|
2000
|
|
|
Sarrera: Kode Zibil
|
berriaren
abiaburuan: Portalisen hitzaldia (Andres Urrutia)
|
|
|
Kode Zibilari dagokionez, argi dago Frantziako Kode Zibilak bolada
|
berria
ireki zuela, hain zuzen ere, Alemaniako BGB (Burgerliches Gesetzbuch) Kode Zibilak itxi zuena, 1900 urtean. Artean, hainbat kode hainbeste herri eta estatutan, Espainiakoa ere barne.
|
|
|
Bolada
|
berri
horri, arrazoi osoaz gainera, Kode Zibilaren kulturarena esan ohi zaio, batez ere, herri latindarretan. Frantzia, Belgika, Italia, Portugal, Espainia... guztiak dira tradizio horren katebegiak.
|
|
|
Kultura
|
berri
baten oinarriak, horiexek dira Portalisek eskaintzen dizkigunak, zehatz eta zoli eskaini ere, aro bestelakotsu horren hasiera eta aurkezte ekitaldian.
|
|
|
Beharrezko, agi denez, bidegintza horretarako lehen suziri eta leherkina. Ezin aproposagoa, eginkizun horretan, harako liberte, egalite, fraternite goiburua, iraultzaileen ahoetan eta legegileen gogoan, lehen aipatu kultura
|
berri
horri zuzenetik ekiteko.
|
|
|
Eskubide zibilak ere, beretik datozkio norbanako herritar horri. Azken horien esatari eta adierazle, Kode Zibil
|
berria
.
|
|
|
Non, ostera, Kode Zibil
|
berri
hori garatzeko indarra eta tenorea. Ezbairik gabe, Iraultzak berak eraturiko Herri Batzarretan.
|
|
|
Heldutasun gutxiko gizarte batean, ezkontzari ez zaio jaramonik egiten, espeziea ugaltzeko ezpada, herri
|
berri
batek hasteko eta gehitzeko premia duelako.
|
|
|
Elkarte arruntetan nork bere izenean egiten ditu itunak, interes ilun eta pribatuen gainean eta norberaren ondasunen ararteko gisa. Ezkontzan norberak ez du itunik egiten norberaren izenean, beste batzuen izenean baizik; norberak zin egiten du familia
|
berriaren
babesle izatea, familia berri horri emango baitizkio zer guztiak. Estatuarengatik, gizateriaren elkarte orokorrarengatik egiten du itun norberak ere.
|
|
|
Elkarte arruntetan nork bere izenean egiten ditu itunak, interes ilun eta pribatuen gainean eta norberaren ondasunen ararteko gisa. Ezkontzan norberak ez du itunik egiten norberaren izenean, beste batzuen izenean baizik; norberak zin egiten du familia berriaren babesle izatea, familia
|
berri
horri emango baitizkio zer guztiak. Estatuarengatik, gizateriaren elkarte orokorrarengatik egiten du itun norberak ere.
|
|
|
Gaur egun, hamaikatxo arrazoi ezagunek eten dute batasun hori. Bakeak berak, merkataritzari bultzada
|
berria
eman dio, Estatuaren gastuak gutxitu baititu eta gobernuaren eragiketa ezinbestekoak bukatu. Hori dela bide, oreka berreskuratu eta negozioak zintzotasunaren baitan jarri ditu hark beste behin ere.
|
|
|
Abiatu bai, bizkor abiatu ziren norabide
|
berrirantz
. Iritsi, ostera, nekez eta lorrez iritsi zuten azkena zibilaren arloan.
|
|
|
Lehenengo hura, alegia, kode bakarrarena, hainbestean zegoen. Lege idatzi baten bidez, ordu arte sakabanatuta zegoena testu bakar batean jartzekoa zen, gizabanakoaren adimen eta arrazoimenaren argitan, aro
|
berriari
zegozkion lege zibil berriak egokiro eho eta mamituak.
|
|
|
Idatzi, maisuki eta dotore idatzi zuela ezin uka. Hainbatez, Portalisen testu hori klasiko egin zaigu zuzenbide munduan, dela kodegintza
|
berriaren
filosofia erakusle moduan, dela iraultza frantsesak ekarri zuen gizarte burges horren antolamendu zibilaren agertoki gisa.
|
|
|
1.3 Hitzaldiaren kontu arrazoiak: lege zibil
|
berriaren
ezaugarriak
|
|
|
Esan beharrik ez badago ere, kodegintza
|
berriaren
helburuak bide irekitzetik datoz. Haren giltzarria eta barne zokoak plazaratzeko asmotan, Halperinek laburbildu ditu Napoleon Bonaparte zenaren jomugak:
|
|
|
Sarritan aipatu ohi da Frantziako Kode Zibilaren transakzio izaera. Transakzioa edo trukaketa, bi biok uler baitaitezke testu
|
berriaren
egitekoan.
