|
2000
|
|
|
Lankide baino
|
askoz
lehenago maisu izan nuen, baina ikasleontzat, irakaslea ezezik, laguna zen. Gogoan dut OHOko 8 maila bukatu ostean kurtso amaierako bidaia antolatu genuela.
|
|
|
Honen guztionen isla oraintsura arte izan dugu irakaskuntza ofizialean ere, espainol konkistatzaileek Amerikan zapalduriko herri autoktonoei" nuestra lengua" irakasten zietelako, poz pozik agertuz, horrekin ezkutatu nahirik, antza, aztekek, maiek edo inkek, europar jendeekin harremanik izan baino
|
askoz
lehenago, ezin hobeki zekitela mintzatzen, eta kultura original eta zibilizazio miresgarria garatuak zituztela, zeinek bere hizkuntzan adieraziak.
|
|
2001
|
|
|
Beste kulturen aipamenak egiteagatik, Txinan perfumeak eta gorputz olioak K. a. 300 urte inguruan ezagunak zirela esan ohi da, eta segur asko data hori baino
|
askoz
lehenago ere izan zitezkeen ezagunak. Japoniara K. ondorengo 538 urtean pasatu omen zen batez ere intsentsuaren erreketa.
|
|
|
Karabanak trantsizio trenbidea 1903an jarri ziren martxan, eta, horri esker, Txinako teak astebetean iritsi ziren Errusiara. Britainiar batzuek (errege erreginak, aristokratak eta merkatariak) jada entzun zuten tea, edo, agian, Londresen 1658an agertu zen lehen data dokumentatua baino
|
askoz
lehenago probatu zuten. Thomas Garraway, Londresko Cityko denda baten jabe den merkataria, izan zen lehena enkantean saltzeko produktu berria iragartzen.
|
|
|
Izan ere, egungo eredu klimatiko arrakastatsuek aurresan dezakete kanpoko eraginpeko epe luzeko batez besteko klimaren erantzuna, adibidez, berotegi efektuko gas kontzentrazioen aldaketek sor ditzaketenak. Suposatzen da ere" El Niño" bezalako egoerak
|
askoz
lehenago, urteetako mailetan, aurresango direla etorkizunean.
|
|
2002
|
|
|
Pertsuasioak historia zaharrean dauzka bere sustraiak erroturik. Masa hedabideen garaia baino
|
askoz
lehenago, Grezia klasikoaren garaian, esate baterako, erretorika terminoa erabiltzen zen, jendearen konportamoldea bideratu gura zuen lengoaiaren erabilpen zehatza izendatzeko.
|
|
|
Garai hartan Palatium mendian gure jai Lupercal hau ospatzen omen zen eta Pallanteum Arkadiako hiriarengatik deitzen ei zen mendia Pallantium, eta gero Pallatium. Arkadiarren herrikoa zen Evandrok, denbora
|
asko
lehenago leku honen jabe izan zenak, eratu omen zuen han Arkadiatik ekarritako ospakizun hura: gazte biluziek korrika egiten zuten jolas eta olgetekin Pan Lizeori, gero erromatarrek Inuus deitu zutenari gur eginez.
|
|
|
Gauzak aldatu egin dira joan den urtean Anthea Boylston paleontologoak eta Bradfordeko Unibertsitate britainiarreko kolaboratzaileek egindako azterketatik. Ingalaterrako ipar ekialdean izurrite txiki bat dagoela frogatu dute, Kolonbiako bidaia baino
|
askoz
lehenago gertatu zena. Zientzialari horiek 1319 eta 1539 artean erabili zen hilerri bateko 245 eskeleto aztertu zituzten.
|
|
|
Astarloatik eta Ezkurditik zuzen joanez gero,
|
askoz
lehenago helduko zela jakin arren, elizari bizkar eman, eta Ospitaleko aldapan gora abiatu zen, hirigunetik kanpo aldera. Ohiko zirkuitutik barik auzoetatik ibiliz, bide luzeagoa, bai, baina ezagunik aurkitzeko peril txikiagoan egongo zela deliberatu zuen.
|
|
|
1813an, hogei urte eta gehiagotan eginahalean aritu ondoren, Londresen espetxe Panoptiko bat eraikitzeko planak alde batera utzi behar izan zituen, azkenean, Jeremy Benthamek4 Panoptikoaren kontzeptua, hala eta guztiz ere, urte
|
asko
lehenago eta handik ehunka miliatara sortu zen, Kritxev en, Errusian. Jeremy Benthamen anaia Samuel 1780an joan zen Errusiara, eta urte askotan Potemkin Printzearentzat egin zuen lan, Katalina Handiaren begiko zenarentzat.
|
|
2003
|
|
|
Geroztik urtez urte antolatu diren hogeita lau herri krosetan egindako ibilbidearen berri ematen du, argazki gogoangarriz lagundurik. Baina korrikarako zaletasuna ez zen 1979an hasi Zestoan,
|
askoz
lehenago baizik, 1930eko hamarkadan hain sonatua izan zen «Aizarnako Txikia» bezalakoak dira lekuko. Eta haien guztien inguruan ere mintzo da liburua, «Mende bateko zestoar korrikalariak» atalean.
|
|
|
Beranduan argitaratuak dira, idazlearen zahartzaroan, ondoko elaberri itzulpen biak, baina
|
askoz
lehenago onduak, itxura guztien arabera. Idaztankera berbera dute ondorengo itzulpen lanok:
|
|
|
Oraingoan ez zituen gorpuak ehortziko, besteetan bezala. Oraingoan hartuta zeukan erabakia, bere arrebak urte
|
asko
lehenago hartu zuena. Hildakoak barik, sentimenduak ehortziko zituen, betiko.
|
|
|
Abantailak bistakoak dira: orain, diskoa aldatzerakoan bolantea gehiegi askatzea saihesteko, badira CDko bost kartutxo dituzten estereoak, baina ekipoak MP3 irakurtzen baldin badu, 12 orduko disko bakar bat bukatu baino
|
askoz
lehenago gasolina bota egin da.
