|
2013
|
|
|
Dena dela, dena den, edonola ere eta edozelan erebirformulatzaile urruntzaileen balioak eta erabilerak aztertzen dira
|
lan
honetan. Azterketa hurbilbide diskurtsibo pragmatiko batetik egiten da.
|
|
|
|
Lan
hau diskurtso markatzaileen azterketa helburu duen ikerketa zabalago baten barruan kokatzen da: EUDIMA proiektua, jomugan markatzaileen hiztegia duena.
|
|
|
Ezaugarritze hori osatzeko, ordea, ezinbestekoa da birformulatzaile horien erabilera eta balioak banan banan eta sakonago aztertzea; horretarako testuetara jo behar da, haiek ematen baitute hizkuntzaren ekoizpen enpirikoetan gertatzen denaren testigantza. Hori da, hain zuzen,
|
lan
honen helburua, testuetan, oro har, markatzaile horiek nola erabiltzen diren eta hartzen dituzten balioak aztertzea; horregatik, lan hau, nolabait, aurrekoa osatzera dator eta, hala, ekarpen xume bat egitera euskarazko diskurtso markatzaileen analisiari.
|
|
|
Ezaugarritze hori osatzeko, ordea, ezinbestekoa da birformulatzaile horien erabilera eta balioak banan banan eta sakonago aztertzea; horretarako testuetara jo behar da, haiek ematen baitute hizkuntzaren ekoizpen enpirikoetan gertatzen denaren testigantza. Hori da, hain zuzen, lan honen helburua, testuetan, oro har, markatzaile horiek nola erabiltzen diren eta hartzen dituzten balioak aztertzea; horregatik,
|
lan
hau, nolabait, aurrekoa osatzera dator eta, hala, ekarpen xume bat egitera euskarazko diskurtso markatzaileen analisiari.
|
|
|
Euskararen kasuan, nahiz eta lanen bat egin den (Alberdi, 2011), oraindik ez dira asko aztertu diskurtso markatzaileak bere horretan.
|
Lan
honetan aztertuko diren elementuak diskurtso markatzaileen artean eta, haien barruan, birformulatzaile urruntzaileen artean kokatu diren arren, euskal gramatikak aurkaritzako lokailuen artean kokatzen ditu (EGLU III, 1990; Goenaga, 1980); Larringanek (1996), ISDari jarraituz (Bronckart et al., 1985; Bronckart, 1996), testu antolatzaileenartean aztertzen ditu elementu hauek eta, horien barruan, lo... Aipatu behar dugu, halaber, Zabalaren (1996) lana; bertan, zenbait birformulatzaile analizatzen dira testu antolatzaile izendapenean bilduta, baina horien artean ez dira agertzen hemen aztergai ditugunak.
|
|
|
Sailkapenak sailkapen, hizpide ditugun birformulatzaile urruntzaile horiek balio bat baino gehiago bereganatzen dutela erakustea du helburu
|
lan
honek, eta horretarako, erabileran eta diskurtsoan har ditzaketen balio ezberdinak aztertuko dira. Analisia egiteko, sarean eskuragarri dagoen euskarazko corpusaez ezik, EUDIMA proiekturako apropos egokitutako tresnaere erabiliko da hemen.
|
|
|
Euskarari dagokionez, Larringanen (1996, 2007) lanak dira horrelako azterketa bati heltzeko arrasto gehien ematen digutenak, eta arrasto horiei jarraiturik egingo da
|
lan
hau. Hizkuntzalari horren lanean (Larringan, 1996), kontzesiozkoen artean sailkatuta agertzen dira hemen aztergai ditugun birformulatzaile urruntzaileak.
|
|
|
|
Lan
honetan, birformulazioa diskurtso fenomenotzat hartzen denez, eta bere erabilerak enuntziazio ikuspuntuaren aldaketa dakarrela (Roulet, 1987, 111) onartzen denez, ahal den neurrian, Larringanek erabiltzen dituen urratsei jarraiki egingo dugu azterketa, batez ere balio diskurtsiboan indarra jarrita, eta erakutsiko dugu aztergai ditugun birformulatzaile urruntzaileok ezaugarri eta zeregin nagusi ba... Horretaz gain, Garcések (2008) aipatzen dituen zeregin ezberdinak ere kontuan hartuko dira, bereziki, aztertzen ari garen elementuen kasuan berak aipatzen dituen erabilerak gauzatzen diren ala ez ikusteko.
|
|
|
Lehen esan bezala,
|
lan
honetan dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan ereditugu aztergai, besteak beste, oso luze joko lukeelako sail bereko elementu guztien analisia orri hauetara ekartzeak. Aurreneko biei dagokienez, elkarren ondoan eta baliokide gisa agertzen dira euskal gramatikan (EGLU III, 1990, 116).
|
|
|
Bukatzeko, esan dezakegu, oro har behintzat, dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan erenolanahi ere, hala eta guztiz ere, hala eremarkatzaileek erabilera eta balio berdinak partekatzen dituztela eta horrenbestez, sinonimotzat har daitezkeela.
|
Lan
honetara adibide gutxi batzuk besterik ez dira ekarri, baina asko eta era guztietakoak dira corpusak eskaintzen dituenak. Ikusteko geratzen da zer gertatzen den gainontzeko birformulatzaile urruntzaileekin(?) eta beti diren ordezkagarriak edo balio jakin batzuekin soilik.