|
|
|
Batasuna zen garrantzi handikoa. Beharbada, batasun hori, askoren aburuz, ez soilik ohituraren eta idatzizkoaren artekoa, ezpada aurreko erregimenaren eta erregimen
|
berriaren
artekoa. Kode Zibilak zertu zuen, sakon eta luze, bestelako trukaketa hori, zuzenbide zibil arrazoidun eta abstraktua haren horretara bertaratuz8.
|
|
|
Arrazoimenak darama zuzenbide zibila Ancient Regime ren magaletik Iraultzaren altzoraino. Portalisek ere horretan dakusa sistema
|
berriaren
aldaketarik funtsezkoena:
|
|
|
Goiburu horrek betetzen du, egoki bete ere, Zuzenbide Zibil
|
berriaren
pausaleku eta errorik sendoena.
|
|
|
Zuzenbide idatzia, arrazoiduna, Herri Batzarrek sortua, horiexek ditugu sistema
|
berriaren
oinarriak.
|
|
|
Idatzizkoa eta jendartean aldarrikatua, beude hor zuzenbide
|
berriaren
bestelako ezaugarriak.
|
|
|
Liberalismoaren aldekoak ditugu horiek, eta estatua bera ere, ekimen pribatuaren begipean ikusten dute. Konstituzioan dute antolakuntza
|
berriaren
goi legea eta Kode Zibilean harreman pribatuetarako norabidea.
|
|
|
Lege zibil
|
berri
horrek, esana dugu, aurreko estekadurak ebaki ditu. Eten du erlijioaren eta legearen uztardura luzea.
|
|
|
2.1 Zuzenbide Zibilaren antolakuntza
|
berria
|
|
|
Kode Zibil
|
berriaren
lorratzetik, berori garatzeko puntu puntuan, Portalisek XVIII. mendeko Domat eta Pothier legelarien sailkapena berpiztu eta aurreko hori modu egituratu batean ematen du, oso osorik eta zehaztuta, zuzenbide zibilari dagokionez behinik behin.
|
|
|
Molde
|
berri
horren sustraiak Erromatar Zuzenbidean ziren. Bereizten zituen horrek lehentasunez norbanakoak, hurrenez ondasunak eta, azkenez ere, ondasun horiek eskuratzeko moduak, hau da, kontratuak eta oinordetzak.
|
|
|
Bereizten zituen horrek lehentasunez norbanakoak, hurrenez ondasunak eta, azkenez ere, ondasun horiek eskuratzeko moduak, hau da, kontratuak eta oinordetzak. Horren irudira ere, liburu bana ematen zaio sail bakoitzari lege testu
|
berrian
.
|
|
|
2.2 Kode
|
berriaren
nondik norakoak
|
|
|
Ez nolanahikoa, arautua eta manupekoa baino. Ezkontzaren gaitz eta makurrei eman dakiekeen azken konponbidea da dibortzioa, lege testu
|
berriaren
ustetan. Oihartzun dute Portalisen baitan dibortzioaren aldeko eta aurkako argudioek.
|
|
|
Merkataritzaren eta zibilaren arloko kontratuak sailkatu ondoren, Portalisek ordena zibil
|
berriaren
oinarriak ezartzen ditu kontratuetan. Onustea, elkarrekikotasuna eta berdintasuna dira beharrenak:
|
|
|
Ondasunak, kontratuak... horiek guztiak dira jabetzaren eskukoak. Nolakoa ostera, jabetza bera erregimen
|
berrian
–Portalisen aburuz:
|
|
|
Andrazkoa ama egiten da: su
|
berria
du, sentimendu berriak, betebehar berriek lehendaurrezkoak indartzen dituzte. Andrazkoaren kera, ugaltzeko garramura, behin eta berriro da ageriko.
|
|
|
Izadiak, inork ohartu gabe, senar emazteen arteko batuketa luzatzen du, batuketa horri urtero urtero zimentarri berriak emanez, gozo eta betebehar sortu berriekin. Egoera eta jazoera bakoitzari ateratzen dio bere probetxua, atsegin eta bertutearen ordena
|
berria
bertatik plazaratzeko.
|
|
|
Portalisen atariko hitzaldi hori euskaratzea lan nekeza dela ezin aitzi... ondo egin nahi izanez gero. Garai baten isla dira horren pentsamendua eta horren esanak, Frantziako Iraultzak une jakin batean asmatu zuen hizkera
|
berriaren
adierazle. Patrie, peuple, nation, cite, citoyen... eta abarrek esangura bestelakotsua hartzen dute giro horretan.
|
|
|
Giro eta ordena
|
berri
horretan, burgesia nagusi. Eta burgesia horrek asmaturiko zuzenbidea, nonbait, euskarak irentsi eta bereganatu ezina begien bistakoa.
|
|
|
Gogoa, bistan da, duela berrehun urte gizarte
|
berri
baterako euskarri izan zena, hain zuzen ere, Kode Zibil haren nondik norako nagusiak euskaraz ematea izan da. Portalisek asmo horrekin paratu zuen testu egokia gidari jarri dugu gure zereginean, aurkezle eta atarikorik bikainena berori izan dakigukeelakoan.