|
|
|
Zenbait herrialdetan, hala nola Italian, orea prestatu ondoren kontsumitzen da ia, baina beste batzuetan, gurean bezala, ohikoa da dozenaka minutu eta zenbait ordu bitarteko denbora itxarotea. Pasta kontsumitu baino
|
askoz
lehenago prestatzeak ustekabeko ondorioak eragin ditzake. Hozkailuan plater beroegiak sartzea ez denez komenigarria, pasta hozten uzten da denbora batez.
|
|
|
Giza immunoeskasiaren birusa (GIB) Estatu Batuetara iritsi zen eta 1981ean lehenengo hies kasuak diagnostikatu baino
|
askoz
lehenago zabaldu zen herritarren artean, Kalifornian, New Yorken eta Georgian diagnostikatutako lehen zortzi gaixoen odol lagin urriekin egindako ikerketa baten arabera. Ebidentzia guztien arabera, GIBa Afrikan sortu zen oso antzeko birus bat txinpantze antzeko batek gizakiei transmititu dienean, agian kutsatutako haragiaren kontsumoaren bidez. Hala ere, oraindik ere zalantzak daude AEBetan GIBa nola eta noiz sartu zen jakiteko.
|
|
|
Sail honek urteak daramatza elikagaiak tratatzeko modurik egokiena ikertzen, eta prentsa ohar batean gogorarazten du beroaren hilabeteetan salmonelosia edo gastroenteritisa harrapatzeko arriskua areagotzen dela. “Emakumea lan munduan sartu da, eta, horren ondorioz, ez da egunero kozinatzen, edo otorduak
|
askoz
lehenago prestatzen dira. Hori dela eta, funtsezkoa da elikagaiak babestuko dituen hesi ontzi ona izatea”, adierazi du oharrak.
|
|
|
Jarduera horrek elikagai horien arriskua murrizten laguntzen du, eta, batzuetan, “hondakin urak” erabiltzeak eragiten du. Elikadura joera berriek, batez ere janariak jan baino
|
askoz
lehenago prestatzean oinarritzen direnek, zenbait alderdi berriro aztertzera behartzen dute, hala nola ontzi egokietan gordetzea, kontuan hartuz, gainera, elikagai bakoitzak bilgarri mota jakin bat behar duela. Adituek plastikoen erabilera bereizi gabea salatu dute; besteak beste, PVCa.
|
|
|
“gaur 80, 90 eta 100 urterekin bizi daiteke, eta autonomoa izan, eta fisioterapiak zerikusi handia du horretan”. “Munduko egun honetan, fisioterapeutek hain gutxi ezagutzen eta aintzatesten duten lanari erreparatu behar zaio”, eta gogorarazi zuen “profesional horietako batengana jo behar dela, ez bakarrik funtzio bat galtzen denean eta mina dagoenean, baizik eta
|
askoz
lehenago, batez ere maila geriatrikoan, adinekoen mugikortasuna eta bizitza aktiboa ahalik eta gehien luzatzeko”. Gainera, azpimarratu zuen adin jakin batean “giharrak mehetu egiten direla, baldartasun pixka bat agertzen dela eta erorketak, hezurren hausturak edo egonkortasunik eza gertatzeko arriskua edo beldurra dagoela; baina, hori gertatu baino lehen sendatzen bada, helduek bizitza luzea eta osasun fisiko eta mental ona izango dituzte”.
|
|
|
Organismo horiek metal astunen kontzentrazio handia dute, eta azidotasun nabarmena dute. Uretako bakterio horiek sulfuro metalikoen oxidaziotik lortzen dute energia, pirita irentsiz eta azido sulfurikoa eta burdinazko ioia sortuz duela 300.000 urtetik, meatzaritza zona onubense horretan hasi baino
|
askoz
lehenago. Espainiako zientzialarien hipotesia da Río Tintoren biologia eta ezaugarri kimikoak oinarri biologikoko erreaktore kimiko baten emaitza direla.
|
|
|
Teoria geologiko horren arabera, India “ibilgailu biotikoa” izan zen dozenaka milioi urtez modu isolatuan eboluzionatu zuten landare eta animalia taldeentzat. Espezie berria aurkitu duten adituen ustez, itxurazko isolamenduak eredu hori babesten du, nahiz eta “Nasikabatrachus sahyadrensis” eta Seychelleetako senideen DNA analisiak erakusten duen bi leinuak duela 130 milioi urte banandu zirela, India eta Seychelleak bereizi baino
|
askoz
lehenago.
|
|
|
Egonkortasun arazo bat Normalean, larbentzako partikula txikiagoak (100 mikrometro) lortzeko pentsua birrintzeko aukera ez da bideragarria, ikertzaileak dioenez. Partikulak oso azkar disolbatzen dira uretan, eta, eskuarki, larbetara iritsi baino
|
askoz
lehenago. Bestalde, gizentzeko baldintza normaletan pentsu aleak 3 milimetro bitartekoak dira, eta arrainek oso azkar jaten dituzte, eta, beraz, ez dute denbora ematen disolbatzeko.
|
|
|
Kolazko freskagarri “bereziak” Gaur egun, kaloria edo light gabeko barietateak daude, azukre arruntaren ordez kalorikoak ez diren gozagarriak dituztenak (ziklamatoa, sakarina, aspartamoa…). ), egokiak dira pisua kontrolatzeko erregimenak edo diabetea edo hipertriglizeridemia duten pertsonentzat, eta kafeina gutxi duten barietateak, haur eta nerabeentzat egokiagoak direnak, kafeinaren eragina
|
askoz
lehenago sumatzen baitute, gorputzak gutxiago pisatzen duelako. Hala ere, light a izan edo kafeina kopuru txikia izan, fosforo kantitate handiak ematen jarraitzen dute, eta horregatik, era berean, neurriz edo noizean behin kontsumitzea gomendatzen da.
