|
2000
|
|
|
Ordura arteko bizimodua abeltzaintzan oinarrituta egon bazen ere, XI. eta XII. mendeetan Europa osoan gertatutako hazkunde demografikoak behartuta, laboreen azalera handituz joan zen, eta ondorioz, gizakiak ingurunean zuen eragina geroz eta handiagoa izan zen. Horrela, XIII. mendearen erdialdean hain zen handia nekazaritzaren garrantzia, uzta txar batek gosete izugarria eragin
|
zezakeela
. Eta horixe izan zen hain zuzen mende horretan gertatu zena, goseteak eta izurriteak gogor jo baitzuten; eta horrek guztiak krisi ekonomiko larria eragin zuen.
|
|
|
Munduko gauzarik zirraragarriena zen pantaila hitzez nola betetzen zen ikustea, artxiboa irekita zegoen seinale ezin argiagoa. Eiderren usaina ere dasta
|
zezakeela
iruditzen zitzaion. Eta plazerrik handiena irakurtzea zen, Eiderren ahotsa entzuten zuelako, lagun bati kontatuz bezala ordenagailuaren pantailan idatzitako guztia.
|
|
|
Eta, burua eta bihotza suturik nituela, zenbatetan amestu nuen nik ere handik aitzina ezen bertze Utopia bat bihur zitekeela Urbiain, eta Utopia hartan bere zentzua izan
|
zezakeela
ni apez izaiteak, inguru haietan guztiok anai arrebak bezala bizi ahal izan gintezen, jauregiko ondasunak gure artean hobeki partiturik, Jainkoaren laguntzarekin! Gainerat, komunitate tipi bat zen Urbiain, eta han gauzak errazago joan zitezkeen, zuhaurk ere erraiten zenuen bezala, Jainkoaren laguntzarekin.
|
|
|
OSABA Joanikot, igande guztietan mezatarat joaiten ez zen arren, batzuetan joaiten zen," iduri egiterat", berak erraiten zuen bezala... eta igande hartan ere joan zen, nik ez dakit iduri egiterat... edo apez misionestaren dohainen neurtzerat, jakinminaren, haren aldeko laudorioak aditu ondoren. Baina osaba gizon urduria zen, eta, iduri egite hartan, batzuetan, igarri egiten zitzaion urduritasuna, bizkarra eta besagainak aitzina eta gibela eramaiten zituela, etengabe; aita Bartolomek sermoia hasi zuelarik, berriz, berretu eta areagotu egin zitzaizkion keinu urduri haiek... eta, keinu haien karietarat, ulertu nuen ezen sufritzen ari zela, eta nekez disimula
|
zezakeela
bere sufrimendu hura, sermoiaren gehiegikeriak pazientzia agortu balio bezala, hasi bezain fite. Izan ere, Nafarroaz eta katolikotasunaz aritu zen apeza, eta Nafarroak izan zuen suerteaz, noiz eta Fernando Katolikoak erresuma bereganatu baitzuen eta Jainkoaren erresuma are handiagorako irabazi; eta erran zuen:
|
|
|
Borondate onez ari ote zen, bada, osaba, eta amorosturik zegoelako agertu ote zigun bere ezkontzeko asmoa, pentsaturik ezen aitari edo amari bihotza beratuko zitzaiola eta haien kontsentimenduarekin eraman
|
zezakeela
aitzina bere asmo hura. Zeren eta erdibide baten bila ibil baitzitekeen orduan ere osaba Joanikot, ezkontza harekin urrats bat aitzina egiteko asmoz, baina inguruko jendearekin hautsi gabe, nahiz eta bazekien ezen milatik behin gerta zitezkeela horrelako gauzak...
|
|
|
Izan ere, nik uste nuen ezen jakintasunak —zinezko eta minezkoak— gorputz sendo eta gotor bat zuela eta, aldi berean, airosa, Burgosko katedralaren antzekoa. Ez al zen, bada, katedral hura, monumentu ezin astunagoa, alde batetik, zeren egina baitzen, eta beti da astun, baina baita arina ere, bertzetik, zeren baitzirudien ezen, Galileoren iritzien gainetik, zerurantz egin
|
zezakeela
noiznahi den, bere bi dorre haiekin —zeinak izan baitzitezkeen lantzak edo tragazak, lurraren baitan zetzàn Greziako mitologiako jigant batek edo gure euskal lurretako jentil batek jaurtiki berriak—, grabitate indarra garaituz gero. Arratsez iritsi nintzen Burgosat, eta arrats hartan hala ikusi nuen katedral hura.