|
|
|
Gizarte eta legeria
|
berri
hark, neurri handi batean bederen, Euskal Herriarena deuseztatu zuen arian arian. Kode Zibilaren oinarri berriak eta Foruen aspaldiko indarra:
|
|
|
Iraultza oro konkista da. Aurretiazko gobernutik gobernu
|
berrira
igarotzean ere, legeak besterik gabe egin al dira. Gertakarien indarrez, lege berri horiek aurrekoen aurkako, eta aurrekoekiko alderdikoi eta desegileak dira.
|
|
|
Arreta jartzen bada lege zibiletan, ez da eurok zuhurragoak edo zuzenagoak bihurtzeko, ezpada aldekoagoak egiteko; hain zuzen ere, erregimen
|
berri
hori aproban emateko asmoa nortzuk izan eta horien aldekoagoak. Gurasoen boterea ezabatzen da, seme alabak berrikuntza zale bihurtzen direlako.
|
|
|
Senarraren aginpideari lotsarik ere ez zaio, andrazkoei emandako askatasun zabalago horren bitartez eskuratzen baita bizitzaren gorabeheretan molde eta tenore berriak zertzea. Oinordetza sistema osoa aldatu beharra dago, herritarren aukera
|
berria
arin atondu behar delako jabedun berrien bitartez. Unean unean, aldaketak aldaketetatik sortzen dira eta inguruabarrak inguruabarretatik.
|
|
|
Legegileak, aginpidean baino, apaizgoan dihardu. Ezin du alboratu legeak gizakientzat eginak direla eta ez gizakiak legeentzat; egokitu behar zaizkie euren hartzailea izan daitekeen herri horren aldarte, jardun eta egoerei; berrikuntzetan ere, zehatz izan behar dute, ezagutzeko modukoak izan baitaitezke, erakunde
|
berri
baten aurrean, teoriak eskaintzen dizkigun abantailak eta ez, ostera, haren gaitzak, horiek bakar bakarrik praktikak idoro ditzakeelako; ona ere zokondoratu behar da onena zalantzan izanez gero; abusua zuzentzerakoan, zuzenketaren beraren arriskuak ikusi behar dira; zentzubakoa litzateke, halaber, erabateko perfekzioaren atzetik ibili ontasun mugatua izan dezaketen gauza horietan; legea aldatu or...
|
|
|
Kode bat, osoena dela eman arren, amaitu
|
berri
gertatu eta laster ditu eskura magistratuak mila galdera ustebako. Legeek, behin idatziz gero, izkiriatu diren modu berberean jarraitzen dute.
|
|
|
Ez dago zertan amore eman aurreiritzi itsuen aurrean. Aspaldiko oro
|
berria
izan zen behin batean. Ganorazkoa, alabaina, erakunde berriei halako iraunkortasuna eta egonkortasuna bermatzea, eurok ere aspaldikoak bihurtzeko eskubidea izan dezaten.
|
|
|
Eta nahiz eta Descartesek behin eta berriro pentsamenduaren prozesuak aipatu, erlazio logikoek osatzen zituzten sistemak bailiran erabiltzen zituen, pentsamenduak berak azpitik behar dituen progresio psikologikoei —pentsamendua sortzen duten prozesu psikologikoei— jaramonik egin gabe. Pentsamenduaren jario bakoitza, segida logiko
|
berria
bailitzan behin eta berriro has zitekeela uste zuen. Neurathek ez zuen tesi hau ukatu kasu teorikoan, baina bai haatik praktikoan:
|
|
|
Badakigu, gainera, naziek beren jite antilogikoa diskurtso ugaritan zabaldu zutela. Behin, 1935ean, L.G. Tirala izeneko nazi batek Vienako Zirkuluari buruz esan lez," berezkoa duten modu formalistan gogoeta egiten ahalegintzen dira gizon hauek eta, intuiziotik erabat independentea den doktrina matematiko esoteriko baten laguntzaz, jakitun ez arioei espezifikoa zaien mundu zientifikoaren logika
|
berri
bat nahi dute agerian utzi" 135 Horrela, juduak arraza lez arioak baino gutxiago direla zioten baieztapenak edo juduen konspirazioei buruzko asertzioak hutsalkeriez beterik zeuden.
|
|
|
Bikoizketa zentzugabe hauek guztiak metafisika gutxi gorabehera fin batenak dira, eta, beraz, errefusatu egin behar dira. Enuntziatu
|
berri
bakoitza, bata bestearekin harmonizatuak izan diren enuntziatuen osotasunaren aurrean jartzen da. Enuntziatu bat zuzena da osotasun honetan sar badaiteke.