|
|
|
lehen santu bati zor zitzaizkion bisitaldiak ziren erromeriak, mesede bat eskatu edo eskertzeko, eta sexu nahasketarik gabe, jaiera handiaz, oinutsik, zilizioak estututa eta otoitzean aritzen ziren; bere garaian, aldiz, jendeak festa eta dantza gisa ulertzen omen ditu. Salaketa hori ere irakur zitekeen
|
askoz
lehenago Calatayuden luma zorrotzean: " la RomerÃas conforme las habeis desfigurado con vuestra lujuria, e impudencia, no tanto son RomerÃas, como RamerÃas" (1762: 240).
|
|
|
Ezagutu nuen etxe hori
|
askoz
lehenago. Hango isiltasun, soiltasun eta pareta bakoitzari zerion historiarekin txoratuta gelditu nintzen.
|
|
2004
|
|
|
Halaber, esan liteke Unibertsoko izar gehienak berantiarrak direla, ez zirela gure eguzkia baino
|
askoz
lehenago sortu, hau da, Big Bang leherketa handia gertatu eta 7.000 milioi urtera sortu zirela.
|
|
|
Beraz, Kabissa.org ek «bir globalizazioa» deitzen duen gaurko hirugarren hau baino
|
askoz
lehenago, Afrikako herritarrek beren larruan dastatu zituzten globalizazioaren kalteak: eritasunak, hilketak, ekologiaren hondamendia, ekonomia kriminala (diru garbiketa, drogak, sexu esklabotasuna), lehengaien lapurreta...
|
|
|
Trongsako Dzonga ere ikusgarria da. Hau ere herria bera baino handiagoa eta herrira iritsi baino
|
askoz
lehenago ikus daiteke, dzongaren teilatu horia oso deigarria baita. Dena den, Trongsan ez genuen denbora askorik egin.
|
|
|
Nik askoz askoz
|
askoz
lehenago.
|
|
|
Azken batean, Homeroren deskribapen politikoa ez zaio egokitzen bakanik gerrari mizeniko handien garaiari, aitzitik, Homeroren testuetan boterearen paradigma teoriko bat agertzen da. Beharbada, erreaiismo handiz, botere ororen izaera aristokratikoa ezagutzeko aukera eskaintz.en diguHomerok, eiite teoria garaikideak sortu baino
|
askoz
lehenago.
|
|
|
Harrezkero, mundu osoko ospitale zerbitzuetan erabiltzen dira proba horiek.
|
Askoz
lehenago, ordea, hirurogeiko hamarkadan, elikagaiekiko alergiari buruzko argitalpenak ugaritu egin ziren. Behaketa klinikoetatik eratorritako hipotesien ondorioz, karrera zientifikoa sortu zen, eta Alergiaren eta Immunologia Klinikoaren Amerikako Akademiak 1995ean egindako argitalpenaren helburua izan zen elikagaiekiko erreakzio kaltegarri guztien sailkapen ofiziosoa.
|
|
|
Horregatik guztiagatik, Europako Batzordeak azterketa bat egiteko eskatu zuen eraginkortasun maximoko baldintzei buruz, gatz nitrifikatzaile horiek erabiltzeko ahalik eta arrisku gutxienarekin. Nitritoen ekintza Erdi Aroan, eta seguruenik
|
askoz
lehenago, argi eta garbi ezagutzen zen nitratoak eta nitritoak nola erabiltzen ziren, beti erabiltzen baitzen «saltpetan» lortutako gatz nitrifikatua. Kontserbatzaile horien eragin antimikrobianoa pH-aren araberakoa da, eta beheranzko pH unitate bakoitzeko 100 aldiz handitzen da.
|
|
|
Hezur horren azterketa morfologikoak eta ondoren beste hezur garaikide batzuekin konparatzeak pentsarazten digu animalia urtar horrek gorputz adarrak garatu zituela gorputza gorantz tolestu eta, seguruenik, burua uretatik ateratzeko. Trantsizio espezie horiek ibaietako ur ez oso sakonetan barrena poliki poliki mugitzeko gaitasuna izango lukete, lurrean lau hanken gainean eusteko gaitasuna duten lehen ornodunak agertu baino
|
askoz
lehenago. Aurkitutako humeroak forma bakarra du, antzeko antzinatasuna duten antzeko beste izaki batzuen antzeko hezurrekin alderatuta.
|
|
|
FAPA ohartu da, gainera, jantoki batzuek beren instalazioek aholkatzen dutena baino lau aldiz ikasle gehiagori ematen dietela zerbitzua, eta, horri esker, “catering” enpresek sukalde zentralak erabil ditzakete prestatuta daudenek baino otordu gehiago egiteko. Hori dela eta, janari batzuk prestatuta daude bazkaltzeko ordua baino ordu
|
asko
lehenago. Erregulazioa Erakunde horrek Errioxako Administrazioari eskatzen dio “ahalik eta azkarren” legisa dezala Errioxako eskoletako jangelen erregulazioa, hezkuntza komunitatearen eta ukitutako beste sektore batzuen aldez aurreko adostasunarekin.
|
|
|
Hain zuzen, bi satelite ñimiñorekin eta Lurreko eremu grabitatorioaren eredu batekin, Juan Pérez Mercaderrek, Astrobiologia Zentroko zuzendariak, eta Italiako fisikariek, 1998an frogatu zuten esperimentalki masa duen objektu ororen errotazioak Unibertsoaren geometria aldatzen duela, espazioa/ denbora kurbatuz eta arrastatuz, mugitzen den bitartean. “Gravity Probe B” misioa urte
|
asko
lehenago sortu zen, eta, nolabait, oso berandu iristen da. Baina proiektuarekin zerikusirik ez duten sustatzaile eta zientzialariek (700 milioi euro) diote esperimentua garrantzitsua izango dela zuzeneko kalkuluak egiteko, zalantza teoriko edo astronomikorik gabe.
