|
2008
|
|
|
1 Oteizak hainbat kollage eta marrazki egin zituen. Urte
|
askotan
, artistak horrela nahi izan zuelako ezkutuan egon ondoren, gaur egun Altzuzako Oteiza Fundazioan ikus daitezke. Kollage horiek elkarrizketa nabarmena mantentzen dute bere eskulturekin, batez ere 50eko hamarkadakoekin, bi espresio bideetan eraikitze prozedura bera antzeman daiteke eta.
|
|
|
13). Oteizari dagokionez ere, bere gogoetek sistema kontzeptual abstraktua baino gehiago, irudi sorta bat osatzen dute,
|
askotan
kontraesankorrak diren imajinak nolabaiteko sistema bakar batean elkartuz. Hainbatetan erabiltzen dituen kronlech edo hutsa ez dira kontzeptuak, baizik eta bere pentsaera martxan ipini eta mugimendu egoeran mantentzeko sortuak diren imajinak.
|
|
|
Horren erruduna liburuaren konposizio bera da: 3 atal handi ditu, eta atal bakoitza jatorri
|
askotako
idatziez osatzen da, gehienak 1959 eta 1962 urteen bitartean Irungo El Bidasoa aldizkarian argitaratuak5 Konposaketa hau linealtasuna apurtzeko nahiko ez balitz, Oteizak, liburuaren hasieran eta Julio Cortazarrek bere zenbait liburutan egiten duen bezala, liburuaren lau irakurketa mota proposatzen dizkigu, lau ibilbide ezberdin, irakurlearen interesen edo gogoen arabera (Oteiza, 2007a: 427) 6.
|
|
|
argitaratu zenetik hurrengo urteetan euskal gizartean eta kulturan zer gertatu zen ongi islatzen dute. Oteiza euskal kulturaren epizentroan kokatu zen, ekintza politiko eta kulturalak gauzatzeko orduan jarraitu beharreko gidari baten modura, eta bere presentzia hutsak, bere zalapartak, polemikak eta haserreak, bere lanaren ikerketa oztopatu izan dute urte
|
askotan
. Oteizari buruz hitz egitean ohikoa izan da mitifikazioa, baina ez ikerketa ezta hausnarketa ere.
|
|
|
11 Galdera hori erantzuteko orduan, Brancusi errumaniar artista handiaren kasua lagungarri suerta dakiguke: nahiz eta urte
|
askotan
Parisen bizi izan, beti bere, errumaniar nekazari, izaera defendatzen zuen.
|
|
|
Azken urteetan Latinoamerikako hainbat herrialdetako biztanleek aurkeztutako lan eta erresidentzia eskaeren inguruan lanean etengabe aritu izan dira espainiar auzitegiak. Horietako eskaera
|
askok
XIX. mendetik zetozen nazioarteko kooperazio eta adiskidetasun hitzarmenak zituzten oinarri. Hitzarmen horiek estatuek elkarrekiko hainbat eskubideren aurrezagutza zuten helburu, gehienetan eskubide horiek bertako herritarrekiko berdintasun mailan onartuz.
|
|
|
Esate baterako, formaltasun maila testuan zehar mantentzeko benetako arazoak dituzte gazteek argudiozko eskutitzetan, IDAZ 2 ariketan, nahiz euskaraz nahiz gaztelaniaz. Bestetik, hizkera informal samarra erabili du
|
askok
MINTZA 1 ariketan, bi hizkuntzetan hemen ere. Hirugarrenik, hartzailearekiko harremanak eskatzen zuen, usted?
|
|
|
Idatzizkoan, aldiz, batuaren aldeko apustua egin dute. Aipagarria da, ordea,
|
askotan
gipuzkeraren ezaugarriekin gertatzen den nahasketa. Hitanoa ikasle bakar batek erabili du, IDAZ 3 ariketan, hots, bere lagun minari zuzenduriko eskutitzean.
|
|
|
Atalak ezabatu eta lekuz aldatzen dituzte eta antolaketa ezaren poderioz, ideien hurrenkerak baino ez diren lan sintetikoegiak ekoitzi dituzte. Kasu
|
askotan
testu izaera ere ez diegu aitortzen lan batzuei.
|
|
|
Nabarmentzekoa da hiru ikasturte gehiagotan ingelesa ikasten aritutakoek, beste taldekoek baino emaitza okerragoak lortu dituztela. Hala ere, aldagai indibidualek pisu handia dute beste hizkuntzetako emaitzei begiratuz gero,
|
askotan
emaitza kaskarragoa lortzen baitute 5 urterekin hasitakoek. Ikus dezagun aldagai honen eragina gaitasun komunikatiboa osatzen duten gaitasun ezberdinetan:
|
|
|
Alegia, ingelesez egindako hiru ariketetan, MINTZA 3, MINTZA 4 eta IDAZ 4 deiturikoetan, 5 urterekin hasitakoek okerrago adierazi dituzte ariketen asmo komunikatiboak: MINTZA 3an talde honetako
|
askok
uko egiten diote argazkian agertzen diren pertsonen kokalekua deskribatzeari, adibidez; MINTZA 4an, etengabeko laguntza eskeek eta zuzentasun arazoek ekintza gaitasunaren ikuspegitik onargarriak ez diren testuak sorrarazten dituzte; IDAZ 4 ariketan ere gauza bera gertatzen da. Aldea, beraz, kontuan hartzeko modukoa da.
|
|
|
Aditz denboraren oinarria mantentzeko arazoak izan dituzte
|
askok
, gaztelaniaz euskaraz baino gehiago. Ingelesean akats hau asko gertatzen da, present simple eta past simple nahasian ematen baitituzte ikasle askok.