|
|
|
Eta nik jakintasunaren betikotasunarekin amesten banuen ere, berehala ohartarazi zenigun ezen behin behinekotasuna zela jakintasunaren ezaugarri nagusia, Plautoren erran hura aipatzen zenuela, haren frogatzeko eta egiaztatzeko: Centum doctum hominum consilia sola haec devincit dea Fortuna.19 Ustekabeko lurrikara batek hankaz gora jar
|
zezakeela
, alegia, Burgosko katedrala! Iruñan erakutsi zidaten, ordea, ezen munduan ezustekorik ez zegoela, zeren ezustekorik ezustekoena ere Jainkoaren usteko baitzen.
|
|
|
Izan ere, ongi dakizu, jaun André, zein zen sasoin hartako handikien eta odol garbiko jende noblearen iritzia —iritzi aski orokorra, bertzalde, urte luzeetako erroak zituena—, komertzioari eta antzeko betebeharrei buruzko zilegitasunaz eta bidezkotasunaz denaz bezainbatean... eta mesprezatzen eta arbuiatzen ere zituztela eginkizun haiek, erdeinatzen eta gutiesten, iritzi haren arabera, zeren haiek guztiak ez baitziren —nehoiz ere izan ez ziren— ohorezko gizonendako lan ohoragarriak, halako suertez, non, lan haiek eta egiteko haiek, egin orduko lohitzen eta zikintzen baitzituzten egiten zituztenak: ...ohartu zen ezen mundua aldatzen ari zela eta, urrunerat joan gabe ere, bertan zituztela mudantzak, ondasunen ata aberastasunen inportantzia gero eta handiagoa iragartzen zutenak... eta, are gehiago, zeren uste baitzuen, halaber, ezen, jatorrizko eta etorkiko odol garbitasunik ezean, nola baitzen bere kasua, arbasoak Nafarroako gerla haietan galtzaileetarik izan zirelako, dirua egin eta diruz eros
|
zezakeela
faltan zuena, noblezi tituluak ere diruaren esku egon zitezkeenez gero... zeudenez gero. Zeren nobletasun agiria bereganatu ondoren egin baitzezakeen amets, orduan baizik ez, nobleen bi zimoduarekin, zergak eta tributuak ordaintzeari utziz eta lana ere alde baterat utziz.
|
|
|
Eta gelditu, eta gibela egin nuen isilik eta emeki, latzikaraturik artean. Eta, artean ere, neure bihotzaren pilpirak aditzen nituen, batzuk bertzeen gainean jauzika, pentsaturik ezen herensugeak osaba irentsirik izan
|
zezakeela
jadaneko. Baina ez, bizirik zegoen uroski, zeren haren oihua entzun bainezakeen, leizean goiti zetorkidana:
|
|
|
Iruñan egon nintzen azkeneko aldian, berriz, koadro polit bat ikusi nian, Tuteran dagoen pintore batena, zeinari Vicente Berdusán baiteritza, oker ez banago... Ordea, Italia aipatu duk eta uste diat ezen Jainkoak baizik ezin
|
zezakeela
hitz hori hire ezpainetan jar, zeren eta, Italia aipatu orduko, Pedro Huizi etorri baitzait bururat, Sagrario Landaluzeren semea... Ubarneko damarena:
|
|
|
Eta uste nuenean ezen osabak haur babesgabe haren inarrosteko eta zafratzeko parada ezin hobea izan
|
zezakeela
, aldiz, irri eta irri hasi zitzaidan, barre eta barre, erraiten zidala:
|
|
|
Baina, aitak, amak eta aita Bartolomek ateratzen zituzten arrazoinen aitzinean, osaba, ohi ez bezala, isil isilik egon zen denbora guztian, atsekabetua eta desgogara. Eta aitak erraiten zuen ezen ez zegoela etxegoiendarren ohorea horrela lohitzerik ez zikintzerik, Mattinek lohitu eta zikindu zuen bezala... non eta bere etxean eta gurasoen etxean!; amak, deabruak nonahi den eta noiznahi den erein
|
zezakeela
bere hazia, baita handikien baratzean ere, eta neurri guztiak ere ez zirela aski, hari buru egiteko; eta aita Bartolomek, finean, arrai eta alegera egoitekoa zela eta Jainkoari eskerrak emaitekoa, bai, halarik ere, zeren gaitzak tenorez harturik baitzuen erremedioa, eta zeren Mattinekin bederen tenorez ibili baitziren. Eta guztiak zeuden, beraz, desgusturat, baina gusturat; nahigabeturik, baina nahitsu, osaba Joanikot izan ezik, zeren baitzirudien ezen atsekabez atsekabe zebilela...