|
|
|
Ondorio horretara iritsi dira José María Bermúdez de Castro, Ikerketa Zientifikoen Kontseilu Gorenekoa (CSIC) eta Atapuercako aztarnategietako zuzendarikidea, eta Fernando Ramírez Rozzi, Centre National de la Recherche Scientificekoa (CNRS), Frantzian. “Hortzen garapenaren arabera, Neanderthaleko gazteak heldutzat har zitezkeen 15 urterekin, “Homo sapiens” a baino
|
askoz
lehenago, zeina 18 haziko baitzen”, dio Bermúdez de Castrok. Hori ikertzeko, bi adituek “Homo antecessor en” zortzi hortzen hazkuntza jarraibideak aztertu dituzte (duela 850.000 urte bizi izan zen Atapuercan, eta neandertalen eta sapiensen arbaso komuna da); 106 hortz “Homo heidelbergensis” (Atapuerca, duela 350.000 urte, neandertalen aitzindari”; 146 hortz “Homo”.
|
|
|
Bipedalismoa, jarrera tente bat hartzeko eta bi hanken gainean ibiltzeko gaitasuna, gertaera erabakigarria izan zen gizaki modernoen etorkizuneko agerpenerako. “Science” aldizkariak gaur argitaratu duen ikerketak erakutsi duenez, lokomozio modu hori susmagarria baino
|
askoz
lehenago agertu zen, duela sei milioi urte Kenyan bizi izan zen hominido moduko batean baitzegoen. Garai hartan, klima aldaketa bortitza gertatu zen Afrikan.
|
|
|
“Austrolopithecus anamensis”, Turkanako aintzira (Kenya) inguratzen zuen eremuan landarez elikatzen zen beste giza arbaso bat. Baina “Science” en zehazten den ikerketak erakusten du
|
askoz
lehenago hominido espezie bat egon zela Afrikan, tente zebilena. Probak femur ia ukitu baten azterketatik datoz.
|
|
|
Frantziako ikertzaileek azaltzen dutenez, hozketaren ondoren identifikatutako espezie
|
asko
lehenago zeuden esnean. Hala ere, nabarmen aldatu zen proportzioa eta patogeno batzuk agertzea.
|
|
|
XVIII. mendean Ipar Amerikan bisonteak modu masiboan ehizatu baino
|
askoz
lehenago, dozenaka milioi ale zeudenean, klima aldaketak gainbehera ekarri zuen duela 200 urte gertatutako espezie horren populazioa, Kanadako, Errusiako eta AEBetako zientzialariek egindako azterketa baten arabera. eta Erresuma Batua, gaur “Science” aldizkarian argitaratua. Ipar Amerikan, Txinan eta Siberian aurkitutako bisonteen 442 hezur fosilizaturen DNArekin egindako lan horrek adierazten du duela 37.000 urte Siberian, Alaskan eta Kanadan aniztasun genetikoa eta bisonte populazioen tamaina izugarri murriztu zirela.
|
|
|
1930 aldean (40 urtez gogor lanegin ondoren, beraz) juduera mintzatuaren oinharriak jarririk zeuden; eta hizkuntzaren batasuna eta bizitasuna oso aurreratuak. 1948 baino
|
askoz
lehenago, hortaz, hizkuntzaren pizkundea arras abiatua zen.
|
|
|
" Definitively, direna direla, espainol ala basque, ez dira gu bezalakoak" pentsatu zuen Marckek hego aldeko herrien dramatikotasun gehiegizkoa gogoan. Isiltasun deseroso batek hartu zituen, izan ere, ohiturik zeuden Ikeren heriotzari buruzko komentario lekuz kanpoko bezain barregarriak entzutera, susmatzen baitzuten sekula ez zela hilko, edo behintzat, ez haiek baino
|
askoz
lehenago, baina Carlosi horrelakorik inoiz ez entzun izanak azpimarratu egin zituen larruan, begietan, senean nabaritzen zitzaizkion eritasunaren arrasto goseak.
|
|
2005
|
|
|
Telebista Edukien Aurrean Haurrak Babesteko Autoerregulazio Kodea iazko abenduaren 9an jaio zen modu ofizialean, baina istorio honen hasiera
|
askoz
lehenago bilatu behar dugu. Izan ere, hamar urte baino gehiago da Mugarik Gabeko Telebista zuzentaraua indarrean dela Europako Batasunean.
|
|
|
Sumarioaren lehen agerpena 1998ko maiatz aldean izan zen, orduan egin zen lehen operatibo poliziala. Ikerketa
|
askoz
lehenago hasi zen ordea, diligentziak 1997koak baitira. Datu hori operatiboaren berri izatean baieztatu genuen-eta.
|
|
|
nekeak agortua eta ezindua bukatu nahi ez bazuen behintzat. Sozialista baitzen, bai, senarra, baina baita beste zerbait ere
|
askoz
lehenago, itxura batean: ar eta gizon, gizon eta ar?
|
|
|
Batek gurinarekin txigortu bat irensten badu, aditu horrek azaldu duenez, ordubeteren buruan gurinetik datozen lipidoen konposizioa duten kilomikroiak izango ditu; txigortu bat oliba olioarekin hartzen badu, oliba olioaren lipidoekin kilomikroiak izango ditu. Ikertzaileek uste dute lehen adibidean, gurinaren adibidean, gantz asez osatua, kilomikroien kontzentrazio handia egongo dela arterietan, eta oliba olioaren lipidoek baino eragin negatiboagoa izango dutela, odola baino
|
askoz
lehenago desagertu egingo baitira. Horixe ari da ikertzen Gantzaren Institutuko taldea, kilomikroien konposizioaren eragina argitzen saiatzen ari diren bakarretakoa.
|
|
|
Mullisek esan zuen oso harrituta daudela “hain urrun egon den egitura zoragarri hori ikusita”. Zehazki, astronomoek jakin dute izarren, galaxien eta galaxia kumuluen egitura hierarkikoa berehala eratu zela Big Bangaren ondoren, zientzialariek duela urte batzuk uste baino
|
askoz
lehenago. Era berean, Mullis ek azaldu zuen galaxia kumulua Lurretik 9.000 milioi argi urtera dagoela, aurreko errekorra baino 500 milioi argi urte urrunago.