|
|
|
Aditz denboraren oinarria mantentzeko arazoak izan dituzte askok, gaztelaniaz euskaraz baino gehiago. Ingelesean akats hau asko gertatzen da, present simple eta past simple nahasian ematen baitituzte ikasle
|
askok
.
|
|
|
Modalizazioaren barruan, beharrizana neurririk gabe adierazi dute
|
askok
argudiozko ariketetan.
|
|
|
Emandako definizioan, jada, analisirako elementu eta informazio
|
asko
pilatzen zaizkigu, baina testuaren kapitulu honi izena ematen dion anbiguotasuna zer den errazago azaltzeko, horietariko hiru baino ez ditugu oinarritzat hartuko: –eragitea?,, erabaki hartzea?, eta, kudeaketa?.
|
|
|
2 Giza zientzietan kontzeptu
|
askoren
azalpen eta erabileran oinarrizko borroka semantiko ideologikoa gertatzea oso arrunta da. Hala gertatzen da parte hartzearen familia bereko hurrengo hitzekin:
|
|
|
gaur eguneko belaunaldien beharrak asetzen dituen garapena, etorkizuneko belaunaldiek euren behar propioak ase ditzaten baldintzatu barik. Definizioan parte hartzearen garrantzia zuzenean antzematen ez bada ere, garapen jasangarriaren inguruko nazioarteko hitzarmen
|
askotan
arreta eskaintzen zaio, bereziki ingurumenaren babesa inplikatzen duten helburuak lortzeko estrategiak inplementatzeko garrantzitsua delako hainbat puntu kritikotan pertsona eta talde ororen inplikazioa. Batetik ingurumenaren jasangarritasunak exijitzen dituen eraldaketengatik dator kezka, zeren egungo eredu nagusitik eredu jasangarri batera iragateak eraldaketa ekonomiko, politiko instituzional eta kultural handiak eragingo bailituzke eta, beraz, bide hori, botere publikoen eta gizartearen interes anitzen arteko birdoiketa etengabea eta ikasketa prozesu jarraitua izango litzateke, zeina aktore ezberdinen parte hartzearen bidez gauzatu ezean, ezinezkoa litzatekeen (Font eta Subirats, 2001).
|
|
|
Parte hartzearen zeinua eta izaera ebaluatzeko orduan, ohiko banaketa bat da ea parte hartzea beste helburu baterako bitarteko edo instrumentu huts gisa ulertzen dugun edo berezko helburutzat hartzen dugun. Lehenengo kasuan, parte hartzea teknika bat baino ez da beste
|
askoren artekoa
, hots, kasuaren arabera proiektu konkretu baten helburuak betetzeko eraginkorra izan badaiteke, hautatuko dugun bitarteko bat. Bigarren kasuan, parte hartzea garapen prozesuaren ezinbesteko partea da:
|
|
|
Bestetik, parte hartzea prozesu gisa ulertzea garrantzitsua da, eta, beraz, epe luzeko prozesu iteratibo gisa ulertu eta landu genuke jendearen inplikazioa. Giza eraldaketarako edozein saiakerak epe luzekoa izan behar du, eta irauteko modukoa ere, proiektu edo programa bateko ziklotik
|
askoz
harago. Prozesua etengabean birsaiatzen eta gainbegiratzen bada, jarrera horrek gaitasunak gehitzen eta kontu ematea errazten lagunduko du gainera.
|
|
|
Atal honetan mota
|
askotako
analisiak egiten dira, baina orain aspektu kritiko batzuk baino ez ditut azpimarratu nahi. Lehenik, giza talde baztertuen parte hartze eraldatzailea premiazkoa dela onartu behar da, beraiek izan behar dute prozesu horren hastapenen helburu nagusia, izaera holistikoa nolabait ahaztu barik.
|
|
|
Bigarren aspektu bat, barneraketa da, zentzu horretan zenbat eta jende gehiagok parte hartu hobe, edo zehatzago, zenbat eta gehiagok modu parekidean parte hartzeko aukera izan,
|
askoz
hobe. Izan ere, ezin dugu ahaztu, batetik, espazio batekiko mesfidantza dagoenean, autobazterketa, defentsarako eta eraldaketarako estrategia egokia izan daitekeela; eta, bestetik, akto publiko eta masiboek barne boterearen banaketak ezkutatzera jotzen dutela.
|
|
|
Orain artean aipatu diren eztabaida ildo ia guztiek parte hartze eredu trinko batera jotzen dute, eta hala ere funtsezkoa da gogoratzea ezen perspektiba eraldatzaileak parte hartze bera tresna gisa onartzen duela, eta orobat espazio desberdinetan estrategia ezberdinak zilegi direla onartzen duela, eta horrexegatik komeni da aztertzea parte hartzeak orokortu daitekeen mekanismo moduan duen bideragarritasuna. Gizarte konplexu batek oinarrizko behar material
|
asko
ditu, eta gerta liteke horiexek gehiengoaren parte hartze barneratzaile baten bitartez modurik eraginkorrenean ez betetzea. Zentzu horretan, Meadowcroft ek (2003) baieztatzen du parte hartze intentsiboena, zabalena, edo ugariena ez dela nahitaez parte hartzerik hoberena, eta zalantzan jartzen ditu horrelako ebaluazio batek ezkutatzen dituen dimentsio bakarreko balizkoak.
|
|
|
Hasteko, parte hartzearen izaera anbiguoari dagokion kezka bat azaltzen da testuan; izan ere, parte hartzeak ezarritako botereen eskupeko kooptaziorako zein gizarte eraldaketarako eta gizarte jabekuntza edo enpoderamendurako balio dezakeenez, tarteko egoera
|
asko
suertatu daitezke. Eredu eraldatzaile bat lortzeko lehenengo pausoa erreferente arauemaile eraldatzaile bat finkatzea litzateke, eta horretarako proposatzen da giza garapen, garapen jasangarri eta enpoderamenduaren teorien hainbat elementutan oinarritzea.