|
|
|
Eta oraino ere iraganari beha paratzen naiz eta mila gertaki oroit ditzaket, irrigarriak edo funsgabekoak haietarik hainbat eta hainbat, bere mementuan hil edo bizikoak iduritu izan zitzaizkidanak; amorio hura, ez, ordea. Zeren orduantxe jakin bainuen ezen denbora bertze erreka bat zela, eta aldika eta tarteka ur jauzi batzuk zituela, eta halatan egin
|
zezakeela
eternitaterat jauzi.
|
|
|
Edo, etsimenduak harturik ote zegoen osaba? Zeren pentsa baitzezakeen ezen deus guti egin
|
zezakeela
libertatearen aldeko borrokan, are gutiago Pedro Huizik eta biok bakarrik utzi genuenetik, eta zeren pentsa baitzezakeen, ondorez, ezen aski zuela ezkontzearekin eta iduri egitearekin, bere egia eta bere sekeretua bere seme alaben bidez bideratuz, nola gertatu izan baitzen etxegoiendarren artean belaunez belaun. Edo, despit hutsez jaurtiki ote zituen hitz haiek, gogaiturik zegoelako kontu hartaz eta berdin zitzaiolako jada guztia?
|
|
|
...erraiten baitzidan ezen gauzak zetozen bezala zetozela eta pairuz hartu behar nituela haiek guztiak; eta erraiten zidan, halaber, ezen zorigaitzik handiena ez zela zorigaitza bera eta zorigaitzaren existentzia, baina haren eramaiteko ez ahalik ez argirik izaitea; eta erraiten zidan, finean, ezen nekearen ertzetik eta hegitik ere heda zitezkeela besoak harat eta honat, eta adimenduaren argiak egin
|
zezakeela
gure besarkada bakoitza, ez sutsuagoa, baina bai zabalagoa, zeren zinez izan baitzitekeen zabalago ulertzen zuèn eskuaren fereka, ulertzen ez zuèn suaren horzkada eta ausikia baino.
|
|
|
Eta don Luziok bertze ipuin luze bat kontatu zidan, zeinetik aski bainuke kontatzea nola Axularrek eskatu zion sakristauari, ipuinaren azken aldean, hil zezala mezerdian, ogia eta arnoa sagaratzeko mementuan, zeren Sarako erretoreak baitzekien orduko, halatan baizik ezin beregana
|
zezakeela
bere itzala, eta nola Axularrek eskatu eta solizitatu behar izan zion behin, bi aldiz eta hiru aldiz, sakristauak, finean, amore eman zezan eta hartarat ausart zedin.
|
|
|
...zen zutela ilargia, lehenengo egunetan batak, azkenekoetan bertzeak, halako suertez, non artizarrak zaintzen zuenean egiten baitzuen ilargiak goiti, zeren jaten emaiten baitzion, eta, jupiterrek zaintzen zuenean, berriz, beheiti, zeren ez baitzion jaten emaiten... baina Antoniok ihardesten zidan ezen indiarren historia hark hiru argi agertzen zituela, eta hirutasun hark Trinitate Saindua sinboliza
|
zezakeela
, edo arimaren potentziak, edo, hobeki, Kalbario mendiko hiru biktimak, zeren Kristo bi ohoinen artean guritzifikatua izan baitzen, eta ohoinetarik batek eman zion bere arimaren argi guztia —ilargia ere argiz betetzen zuena—, eta bertzeak bere maradizinoen iluntasuna baizik ez, zeinak iluntzen baitzuen arras ilargia bera ere.
|
|
|
" Hori ezin erran dizut, don Fidel, zeren eta izan baitaiteke egun batekoa, urteetakoa, edo mendeetakoa ere. Baina, dakizun bezala, penaren irautea otoitzen eta induljentzien bidez guti daiteke, eta sakrifizioen eta sufrimenduaren bidez..." Eta nik ez dakit zergatik, baina, hitz haiek aditu bezain fite, iduritu zitzaidan ezen ene semearen purgatorioko kondenak mendeetakoa izan behar zuela, eta bertzeen sufrimenduak baizik ezin erredimi
|
zezakeela
haren pena.
|
|
|
Eta bizkaitarrak, orduan, ikusirik ezen nekez menera
|
zezakeela
gipuzkoarra bere arrazoinekin, trufa egiteari ekin zion.