|
|
|
Estatistikek azpimarratzen dute emakumeak 25 urtetik aurrera jaten edo edaten dutenarekin bakarrik kezkatzen direla, eta agerian uzten dute beren garapen fisikoari dagokion etapa osoa pubertaroan. Merkatuko analisten erronka da mezua lantokitik eskolako mahaira eramatea, moldeak
|
askoz
lehenago apurtu daitezen saiatzea. Egia da tabernetan, jatetxeetan edo catering enpresetan egiten den kontsumoa ez dela finkatzen norberak bere kabuz baliatzen den eta lanagatik nolabaiteko errenta duen arte, baina enpresak eskoletara, kolonia etxeetara eta aireko, itsasoko edo trenbideko garraio konpainietako zerbitzu estandarretara jaisten saiatzen dira.
|
|
|
“Tagzania ezin da ideia original bat izan:
|
askok
lehenago pentsatu dute, seguru”, onartu du Fernándezek. Aplikazio honek beste batzuen aldean duen berritasuna bere sinpletasuna eta erabilgarritasuna da.
|
|
|
2001etik 2004ra bitartean, hildako animalia osasuntsuen kasu positiboen batez besteko adina 76,2 hilabetetik 95 hilabetera zihoan, baina 2004tik aurrera batez bestekoa 79,9 hilabetekoa izan da. Horrek adierazten du kutsadura iraganeko aldi oso zehatz batean gertatu zela, Europar Batasunean ezarritako neurriak indarrean sartu baino
|
askoz
lehenago. Aldaketa horiek guztiek eragin dute EB iraganean ezarritako neurri murriztaileren batean aldaketak baloratzen hastea.
|
|
|
J ipintzen zuen bala hartu, poltsikoan gorde, garajera jaitsi, amarena izandako bizikleta atera, eta auzoko aldapan behera jaitsi nintzen, ia galgari sakatu gabe, nire anoraka itsasontzi baten haize oihala bezala puzten zela. Azken bihurgune itxira heldu baino
|
askoz
lehenago hasi nintzen galga sakatzen, gelditzeko denbora emateko, ziztu bizian jaitsia bainintzen. Behera heldu nintzelarik, bizikletatik jaitsi, eta hormigoizko horma batzuen artetik sartu nintzen, handik putzu sakon batera heltzeko; harriz inguraturiko putzu hartara desbideratzen zen ibaiko uraren parte bat, gero handik erriberako lantegietara eramateko.
|
|
|
Marrorekin eta Adelarekin Parte Zaharrean topo egin nuen hartan oroitu nuen haurtzaroko gertaera hura, ahazturik neukana. Eskolan gertatu zen, urte
|
asko
lehenago. Haur guztiak Adelaren gelan gaude, argirik gabe, ekaitza ari baitu eta Juliok etxera bidali baikaitu bere gelakook.
|
|
2006
|
|
|
Eta ez da ahaztu behar Primo Levi nazien kontzentrazio esparru izugarrieneanegon zela. Idazle italiarraren hitz horiek irakurri baino
|
askoz
lehenago horrelapentsatzen nuelako idatzi nuen nire lehen eleberria. Pizgarria Yoyesen hilketa izanzen.
|
|
|
Hiriak estatus berezitua lortu zuten hiribilduak dira (gutun aberatsago batekin), esate baterako: Gasteizek eta Urduñak XV. mendearen bukaeran lortu zutena (hiribildu gisa
|
askoz
lehenago sortuak izanagatik).
|
|
|
Argiztapen ona, ohean irakurtzeko erosoagoa Argiztapena ere funtsezkoa da. Argi onik gabe, nekea
|
askoz
lehenago gertatzen da; izan ere, neke orokorrari begiak behartzen dituen ikusmen nekea gehitu zaio, ilunantza moduko horretan irakurtzeko. Bi lanpara elkarrekin bizitzea komeni da:
|
|
|
Bizitza osoko telebistaren erregealdiak, izpi katodikoen hodiak, duela pare bat urte espero zitekeena baino
|
askoz
lehenago ukitzen du bere amaiera. GFK aholkularitza enpresaren datuen arabera, 2005ean 900.000 LCD telebista eta 150.000 plasma telebista saldu ziren; 2,3 milioi hodi (LCR) saldu ziren.
|
|
|
Datak eta aireportuak malguak izatea,
|
askoz
lehenago erreserba egitea edo azken orduko eskaintzei itxarotea dira gakoak.
|
|
|
Teknika horien bidez, guraso asko ere lasaitu dira, eta modu fidagarrian bermatu ahal izan da haurraren bihotza normala denean. Eta beste batzuei, berriz, jaiotza baino
|
askoz
lehenago ere anomalia bat dagoela jakin dute. Jaio ondoren, sortzetiko bihotz eritasunaren zeinu garrantzitsuenetako bat murmurioa da.
|
|
|
Hala ere, arazoa hain da larria, arazo hori haurrengan hautematen hasten baita. Horrek esan nahi du arazoak
|
askoz
lehenago zuzendu behar direla. Luzaroan pentsatu izan da ez zela haurtzaroko egoera bat.
|
|
|
J. P. Fusi k" esentzialismo" espainola izendatu duen tradizioak (G. Bueno eta, bertan behera asaldatuz132; euskal esentzialismoa
|
askoz
lehenago zegoen larrutua, inoren eskandalurik gabe) Espainiaren zerizana, arima, karaktere betiraunkor batean etzanarazten zuen. Arima hori, zientzian, historian, Urre Mendeko teatroan, erromantzero eta atsotiztegietan bila eta bilatzen zena, idazleek (poetek, etab., baina batez ere saio berrigileek, literatura espainolean saio modernoa abiatuz) beraiek kreatu dute literarioki, horien artean Ganivet –Unamuno rekin batera– gailentzen dela.
|
|
|
Baina Ladislao Biró jauna hori dena gertatu baino
|
askoz
lehenago geratu zen bolalumen ekoizpen zurrunbilo horretatik kanpo. 1947 urtean enpresako bere partea saldu egin zuen –egoera ikusita jaso zezakeen diruaren zati irrigarri eta erridikulu bat bakarrik jasota– eta pintura surrealistari eskaini zizkion bere ahalmen guztiak...