|
|
|
Baina efektu hori positiboa edo negatiboa izan daiteke, estimua edo arbuioa, atxikimendua edo mespretxua... Izen berberak ere modu
|
askotara
ulertu ahal dira; izan ere, izen baten balioa ezagutzeko zein gizarte eremutan, zein zentzu komunitatetan eta zein koderen arabera sortu den jakin behar dugu.
|
|
|
Belisana izen zelta da, haren kutsu arkaiko eta etnikoari esker balio sinboliko handia du. Baina, bistan da, Diana Lady Di haren izen ezaguna da eta bada ere izen arrunt
|
askoa
eta ondo hedatua. Hargatik, haren inpaktua hutsaren hurrengoa da.
|
|
|
Belisanaren kasua bestelakoa da, argi dago inpaktu handia duela, eta inpaktu hori nahita bilatua dela: jendea harrituko du eta,
|
askotan
ere, jakin mina piztuko: Zer da izen hori?
|
|
|
Auzi honetan, dena den, guztia ez da kantitatea: inpaktuaren tamaina edo indarra kodearen ondorioa da eta kode bakar bat ez, kode
|
asko
ditugu eta gainera elkar joka ari diren kodeak: batzuek besteek baino maila eta balio handiagoa dute gizartean (edo gizarte talde batentzat).
|
|
|
Kontsumoa zatikaturik dago: kontsumo eremu eta logika
|
asko
dugu. Are gehiago, izenak familia eta erlijio erakundeen mendeko, ekonomia orokor?
|
|
|
Trentoko Kontzilioak (XVI. mendean) euskal izenen erabilera arrunta eten zuen, umeak santu izenez bataiatu behar zirela agindu baitzuen. Horrela desagertu ziren Erdi Aroan erabat arrunt izandako izen
|
asko
: Gartzea, Eneko, Hobeko, Andere, eta abar.
|
|
|
Aranak eta haren eskolakoek asmatutako izen batzuk oso arrakastatsuak izan dira, beste asko, ordea, ez dira batere zabaldu. Hedatu direnek
|
askotan
kutsu aranatarra edo abertzalea galdu dute: Gorka, Iñaki, Edurne, Joseba, Gotzone...
|
|
|
Hartara bildu zituen Erdi Aroko agirietan topatu ahal izan zituen izen guzti guztiak, mitologian eta literaturan inoiz agertutako izen oro eta, zelan ez, Herrian zehar izan diren eta diren Andra Mari guztien izenak. Azken kasu horretan herri
|
askoren
izenak sartu zituen Satrustegik, Andra Mari famaturik edo bat ere ez zuten herriak izanik ere (ezagun da Ainhoa herriak ez duela izan izen bereko Andra Maririk, bai ostera herri gaineko muino batean dagoen Arantzazu izeneko ermitak, baina Satrustegik ez zuen arazorik izan Ainhoa proposatzeko eta izenak izugarrizko hedapena izan du harrezkero). Esan bezala, Satrustegiren lanak irauli egin zuen euskal izendegia eta handik geroko euskal izengintza osoa.
|
|
|
onartzen du, horrela onartu dira Lola, Sandra eta, substantzia eta autonomia? lortu duten beste izen
|
asko
.
|
|
|
AEBn, adibidez, oso ezagunak dira Alexis, Taylor, Lauren eta beste izen androgino asko. Baina, kasu
|
askotan
doinu aldaketaz markatzen dira gizonezko eta emakumezko aldaerak (Lieberson, Bauman & Dumais, 2000).
|
|
|
Elkarrizketatu dugun jende
|
askok
ez du ikusten izenetan genero bereizketa ezartzeko inongo behar praktikorik, ez, behinik behin, beste modu batez bete ezin den beharrik. Hala ere, asko izan dira haien ustetan inozoa den lege mugapen bati aurre egin behar izan diotenak.
|
|
|
Baina esan dugun bezala, erakunde aditu eta ofizialen erabakien aurka oldartu da jende asko, eta beste
|
askok
, oharkabean, erabilera, okerren, bidez higatu egin ditu erabaki horiek.
|
|
|
– Izen
|
asko
eta ziklo arinak: horrelako testuinguruan hautatzea zailago egiten da, gogoeta eta hausnarketa behar dira erabakitzeko eta ondorioz hautuak pertsonalagoak dira.
|
|
|
Jendarte tradizionaletan modernoetan baino leku gutxiago zuten estrategiek; haietan protokoloak ziren nagusi.
|
Askotan
, estrategien eta protokoloen arteko aldea gradu kontua baino ez da. Bai estrategietan, bai protokoloetan, leinu jatorra edo senitarte sare zabala eraikitzea funtsezkoa izan da.
|
|
|
Izendatze praktikak gauzei, lekuei eta pertsonei izena emateko jarduerak dira. Praktika horiek antropologian, soziologian edota hizkuntzalaritzan ikertu dira eta alderdi
|
askotatik
ikertu ere: nork ematen duen izena, nola, zein hizkuntzatan, eta abar.
|
|
|
Izen propioen esanahia, denotazioa eta konnotazioa barne, eztabaida
|
askoren
gaia izan da hizkuntzalaritzan eta semiotikan. John Stuart Mill-ek esan zuen hizkuntza eta kultura gehienetan izenek ez dutela zentzurik, ezta konnotaziorik ere, denotazioa baino ez dutela.