|
|
|
Sartu ezin dena, errefusatu egiten da ez zuzena delako. Enuntziatu
|
berria
errefusatu beharrean, existitzen diren enuntziatuen sistema osoa alda daiteke, enuntziatu berria sartu ahal izan arte; oro har, haatik, erabaki hau zuhurtasun handiz hartzen da.103
|
|
|
Sartu ezin dena, errefusatu egiten da ez zuzena delako. Enuntziatu berria errefusatu beharrean, existitzen diren enuntziatuen sistema osoa alda daiteke, enuntziatu
|
berria
sartu ahal izan arte; oro har, haatik, erabaki hau zuhurtasun handiz hartzen da.103
|
|
|
Hots, une zehatz batera arte erabiltzen dugun teoria alda daiteke proposaturiko hipotesi
|
berria
lasterren errefusatu beharrean. Teoria aldatzeko prozesuari Neurathek transformazioa deitzen zion.
|
|
|
Lehendabiziko ezaugarri
|
berri
bat —lehenago Zirkuluaren lanen exegetek sekula begiztatu ez zutena—, Schlicken ideien aurrekarien inguruan koka dezakegu. Egun arte askok esan bezala, onartua zegoen Schlicken egiaztagarritasunaren defentsak Hume eta Machen kutsua zeramala, Russellen enpirismoa eta Wittgensteinen ideia terapeutikoak —filosofiak garbiketa lanak egin behar ditu— zirela medio.
|
|
|
Baina auzia ez da hain erraza. Gutxienez, badaude aipagarriak diren bi ezaugarri
|
berri
bere lanean:
|
|
|
Zerk bereizten ditu, beraz, hautemandako ezaugarriak unibertsaletatik? (...) Edozein erantzun posiblek faktore
|
berri
bat sartuko luke bereizketaren oinarri lez, horrela abiapuntu inmanentearen oinarrizko printzipioa sakrifikatuz. Zeren, orduan, zuzenki ‘ezagutzen’ ditugun elementu konplexuak eta objektua erabat desberdinak izango lirateke.
|
|
|
Esan bezala, oro har Aufbau a enpirismo erradikalaren ekarpen garrantzitsuena izan zela onartzen da, liburu hau izanik logika
|
berriaren
, erlazioen teoriaren eta multzoen teoriaren tresneria berria erabiliz doktrina enpirista tradizionalean zehaztasuna eta indar berrituak barneratzera zetorrena. Haatik, badaude testuan interpretazio klasiko horretara egokitzen ez diren hainbat ekarpen:
|
|
|
Esan bezala, oro har Aufbau a enpirismo erradikalaren ekarpen garrantzitsuena izan zela onartzen da, liburu hau izanik logika berriaren, erlazioen teoriaren eta multzoen teoriaren tresneria
|
berria
erabiliz doktrina enpirista tradizionalean zehaztasuna eta indar berrituak barneratzera zetorrena. Haatik, badaude testuan interpretazio klasiko horretara egokitzen ez diren hainbat ekarpen:
|
|
|
4.1 Egiaztagarritasuna eta filosofiaren eginkizun
|
berria
|
|
|
Vienako Zirkulua izan zen hura apurtu zuena, psikologiaren arazoak ikerkuntza enpirikora aldatuz. Logika zama psikologikoetatik askatzea nahi zuten horrekin, biak banandu eta filosofia
|
berri
bat —zientzi hizkuntzaren analisi logikoa— proposatuz. Ez zuten auzi logiko eta psikologikoen arteko nahasmen gehiagorik nahi; ez zuten arazo logikoak arazo psikologikoak bailiran maneiatzerik gura.
|
|
|
Jendeak maiz maneiatzen dituen hitz arruntak, esanahi zehatzik ez dutenez, errefusatu egin behar ziren zientzian. Filosofiarekin gertatu legez, psikologiak munduko ikusmolde zientifiko
|
berri
hau baino haratago igaro nahi bazuen, bere izatea konduktismorantz hurbildu beharra zeukan.
|
|
|
Arazo hori gainditzeko, Ayerrek hasierakoa baino egiaztagarritasun printzipio emankorragoa, baina ez Lewisena bezain liberala, aurkeztu zuen. Proposamen
|
berri
honek zioenez," adierazpen bat egiaztagarria eta, ondorioz, esanahiduna da, bertatik eta beste premisa batzuetatik, baina ez bakarrik premisa hauetatik, behaketazko adierazpenen bat ondoriozta badaiteke" 80 Horrela, bada, orain enuntziatu baten egiatasuna edo faltsutasuna determinatzeko egokiena behaketa da. Haatik, nolanahi, metafisikak berriro ere aurkitzen ditu argudioan arrakala nahiko zabalak egiaztagarritasunaren eraikinean sartu ahal izateko, bertsio berri honek edozein enuntziaturi eslei baitiezaioke esanahia.