|
|
|
Paraninfoan eman zuen hitzaldian MartÃnez de Herediari entzun nionean metro koadroak aprobetxatzeagatik egiten zirela pasillorik gabeko etxebizitzak eta gehienetan auzo pobreetan eraikitzen zirela horrela antolaturiko etxeak, harrotu edo egin nintzen nire arkitekto senagatik, Arkitektura Eskolan sartu baino
|
askoz
lehenago nuelako nik hura hautemana. Baina Iñigoren etxeko atondoa etorri zitzaidan bat batean gogora, eta MartÃnez de Herediaren iritzia, arkitekto handia izan arren bera, ez zela zuzena konturatu nintzen, ezta nire arkitekto senak eraginda onduriko uste hura ere.
|
|
|
Oraindik ere ikusten ditut Maite eta Lontxo, elkarren ondoan Azkoitiko kale nagusian gora eta behera, eskutik helduta, igande arratsalde batean, bikote batek egoera horretan ibili behar duen baino askoz azkarrago ibiltzen, urduritasunaren eraginez. Baina kalean gora eta behera ibiltze hutsaz haratagoko bikote zereginak ere oso gazterik eta oso bizkor deskubritu zituen, beste batzuek baino
|
askoz
lehenago; nik baino askoz lehenago, esate baterako.
|
|
|
Oraindik ere ikusten ditut Maite eta Lontxo, elkarren ondoan Azkoitiko kale nagusian gora eta behera, eskutik helduta, igande arratsalde batean, bikote batek egoera horretan ibili behar duen baino askoz azkarrago ibiltzen, urduritasunaren eraginez. Baina kalean gora eta behera ibiltze hutsaz haratagoko bikote zereginak ere oso gazterik eta oso bizkor deskubritu zituen, beste batzuek baino askoz lehenago; nik baino
|
askoz
lehenago, esate baterako.
|
|
|
Nire anaiak
|
askoz
lehenago ikusi zuen txapeloker bat idazteko makina bat baino, soldadutzara joan arte ez baitzuen halakorik ikusi, Hispano Olivetti bat, hain zuzen. Hain egin zion inpresio handia ze, geroztik, halaxe deitu ohi die eltzetzuei, txapelokerrei, trikornioek marka horretako idazmakinaren antza dutelakoan.
|
|
2007
|
|
|
XVII. mendeaz ari gara, baina agoteen berri lehenago ere badago Euskal Herrian, kontu hau gertatu baino
|
askoz
lehenago. Batzuen ustez godoen oinordekoak ziren, beste batzuek diote Erdi Aroan etorritako kataroak zirela agoteen arbasoak, esan izan da sarrazenoak zirela, ijitoak, Frantziako legenardunen (lepra) ospitaletatik etorritako gaixoak, konbertsoak...
|
|
|
Pernod likore destilategia jaio zen.Lehen aldia zen abstenta komertzializatzen zutela. Baina
|
askoz
lehenago Artemisia absinthiumen erabilera zabalduta zegoen. Papiro egiptiar batean aipatzen dira belarraren bertuteak, eta Hipocrates eta Galenok ere goraipatu zituzten osasunari dakarzkion onurak.
|
|
|
Batetik, eritasuna
|
askoz
lehenago diagnostikatzeko protokoloa proposatzen du. Izan ere, diagnostikoak ondo egiten direnean, eta ez da beti hala gertatzen berandu egiten dira, gaitza abiatu eta bost, hamar edo hamabost urtera, erradiografiei garrantzia ematen zaielako.
|
|
|
Asko beren aldaketa prozesu osoa egin eta gero etortzen da, eta nahi duen bakarra interbentzio kirurgikorako baimena da, hori psikologoak baino ez baitezake eman behin frogatu duenean pertsona hori transexuala dela. Baina bada jendea
|
askoz
lehenago, identitate krisia eduki eta beren genero nortasuna zein den argitu nahian etortzen dena ere.
|
|
|
XIX. mendean oraindino Galdames eta Gordexolan euskara egiten zen ezaugarriak badira. Sopuertatik sartalderantz
|
askoz
lehenago desagertuko zen, egin izan bada behintzat.
|
|
|
Baina formula bereko konposatu asko daude, 18, eta guztiek ez dituzte ezaugarri berberak. Adibidez, isooktanoak eta n oktanoak ia bero bera sortzen dute erretzen direnean oxigenoa dagoelarik, baina isooktanoa bestea baino
|
askoz
lehenago hasten da erretzen.
|
|
|
DNA molekula oso egonkorra da. Hain zuzen, horrexegatik azter daiteke urte
|
asko
lehenago hildako pertsonen DNA. Antzeko zerbait gerta daiteke bakterioetan ere.
|
|
|
Geroak, ordea, arrazoi eman dio Brunori; beronek irakatsi baitzuen milioika izarren inguruan milioika planetak jiratzen dutela. Eta, Spinozak bezalatsu, baina hark
|
askoz
lehenago, Jainkoaren eta munduaren hedakidetza defenditzen zuen.
|
|
|
–Les lois politiques et civiles de chaque nation ne doivent être que les cas particuliers où s, applique cette raison humaine. Elles doivent être tellement propres au peuple pour lequel elles sont faites que c, est un très grand hasard si celles d, une nation peuvent convenir à une autre? 186 (Horra, bada, Herder-en erlatibismoa, Herder baino
|
askoz
lehenago!).
|
|
|
AEBko soldadu horiek gatazka hasi baino lehen parte hartu behar dute; eta ezoraintxe arte egin den moduan, gerrillen kontra ekiteko bertako gobernukoarmadari laguntzea. Erroak eta herritarren sostengua eduki ditzaketen gerrillenaurka borrokatu behar da, eta matxinada gauzatzen hasi baino
|
askoz
lehenago ekinbehar da. Munduan zehar operazio desberdinetan horrelako talde asko egon behardirela dio planak.
|
|
|
“Hain denbora gutxirekin, saihestezina da erakunde bakoitzak arazo bat edo bi izatea”, adierazi zuen Gartner ikerketa kabineteko Will Cappellik. “Enpresa guztiak ordu aldaketa baino
|
askoz
lehenago komunikatu lirateke langileekin, eta zerbitzu teknikoen arduradunek martxoaren 11n eta 12an egon lukete gerran”, esan zuen.