|
|
|
Hala ere, adierazle izateko gai den materia gordin bat topatu ahal dugu: edozeri esanarazi ahal diogu nahi duguna, edozer, izan daiteke, esaterako/ Alaitz/ zeinu tipoaren agerpena eta alea(
|
askotan
ahazten dugu, esaterako ahozkoaren eta idatzizkoaren artean dagoen lotura konbentzio hutsa dela).
|
|
|
duten eragileak baino ez dira: hautatzeko irizpide zenbait, gustu zenbait, nahi eta zaletasun zenbait dituzten eragileak dira, haien arabera beren burua gidatzen dute,
|
askotan
kausak eta arrazoi, egituratzaileak, zeintzuk diren jakin barik, baina jendarteko jokorako sen praktikoa ondo barneraturik.
|
|
|
batzuk uztartzen dituzten izen konposatu berriak, nolabaiteko izen mestizoak edo hibridoak.
|
Askotan
guraso eta haurren kultur askotasunaren ondorioak dira (jatorri ezberdineko bikotekideak edo adopzio kasuak): John Ander, Lander Fernando, Ashley Naiara, Emily Ainara, Laia Lin...
|
|
|
izen bikoitz edo hirukoitzak murriztu dira oso, izen laburrak eta ozenak nahiago ditugu nonbait, bokal talde batzuk nonahi agertzen dira (adibidez,/ ai/ izen andana ikaragarrian topatuko dugu: Haizea, Araitz, Unai, Maider, Alaitz eta abar euskal jatorriko izenetan; Haimar, Sarai, Yeray, eta beste
|
asko
erdal jatorrikoetan;/ ier/ edo/ er/ taldeak arrakasta handia du bukaera gisa: Asier, Xabier, Oier, Iker, Maider, Ander...) Bestalde, Amaia eta Aitor izen literario eta aitzindarien arrakasta ama eta aita hitzekin duten antzari zor dakioke.
|
|
|
Baina zer nolako agenteaz ari gara? Jendartean ohi denez, izaera
|
askotako
indarrak bildu egiten dira ekintza ildo batera, bat egite horri, subjektu tasuna, egotziz (zerbait edo norbait dela egotziz) agente izatea onartzen zaio, handik gero ekintza ildo horretan ari direnek esan dezakete:
|
|
|
Egia esan, gizarte eragin oro psikologizatu egin da, eragin iturriak asko ugaldu direlako. Horrexegatik ere, hau da, ekintza erregimen
|
asko
dugulako, izena hautatzea pertsonalagoa, subjektiboagoa eta hurbilagoa da (Dupâquer, 1980: 14).
|
|
|
sortzen den berezko erresistentzia azpimarratu nahi izan zuen. Arte horiek ez dute mintzaira propiorik, ezin dute euren buruaren konturik eman eta ez dira gai gogoeta eta berbaldi propioa egiteko, baina arte horiek dira eguneroko bizitzaren jakintza, eta bizimodu arruntean modu
|
askotara
agertzen dira trebetasun praktiko horiek. Haietan ikusten du De Certeau k, erresistentziaren erregimena?:
|
|
|
Ekintzaren diskurtso gabeko barren horretan erakundeen botereari aurre egiten ikasten da. Gogora dezagun, maila hori, jendarteko harreman maila guziak bezala, etengabeko tour de force
|
askoren bidez
instituitzen dela, horien kontra mugitzean sortzen da, erresistentzia arrunta? (Dobré, 2002).
|
|
|
Erresistentzia arrunt hori bizitza arruntari darion erresistentzia da: antolatu gabeko ekintza pertsonal ezberdin
|
askoren
multzo heterogeneoak. Ahalegin horiek, merkataritzasistemak?
|
|
|
Baina esan dugun bezala, erakunde aditu eta ofizialen erabakien aurka oldartu da jende
|
asko
, eta beste askok, oharkabean, erabilera, okerren, bidez higatu egin ditu erabaki horiek.
|
|
|
Izenek garaikidetza zentzua eman eta belaunaldien joan etorria adierazten digute. Izenak, arrazoi soziopolitiko eta kultural
|
askorengatik
, erabili eta ahaztu egiten dira: legeak aldatzen direlako, izen batzuek identitate zama gehiegi hartzen dutelako, edo estereotipo negatibo bati lotuegi geratzen direlako (izen nazionalistak, anarkistak, ordenako jendearenak, biblikoak, behe klasekoak, baserritarrenak...), modernizazioarekin eta sekularizazioarekin batera izen berriak hedatzen direlako, masa hedabideek eta masa kontsumoko kulturgintzak izen kontsumigarri berriak dakartzatelako, globalizazioaren akulturazio eta hibridazio prozesuek izen sorta berriak ezartzen dituztelako...
|
|
|
Horrelako ekonomia batek kontuan hartu behar ditu jendarteko balio mota guztiak, ez soilik balio ekonomikoa. Praktiken logika, bistan da, ez da bakarrik logika ekonomikoa, alderantziz, diskurtso eta ekintza eremu bereiziak atontzen dituzten logika
|
asko
ditugu. Logika horiek ezartzen dute eremu bakoitzean zerk duen balio, zer den kapitala eta zer ez.
|
|
|
Gaur eguneko lehiaketa eta zozketa
|
askotan
sakeleko telefonoaren bidezko parte hartzea eskaintzen da. Gutxika, mailekin batera, gailentzen
|
|
|
Aurrerantzean, teknologiak eragindako testuinguru berrien sorrerarekin, irrati programazioa entzuleriaren ezagutza zabal eta igorlearen eta entzulearen arteko parte hartze komunikatibo eta interaktibo bati lotua geratuko da. Keith (2001) eta beste
|
askok
hala ikusten dute igorleen eta entzuleen arteko elkarrizketan oinarritu baita tradizionalki irratia. Hala zioen joan den mendeko 30eko hamarkadaren bueltan Bertolt Brecht antzerkigile eta olerkari alemaniarrak, zeinaren ustez irratiaren xedea eta beronen arrakasta komunikazio sistema publikoa den heinean igorleen eta entzuleen arteko erdizkako lanean egon behar zen.