|
|
|
|
Lan
hau ikerketa proiektuak garatzeko laguntza hauei esker egin da: EJko IT418, US10/ 10 eta MV
|
|
|
Azken urteotan berriz ere eztabaidagai bihurtu den eta pil pilean dagoen ikerlerro batean kokatzen da gure
|
lan
hau. Diskurtso markatzaileez dihardugu artikulu honetan:
|
|
|
|
Lan
honetan geure egiten dugu Martín Zorraquino k eta Portolés ek (1999: 4057) eman zuten definizioa:
|
|
|
Azalpenezko birformulazio sekuentzia horiek bideratzeko,
|
lan
honetan aztertutako lau markatzaileak erabiltzen dira (hau da, alegia, hots eta bestela esanda). Hala ere, 5 taulan ikus daitekeenez, hau da markatzaileak besteek baino joera nabarmenagoa du azalpenezko birformulazio aposatu gabeak bideratzeko.
|
|
|
Baina, areago, egiaztatzen dute aztertutako diskurtso markatzaileek berez dutela funtzio komunikatibo estrategikoa; hau da, hartzaileari diskurtsotik inferentziak ateratzen laguntzeko gida edo jarraibide moduko batzuk eskaintzeko funtzio diskurtsibo berezkoa dutela, eta funtzio hori hertsiki lotuta datorrela testu generoaren nolakotasunarekin eta zeregin komunikatiboarekin. Beraz, aurkeztu ditugun datu estatistikoak zein adibideen analisi kualitatiboak ikuspegi horretatik hartu behar dira; alegia, testuen inguramendu diskurtsiboari atxikita aztertu eta interpretatu behar dira; izan ere,
|
lan
honen euskarri teorikoak azaldu direnean agertu denez, inguramendu diskurtsibo horretan aztertzekoak dira markatzaile diskurtsiboak berak hizkuntza kategoria gisa ere.
|
|
|
Bereizketa horri jakingarri deritzogu, zuzenbideko testu generoen inguruko sailkapenek (Hernández Gil, 1986; Urrutia, 1990; Urrutia eta Lobera, 1997; Borja, 2000; Hernando, 2003; Vilches eta Sarmiento, 2010; Llamas, Martínez eta Tabernero, 2012) iradokitzen baitute, diskurtso ezaugarriak, oro har, eta hizkuntza baliabideen hautabideak desberdinak izan daitezkeela lege testuetan (lege orokorra, arauak, ordenantzak?), auzitegietako testuetan (ofizioak, probidentziak, jakinarazpenak?), notariotzako testuetan (testamentuak, eskriturak?), testu akademikoetan (eskuliburuak, artikulu espezializatuak?) eta testu profesionaletan (txosten juridikoak, oroitidazkiak, gutunak?).
|
Lan
honetan bi testu genero ikertu dira: lege testuak (Espainiako estatuko lege orokorrak eta Nafarroako Foru Erkidegoko eta Euskal Autonomi Erkidegoko legeak) eta testu akademikoak (UPV/EHUko Zuzenbidearen alorreko unibertsitateko eskuliburuak eta ELERIA aldizkariko artikulu akademikoak).
|
|
|
Bildumaren lehen bi aroetako 152 hitzaurreak aztertu ditugu Genetteren (1987) eta Risterucci Roudnickyren (2008) sailkapenei jarraikiz.
|
Lan
honen helburua LU bildumako hitzaurreei buruzko zenbait nolakotasun agerian jartzea da, bildumaren azterketarako eta baloraziorako material gisa, bai eta literatur itzulpenen etorkizuneko hitzaurregileen bidelagun zein itsuaurreko gisa.
|
|
|
–Nire ustez Literatura Unibertsalasailaren ahulguneetako bat dira hitzaurreak?. Dagoeneko dagokigun
|
lan
honetan ari ginelarik, txiolariak xaxatu nahi izan genituen, bazka bila edo: –Zergatik hitzaurreak ahulgune?
|
|
|
Bada,
|
lan
honetarako LUbildumako lehen bi aroetako hitzaurreak aztertu ditugu (152 ale orotara). Bildumako aleetatik bertatik erauzi ditugu 109 hitzaurre, eta, eskura ez genituela eta, Armiarma proiektura («e book» zein «Euskarara ekarriak» ataletara) jo dugu 43 aleren kasuan.
|
|
|
Azterketa abiatu aurretik esan bezala,
|
lan
honek bildumaren azterketarako gai izan nahi luke, bai eta literatur itzulpenen hitzaurregileentzako bidelagun ere. Izan ere, ondokoak eztabaidagai dira:
|
|
|
|
Lan
honen helburua Antonio Arrutiren poesia Modernismoaren atarian dagoela frogatzea da. Azterketa testualaren bidez erakutsi nahi da Arrutiren poesian hautematen direla Pizkundean gauzatuko den poesiaren zantzu zenbait.
|
|
|
Azterketa testualaren bidez erakutsi nahi da Arrutiren poesian hautematen direla Pizkundean gauzatuko den poesiaren zantzu zenbait. Era berean, poetak lirika kultuaren bidea abiatu eta gero estilo hori baztertu egiten duen neurrian, Arrutiren ibilbide poetikoa poesia modernistak bere sorreran izan zituen zailtasunen adibide paradigmatikotzat aurkeztu nahi da
|
lan
honetan.
|
|
|
Ez Hegoaldeko eta Iparraldekohistoriagileen artean, ez eta ere eskualde berekoen artean iraupen luzeko ikuspegia hartuz.
|
Lan
honetan, periodizazioari buruzko bi puntu nagusi aipatuko dira:
|
|
|
|
Lan
honetan, alde batetik, E. M. Azkueren biografiaz datu berriak biltzen ditugu, hain zuzen haren irakasletzari eta familiari buruzkoak, Lekeitioko eta Euskaltzaindiko artxiboak ikertuta, J. Kortazarrek bildutako datuak osatuz. Bestetik, E. M. Azkueren poemen autoretza arazoak eztabaidatzen ditugu testuen arteko konparazioak eginez.