|
|
|
Proposamen berri honek zioenez," adierazpen bat egiaztagarria eta, ondorioz, esanahiduna da, bertatik eta beste premisa batzuetatik, baina ez bakarrik premisa hauetatik, behaketazko adierazpenen bat ondoriozta badaiteke" 80 Horrela, bada, orain enuntziatu baten egiatasuna edo faltsutasuna determinatzeko egokiena behaketa da. Haatik, nolanahi, metafisikak berriro ere aurkitzen ditu argudioan arrakala nahiko zabalak egiaztagarritasunaren eraikinean sartu ahal izateko, bertsio
|
berri
honek edozein enuntziaturi eslei baitiezaioke esanahia. Eta Ayerrek kritika hau begi onez ikusi zuen, bere adibide honetan ikus daitekeen legez:
|
|
|
Ailegatu bezain pronto eraikin eta etxeak konpontzeko zegoen erakunde batean parte hartzera sartu zen. Bizitza modu
|
berri
bateko diseinu arkitektonikoen erakusketa bat antolatu zuen, izugarrizko arrakasta lortuz eta, ondorioz, Vienako Udaletxearen babesaz, behin betiko erakusketa izatera helduz. 1925ean sorturiko bere Museo Sozial eta Ekonomikoaren lehen urratsa izan zen hura.
|
|
|
Horrela, bada, ezagutzaren edozein adarretako azterketak —filosofia barne— hura zientzia bat legez erabiltzea eskatzen zuen. Eztabaida filosofiko tradizionalak jada ez zeuden justifikaturik, eta berauekin bukatzeko, filosofian ikerketa
|
berri
baten metodoa eta helburua planteatu behar zen, Zirkulua ahalegindu bezala. Jakina, metodo eta ikerketa horiek zientziak zeuzkan berberak ziren edo, behintzat, antzekoak.
|
|
|
Vienako Zirkuluaren abiapuntu enpiristak tresna
|
berri
garrantzitsua lortua zuen, logika sinbolikoa alegia. Logika hau vienarren egitarauaren gune bihurtu eta, aldi berean, harrezkero —Zirkulua itxitzat eman eta gero, batez ere— zailtasun askoren jatorria izan zen.
|
|
|
zientziaren enuntziatuak behagarriaren eremura murriztu ahal zitezen, egiaztagarritasun eta berronespenaren kontzeptuak behartu zituzten, eta baita, ondorioz, programa murriztailea jitoan erortzera behartu ere. Gainera, indukzioak eta dedukzioak93 Hanson, Kuhn edota Feyerabenden erreakzio historizistaren kolpea jaso zuten, hauek zientziaren izaeraren ikusmolde
|
berri
bat aurkeztu baitzuten, enpirista logikoek zientziari esleitzen zioten jite deduktiboa gutxietsiz. Jada, hura ulertzeko zientzia razionalki —logikoki— berreraikitzea eta aztertzea ez zen nahitaezkoa; behar zen guztia, historizisten ustez, teorien eta ikerketa programen garapen historikoa eta soziala behatzea besterik ez zen.
|
|
|
Jada, hura ulertzeko zientzia razionalki —logikoki— berreraikitzea eta aztertzea ez zen nahitaezkoa; behar zen guztia, historizisten ustez, teorien eta ikerketa programen garapen historikoa eta soziala behatzea besterik ez zen. Dena den, ikuspegi
|
berri
hauek, baita ikusmolde estandarra ere, Popperren faltsazionismoa barne, orrialde hauen eskumenetatik at geratzen dira.
|
|
|
Vienarrek jasotako kanpo kritikek —ez teorikoak, esan bezala— beren Weltanschauung a zuten xede, hau da, Zirkulukoen mundua ikusteko modu filosofikoa, hain zuzen ere. Hasieretako eta gogorrenetakoena Max Horkheimerrek" Der Neueste Angriff auf die Metaphysik" [Metafisikaren aurkako eraso
|
berriena
] 1937ko idatzian agertutakoa izan zen1 Zirkuluko filosofoek zeukaten munduaren ikusmolde zientifikoa zulatzeko argitaratuta berariaz, frankfurtarraren lana, Vienako Zirkuluko partaide batzuen jarrera bere ustez behintzat inkontsekuentearen aurka zuzendu zen. Zehatzago esanez, beren postulatu politiko liberalaren eta beren filosofiaren arteko urruntasunak ekar zezakeen kontraesanari begira, azken honek arrazoimen iraultzaileari uko egitea besterik ez baitzekarren, bere ordez arrazoimen erreakzionario eta instrumentala jartzeko.