|
|
|
Lehen kuku horretatik aurrera, ikusiko dugunez, tantaka tantaka agerpen jarraitua du gure protagonistak; areago, agerpen hori guztiz nabarmena suertatzen da sarri
|
askotan
.
|
|
|
1 Eskerrik beroenak Olaso Dorrea Fundazioari Lacomberen biblioteka kontsultatzeko eskuzabaltasunagatik, eta bai Euskaltzaindiko Azkue Bibliotekari ere. Halaber, zorretan nago ondoko lagunekin eskaini dizkidaten era
|
askotako
laguntzengatik: Ander Altuna, Xabier Altzibar, Xipri Arbelbide, Karmele Artetxe, Janbattit Dirassar, Pruden Gartzia, Jenofa Hourcade, Nekane Intxaurtza, Jazinto Iturbe, Jurgi Kintana, Josu Landa, Txema Larrea, Ainize Madariaga, Céline Mounole HiriartUrruti, Maitena Soubelet eta Piarres Xarriton.
|
|
|
Batek gaizkiaren herra, bertzeak gaixtaginena. Buruz, amarruz eta
|
askoz
, biga ziren; eta bizkitartean...
|
|
|
«euskarófilo entusiasta amante de su país», «el doctor Goyeneche es en la costa francesa del Cantábrico la encarnación del vasquismo» eta abar. La Vasconiako artikulutik gorazarrezko beste aipu
|
asko
ekar bagenitzake ere, soilik bi aldatuko ditut hona, eta hori azpimarratzeko Albert Goienetxe jaun medikua gizon moderno eta kosmopolita izan ei zela, besteak beste. Batetik, artikuluaren hasieran ia, ondokoa irakur daiteke:
|
|
|
Albert Goienetxe medikuari buruz han eta hemen argitaratuta dauden datu guztiak bildu eta gero ere, haren gainean beste gauza
|
asko
ezagutzeko gogoz gelditzen zara, esate baterako, medikuntza non ikasi zuen, edota seme alabarik eduki ote zuen.
|
|
|
«Badugu uste, bai mintzatu direnen, bai eta mintzatu beharrak ichilik egon diren guzien solasak elgarretarat bildurik agertuko direla sarrichago liburu eder batean». Izatez, iragarritako liburu hori 1899 urtean argitaratu zen azkenean, eta oraintsu berrargitaratu da(
|
Askoren artean
, 1899). Oso liburu mardula da eta nahi beste argibide dakar egun horietako giro eta ekitaldiez.
|
|
|
Izan ere, David medikuak opari bi egin zizkion Goienetxe bere adiskideari tradizioaren jaietarako, batetik, aipatu martxa, eta bestetik, artzainek kaioletan gazta egiteko erabiltzen zituzten kaikuen bilduma oparoa (bildumaren argazkia ikusteko: (
|
Askoren artean
, 1899: 47).
|
|
|
|
Askoren artean
(1899): La tradition au Pays Basque:
|
|
|
Non eta nola bada gure haurrek ikhasten dute laborantza? Aita amen ganik, haukiek ongi balin badakite ongi; gaizki ikhusten badute berritz gaizki;
|
askotan
gusturik gabe, ez dakitelarik eian hobekiago egin diteken. Guk nahi ginduke laborari haurrek eta bereziki laborantzatik beren bizia atheratu behar dutenek haur haurretik eta printzipioz eskoletan ikhas balezate laborantza.
|
|
|
prozesu horiei esker, enpresek balioa sortu eta eransteko faktoretzat darabilte ezagutza. Ezagutzaren kudeaketa, hortaz, datuak bildu eta manipulatze hutsetik
|
askoz
harago doa. Ezagutzaren kudeaketan txertatuta dauden oinarrizko prozesuak honako hauek dira:
|
|
|
Premiazkoa da ongi argitzea ezagutza esplizituaren eta tazituaren arteko ezberdintsuna. Gutako gehienok
|
askoz
gehiago dakigu, jakin, transmititu ahal duguna baino. Ezagutza esplizitua dugu pertsona batek beste bati erraz samar adieraz diezaiokeen ezagutza, dela aurkezpenen bidez, dela agirien bidez, etab. Horren osagaiak, funtsean, ezagutza teknikoak dira, baita zenbait abilezia/ trebetasun eta jarrera gutxi batzuk ere.
|
|
|
Organigramako laukitxoek eta geziek zorrotz erakusten dute nor komunika litekeen norekin eta nola (zein ordena hierarkikori jarraituz). Horregatik, gaizki ikusia (eta sarri
|
askotan
debekatua) dago bilera formaletatik kanpo hitz egitea, norberarena ez den sail bati buruz iritzia ematea, hierarkiak ezarritako komunikazio bideak zorrozki ez erabiltzea (hots, pertsonak, puenteatzea?), etab. Horrela, komunikazioaren kontrol zorrotzaren bidez, hierarkiaren funtzionamendua babestu eta bermatu nahi da.
|
|
|
Gaur egungo garai zurrunbilotsuan, zuzendari
|
askok
–desordena, dakusate nonahi eta, horrela, uste dute kontrola areagotzea dela irtenbide eraginkorrena.