|
|
2014
|
|
|
|
Lan
honetan Martín-ek eta Portolés ek aspaldi (1999) eman zuten harako definizio hura hartuko dugu abiapuntutzat. Definizio hartan DMen bi ezaugarri bereizgarriak geratzen dira azpimarratuta (Martí, 2011):
|
|
|
|
Lan
honi dagokionez, beti dugu gogoan hezkuntza sistema izan ohi dela edozein hizkuntz politikaren eremu oinarrizkoetako bat, administrazioarekin eta komunikabideekin batean, besteak beste (Euskaltzaindia Siadeco, 1977; Euskaltzaindia Siadeco, 1979; Eusko Legebiltzarra, 1982; Eusko Jaurlaritza, 1983). Euskal Herriko administrazio erkidegoetan indarrean jarriak diren hizkuntza politika berrien ondorioz, azken urteotan hezkuntza elebidunaren eskaria nabari den gisan hazi da, bai euskara espainola konbinazioa eta bai euskara frantsesa ere.
|
|
|
Beraz, A eredua delakoa ez litzateke hezkuntza elebiduntzat hartuko, eta eredua ere ez. Guk, dena dela, eredua ez ezik EAEko A eredua ere aintzat hartuko dugu
|
lan
honetan, kontrasteak aztertzeko, eta beste arrazoi batengatik ere bai: helburuetan EAEko A ereduak ere, legalki, bermatu behar duelakozikasleak gaztelaniazko komunikazio gaitasun maila bera lortu behar duela euskarari dagokionez ere.
|
|
|
Esperientzia elebidunak lehenago hasiak ziren Euskal Herrian ikastolen bidez, baina guk
|
lan
honetan 1982 ikasturtea hartzen dugu hasierako erreferentzia gisa, garai horretakoa baita Euskararen Erabilera Normaltzeko Oinarrizko legea.
|
|
2015
|
|
|
Sena daukan euskaldun osoari, berriz,
|
lan
honek aukera ematen dio paperezko hitz katea lotzeko bere kantatzekomodu naturalarekin. Eta, bide batez, bakeak egiteko euskalkiarekin (prestigio kontuak).
|
|
|
Ekarpen horiek, bestalde, ez dute gaia agortzen. Asetasun gabezia horren testuinguruan kokatzen da
|
lan
hau, Mariren gainean egindako irakurketen alboan osagarri bat gehitzera datorrena, ikuspegi filosofikoari helduz.
|
|
|
Eta horietan aro ezberdinetako osagaiak igarri daitezke, bat etorritako aberastasunaren berri.
|
Lan
honetan proposatzen dena, hortaz, euskal mitologiaren gako den elementu baten gainean argiren bat piztea da. Zehatzago esanda, Mari eta infernuaren arteko lotura azaltzea da azterketa honen asmoa.
|
|
|
Euskal antropologia eta etnografiaren inguruko iturriak arakatu eta gero, aurrerago aurkeztuko diren aldaerak aurkitu dira, eta horien azterketa eta erkaketa egingo da, osagai esanguratsuenak identifikatu, jorratu eta dagokien testuinguruan ulertzeko. Aldaera guztietan ezinbestekoa den mezu edota formula, aurrez sartu eta atzeraka irten, bilakatuko da ikerbide gero,
|
lan
honen lehergai izan baita. Formula hori lurpeko beste munduarekin lotuta dagoela erakustea izango da egitekoa.
|
|
|
Datozen lerroetan, aurkitutako aldaera guztien erkaketa bat egingo dugu, motibo, ahozko literaturako mezu unitate? nagusien aurrean duten erantzunari erreparatuz, etorkizunerako ikerlerro berriak zabaltzeko asmoz, eta
|
lan
honen muina den formula nabarmenduz. Interesgarri zaizkigun motiboak, testuko mezu unitateak, honakoak dira:
|
|
|
|
Lan
honen ikerlerroa definitzen duen motiboak, aurrez sartu eta atzeraka irteteak, bere balizko parekoa dauka Thompson en (1955) zerrendan: K534.3 Heroia atzeraka dabil gezurrezko bidea uzteko.
|
|
|
ez hartuak, kazkabarra eta igorlearen hurbileko beste adierazpenak, trumoia eta lainoa. Jainkozkoak eguraldiarekin duen lotura nabarmena da, hortaz, baina bada elementu oso adierazgarri bat,
|
lan
honetan aurkezten ditugun beste aldaeretan agertzen ez dena: Damak bere eremuko nagusi bat ezagutzen du.
|
|
|
Behin hori esanda, eta orain arte beste aldaeretan nabarmendutakoa albo batera utziz, beha diezaiogun zuzenean Damaren jarrerari, aurrera sartu eta atzeraka irtetearen formularen arrastorik inon ez baitago. Izan ere,
|
lan
honetan aztergai izateko irizpidea bete ez arren, nahita dago hemen kokatuta, aurreko E aldaeraren inguruan esandakoarekin elkarrizketan jartzeko.
|
|
|
Hau dugu
|
lan
honetan aurkeztu eta aztertzen den azken kontakizuna. Bere luzera dela eta, eranskinetan jaso da bere osotasunean, eta interesgarria zaigun atala aipatuko da laster.
|
|
|
aurretik egindako zerbaiten harira oraingo jarduna egitea. Horregatik, oso zentzuzkoa da hipotesi berritzat ezartzea euskal kulturan infernuaren inguruko mito ahaltsu bat egon izana, eta haren harira gertatuko pasadizo batzuen aztarnak izatea
|
lan
honetako aztergaitzat izandako kontakizunak.
