da, hots, idatzi duten emakumezko autoreen azterketa, analisi testual filologikoa izan da. Hala, feminismoak ia esklusiboki egungo emakumezko idazleak aztertu ditu, lehenaldira jo ahala are emakume idazle gutxiagoren
|
berri
baitugu. Azterketa hau oso da garrantzitsua, jakina, baina azterketa honetan, azken batean, kritika feministak filologiaren menpe segitzen du.
|
|
|
Feminizazio honek XIX. mendera arte iraungo du, Mogel eta Xahorekin hasita, euskal patriarka berriak orduan hasiko baitira sortzen, hots, Peru Abarkak, Aitorrak, eta mende amaieran Joanesak. XIX. mendean euskarak berriro ere maskulinizazio
|
berri
bat pairatzen du eta fenomeno honek arrazoi ideologiko desberdinei erantzuten die.
|
|
|
Sarrionaindiaren geografia kubatarra ez da inoiz kontuan hartzen bere lana aztertzeko. Era berean, Paul Laxalt eta batez ere bere Sweet Promised Land betiere linbo diasporikoan lagatzen da, nahiz eta, alegoria nazional, en azterketa kontuan hartzen bada, sasoian Txillardegik, Oteizak eta Arestik idatzi zituztenetatik gertu dagoen, eta azken hauen gainean argi
|
berria
jaurtitzen duen.
|
|
|
Helburua kritika eta korronte horiek hemen eztabaidatzea da, statu quo instituzionala erabat iraultzea. Era berean, korronte horiei ere kritika euskaldun bat itzuli behar zaie, ikuspuntu euskaldun batek eztabaida horiei zer ekarpen
|
berri
eta kritiko egin diezaiekeen azaltzeko; bestela, berriro ere koebaltasuna ukatzen zaion objektu bihurtuko genuke euskal literatur historia, inperialismo epistemologiko iparramerikarra indartuz.
|
|
|
(Retolaza, 2010, 959 eta 970). Hortik Retolazaren aldarrikapena herri literaturaren ekarpenak Literaturaren Historiaren katera biltzeko eta horrekin batera, herri literatura eta literatura jasoaren artean dagoen continuum literarioaz aritzeko logika
|
berria
–sortzeko gonbidapena (Retolaza, 2010, 975).
|
|
|
euskarazko herri poesiako molde handi eta txikiak diren bitartean (Mitxelenak ikusarazi zuenez), andoaindarrak euskaraizeneko moldea gaztelaniazko romancemoldearen ordain zurrun egiten du, honen ezaugarri guztiekin. ...ri koplak izan ezik) eta arrotzak baztertzen dituen bitartean, Larramendi molde jasoagoen aldeko ageri da, bertakoak nahiz arrotzak izan, molde nagusi eta txikia bezalako herri ereduak aipatu ere egin gabe, behar bada eredu arrotz baina izen onekook egokiagoak direlakoan bere tesia frogatzeko, alegia euskarak duen gaitasuna arte poetikoaren arauetara makurtzeko, gramatikaren artearen alorrean egin
|
berri
duen legez. Hortik ondorio bikoitza aterako litzateke:
|
|
|
Berriro ere, Larramendirenean Mikoletaren oihartzunak, azken honengandik bereizteko bada ere: presbiteroak Parnaso Cantabrico hartako modernoak erdeinuz aipatzen zituen euskal poesia beste Parnaso batetiko arau
|
berri
eta ezohikoetara makurrarazten zutelakoan; jesuitak ostera horixe bilatzen du nonbait, Parnaso gaztelauko arauetara moldatzeko euskarak duen gaitasuna erakustea.
|
|
|
Orain arte adierazitakoaren arabera ondorio arin bi atera daitezke. Lehenengo eta behin, hemen proposaturiko hipotesia onartuko balitz, euskal literaturaren historiari arazo txiki
|
berri
bat sortuko litzaioke: zelan azaldu Larramendik Mikoletaren lana ezagutu izana?