|
|
|
EJNren ondorioak nabaritzen ez baditu, motibazioa txikiagoa da”, gaineratu du. Horren ondorioz, kasu horiek,
|
askoz
lehenago atzematen diren anorexiak eta bulimiak izan ezik, geroago tratatzen dira, eta ebazpena ez da hain aldekoa.
|
|
|
“Dagoeneko ezin dugu esan karbono dioxidoak bakarrik eragin zuela glaziazioaren amaiera” esan zuen Lowell Stott ikerketaren egile nagusiak. Itsas hondoko tenperaturak azalera tropikalekoak baino 1.300 urte lehenago igo ziren, eta atmosferako co2aren maila igo baino
|
askoz
lehenago, adierazi zuen ikertzaileak. Berotegi efektuko gas hori atmosferan metatzea berotzearen ondorio izan zen, eta urtzea bizkortu egin zuen, baina ez zen izan arrazoi nagusia, zientzialariak azaldu duenez, ez du zalantzan jarri nahi co2ak azken urteetan planetaren beroketan eragina duela.
|
|
|
Lehen gaixoak ez ziren 1981era arte identifikatu. “GIBa askok susmatzen dutena baino
|
askoz
lehenago sartu zen Ipar Amerikan”, dio Michael Worobey ikerketaren zuzendariak. Ikerketa horrek, Worobeyk dioenez, Afrikatik zuzenean garatutako mundura birusaren etorrera adierazten zuten beste hipotesi batzuk bota ditu.
|
|
|
Horrela esan zion nerabe tximaluze hark, itsas urdin zabalean begiak galtzen zitzaizkiola. Ez" ze barku puxka, ama!", beti begi bistan ohi zuten merkataritza ontzi erraldoiari begira, ez" eman Fanta pixka bat, ama!", garai batean, ez
|
askoz
lehenago, eskatzen zion moduan. Ez.
|
|
|
Ordurako Vespatik Vespara zebilen bera, eta mutiko potolo betaurrekodun hura aspaldiko partez hurbildu zitzaion. Urte gutxi lehenago, harekin El coloso en llamas ikustera joan zen Astoria zinemara, eta ez
|
askoz
lehenago elkarrekin eseri ohi ziren auzoko parkean pipitak jatera, gainerako umeekin nahastu gabe.
|
|
|
Hispania aro arrunta baino lehenagoko II. mendean dokumentatu da, Lucius Caius Hemina bigarren mailako idazlearengan, Iberiar Penintsula eta Balear eta Pitiusar uharteak izendatzeko. Vasconia eta Navarra baino
|
askoz
lehenago agertu da, horiek IV. mendean eta XI. mendean atzematen baititugu, hurrenez hurren, Hispaniaren barruan (nahiz eta Eugenio Kordobakoak Euskal Herriaren Kantauri itsasoko isurialdea Gallia Comata deitu IX. mendean eta nahiz eta Wasconia," w" z, gaurko Gaskonia izan VI. menderako, Ipar Euskal Herria barne).
|
|
2008
|
|
|
Frantzian 24 urte preso daraman Abdallah ren kasuak" berunezko urteak" gogorarazten ditu.Frantziak, bereziki Parisen, 1985 paranoia antiterrorista ezagutu zuen. Urte haietan iraila baino
|
askoz
lehenago Parisera iristen zena harritzen zen autobus, tren eta metro geltokietan hainbeste polizia eta militar ikusteaz, kontrol zorrotzak, paperontziak kenduta bonben beldurrez, maletak edo motxilak uzteko kontsignak itxita... Sobietar Batasuna indarrean zegoen, Berlinek murrua zeukan erdian, gerrilla ezkertiarrak ari ziren Frantzian eta Alemanian, arabiarren artean ezkertiarrak ziren gogorrak eta ez islamistak.
|
|
|
Neba arreba nagusiek halan esaten eben. Gu jaio baino lehenago, ez
|
asko
lehenago, sagarrondoek, gari sailek, bedar eta sasiek berba egiten eben. Euren artean solasaldi luzeak izaten zituen, batez be haizeak joten ebanean.
|
|
|
Polinesiarrek Urdanetak baino
|
askoz
lehenago nabigatu zuten Ozeano Barean ekialderantz. Pazko uhartea eta Hawaii kolonizatu zituzten Ozeaniatik abiatuta.
|
|
|
Zer egin sumatu ezinik zeuden nonbait, zeren hornigaiak hain urriak izaki goseak errenditzera behartuko baikintuen laguntza iritsi baino
|
askoz
lehenago. Gure itxaropen bakarra bukaneroak banan banan hiltzen joatea zela erabaki zen, bandera jaitsi arte edota Hispaniolarekin alde egiten zuten arte.
|
|
|
Denborarik galdu gabe, noski, nekien guztia azaldu nion amari, beharbada
|
askoz
lehenago ere esan behar niona, eta berehala konprenitu genuen egokiera zail eta arriskutsuan aurkitzen ginela. Gizon haren dirutik hainbesteko bat, batere baldin bazuen?
|
|
|
Eta hautsi egin zuen bere pipa luzea su burdinaren kontra. Kontakizuna amaitu baino
|
askoz
lehenago, Trelawney jauna, horixe zen, gogoratuko duzuen bezala, Squirearen izena, eserlekutik altxa eta gelan harantz eta honantz hasia zen, eta sendagileak, berriz, kendua zuen ileorde hautseztatu hura, hobeto entzuteko edo, eta hantxe zegoen eserita, benetan arrotz, berezko ile beltz, motx motxarekin.
|
|
|
Neure burua madarikatu nuen axolagabekeria harengatik. Zergatik ez ote nuen
|
askoz
lehenago nire arma bakarren lehergarria aldatu, berriro kargatuz. Hartara ez nintzen izango orain nintzena, ardi errukarri bat harakinagandik ihesi.