|
|
|
Adibidez, antzinatasunean, jainko jainkosen izenak ez ziren askotan ahoskatzen, deitzeak presentzia eskatzen zuelako. Horregatik, baliteke beste arrazoi bat izatea
|
lan
honen muineko formula horren mezua agerian ez egoteko.
|
|
|
|
Lan
honen helburua euskal mitologiaren azterketari ekarpen berri bat egitea izan da, aurreko lana berrikusi ostean. Izaki zehatz batean, eta haren inguruko kontakizun berezi batzuetan, oinarritu da.
|
|
|
iragana gertu dago era egokian atxikiz gero, eta altxor askoren ezaugarri izan da, ezkutuan egon beharrean, denon argitan egotea. Beharbada,
|
lan
honekin adierazgarria den zerbaitetara heltzeko gaia mahairatu egin da; ekarpenaren, ikerketaren eta eztabaidaren zain geratzen da orain.
|
|
|
Beheko taula honetan, mapan kolore bidez adierazitako herriak adierazten dira, bertan testua zein urtetan batu zen eta
|
lan
honetarako emandako aldaeraren etiketei dagozkien datuekin batera. Kasu bitan, tonoz aldatzen diren koloreak erabili dira:
|
|
|
|
Lan
honetan agertuko diren aipu guztiak, jatorriz euskarazkoak ez badira, egileak itzulitakoak dira.
|
|
|
Piarres Larzabalek Lartaunantzerki lana idatzi zuen Oiartzuarrentzat eta taularatu ondoren izan zuen arrakasta ikusi ta pentsatu genuen egoki izango zela beste antzeko lan bat idaztea eta baita azkar idatzi ere.
|
Lan
hau. Aralar, izan zan, (gutxi gora behera 1971 urteko uztaila izan zen) baina garai haiek ziren, ziren bezalakoak eta gobernu espainolak Larzabal. Index, en sartu zuen eta izena bera ere aipatzea anatema bihurtu zen.
|
|
2016
|
|
|
Domeinuak esleitzen hasi eta urte bete beranduago, Fundazioak Behatokia izeneko txostena kaleratu zuen,. EUS domeinuek izan zuten eragina aztertzeko. Dagoeneko, bigarren txostena ere kaleratu dute eta honako
|
lan
honetan Behatokia 2016ko ondorioak interpretatu eta hausnarketa batzuk gehitu zaizkio aldagai bakoitzari, euskararen biziberritzean eragiteko jaio zen ekimen honen egoera hobeto ezagutzeko asmoz.
|
|
|
PuntuEUS Fundazioa prest dago euskararentzat ezinbestekoa den erronka honi heldu eta lankidetzarako indarrak biltzeko, Euskaltzaindiarekin eta
|
lan
honetan aritzeko prest dauden gainerako eragileekin. Guztion ardura da Interneten euskal komunitate digitala bizi eta aktiboa izatea, eta. EUS domeinua da komunitate horren bilgunea.
|
|
|
Baina, haurrak ahozkotasunaren munduan murgiltzen hasteko benetan eraginkorra eta funtzionala izan den eta gaur egun den baliabidea Haur Literatura da, eta
|
lan
honen gaiarekin lotura eginez, Tradiziozko Ahozko Haur Literatura zehazki; betidanik ezagutu ditugun esaera zaharrak, olerkiak, haur hizkera, zotz egiteko formulak, aho korapiloak, jolasak, kantak, lo kantak, igarkizunak, ipuin hasierak, ipuin amaierak, koplak, ipuin herrikoiak... biltzen ditu termino horrek (Etxaniz, 2009). Juan Kruz Igerabidek, Bularretik Mintzoraliburuan (1993: 43),. Haur literaturaktradizioan bizirik iraun du eta nolabait ere bizirik dirau gaur egun, nahiz hilzorian egon?, aipatzen du.
|
|
|
Kontuan hartu behar da haurra gertuago bizi dela ahozkotik idatzizkotik baino, hau da, bere gorputzetik, beraz, keinua, arnasa eta begirada bere komunikazio adierazpenetik hurbil daude. Esandako guztiagatik,
|
lan
honek honako xedeak ditu.
|
|
|
Lanaren helburua metodo kualitatiboekin lotzen badugu, konturatzen gara, hezkuntza arloan bezala, planteamendu kualitatibo batek errealitatea ikusteko eta interpretatzeko aukera ematen duela.
|
Lan
honen kasuan, erreminta beteko duen pertsonaren jakintzak jasoko dira, egungo errealitatea agerian geratuz. Izan ere, sortutako erremintan agertzen diren taula batzuetan, ahozko literaturaren kontu batzuk agertzen dira (esaera zaharrak, kantak, aho korapiloak...) eta pertsona bakoitzak ezagutzen eta erabiltzen dituenen arabera beteko ditu taulak.
|
|
|
Bildu berri ditugun ahozko esapideetatik ateratako ondorioen ostean, memoria honen helburuari atxikitzen gatzaizkiolarik, gogoratu behar dugu ahozkotasunaren garrantzia eta onurak (Colomer, 2010; Igerabide 1993, 2003, 2011) azaleratzea zuela lehen xedetzat
|
lan
honek eta hala azpimarratuta geratu dela, adituen teoriak medio, marko teorikoan. Bertan ikus daitekeenez, ahozkotasunak askotariko onurak izan ditu eta ditu gure bizitzan (Etxaniz, 2004, 2011; Perdomo, 2003).