|
|
|
3 Aktibo ukiezinak (Kapital Intelektuala eta Kapital Emozionala) imitatzea edo kopiatzea oso zaila da, eta horrek abantaila konpetitibo handia dakar; baina aktibook kudeatzeak ere baditu bi oztopo edo zailtasun: a) aktibo ukiezinak sortu, heldu eta fruituak emateko beharrezkoa den denbora
|
askoz
luzeagoa da aktibo ukigarriena baino (motelago eratu eta metatzen baitira, eta ez dutelako berehalako etekinik eman ohi); eta b) enpresetako zuzendariak ez daude aktibo ukiezinak kudeatu eta gidatzen ohituta (ez dute esperientziarik, ezta beharrezko ezagutza eta abileziarik ere).
|
|
|
Bigarren arazoa ez da hain agerikoa, ez da horren begi bistakoa: aktibo ukiezinek, aktibo ukigarrien aldean, heltzeko epealdi eta jaiotzeko ziklo
|
askoz
luzeagoa dute, hots, aktibo ukiezinetan egindako inbertsioak luze jotzen du errentagarri izan arte (kapital ukiezina nekez, kostata, motel eratu eta metatzen da, eta ez du berehalako etekinik eman ohi).
|
|
|
Aipatu arazook enpresa
|
askorentzat
oztopo itzelak izango dira etorkizunean: tranpa hagitz arriskutsua, haiek saihestu eta gainditu ezean.
|
|
|
Zuzendari horiek, Albizu eta Olazaran (2003) irakasleek nabarmendu bezala, inguruan gero eta eskari zorrotzagoak dituzte (eskari tekniko, ekonomiko eta sozialak) eta, ondorioz, aldaketa eta bereizketa prozesu etengabeetan murgilduta ibiltzen dira. Esan bezala, enpresa kudeaketarako tresnak eta ideiak zuzendarientzako egiten dira, eta, gogoratu zuzendari
|
askok
ez dutela trebakuntza espezifikorik enpresen zuzendaritzan eta kudeaketan. Horregatik, eguneroko lanerako kudeaketa tresnak eta ideiak behar dituzte, oso garrantzitsuak izan baitaitezke zuzendaritza eraginkorragoa eta lehiatzeko ahalmen handiagoa izan ditzaten.
|
|
|
Horregatik, eguneroko lanerako kudeaketa tresnak eta ideiak behar dituzte, oso garrantzitsuak izan baitaitezke zuzendaritza eraginkorragoa eta lehiatzeko ahalmen handiagoa izan ditzaten. Ordea, kudeaketarako jakintza sortzaile nagusiek kudeaketa kontzeptu berriak sortzeko eta saltzeko dauzkaten interes komertzialak edo legitimitate kognitibo eta soziala direla-eta,
|
askotan
, Albizu eta Olazaranek dioten bezala, «agintzak eta errealitatea ez datoz bat, ezta ideien formulazio orokorra eta enpresa eta erakundeetan egiten den benetako ezarpena» (Albizu eta Olazaran, 2003). Gai hori ikertzen dutenen arabera, enpresek modei jarraitzen diete, batetik, egindako akatsak eta izandako frustrazioak gainditzeko premiagatik; eta bestetik, itxura berritzaile eta originala edukitzeagatik.
|
|
|
Esan bezala, laurogeita hamarreko hamarkadan AEBko akademia alorreko eta negozio aldizkarietako kritikek egindako publizitate negatiboaren ondorioz, herrialde horretako enpresa
|
askok
zalantzan jarri zuten erabateko kalitate kudeaketak antolaketa hobetzen zuela. Gauzak horrela, laurogeita hamarreko hamarkadaren bukaeran Fortune aldizkarian argitaratutako txosten batean arabera, erabateko kalitate kudeaketa zuzendarien kudeaketa jarduera gogokoenen zerrendan hamargarren zegoen 1997an.
|
|
|
Hala ere, begien bistakoa da zikloek eragina dutela agente
|
askoren gainean
. Gainera, kasu askotan, ezarpen prozesuen ahuleziak egiten du paradigmak aurrera eta hobera egitearen kontra.
|
|
|
Hala ere, begien bistakoa da zikloek eragina dutela agente askoren gainean. Gainera, kasu
|
askotan
, ezarpen prozesuen ahuleziak egiten du paradigmak aurrera eta hobera egitearen kontra. Erabateko kalitate kudeaketa enpresen arazo guztiak konpontzeko edabe mirarizko gisa aurkeztu zuten eta horrek itxaropen handia sortu zuen; iguripen asko, ordea, zapuztu egingo ziren seguru asko.
|
|
|
Gainera, kasu askotan, ezarpen prozesuen ahuleziak egiten du paradigmak aurrera eta hobera egitearen kontra. Erabateko kalitate kudeaketa enpresen arazo guztiak konpontzeko edabe mirarizko gisa aurkeztu zuten eta horrek itxaropen handia sortu zuen; iguripen
|
asko
, ordea, zapuztu egingo ziren seguru asko. Nabarmendu beharra dago, gainera, ezarpen prozesu horiek huts hutsean helburu bihurtzeko arriskua.
|
|
|
Vargas-en ustez, Isaac Puenteko anarkistek 100 hildako inguru izan zituzten Albertiako maldetan, horietako asko preso hartu ondoren afusilatuak (Vargas Alonso, 1996). Eusko Indarra batailoiak ere hildako
|
asko
izan zituen. Preso errepublikarrak Gasteizera eraman zituzten eta zezen plazan konzentratu oso egoera larrian, janik gabe (Saenz Del Castillo, 2005:
|
|
|
21 Nafarrete galtzeak polemika berri bat sortu zuen, nahiz eta gerran zehar izandako beste
|
askoren
moduan, ixilean gorde. Gordexola batailoiko konpainia bat Nafarretera heldu zenean, Jakakortaxarena apaizak inguruko tontor bat hartzeko esan zien.