|
|
|
Areago, metafisikaren ukapenak —zentzugabeko proposizioen gorputza zela eta—, Horkheimerren ustez, ez zion ezagutzari inolako iraultza kognitiborik ekarri, alderantziz baizik: Estatu kolpe
|
berri
bat zen, katakunbetara itzultzea (132 orr.), ez besterik. Eta hor bertan gelditu gabe, tesi hau beste gehiegizko analogia batekin apaindu zuen, alegia:
|
|
|
Vienako Zirkuluak defendatzen zuen kontzeptuen eluzidazioa, hots, esaten duguna argitzeko ahalegina, nazien garbiketa etnikoaz erka zitekeela. Azken finean, dirudienez, enpirismo logikoa, Vienako filosofia
|
berria
, neoerromantiko metafisiko ilunen mugimendu legez, gauzak ezin baitzituzten aldatu eta hobetu, etsipenari eginiko dei hutsa izan zen. Boterearen aginduaren azpian zeuden, belaunikatuta, beldurrez beterik boteretsuak haserretu ez zitezen (98 orr.).
|
|
|
Beraz, Zirkuluak bere ikusmolde filosofiko zientifikoan harrezkero erabiliko zuen tresneria kontzeptuala ikuspegi bi horietatik berreskuratu zuen, alegia: logika
|
berritik
eta analisi nola enpirista hala positibistatik.
|
|
|
Zirkuluaren hiru koordenatu nagusiak filosofiaren historiaren baitan aurki ditzakegu. Enpirismoa, positibismoa eta logika
|
berria
dira. Badaude beste batzuk, baina hauek dira hobeki moldatzen direnak ikuskapen orokor batean.
|
|
|
Positibismoak, bestaldetik, ezagutza soilik zientzi ezagutza dela zioen; beste gogoeta moduek ez dute ezagutzarik ematen. Azkenik, logika
|
berria
, Frege eta Russellen logika formala edo sinbolikoa izango da. Neurri batean, aipaturiko iraultza kognitibo edo zientifikoen artean koka dezakegu hau, eta horregatik 1.2 atalean aztertuko dugu.
|
|
|
4) Arrazoimenak esperientziari dio zor bere izatea eta esperientziara mugatzen da: arrazoimen kontzeptu hau ez da razionalisten berbera; arrazoimen
|
berri
lez uler dezakegu, jarduera praktikorako baliagarria, ez metafisikoa, zeren politikak, etikak, erlijioak eta beste hainbat giza ekintzen esparruek berorren beharra baitaukate. Kasu honetan, bere ahalbide eta mugak aztertzen dituen arrazoimen kritiko bat da.
|
|
|
Matematika, filosofia naturala eta erlijio naturala, zientzia guztiak azken buruan, giza izatearekin daude harremanetan, gizakiaren ulermenaren azpitik kokatzen direlako eta gizakiak eurak juzgatzen baititu. Zientzia
|
berriaren
eginkizuna, beraz, giza ulermenaren indarra, boterea eta hedaduraren azterketan datza, baita argudioen ideien izatea azaltzean ere.
|
|
|
XIX. mendeko bigarren zatiko korronte erromantikoen azken astinduekin batera, gertakizun historikoetan eta zientzian oinarrituta, munduaren ikusmolde
|
berri
bat hasten da zabaltzen mendebaldeko pentsamenduan. Positibismoa deritzoguna da.
|
|
|
1) Razionaltasunaren eredu
|
berria
, zientzian oinarritua, Bacon, Galileo eta Descartesen ideien ildoari jarraituz.
|
|
|
Berau garatzeko, haatik, erreforma teorikoa da lehendabizi jorratu behar dena, honen gainean jarriko baita bestea. Hitz gako
|
berria
ordena izango zen, eta ez iraultza, aldez aurretik bezala; baina De Maistre edo De Bonaldekin gertatu ez bezala, aurrerakuntzan bakarrik aurki zitekeen ordena bat, batez ere Condorceten ideia ilustratuetan.
|
|
|
Azkenik, egoera positiboan edozein jakintza absolutu errefusatu egiten zen. Ezagutzaren helburu
|
berria
gertakariak azaltzen dituzten legeak bilatzean zetzan.
|
|
|
Zientzien batasuna lortzearren, beste zientzialari eta filosofoek fisiko/ psikiko (edo adimena/ gorputza) erlazioaren arazoa gainditu behar zutela uste zuen. Soilik Mach, alabaina, soilik bere Sentsazioen analisia izan zen sistema fenomenalista
|
berri
baten hasiera; sistema bat non munduaren objektuak, eta zientziarenak bereziki, elementu fenomenikoen gain osotuko liratekeen. Objektuak eraikitzeko oinarri hau, Machen ustez, subjektu batek, gizabanako batek esate baterako, hautematen dituen elementu sentikorrek osatzen dute.
|
|
|
fisika newtondarra, geometria euklidearra eta Aristotelesen logika. Baina aipaturiko ezagutza mailako iraultzek beren lorpen guztiei erantzun filosofikoa emango lieketen ikusmolde berrien beharra zeukaten, eta proiektu
|
berri
horrek soilik Vienako Zirkuluaren tesietan lortuko zuen gorpuztea, ordurako zaharkituta zegoen filosofia transzendentala alde batera utziz.