|
|
|
Urrezko aroaren eta inperioaren arteko harremana estua zen aldi klasikoan bertan: Eneidahierroko seigarren kantuak Augusto enperadorea urrezko aro
|
berri
baten ekarle gisa irudikatzen du. XVI. mendean hasita Europako monarkia handienetako idazleek (Espainia, Frantzia eta Ingalaterrakoek) urrezko aroaren aldi berrituan bizi direla aldarrikatuko dute zeinek bere erreinuan, Astrea justiziaren jainkosaren itzulera alegorikoak agerian utziko zuenez bakealdiak ezarriko zituzten errege erreginen bitartez (Yates, 1999).
|
|
|
Hortaz, eskuartean dugun lanean ere euskaldunarengandik, burdin herrian jatorria izateagatik, hizkuntza oker erabiltzea espero da. Errege hil
|
berriaren
irudikatzea aurrez aurre oposatzen zaio euskaldunaren horri. Hasteko erregea heroiei dagokien loriaz horniturik dator eta horrekin batera Martzelo erromatarrarekin identifikatuta dago, EneidaEneidako seigarren kantuko pasarte bat gogora ekarrita.
|
|
|
Dena den, ez da ahaztu behar lerro gutxi gorago Augusto bera agertu zaiela Troiatik ateratako aita semeei. Ankisesen iragarpenaren arabera Augustoren eskutik urrezko aro
|
berri
bat etorriko da, Martzelok luzatuko zukeena hain gazterik hil izan ez balitz. Eneidako pasarte hori guztia, narratzaileak laburki gogoratua, lehen Borboien Monarkia Hispanikoak bizi duen egoeraren alegoria bilakatu da Luis I.aren heriotzaren ospakizunerako Salamancako jesuiten Ikastetxe Nagusian sorturiko poemetan.
|
|
|
Ikasle euskalduna idazlearen beraren alter ego izan daitekeen heinean, azken honi ere badagokio haren tricksterjaidura. Baina Andoaingo semearen lan erraldoiari bere osotasunean adituz gero, iruzurgile hutsarenaz baino hobe, sarritan tricksterhoriek aldi berean izan ohi diren kultur heroien itxuraz ere irudika daiteke Larramendi, San Martin
|
berri
baten antzera, azken hau denez gero euskal tradizioan tricksteramarruak dituen kultur heroia (Astigarraga, Kalzakorta, Pedrosa, 2008). Kultur heroi horiek egin ohi dutenez, Larramendik ere bere herriaren esku jakintzaren sekretuak jarri nahi zituen, hizkuntza jakintzarenak batez ere, gramatika poetikari eta lexikografiari denbora eta ahalegina eskainita.
|
|
|
Arestian aipatutako adibidearekin jarraituz, 1876az gero, euskal gertaera literarioa indartu zela baiezta daiteke: bertsoa ugaltzen da, antzerki
|
berria
deituaren hasiera urtealdi horietan lekutzen da, kontakizuna, XVI. mendean dokumentatu den artzain eleberriaren osteko isilaldia etenaz berriro abian ipintzen dute... Kausa, ordea, bigarren gerrate karlistaren amaierak foruak indargabetu izanak bultzatutako sentimenduetara mugatzen ote da?
|
|
|
Errenazimentua loretan egon arren, testu oro ez da Errenazimentuaren adierazpen: mundu ikuskera
|
berriaren
eredu diren testuen ondoan Erdi Aroko ikuspegitik taxututakoak diraute.
|
|
|
Aukera bat honakoa izan daiteke: aldi
|
berri
baten sorrera zehazteko unean unean abangoardia eratzen duen testua hautatu eta horren inguruan harilkatu aldiak izan duen bilakaera, testu hori abiapuntu eta erreferentzia gisa hartuz. Ordu arte ezezaguna zen berrikuntza dakarten testuen argitalpen urteak jarri mugarri eta mugarrion artean ekoiztutakoari leku egin:
|
|
|
Bestela esanda, berritasuna litzateke bilakaeran indarrean legokeen irizpidea. Katebegi
|
berria
historia osatuz doan katean. Irizpide horrek ez du inongo zerikusirik balioarekin, noski.