|
|
|
235 lagun geratzen zaizkigu. Non hil ziren argitzen ez bada ere, (Urduñan hildako soldadu baten kasuan bakarrik aipatzen da non hil zen), logikoa da pentsatzea Legutio inguruan hil zirela; 29 marokoarrez gain29,
|
askoren
kasuan gainera, Flandes, España, San Marcial edota Bailén taldeetakoak zirela zehazten baitu liburuak. Gasteizko Seminarioan instalatutako odol ospitaleak, bestetik, gainezka egin zuen (urtarrilean zenbait zauritu hil egin ziren) eta autoritate militarrek instalazioen ahalmena handitzea eskatu zuten eta 1.200 ohe ezartzera heldu ziren (Saenz Del Castillo, 2005:
|
|
|
ez zuen lagundu Euskal Arma daren eraginkortasunean. Zer esan arma
|
askoren
kalitate kaskarrari buruz? 38 Borroken deskribapenek disparatu ezin zuten metrailadore edota kanoiei buruzko aipamen ugari dituzte, baita tiroen norabidea neurtzeko tresnarik ez zuten morteroen ingurukoak. Munizioa ez zen izan hasieran, beste une batzuetan bezala, arazoa Legutioko erasotzaileentzat; bai, ordea, defendatzaileentzat zenbait momentutan.
|
|
|
Dena den, neurririk gabeko erabiltzeak munizioaren urritasuna ekarri zien hirugarren egunetik aurrera errepublikazaleei. Zaurituen zainketari dagokionez, Ubideako gaixoen ospitaleak ez zuen higiene baldintza egokirik39, Urkiola eta Otxandioko ospitaleek ezin izan zituzten zauritu guztiak hartu, eta
|
askok
Zornotzara edo Durangora joan behar izan zuten sendatzera40.
|
|
|
37 Erasoaldiaren egunetan izandako arazoez gain, kexa
|
asko
egon ziren batailoiek ez zutelako janari nahiko jasotzen, horrek, hotzarekin batera, moralarentzat dituen ondorioekin (Seidman, 2002: 131). Banatutako estalkiak zuriak edo grisak ziren, kamuflaje gutxikoak eta gudariek ez zuten tresna egokirik lubakiak egiteko edota zuhaitzak botatzeko (Pujana, 1991:
|
|
|
Armada Errepublikazalearen zaletasun taktikoek ere ez zuten
|
askorik
lagundu. Izan ere, Legutioz gain, errepublizaleek zenbait porrot izan zituzten ondo babestutako hiriguneak hartzen saiatu zirenean.
|
|
|
Arrakasten artean 1937ko abuztuan Aragoiko frontean hasitako erasoaldia dugu: bertan borroka
|
askoren ondoren
, Belchite herria hartu zen. Hantxe mantendu ziren harik eta 1938ko martxoaren 10ean marokoar tropek berreskuratu zuten arte (De Diego, 1939), baina herria hartzen pasatutako denbora eta gastatutako indarrek kalte handia eragin zion Armada Errepublikazaleari.
|
|
|
Euskal Armadaren diziplina maila urria hizpide izan zen, hain zuzen, Legutioko porrota zela-eta. Kritikak azaldu aurretik, bidezkoa da gogoraraztea gudari eta milizianoek nahiko diziplina maila altua erakutsi zutela, baja
|
asko
izan arren, borrokan jarraitu zutelako, ihesari eman gabe, kasu gutxi batzuetan salbu. Baina, oro har, ofizial eta sarjentu boluntarioak ez ziren gai diziplina errespetatzeko, ezta betearazteko ere.
|
|
|
Horrela, zenbait batailoik ukatu egin zioten mandoari aginduak emateko ahalmena, bereziki nazionalen erasoaren arriskua antzematen zenean. Isaac Puente batailoiko kideek, adibidez, gogor borrokatu zuten Albertian (hildako
|
asko
utziz bertan), baina atsedena hartu ondoren, ez zuten bete nahi izan berriro armak hartzeko jasotako deia eta Kode Militarraren ezarpenaren mehatxua behar izan zen koartelean aurkezteko (Blasco, 1983: 37 eta Vargas Alonso, 1996:
|
|
|
138). Kontuan izan behar da, gainera, Espainiako derrigorrezko soldaduska sistemak salbuespen
|
asko
zituela eta gutxi zirela soldaduskara joan eta bertan 12 hilabeteko instrukzio epea osorik egiten zuten kintoak (Duval, 1938: 58).
|
|
|
58). Behe mailako ofizial eta ofizialorde
|
askok
inongo prestakuntza militarrik ez izatea, eta talde horiek dira, hain zuzen, armada ororen bizkarrezurra, ere horren ondorio zen. Espainiako kuota sistemak (ordaintzea soldaduska laburra egiteko) eragotzi egiten zuen klase ertaineko gazteak konplementoko ofizial eta ofizialorde izatea (Beldarrain dugu salbuespen eskasetako bat).
|
|
|
Michael Seidman izan da armada errepublikazaleko kide
|
askoren
borrokarako kemen falta nabarmendu duen egilea. Horren ustez, 1936ko uztailean altxamenduari aurre egin zioten ezkerreko militanteen ausardiak ezkutatu egin du gizartearen gehiengoak erakutsitako epeltasuna.