|
|
|
Logika
|
berria
logika tradizionala —aristotelearra— ordezkatzera zetorren, ezagutzaren diskurtsoak behar zituen zehaztasun formala, edukiaren aberastasuna eta erabilgarritasun teknikoa betetzeko gai ez zen azken horren ikusmolde metafisikoak arbuiatuz. Logika berria, batetik Fregeren logika sinbolikoa, eta bestetik Russell eta Whiteheaden Principia Mathematica rena() zen.
|
|
|
Logika berria logika tradizionala —aristotelearra— ordezkatzera zetorren, ezagutzaren diskurtsoak behar zituen zehaztasun formala, edukiaren aberastasuna eta erabilgarritasun teknikoa betetzeko gai ez zen azken horren ikusmolde metafisikoak arbuiatuz. Logika
|
berria
, batetik Fregeren logika sinbolikoa, eta bestetik Russell eta Whiteheaden Principia Mathematica rena() zen. Kontuan izan behar da, halere, autore hauen joera logizista honek beste bide batzuk irekiko zituela harrezkero:
|
|
|
Leibniz, De Morgan eta Boole22 matematikarien ideiei jarraituz, Fregek —baita Peanok eta Schroderrek ere— logika
|
berri
bat eraikitzeko lehen ahaleginari ekin zion. Lan hau Russellek eta Whiteheadek bukatu zuten aipaturiko Principia rekin.
|
|
|
Eta horretarako logika tradizionala baino zehaztasun eta zabaltasun gehiagoko sistema logikoa behar zen. Logika
|
berri
honen premiazko bilaketa Fregeren eta enparauen emaitzak lortu arte hedatu zen. Bere betebeharra, gainera, larriago bihurtu zen matematikan antinomia edo kontraesan garrantzitsu batzuk aurkitu eta gero, batez ere Russellen eskutik.
|
|
|
Arazo hauek ikusi baino lehenago, haatik, galdera bat agertzen zaigu nabarmen: zeintzuk dira logika
|
berriaren
ezaugarri bereziak hura hain eraginkorra izan dadin. Bada, batik bat, bere sinbolismoa; matematikak erabiltzen dituen formula sinbolikoak logikak ere antzera erabili ahal izatea, hain zuzen.
|
|
|
Bada, batik bat, bere sinbolismoa; matematikak erabiltzen dituen formula sinbolikoak logikak ere antzera erabili ahal izatea, hain zuzen. Zeren, batez ere, sinbolismoak bi abantaila nagusi eta
|
berri
zituen:
|
|
|
Hauetan ikus daitekeenez, Leibnizek, hogei urte bakarrik zituela, De arte combinatoria idazkian pentsamenduari kalkulu matematikoaren notazio eta erregelak esleitu nahi zizkion. Geroago, Mathesis universalis monografian, eta aurreko ideia bera hedatuz, matematikak zeukan zorroztasuna filosofian gura izan zuen barneratu, logika
|
berri
batez baliatuz. Tamalez, bere ustez, filosofoak ez ziren gai logika hori garatzeko, eta jarduera hori matematikarien esku utzi beharra zegoen.
|
|
|
Fregeren ustez, matematika logikatik ondoriozta zitekeen (logizismoa), baina hau erakusteko ez zen nahikoa hizkuntza naturala edo arrunta erabiltzea, zerbait sofistikatuagoa behar baitzuen. Logizismoaren tesi
|
berri
hau defendatzeko tresneria berri baten beharra zeukan, eta hau logika sinbolikoa izango zen. Hau guztia aurrera eramateko idatzi zuen aipatutako Kontzeptugrafia; bertan hizkuntza artifizial bat asmatu zuen, eduki kontzeptuala eta inferentzia erlazioak bakarrik kontuan hartuz.
|
|
|
Fregeren ustez, matematika logikatik ondoriozta zitekeen (logizismoa), baina hau erakusteko ez zen nahikoa hizkuntza naturala edo arrunta erabiltzea, zerbait sofistikatuagoa behar baitzuen. Logizismoaren tesi berri hau defendatzeko tresneria
|
berri
baten beharra zeukan, eta hau logika sinbolikoa izango zen. Hau guztia aurrera eramateko idatzi zuen aipatutako Kontzeptugrafia; bertan hizkuntza artifizial bat asmatu zuen, eduki kontzeptuala eta inferentzia erlazioak bakarrik kontuan hartuz.
|
|
|
Adibidez, esaten badugu bizkaitar oro euskalduna dela, eta euskaldun oro europarra dela, orduan bizkaitar oro europarra dela ondoriozta dezakegu. Argi dago honekin ez dugula errealitate
|
berririk
aurkitzen; baina hain begi bistakoa ez zen egia bat azaldu dugu. Eta adibidea leloa badirudi, zientzia edo matematikako argudio konplexuagoak har genitzake, tesi ezkutuak ez direla beti aurkitzeko hain errazak ikustearren.