|
|
|
Ebaluazioa berritasunaren mailakoa litzateke, eta esan beharrik ere ez dago:
|
berria
izateak ez ditu bere baitan barneratzen baliotsua edo ona ezaugarriak. Bistakoa da, berritasuna irizpideak beste irizpide batzuk baztertzen dituela, dela kalitatearena, dela irakurleak egindako harrerarena...
|
|
|
Atsotitzak alboratu eta poesiaren barrutia behatuz, aipatu
|
berri
den liburuxkan barneratu zituen neurtitzak, Oten gaztaroa neurtitzetan izenburua daraman atala alegia, oso nabaria da maitasunaz dihardutenetan Errenazimentua ezaugarritzen duen indibidualismoa,, ni, a guztiaren neurri izatea. Inoren ordezkari ez den, ni?
|
|
|
XVIII. mendeko lehen testuaren ondotik datorren mende bateko isilaldia eta gero, XIX.aren azken laurdenean berragertzen da. XX. mendearen hastapenetan gisa honetan epaitu zuen Etxegaraik antzerti jaio
|
berria
:
|
|
|
Hiribarren, J. M., 1853, Montebideoco
|
berriac
, Bayonne: ImprimerieForé et Lasserre.
|
|
|
–Urrun adi, Parnaseko/ Musa zahar profanoa,/ Eta zato, zeruko/ Musa
|
berri
dibinoa?. Akesolo, L. (Ed.), 1983, Bernard Gasteluçar.
|
|
|
Iberia, Cantabria, Eskal Herriac, Eskal Herri bakhotcha eta hari darraicona. Urte berean Montebideoco
|
berriac
(1853) ere plazaratu zuen.
|
|
|
Horregatik, antologia orokorrek funtsean bermatu egiten dute literaturaren historietan finkaturiko kanona; baina inoiz edo behin hari zuzenketak egiten edota ñabardura baloratiboakeransten ere ausartzen dira antologoak. Aldiz, aro mugatu bateko edota talde jakin bati dagozkion antologietan, bereziki garaikide eta moderno edo postmodernoetan helburua hipotesi berriak probatzea izan ohi da, kanon
|
berri
bat sortzea eta aurreko epean izandako poetika gainditua dela frogatzea, testu corpus baten bidez argudiatuz aurrekoa, zahartua, geratu dela.
|
|
|
bidaien kronikari bizkorra. Iñigo Aranbarrik eta Koldo Izagirrek aurkitu eta aldarrikaturiko idazle bati sarbidea eman zitzaion antologia orokor horretan, urtebete lehenago argitaraturiko Batxiren Hau mundu arrano hauartikulu bilduma argitaratu
|
berria
zutelarik iturri gisa (1997).
|
|
|
artikuluan (2011: 325) dioskunez, antologia sortzaileek ez dute kanonean ezarritako balioak berresteko asmoa, baizik eta hura kordokarazi eta errealitate
|
berri
bat gorpuztu eta sortzeko xedea. Horretarako,, irudimen antologikoa?
|
|
|
Horretarako,, irudimen antologikoa? izendaturiko kontzeptu
|
berri
batetik abiatzen da:
|
|
|
Aipagarri da, gisa berean, egile talde batek osaturiko Desira plazer (2009), 1968 eta 2008 bitarteko euskal poesia erotikoaren antologia ere, Urkizurenaren ildo heterodoxotik, bestelako maitasunen, gay, lesbiana, queer en testu hautaketaraino bidea egin zuena, edota Anjel Errok Desira desordenatuak (2010) lan bilduman argitaratu zuen poesia gay aren sorta guztiz pertsonala. Antologia sortzaileak deskribatzerakoan Maria do Cebreiro Rabadek iradoki zuen ausardia eta esperimentalismo generikoan, aurrerapausoak atzeman ditzakegu aipatu
|
berri
ditugun horietan.