|
|
|
|
Lan
hau Eusko Jaurlaritzak bultzatzen duen Ikerketa Taldeen Sarean kokaturik dagoen LAIDA (IT 1012) Ikerketa Taldearen eginkizunen barnean dago.
|
|
|
|
Lan
honen helburua xumea da, alegia, Euskaltzaindiak hainbat arauren bidez exonomastika finkatzeko egiten diharduen lanari nire ekarpentxoa egitea. Greziera klasikoko izenak euskaraz emateko irizpideak 76 arauan argitaratu ziren; betiere, badira beste hainbat arau exonomastikaren esparrukoak, bai beste alfabeto batzuetatik euskarara egin beharreko transliterazio arauak emateko, bai kanpoko leku izenei dagozkien herritar izenak eta jatorri adjektiboak emateko, besteak beste.
|
|
|
Eta zein da
|
lan
honen abiaburua. Bada, aita Santi Onaindia Baseta amorotar karmeldarrak euskaraz 1985 urtean argitaratu zuen Odisea liburua.
|
|
|
Aurrera egin baino lehen, eskerrak eman nahi dizkiot Alfontso Mujika Etxeberriari,
|
lan
honi egin dion ikuskapenagatik, bai eta eskaini dizkidan ohar jakingarri eta argitasun guztiengatik ere. Beraren laguntza barik lan honek ez zukeen argirik ikusiko.
|
|
|
Aurrera egin baino lehen, eskerrak eman nahi dizkiot Alfontso Mujika Etxeberriari, lan honi egin dion ikuskapenagatik, bai eta eskaini dizkidan ohar jakingarri eta argitasun guztiengatik ere. Beraren laguntza barik
|
lan
honek ez zukeen argirik ikusiko. Mila esker, bihotz bihotzez, Alfontso!
|
|
|
Azkenik, Odisean ageri diren herritar izenak eta jatorri adjektiboak ez daude
|
lan
honetan. Horiek beste lan baten gai izango direlakoan nago.
|
|
|
Bibliografian ageri dira
|
lan
honetarako erabili ditudan frantsesezko itzulpen biak; bada, Leconteren itzulpenean pasartea ez da ageri itzulita, eta Médéric Dufour-en itzulpenean frantsesera itzulita ageri da berba eta Fontaines eman. Ostera, euskarazko, gaztelaniazko eta ingelesezko itzulpenetan grezierako berbaren transliterazioa ematen da, eta horixe da taula honetan ageri dena.
|
|
|
|
Lan
honetan saiatu gara Lodik sortutako pertsonaia detektibe nobela klasikoaren parametroetan kokatzen, euskal literaturara egokitzeko ahaleginak ikusita. Aipatu dugunez, egokitzapen horretan azpigeneroaren arauak zaindu zituen Loidik, baina, aldi berean, efektu bereziak lortu zituen, besteak beste, euskararen unibertso literarioa apur batez zabaltzea.
|
|
|
Inguru diogu, 1996tik aurrerako datuetan, eta bereziki urteak bitartekoetan ezinbestekoa delako Espainiaz kanpo jaioriko etorkinen ondorengoen populazio kopuruen eragina zehatzago neurtzea guk
|
lan
honetarako egin ahal izan dugun baino.
|
|
|
[L.Z.] Neu be eretxi berekoa naz, aurretiaz be adierazota daukadanez, eta horrek bultzatu nau
|
lan
hau egitera. Dana dala, eskertzen dot zure onarpena.
|
|
2017
|
|
|
|
Lan
hau MINECOren Monumenta Linguae Vasconum 5: Periodizazioa eta kronologia (FFI2016 P) ikerketa proiektuaren baitan egin da.
|
|
|
|
Lan
honen helburua da argi berri bat ematea 1870ean Atheka gaitzeko oihartzunakargitaratzeagatik euskal eleberriaren aitatzat hartzen den Jean Baptiste Dasconaguerre idazlearen biografiari. Gaur egun arte nahiko utzita egon den biografia hau zein egoeratan dagoen aztertuko dugu lehenik, akats eta zentzugabekeria batzuk aipatuz.
|
|
|
Bestela esanda, ez zaizkio behar bezain argi azaldu munduan zeharreko hizkuntzalaritza komunitateari ustez banan banan bereizi liratekeen euskal funtzio kategoriak.
|
Lan
honek, aurrerapauso bat eman nahi du euskal izenaren, homologazio, kontu honetan, edo bestela esanda, euskal izenaren funtzio kategoriak ondo zedarriztatzeko ahalegin bat egin nahi du, munduko beste hizkuntzekin bat eginez.
|
|
|
[+ mugatua,+ singularra], [mugatua] eta[+ mugatua,+ plurala].
|
Lan
honetan,[+ zehaztua] eta[+ plurala] tasun semantikoak erabiliko ditugu hiru errealitate morfosintaktiko horiek areago zehazteko, eta agian espero ez bezalako tasun konbinazioak agerian uzteko. Era berean, kontuan izango dugu gramatika tradizioak zeharka baizik aipatzen ez duen[+ hurbila] tasuna.
|
|
|
Beste ikuspegi batetik, berriki plazaratu diren lanetan, argiro adierazi da ezinbestekoa gertatuko dela aurrerantzean euskal morfologiak jasan dituen bilakaera bideak kontuan izatea, egungo euskal sistemaren datu sinkronikoak ondo antzemango badira. Ildo horretan aurrera eginez,
|
lan
honek aurrerapauso txiki bat egingo du euskararen historia ezagutzeko ahaleginetan, baina gainera egungo euskararen hainbat aldaera hartuko ditu aztergai, puzzle honetako pieza guztiak bere tokian doi doi kokatzeko. Bereziki, Gorozika herrian egiten den bizkaierazko hizkeraren zehaztapenei erreparatuko diegu, apur bat hobeto ulertu nahi baitugu batuak oinarri dituen euskalkietan ondo zedarriztatzen ez dena eta oro har euskal hizkera guztiak.