|
|
|
Hala izan ez balitz,
|
askoz
lehenago ere hila nintzen; baina itsasoa zegoen bezala, harritzeko modukoa da zein aise eta ziur igarotzen zen nire txalupatxo arina uhinen gainetik. Sarritan, hondoan etzanda segitzen nuela, begi bakarrarekin karel gainetik kirika egin eta tontor handi urdin bat ikusten nuen nire gainera erortzeko prest; eta hala ere coracleak jauzi txiki bat egin, besterik gabe, malguki batek eraginda bezala dantzan hasi, eta txoria bezain arin jaisten zen gero beste alderditik.
|
|
|
Nire pare parean, milia erdi bat baino gutxiagora, Hispaniola ikusi nuen belak zabalduta nabigatzen. Jakina, segurutzat eman nuen harrapatu egingo nindutela; baina hain nengoen akituta urik ezagatik, ia ez nekien zer egin behar nuen, poztu ala tristatu; eta, ondorio batera iritsi baino
|
askoz
lehenago, ustekabea nire buruaren jaun eta jabe zen, eta ez nintzen gai izan begiratzeko eta harritzeko baino.
|
|
|
Izan ere, siglek sasoi hartan ez zuten marka korporatibo izaera, ez behintzat egun duten bezain modu finkoan. Hori apur bat Espainiako II. Errepublika garaitik aurrera hasi zen gertatzen, ez
|
asko
lehenago. Hola Euzko Alderdi JeltzaleaPartido Nacionalista Vasco(), EAJ gisa (edo PNV gisa) barik sarriago aipatzen zen alderdi jeltzale edo partido nacionalista moduan, normalean letra minuskulekin.
|
|
|
elefante arrosak, haluzinazio jakin batzuen ikonoa… Walt Disneyren antzinako filmek bitxikeriak ezkutatzen dituzte, giza adimeneko ikerlarien gozagarri, ezta? «Miguel de Cervantesek zehaztasunez deskribatu zituen REM loaren asaldura baten asaldurak' El Quijote' n» Bai, egia da, nahiz eta urte
|
asko
lehenago Miguel de Cervantesek zehatz mehatz deskribatu zituen REM loaren nahasmendu baten asaldurak' Kixote' n. Zehazki, Kixotek, ametsetan, ezpata bat zuritu balu bezala egiten zuela erakusten du, bere ametsetan erraldoi batek eraso zuenean.
|
|
|
Jabetza erregistratzaileen arabera, kontratu horiek “esku bateko hatzak” izan ditzakete gaur egun, eta bankuek onartzen dute “lege garapena falta da oraindik” eta erretiratuek “etxebizitza seme alabentzako ondare nagusitzat hartzen jarraitzen dute”. Adinekoek etxea hipotekatu baino
|
askoz
lehenago pentsatzen dute, pentsioa handitzeko errenta bat eskuratzeko. Orain arte, alderantzizko hipotekak “lekukotzak” dira, Eugenio Rodríguez Cepedak, Erregistratzaileen Elkargoko dekanoak, nabarmendu duenez.
|
|
|
Irudia: Sergiok Gero eta zailagoa da hilaren bukaerara iristea; interes tasen igoerak eta Espainian bizi den krisi egoera berriak Espainiako familia
|
asko
lehenago baino zorpetuago bizi dira. Hilero autoaren, hipotekaren, argiaren, telefonoaren eta hartutako kredituaren letrak ordaintzea, adibidez, bainua berritzeko, herritar askok jasaten duten pisu handia da.
|
|
|
Espezie horrek hutsune morfologiko ebolutiboa betetzen du, “Tiktaik” hegats lobulatuen arrainaren eta “Acanthostega” eta “Ichtyostega” tetrapodo primitiboen artean, talde zientifikoa zehaztu zuen. Zientzialariek adierazi zutenez, lanak erakusten du animalia horiek uste baino
|
askoz
lehenago dibertsifikatu zirela, eta animalien bilakaera posible egin zuten gertakarien segida berreraikitzen laguntzen du. Uretako animalia ornodunen bilakaera Devoniarraren azken aldian gertatu zen, duela 380 milioi urtetik 360 milioi urtera, eta aldaketa fisiologiko eta morfologiko ugari behar izan zituen.
|
|
|
Hegaztiek eta, bereziki, oilaskoak zeregin garrantzitsua dute Campylobacterrek eragindako intoxikazioan. Bakterio horren ibilbidea lehen mailako produkzioan hasten da, elikagaia manipulatu baino
|
askoz
lehenago. Prebentzioaren arloan gehien planteatu diren gaietako batzuk izan dira agente zoonotiko horren kontrolik onena zein den isolatzea:
|
|
|
Kopuru txikiagoan, zaila da degradazio ekintza hautematea. Ikerketaren arduradunen arabera, haragi ontzientzako sentsore berri hori giza usaimena baino 200 aldiz ahaltsuagoa izango litzateke, eta, horri esker,
|
askoz
lehenago eta eraginkortasun handiagoz ohartaraziko genuke ea haragi pieza bat egoera txarrean dagoen, eta, beraz, hura kontsumitzeak eragin ditzakeen intoxikazioak prebenitzeko tresna erabilgarria izango litzateke. Kolore aldaketa Sentsore berriak bakterioen kutsaduraren ondorioz sortzen diren gasak eta produktu kimikoak detektatzen ditu haragi ontzietan.
|
|
|
Espainian modan jarri zen aspaldian, Europan ere maiz ikusten dira halako saltoak, eta Euskal Herrian ere «tradizioa» dagoela uste du: Josu Jon Imazen kasua berriena da, baina
|
askoz
lehenago Ardanzak berak egin zuela gogoratu du. «Ardanzak, gainera, ez zuen lehendakaritza utzi nahi eta enpresa para publiko baten zuzendaritza eskaini behar izan zio ten».
|
|
|
Handik hogei bat egunera deitu zidan Realak, ea zer asmo nuen jakiteko, baina berandu zen. Beste batzuekin
|
askoz
lehenago hitz egin zuten. Futbolean gabiltzanok badakigu ezer ez esateak zer esan nahi duen.
|