|
|
|
Santi Onaindiak argitaraturiko Mila euskal olerki eder (1954) liburua antologia orokor gisa aurrerago aztertuko den arren, ezinbestekoa da aipatzea euskal literaturaren ikuspuntu erromantikoaren araberako kanonaren eraikuntzan lehen urrats garrantzitsu gisa. Ondoren heldu zirenek, ordea, aldi literario
|
berri
baten eraikuntzan parte hartu zuten, poesia modernoaren aldi literarioaren iragarle moduan. Hala, gudaosteko urte ilunen ondoren, 1960tik aurrera ahots berri baten beharra sumatzen zela iradoki zuen San Martinek Uhin berriaantologiaren bidez, 1969an, baina giroa benetan ez zen aldatu 1972 arte.
|
|
|
Ondoren heldu zirenek, ordea, aldi literario berri baten eraikuntzan parte hartu zuten, poesia modernoaren aldi literarioaren iragarle moduan. Hala, gudaosteko urte ilunen ondoren, 1960tik aurrera ahots
|
berri
baten beharra sumatzen zela iradoki zuen San Martinek Uhin berriaantologiaren bidez, 1969an, baina giroa benetan ez zen aldatu 1972 arte. Euskal idazleek bilerak burutu zituzten estandar literario modernoaren bila:
|
|
|
Ezagun den moduan, asmo
|
berri
horiek egoera soziopolitikoaren aldakuntzen pausoan gertatu ziren. Frankismoaren diktaduraren urte gogorrenek egindako garbikuntza epearen ondoren(), aldi bakegilebati ekin zion.
|
|
|
Juan San Martinen antologiari arretaz erreparatzea komeni da, zeren, garai jakin eta labur bateko produkzioaren antologiek ohi duten moduan, San Martinen Uhin berriak hogeita bost poeta bildu zituen, 1930az geroztik sortuak eta 1963 eta 1969 artean plazaratuak. Aldi jakin bateko euskal olerkigintzaren poetika
|
berri
bat eman nahi zuen ezagutzera antologia horrek. Liburu batean eta sorta berean bildurik, testuok joera berri baten lekuko bilakatzen ziren eta joera berri horren existentzia materializatu egin zuten.
|
|
|
Aldi jakin bateko euskal olerkigintzaren poetika berri bat eman nahi zuen ezagutzera antologia horrek. Liburu batean eta sorta berean bildurik, testuok joera
|
berri
baten lekuko bilakatzen ziren eta joera berri horren existentzia materializatu egin zuten. Martin Ugaldek Zeruko Argiaaldizkariko bere iruzkinean adierazi zuen moduan,, era berrikoa?
|
|
|
Aldi jakin bateko euskal olerkigintzaren poetika berri bat eman nahi zuen ezagutzera antologia horrek. Liburu batean eta sorta berean bildurik, testuok joera berri baten lekuko bilakatzen ziren eta joera
|
berri
horren existentzia materializatu egin zuten. Martin Ugaldek Zeruko Argiaaldizkariko bere iruzkinean adierazi zuen moduan,, era berrikoa?
|
|
|
Liburu batean eta sorta berean bildurik, testuok joera berri baten lekuko bilakatzen ziren eta joera berri horren existentzia materializatu egin zuten. Martin Ugaldek Zeruko Argiaaldizkariko bere iruzkinean adierazi zuen moduan,, era
|
berrikoa
–izatea hartu zuen irizpidetzat San Martinek,, bai egin bidean eta baita protesta giroari dagokionean ere?
|
|
|
du objektu gisa. Gisa horretan, guda aurretik abiaturiko bilakaeraren urratsak markatu gura zituen, aldi literario
|
berri
baten etorrera iradokiz. Zein dira, bada, azpimarratu zituen urratsak?
|
|
|
Juan San Martinen edota Ibon Sarasolaren antologiek bezala,, era
|
berriko
poesia, edo, poesia modernoa?
|
|
|
Onaindiaren antologiaren harrerari dagokionez, Orixeren Euskaldunak (1950) poemaren kasuan bezala, irakurle garaikideen iritziak banatu egin ziren haren aurrean;? 1956ko belaunaldi
|
berria
–(Torrealdai, 1998:
|
|
|
Halere, gudak zapuzturiko belaunaldi haren fruituen uzta maskaldua zegoen. Hogei urteko izozteak alferrik galdu zuen hazia eta behar berriek hizkera
|
berria
eskatzen zuten.