|
|
|
morfologia paradigmak. Horretaz gain,
|
lan
honek gogora ekarriko du, izatez, kontuan hartu liratekeela, mugatu singular hurbila, eta, mugatu plural hurbila?
|
|
|
Izan ere, gogora ekartzekoa da ustez determinatzaile sintagma bat dutela postposizio sintagmek osagarriaren tokian.
|
Lan
honetan, saiatuko gara sinkroniako datuetan bi sintagma motetan azaltzen den izugarrizko irregulartasunaren deskripzioan aurrera egiten.
|
|
|
Aurrean aipaturiko tasunek oso ondorio desberdinak eta korapilatsuak ematen dituzte paradigma morfofonetiko hauetan zehar, alegia,[+ mugatua],[+ plurala] eta[+ hurbila] tasunetan zehar. Hori dela eta, sintaxiak eta morfologiak bat egiten dute
|
lan
honetan, bi atal nagusi osatu beharra agerian uzteko: determinatzaileen sintagma funtzionaletarainoko morfofonologia aztertuko dugu lehenengo atal nagusian(? §1), eta postposizioen sintagmetarainokoabigarren batean(? §2).
|
|
|
Izenaren esparrura goazela, egun nahiko onartua dago (Abney 1987, Artiagoitia 1998, Artiagoitia 2012) euskararako zein beste hizkuntza batzuetarako determinatzaile sintagma bat eduki badaukagula eta hori onartuta mintzatuko gara aurrerantzean atal honetan. Esana dugu hala ere
|
lan
honek ez duela teoria ekarpenik egingo, eta determinatzaile sintagmaren existentzia onartuta, determinatzailearen ageriko agerpenaz baizik ez gara mintzatuko.
|
|
|
Manterolak ezer gutxi dio (h) au > au aldaketaren funtsaz. Edonola, iradokitzen du gure (h) ar > a horretan artikulua sortu zela, baina agian artikulu hori ez dela gaztelaniaz sortu zen artikulua bezain zehaztua(
|
lan
honetan erabiliko dugun semantika terminologiari jarraituta). [Zehaztua] tasuna izan lezakeen artikulu horren hipotesitik abiatuko gara hemen.
|
|
|
lehen zituzten balio deiktiko anaforikoei eutsiko diete atxikita daudenean ere. Horrek esan nahi du
|
lan
honetan behintzat erabat baztertuko dugula, artikulua, delako kontzeptua eta terminoa, bai behintzat euskal gramatikaz ari garenean.
|
|
|
delako horren sorreran galdu egin direla hirugarren mailako erakuslean bide zeuden balio deiktikoak. Alegia, ez ditugu
|
lan
honetan sakon aztertuko mugatzailearen anafora/ katafora kontuak, baina garbi dago mugatzaile honek, galdua, duela hiztunarekiko distantzia adierazteko ahalmena:
|
|
|
Aukera hauek guztiak[+ mugatua] eta[+ plurala] morfologia tasunen arteko konbinazioei dagozkie (Azkaratek eta Altunak 2001: 48), eta esana dugu horietaz gain[+ hurbila] ekarri nahi izan dugula
|
lan
honetara. Gainera, aditzean ere biltzen den plural aukeraren berri emango dugu, aurrerantzean mugagabea deitu izan denaren semantika argitu nahirik.
|
|
|
Esana dago, ordea, a ez dela euskal izenetan ageri den determinatzaile bakarra. Izan ere, a markatugabea eta eu, ori/ ohurbilak elkarren ondoan aztertuko ditugularik,
|
lan
honetan argiro esan behar dugu aldaera hurbilak ez direla predikatuetara iritsi euskararen bilakaeran:
|
|
|
Une honetan, esan behar dugu
|
lan
honen egileok sen desberdina dugula (5) horretan eta Gorozikakoa izango litzatekeen (6) koan:
|
|
|
Horrekin batera,+ a> a (3a) eta a+ a > ie (4a) gertatzen direla onartzen badugu, nolatan azaldu ote daiteke neskieu horrek (4b) duen i bokala?
|
Lan
honen egileetako baten senak dio neskieu horretan neski+ eu dagoela, hau da, neskie forman e jatorrizko mugatzailetzat hartuta, kendu egiten dela paradigmako beste osagai bat eransteko, hau da, erakusle atxikia eransteko. Are argiagoa bide da kontua bigarren mailako erakuslearen kasuan:
|
|
|
Horrela, bada, Gorozikako hizkera honetan neskie eta neskieu dugularik, onartu beharrekoa da a itsatsidunen kasuan, e hori mugatzailetzat hartzen dela, eta kendu egiten dela eu erakuslea atxiki ahal izateko. Ez da
|
lan
hau gramatika aldaketak zeinen sakonak izan daitezkeen aztertzen hasteko tokia, baina ikus bedi neskieu/ neskiori aldaerek zinez daramatela barruan euskararen une jakin bateko gramatikaren aldaketa bortitza.
|
|
|
Beste kasu markadunetan, eta hainbat hizkeratan behintzat, irakurketa zehaztua nagusitzen da pluralean, tartean e azaltzen delarik. Horrela, bada,
|
lan
honen datuetan oinarrituta, bibliografiak esandakoaren alde egin dezakegu eta esan liteke lehenengo hurbilketa batean a[+ zehaztua]// a [zehaztua], e[+ zehaztua] diasistema dugula.