|
|
|
Badaukagu, orduan, aitzakia bat proposizio analitikoak ezagutza mota
|
berri
bat ematen digutela esateko, alegia: alde batetik, erabilera linguistiko okerrak azalarazten laguntzen digute eta, bestetik, gure sinesmen eta baieztapenetan ezkutatzen diren inplikazio susmagaitzak jakinarazten dizkigute32.
|
|
|
esate baterako, Wittgensteinen idazkiaren gune ilun asko argitzeko balio zezakeelako, batik bat mundua eta proposizioa —pentsamendua— erlazionatzeko erabiltzen zituen tesi epistemologikoek —batez ere aipaturiko 2.222 eta 2.223— zalantza ugari aurkezten baitzituzten. Wittgensteinek Kanti emandako biraren bitartez —’zer ezagutu dezaket? ’ galdera kantiar nagusitik ‘zer esan dezaket? ’ galdera
|
berrirantz
etortzerakoan—, filosofia hizkuntzaren sareetan harrapatuta geratzen dela adierazten zigun austriarrak. Baina hau, Vienako zirkulukideentzat ez zegoen hain argi.
|
|
|
4.1 Egiaztagarritasuna eta filosofiaren eginkizun
|
berria
79
|
|
|
Eta hau ez da soilik zio historikoengatik garrantzitsua: kontuan hartzen badugu —zuzenki— vienarren positibismo logikoa filosofia analitiko
|
berriaren
iturri berezien arteko bat dela, Zirkuluaren filosofiaren berrinterpretazioak zerikusi handia du filosofia analitiko eta kontinentalaren arteko erlazioen auzian.
|
|
|
fisika eta matematika zaharkituekiko dependentzia estuegiarekin, alegia. Filosofiaren eginkizun
|
berria
egun, eta diziplina legez, zientziaren filosofia izenarekin ezagutzen duguna— fisika eta matematika modernoekin bat etorri lukeen ikusmolde berri baten garapenean zetzan.
|
|
|
fisika eta matematika zaharkituekiko dependentzia estuegiarekin, alegia. Filosofiaren eginkizun berria egun, eta diziplina legez, zientziaren filosofia izenarekin ezagutzen duguna— fisika eta matematika modernoekin bat etorri lukeen ikusmolde
|
berri
baten garapenean zetzan.
|
|
|
Vienarrentzat ere, jakina, nozio gakoa zen, baina ez bere zentzu kantiarrean. Horientzat tamalez, lehen aipaturiko Poincareren konbentzionalismoak argudio eszeptiko gogor bat zekarren geometria espazialaren objektibotasunaren aurka, Schlickek eta besteek aintzakotzat izan zutena, zientzia
|
berriaren
ikuspegi orokorra galtzeko prest ez bazeuden behintzat. Poincareren ustez, espazio baten egitura geometrikoa ez zen gauza ez objektiboa ezta determinatua ere.
|
|
|
Annalen der Philosophie ren bederatzigarren bolumena, harrezkero Vienako Zirkuluaren kezka filosofikoak argitaratuko zituen aldizkariaren izen
|
berriarekiko
lokarria izan zen. Erkenntnis [Ezagutza] izenaz berbataiatu zuten eta bere xede nagusia filosofian metodo zientifiko berria bultzatzea izango zen.
|
|
|
Annalen der Philosophie ren bederatzigarren bolumena, harrezkero Vienako Zirkuluaren kezka filosofikoak argitaratuko zituen aldizkariaren izen berriarekiko lokarria izan zen. Erkenntnis [Ezagutza] izenaz berbataiatu zuten eta bere xede nagusia filosofian metodo zientifiko
|
berria
bultzatzea izango zen. Hau betetzeko, aritmetikan egiten zen moduan, inferentziak jorratu behar ziren, hots, formulen gainean sorturiko inferentziak.
|
|
|
behin bakarrik aipatu zuen," Ezagutzaren oinarriei buruz" (1934) artikuluan, eta gainera gogor kritikatzeko. Tamalez, Schlicken jarrera honek arrasto hertsia markatu zuen vienarren tesien interpretazioan, non Neurathek ez zuen behar zukeen besteko garrantzirik izan orain dela gutxi arte, autore
|
berri
batzuek Zirkuluaren berrirakurketak egin dituzten arte, hain zuzen45.
|
|
|
Metafisikaren errefusatzea soilik ezaugarri negatibo bat da. Filosofia egiteko modu
|
berria
zientzien ikerkuntzak egiten duen lanarekin erlazionaturik sortu da, batik bat matematika eta fisikarenarekin. Honen ondorio bat, filosofian zihardutenak ikerketa zientifikoaren jarrera zorrotz eta arduratsura hurbiltzearena izan zen, filosofo tradizionalaren jarreraren aurka —zientzialariarena baino, poetarena gogoratzen duena—(...) Jarrera ahaidetasun hurbila sentitzen dugu egun bizitzaren esparruak desberdintzen dituen jarrera orokorrarekin —gure eginkizun filosofikoa horretan oinarritzen da—:
|