|
|
|
Bereziki, hezkuntzaren alorrean eredu elebidunak ezarri izanaren ondoriotzat jo daiteke irakurlegoaren premien aldakuntza eta erakundeen politika kulturalak argitalpengintzari laguntzeko partidak ezarri izanaren fruitu argitaletxeen sorrera. Ondorioz, Olaziregiren iritziz, ez dago inolako zalantzarik genero narratiboak lortu dituela abantaila gehien egoera
|
berri
horretan, eta gure sistema literarioan kanonikoa izatera iritsi dela:
|
|
|
Eta horren arrazoi gisa, aipatzen da, batetik, aurreko hamarkadetako idazleen kanonizazioaren prozesuan, beranduegi? heldu izana, eta bestetik, mendearen amaieran idazle gazte iritsi
|
berrien
arrakastak, sandwich, eran harrapatuta geratu izana (Iban Zaldua, 2005b:
|
|
|
Horregatik, gudaurreko olerkarien eredu kultural berritzailea bezala, gudaosteko obra arestiarraren inpaktu modernizatzailea aintzat hartu lirateke. Izan ere, gudaosteko urteetako poesiagintzak, bere kalitatearen ondorioz, eredu legitimatzaile gisa jokatu zuen, gerora kantagintza
|
berriaren
fenomenoarekin batean, poesia eredu herrikoi nahiz kultuak integratzea lortu zuena eta jendarteratzeko eragiketa kulturalean maila sakonagora jo zuena. Ildo honetan aipagarri izan daiteke azken urteetako literatura fenomeno adierazgarria izan den gertaera:
|
|
|
1901 Ez du bere banaketa argitzen, baina kapituluan zehar, uler daiteke politikak edo, hobeki erranez, aldaketa ideologikoak egiten duela muga. Sarasolak erakustera ematen du bigarren karlistadarekin bukatu zen garai luze eta nahasiak garai
|
berri
bati eman ziola sortzea. Europako erresuma gehienetan egin zen bezala XIX. mendekobigarren partean, Euskal Herrian (Hegoaldean) ere industrializazioak garrantzi handiko aldaketak eragin zituen.
|
|
|
Ororen buru, nahiz euskal kulturaren baitatik mintzatzen den, I. Aldekoakhistoriaren zama hartzen du kontuan garaien arteko banaketa egiterakoan, bere bi aurrekoek baino aise gehiago. Menturaz, postura historiografiko
|
berri
horrek erakusten du gaurko historialariek, euskal historiaren eskema orokorra, gogoan edukiz egiten dutela beren periodizazioa.
|
|
|
Komunzki, bestalde lantzen da, molde berezi batez, nahiz joera hori aldatzen ari den astiro. Bortxaz, urte batzuen gibelatzea hartuz, idazle garaikideen multzo nasaiaren baitan bahetze edo irazte lana berenaz egiten da eta,, kontsakratu
|
berriak
–tantaka baizik ez dira sartzen corpusetan eta kanonean.
|
|
|
Aniztasun hori hobeto zehazte aldera, generoaren mugarri kontsideratzen diren bi tipologien arteko desberdintasunak komentatuko ditugu. Horrela, komentatu
|
berri
dugun polizia eleberri klasikoaren ondoan, nobela beltza dugu.
|
|
|
Emakumezkoek estreinatu
|
berri
zuten genero honen inguruan, Sally R. Muntek 1994an egin zuen ikerketan ondorioztatu zuen 80ko hamarkadatik aurrera munduko leku gehientsuenetan,, batez ere Estatu Batuetan eta Britainia Handian?
|
|
|
2002an Susa argitaletxearekin atera zuen %100 Basque eleberriak Euskadi Literatur Saria irabazi zuen. Argitaletxe berarekin argitaratu
|
berri
du azken nobela, Boga boga (Susa, 2012) (Ikus < www. basqueliterature.com/es/Katalogoak/egileak/ borda>). Egileaz eta haren obraz gehiago jakiteko honatx hainbat iturri.