|
|
|
euskal izenen irakurketa zehaztuarekin, eta gainera, a agertzen duten kasu batzuk ere determinatzailerik gabekotzat jotzen dituzte. Horrela, nekez etor daiteke bat maila horretako teoria hausnarketekin de factoø euskaran dugun morfologia korapilatsu honen deskripzioa edota
|
lan
honetan aurkeztu dugun deskripzioa. Izan ere, gramatika sortzaileak bere flexio kategorietan eskaintzen duen esparru formala ez zaigu oso baliagarri gertatzen, euskararen gauzatze morfologiko guztiekin uztartu nahi dugunean behintzat.
|
|
|
eta, mugabea? izena hartu izan duten hiru morfologia lerro ditugula euskaraz, eta zentzuzkoa da lerro horietan kasu markak kontuan izatea; hala ere, gure tradizioko kasu markez gain,
|
lan
honetan hainbat egilerekin bat eginez postposizioak ere gehitu zaizkio kasu markek osatzen duten zerrendari, eta kasuak zein postposizioak batera erakutsi izan dira deskripzio lanetan.
|
|
|
Postposizioen esparruan, are latzago bilakatuko zaigu
|
lan
honetan kategoria hauen guztien morfofonologia zedarriztatzeko egiten ari garen ahalegina: aurreko atalean ikusi ditugun gorabeherak ez ezik, postposizio guztiek ez dute berdin jokatzen[+ mugatua] eta[+ plurala] tasunak irudikatzeko unean.
|
|
|
Izan ere, ezinbestez egin behar dugu
|
lan
honetan gramatika tradizioak euskal postposizioen artean argiro egin ez duen bereizketa bat, eta hainbat azpiataletan bereiziko ditugu euskal postposizio atxikiak, hizkuntzaren morfologiaren deskripzioari ekarpen txiki bat egiteko: ezkerrera a mugatzailea argi erakusten duten postposizioak(? §2.1), ustezko a mugatzailea erakusten duten postposizioak(? §2.2), eta ageriko mugatzailea inoiz izan ez arren betiere paradigma guztiak ondo bereizten dituzten postposizioak(? §2.3).
|
|
|
ezkerrera a mugatzailea argi erakusten duten postposizioak(? §2.1), ustezko a mugatzailea erakusten duten postposizioak(? §2.2), eta ageriko mugatzailea inoiz izan ez arren betiere paradigma guztiak ondo bereizten dituzten postposizioak(? §2.3). Prolatiboa alde batera utziko dugu gure
|
lan
honetan, betiere mugagabea deitu izan den horren barruan azaltzen delarik.
|
|
|
Une horretara iritsita,
|
lan
honek Gorozikako hizkeraren ekarpena egin nahi du:
|
|
|
Lehenengo eta behin,
|
lan
honek gogora ekarri nahi izan du etiketa horiek morfologiakoak edo sintaxizkoak direla, baina ez, ordea, semantikakoak; egia da hiru flexio era horiek ondo errotuak daudela sintaxi testuinguru banatan, baina, mugatuak, direlako bi horiek (gizona, gizonak) ez dute beti irakurketa espezifikoa hartzen, eta, mugagabea?
|
|
|
Bigarrenik,
|
lan
honetan, saiatu gara izenak daramatzan funtzio kategoria horiek guztiak elkarrengandik zedarriztatzen. Izan ere, lanak xede hartu du zenbakia, determinatzaile atxikia, kasua eta are postposizioak ere ondo identifikatzea morfologiaren korapilo horretan.
|
|
|
Ana Aldana Barrena, Gregoria Esturo Orue, Maitene Etxeandia Etxeandia, Txomin Etxeandia Legina, Pilar Etxeandia Legina, Dorotea Etxeandia Legina, Anastasio Etxebarria Etxeandia, Rosi Etxeandia Etxebarria, Javier Etxebarria Idoeta, Rufino Etxebarria Petralanda, Jon Euba Olaeta, Kruzita Euba Olaeta, Ibon Gojenola Martitegi, Leire Gojenola Martitegi, Elker Gonzalez Larruzea, Marije Ipiña Salzedo, Teresa Irazabal Elorza, Jesusa Irazabal Elorza, Maria Irazabal Elorza, Maria Irazabal Izundegi, Amaia Isasi Amuriza, Gregorio Larruzea Furundarena, Marisol Larruzea Isasi, Alaitz Legarra Ipiña, Alberto Legarra Lasuen, Elisabet Legina Goikoetxea, Sabin Legina Goikoetxea, Itsaso Mallea Etxeandia, Jose Mallea Larrea, Karmele Martitegi Esturo, Felipe Martitegi Iturriotz, Eusebio Martitegi Zubiaga, Juan Oarbeaskoa Bikandi, Alazne Oarbeaskoa Etxeandia, Jesus Urkiza Etxebarria, Mariasun Urkiza Irazabal.
|
Lan
honen egileetako baten hizkuntz konpetentziaz gain, hiztun hauek guztiak dira Gorozikako euskara jatorraz zehaztapenak eman dizkigutenak.
|
|
2018
|
|
|
XVI. mendean ere forma hori ohikoa da Nafarroa erdialdean, eta Iruñean eta inguruetan txandaketa dago forma sudurkariarekin (cf. Reguero, 2017, 577, edo (1) adibidea
|
lan
honetan berean). Garai berriagoetan bi formak ageri zaizkigu Artzibarren, Urizko kristau ikasbidean esaterako (Pagola et al., 1996), edo Artolak egindako grabaketetan (cf.