|
|
|
Horren ustez, 1936ko uztailean altxamenduari aurre egin zioten ezkerreko militanteen ausardiak ezkutatu egin du gizartearen gehiengoak erakutsitako epeltasuna. Boluntario
|
asko
, gainera, Errepublikako Gobernuak ordaintzen zituen 10 pezeten atzetik joan ziren borrokatzera. Derrigorrezko soldadutzak Armada Herrikoiaren giza hutsuneak bete baldin bazituen ere, maiz, arazo berriak sortu zituen; batetik, soldadu ugari desertatzen saiatzen zelako, bestetik, beren burua zauritzen zutelako.
|
|
|
Beste batzuek ez zuten borrokatu nahi, eta beste aldeko soldaduekin hitzarmenak lortzen zituzten ahalik eta kalte gutxien egiteko elkarri. Euskal Herrian ez dugu anaitasun kasu
|
asko
ezagutzen, baina
|
|
|
129). Vargas-ek lan horretan aipatzen duenez, batailoi
|
askok
, ideologia desberdinekoak, osaketa bikoitza zuten. «núcleo de voluntarios y movilizados».
|
|
|
46), Ipar Armadako hiru eskualdeen (Asturias, Santander, Euskadi) arteko koordinazio falta eta mesfidantza erakutsiz. Erreserba faltak, Ciutat ek berak aurreikusi behar zuen faktorea, ondo azaldu zituen erasoaldiak arrakasta izateko zituen hutsuneak, ezinezkoa zelako Gasteiz hartzea hain soldadu gutxirekin53 Legution bertan, euskal batailoiek (atseden hartzeko gauez erretiratu ostean) hurrengo egunean berriro erasora jo behar zuten morala galdutako soldaduekin,
|
askotan
, ezagutzen ez zuten beste toki batean. Frankistak, aldiz, gai izan ziren tropa berriak ekartzeko eta, asko izan ez arren, funtsezkoak izan ziren defendatzaileen morala indartzeko eta erasotzaileena hondatzeko.
|
|
|
Egoerak aldaketa handia ezagutu zuen, euskal gudarien eta milizianoen artean adore falta hasi baitzen nabarmentzen, desmoralizazioaren ondorioz. Izan ere, Jaurlaritzaren tropak
|
askoz
gehiago izan arren, ez zuten lortu Legutio hartzea, eta Alonso Vega-ren ekintza kontraeraso orokor baten atari moduan hartu zuten, Legutiorekin harremanak berrezartzeko saioa baino ez zenean. Horren guztiaren ondorioz, koordinazio arazoak areagotu egin ziren.
|
|
|
Horiei esker, hobeto ezagutzen hasi gara 1936ko Espainiako Gerra Zibilaren atal ugari. Dena den, lan berri horiek, badute, nire ustez, gabezia bat; hots, datu berri
|
asko
eskuratu arren ez dira behar beste jorratu, eta bereziki, ez da nahiko ahalegin egin inguruarekin konparatzeko. Gabezia horrek, hain zuzen, eraman nau lan hau idaztera, ez hainbeste datu berriak ekartzeko asmotan, badakit hainbat agiritegi begiratu gabe utzi ditudala eta ez dut landu ahozko historia; baizik eta ditugun datuak hobeto ulertzen lagunduko digula uste dudalako.
|
|
|
6 Abenduaren 3ko, hots, Legutioko erasoa hasi ondoren, Jaurlaritzaren Idazkaritza Orokorraren txosten berezi baten arabera, Gipuzkoako frankistek ez zuten atzeguardia babesteko neurri berezirik, ez zegoen lubakirik eta gutxi ziren barrikadak. Herritar
|
asko
tropa errepublikazaleak noiz helduko desiatzen omen zeuden, frankisten morala asko jaitsi baitzen Bizkaiak eta Madrilek erakutsitako erresistentziari esker. Abertzaletasunaren Agiritegia.
|
|
|
Lana egiteko, erabilitako bibliografiaz eta agiriez gain, garrantzi berezia izan du Internetek, Gerra Zibilaren gaiak lagun
|
asko
erakartzen baititu. Bi dira arreta merezi duten eztabaida zerrendak:
|
|
|
Bestetik, etxebizitzen sustapen publikorako lurzorua antolatzeko LAPn, biztanle
|
askoko
nukleoetan alokairuaren aldeko ekimenak eta (behar dutenetan) birmoldakuntza jarduerak lehenetsi dira esku hartzeko irizpide gisa. Era berean, gutxiago garatutako eremuetan eta harrera ahalmen handiagoa dutenetan, saltzeko etxebizitza berri gehiago eraikitzea eta lurzoru berria kalifikatzeko proposamenak lehenestea proposatzen da13 Hau da, eraikuntza berria eta lurzoruaren kalifikazioa gutxien garatuta edo hedatuta dauden eremuetara eraman nahi da.
|
|
|
Gainera, hazkunde garaietan izandako hiriaren hedapenak hiriaren erdian kokatu zituen lurzoru horiek. Horrela, bat batean, industria birmoldaketan liberatutako hainbeste eta hainbeste hektarea industrial ohik aukera berri
|
asko
eskaintzen zizkioten hiriari.
|
|
|
Horrela, brownfields edo lurzoru marroi
|
asko
egon da eta dago oraindik ere Bilbo Handian, industria birmoldaketaren ostean libratutako azaleretan. Baina, orain artean etxebizitzetarako erabilerak ez diren lehentasunak izan dira gehienbat halakoetan, eta bitartean, Bilbok handitzen segitu du bere periferian, eraikuntza berriaren eskutik.
|
|
|
18 Hain zuzen ere, baldintza txarretan zeuden eraikinak bota ostean, bertan bizi ziren familia
|
asko
Miribila auzora eraman dituzte, Bilbao la Viejatik gora, babestutako etxebizitzak eraikitzen ari diren auzune berri horretara alegia.
|