|
|
|
Aurreratu behar da, halere, pertsonaia femenino protagonistak,, lehen parodia liburutik (Basilika, 1985)?, kritika soziala eta politikoa (100% basque, 2001), besteak beste, konstanteak direla bere narratiban. Poesian Bizitza nola badoan (1984) izan zen bere lehen poema liburua eta ondorengo nondik norako literarioen ernamuina eta ahots
|
berria
. Honetan, ere beste poema liburuetan (Beste aldean, 1991) bezala, amodioari buruzko ikuspegia, inon kokatu ezina, hizpide izango ditu.
|
|
|
Ezpeldoiren eraikuntza inguru femenino batekin antzematen da. Lehen eleberrian, Joana laguntzailea eta Erika lagun lesbiana azaltzen dira; bigarrenean, Gaxu laguntzaile eta erdi maitalea; hirugarrenean, Joana laguntzailea eta Zelda bikotekidea; Jalgi Hadi plazara eleberrian, Carmen bikotekide
|
berria
eta azkenik, Boga Bogan emazte polizia batenganako desira sentitzen du. Emakume guzti guzti horiek aferak konpontzen lagunduko diote Ezpeldoiri, baina, batez ere, bere identitate lesbiarra garatzen eta aurkitzen lagunduko diote.
|
|
|
bizitza zinez aldatu zitzaidan lesbiana naiz errateko lotsa gainditu nuenetik. Oinak lurrean erro eta burua zeruetatik txilintxan banitu bezala zen, egiazkotasun
|
berri
bezain finkoaren sentsazioa. (Boga boga, 32)
|
|
|
(Retolaza, 2010, 130). Ezpeldoik, ibiltaria den neurrian eta queer erreferente den neurrian, munduaren ikuskera
|
berri
bat eskaintzen digu: mugen eta kontzeptu binomikoen ezabaketa, nazioen, hizkuntzen eta sexuen hibridazioa; bi hitzetan:
|
|
|
Ongi etorri, bada, Euskaltzaindiaren Luis Villasante ikergune
|
berri
honetara zareten guztiei esku artean dugun gai honen inguruan hausnarketak, iradokizunak eta ekarpenak egitera. Esker mila ere, gaur hizlari eta iradokitzaile gisa aritzeko ardura hartu zenutenei, egin duzuen lanagatik; halaber, jardunaldi honen antolaketan aritu zareten batzordeko idazkariari, kideei eta etxeko langileei.
|
|
2014
|
|
|
alde batetik, DMek duten jarraibide, prozedura edo prozesatze esanahia azpimarratzen da (hots, hiztunaren eta hartzailearen arteko elkarlana eta enuntziatuen interpretazioa gidatu behar duen lankidetza); beste alde batetik, perpausaren esparruan inolako funtzio sintaktikorik ez betetzea da diskurtso markatzaileen bigarren ezaugarri funtsezkoa. Ez da, beraz, gramatika kategoria
|
berri
bat, ezpada sail funtzional, diskurtsibo edo pragmatiko, berri, bat (Loureda & AcÃn, 2010; Real Academia Española, Asociación de Academias de la Lengua Española 2010; MartÃ, 2011).
|
|
|
Argiagotu nahi den aurreragoko diskurtso atalari birformulakizun esango diogu, eta azalpen
|
berriari
atal birformulatzaile. Beraz, diskurtsoan lehenago, birformulakizunean?
|
|
|
Txetxenian Ramzan Kadyrov dute beren lehen ministro
|
berria
, aitzineko lehen ministro hilaren semea hots. 29 urte ditu eta erran behar da Wladimir Putin errusoaren aldekoa dela eta hala izana bere gudariekin, beldur haundiak hedatu ere baitzituen denetan Errusiari sumetitzen ez zireneri [EPD, Herria, HERRIAK ETA JENDEAK, SINADURARIK GABE,(, 2 or.)]
|
|
|
Den gutieneko zalantzarik ez balitz ere bestalde arazo honetan, ez litzateke gauza
|
berria
teologiako eztabaidak antolatzea dudazko ez diren puntu zenbaiti buruz: Hala nola eztabaidak izaten diren Jainko Gizon Eginari eta fedezko beste artikulu batzuei buruz.
|