|
|
|
|
Lan
honek, beste batzuekin batera (Santazilia, 2015; 2017; 2019), gaztelaniaz idatzitako justizia auzibide zaharren dokumentazioan sakabanaturik dauden euskarazko pasarteak eman nahi ditu ezagutzera. Euskararen historiarako eta dialektologia historikorako datu iturri baliagarriak direlakoan, horiek genero gisa dituzten ezaugarriak, abantailak eta mugak azaldu ditut.
|
|
|
|
Lan
honetan XVI. eta XVII. mendeetako auzibide zenbaitetan ageri diren euskarazko pasarteak aztertu ditut. Hasteko, eskribauek lekukoen ahotik pasarteok nola eta zergatik jaso zizkieten azaldu dut.
|
|
|
1
|
Lan
honek MINECOk diruz hornitutako Monumenta Linguae Vasconum 5: Periodizacion y cronologa ikerketa proiektuaren sostengua du (FFI2016 P).
|
|
|
Gramatika Unibertsala, Hizkuntza Indoeuroparrak eta Euskara (HiTeDi) (UFI 11/ 14) Prestakuntza eta Ikerketa Unitatearen baitan. Eskerrak eman nahi dizkiet Iñaki Caminori, Maitena Duhalderi, Dorota Krajewskari, Iker Salaberriri, Patxi Salaberriri eta Eneko Zuloagari
|
lan
honen prestaketan modu batera edo bestera eman laguntzagatik.
|
|
|
Topaketa hartara joan zen Mendigatxa, eta, bere laguntzarekin, Bidankozen hitz egiten zen uskararen aditz jokoa osatzea lortu zuen.
|
Lan
hau, lehen aldiz tauletan antolatu eta zutabetan Aezkoako, Zaraitzuko zein Erronkaribarko aditz formak erakusten zituena, 1872an argitaratu zen Etudes sur les trois dialectes basques des vallees d’Aezcoa, de Salazar et de Roncal, tels qu’ils sont parles d Aribe, d Jaurrieta et d Vidangoz izenburupean. Baliteke 700 hitzeko frantsesa aezkera zaraitzuera erronkariera hiztegitxoa (Mitxelena, 1958) ere egonaldi honetan sortua izatea, Bonaparteren egiletza ziurtatuta ez egon arren, itxura guztien arabera hark egina dirudi.
|
|
|
10 Zin zinetan eskerrak eman nahi dizkiegu
|
lan
honetan eskuzabal lagundu diguten irakasle eta ikasle orori; haien kolaborazioak merezi du aintzat hartua izatea administrazioaren aldetik, eta hala eskatzen dugu hemen.
|
|
|
Horrela, kontra adibideei buruz
|
lan
honetan bildu diren datu apurrek iradokitzen dute oso atzerakarga handiko hurrenkerak ez direla beti bere hala onartzen (ikus 3 koadroa). Kasu horietan zenbapaiteko joera ageri da aditzaren posizioa aitzinatzeko ere.
|
|
|
Hasteko, ohar batzuk
|
lan
honetan aztertu diren itemei buruz. Hautatu diren itemek (eta baita atera diren emaitza kuantitatiboek) ez dute ez ahalik eta ez asmorik ere hiztun euskaldunen jokaera bere osoan ordezkatzeko hitzen ordenaren auziari buruz.
|
|
|
Ildo erlatibo zale horretan kokatzen da
|
lan
hau ere: oraindik euskaraz hitzen ordenaren auzia orotara ebatzi gabea dela pentsaturik, eta sinetsirik norabidea ongi hartzeko garrantzitsua dela ekarpen guziak ongi aztertzea, eta uste izanik oraindik badela anitz zer ikasi eta zer aztertu goieneko maila erdiesteko euskarazko prosaren komunikatibotasunean eta efizientzian, lan honetan azterketa enpiriko bat aurkeztuko da euskarazko hitz ordenari buruz.
|
|
|
Ildo erlatibo zale horretan kokatzen da lan hau ere: oraindik euskaraz hitzen ordenaren auzia orotara ebatzi gabea dela pentsaturik, eta sinetsirik norabidea ongi hartzeko garrantzitsua dela ekarpen guziak ongi aztertzea, eta uste izanik oraindik badela anitz zer ikasi eta zer aztertu goieneko maila erdiesteko euskarazko prosaren komunikatibotasunean eta efizientzian,
|
lan
honetan azterketa enpiriko bat aurkeztuko da euskarazko hitz ordenari buruz. Ikerketa saio honetan jaso diren datuek erakusten dute badela euskaldunen artean oraindik zehaztugabetasun maila nabaria euskarazko hitz ordenari dagokionez, eta hortik ateratzen dugu ondorea ezen gaia ez dela agortua eta ez dela garaia iritzi eta jokabide heterodoxo oro aztertu gabe itotzeko, ustezko arau zurrun eta gogortu batzuek azpiraturik.
|
|
|
Arrisku hori gogoan dugula,
|
lan
honetan funtsean aditzaren kokalekua aztertuko dugu, eta kokaleku bakoitzak biltzen duen onespen/ gaitzespen mailaz jardunen dugu.
|
|
|
Hemen aurkeztuko den iker saioa bi fasetan gauzatu da. Lehenbizikoan, 2011 urtean, bi inkestatu talderen datuak bildu ziren, eta haiek ere erakutsiko dira
|
lan
honetan, kontrastea ikusteko; geroago, 2015ean, bigarren saio bat egin zen, item berak analizatuz, baina bertze inkestatu lagin baten laguntzarekin. Ikusiko den bezala, bi zatiak lotuta daude eta denak batean hartuta ulerbide edo perspektiba zabalagoa eskaintzen diote azterturiko auziari.
|