|
|
|
Ez zen hau, haatik, osaba Joanikoten kasua, zeren sinetsirik baitzegoen ezen arrazoinaren argiak argitarat baizik ez
|
zezakeela
jo. Eta hala erran zidan arratsalde haietarik batean:
|
|
|
Jauregiaren aitzinean bazegoen menditik xuxenean zetorren iturri bat, gure osaba Bernabek egokitu zuena, hartarako pareta bat eraikiz eta paretan lehoi buru bat ipiniz, ahoa zabalik zuena, nondik ateratzen baitzen ura zurrusta hotsandi batean, aska errektangular zabal samar baterat isurtzeko. ...handik gutirat, anaiak anaien kontra beti ere —Markos eta Fabian, Mattin eta bion kontra—, harik eta, mila oihu eta bertze hainbat irriren artean, laurok uretan blai akabatzen genuen arte, jakin genekien arren ezen ez amak eta ez osaba izebek zutela hura laket eta hargatik debekatu zigutela elkar bustitzen ibiltzea, erraiten zutelako ezen ura azal xuloetarik sartu eta eragin gaixtoa izan
|
zezakeela
gure humoreen funtzionamenduan, nola baita medikuen eta bertze anitz jakintsuren sinestea egun ere. Ordea, borroka haiek, arestian erran bezala, mila oihu eta bertze hainbat irriren artekoak izaiten ziren, eta horrek ederki erakusten dizu ezen gehiago zutela idurizkotik zinezkotik baino.
|
|
|
Zergatik hartu ote zuen osabak erabaki hura eta zergatik iragan ote zuen marra? Pedro Huizirekin sasoin hartan desgogara zebilelako ote zen eta erakutsi nahi ziolako ezen Pedrok ere iragan
|
zezakeela
marra bere pinturetan, nola berak iragan baitzuen amorioan. Edo, Maddalenentzat sentitzen zuen amorio hartan kausitu ote zuen osabak beharrezko ukendua, zeinak Pedroren urruntasunak bihotzean eragin zion zauriaz senda baitzezakeen?
|
|
|
Izan ere, ez al genion aita Bartolomeri behin baino gehiagotan aditu ezen jaun inkisidorearen laguna zela, eta ez ote zezakeen, edo ez ote zuen izanen aitzinago, ondorez, bere eragintxoa haren baitan eta haren deliberamenduetan? Bai, egia zen ezen aita Bartolome, bertzalde, jesuita zela eta jesuitek san Inazio zutela patroin, Ofizio Sainduak pertsegitu zuèn gizona, baina egia zen, halaber, ezen, kontradikzione iduriko haren aitzinean, ama erabil
|
zezakeela
lekuko gisa, edo Urbiaingo bertze edozein eliztar, osaba Joanikot salatzeko, eta berdin mugi zitzakeela judizioaren hariak itzaletik, jaun inkisidorearen adiskidetasuna profitatuz. Zeren, hala balitz, nihaurk ere profita bainezakeen amak aita Bartolomerengan izan zezakeen eragina...
|
|
|
Osaba ere beldur zen, baina nola ez baitzegoen, don Laureano bezala eta herritarrak bezala, sineskeriaren eta idurikeriaren meneko, baina arrazoinaren, bazuen abantailik, zeren hauteman baitzezakeen ezen beldurrak haien baitan bertze etsai hura sor
|
zezakeela
eta etsai hark garait zitzakeela. Eta halatan uxatu zituen, finean, aita jesuita ez bertze guztiak.
|
|
|
Jauziaz ari naizela, ordea, badakizu, jaun André, ezen neure gogoak aise egiten duela jauzi leku batetik bertzerat, eta istant hartan ere egin
|
zezakeela
, Amsterdameko taberna hartarik Avignonerat, konparazione, nola azkenean egin baitzuen, zeren hark Mignon erran baitzuen eta neuri Avignon etorri baitzitzaidan bururat ezin xuxenago, umetan osaba Joanikotekin hitzekin jostetan aritzen ginenean bezala, nahiz eta badakidan ezen nekez ediren zitezkeela Mignonenak eta aita saindu zismatikoenak baino kezka eta ardura diferentagoak eta desberdinagoak, z...
|
|
|
Biharamunean, loak indarberritu ninduelako edo, neure buruaren jabe itzarri nintzen —ez, halarik ere, arras sendaturik, baina bai egunari buru egiteko moduan—, bertze marinel guztiekin batean. Eta berriro loratu zitzaidan bihotzean itsasoari nion amorioa... baina ene amorioaren lore hark, bezperakoarekin konparaturik, petalo bat gutxiago zuen, zeren bainekien ezen itsasoak eneganaino luza
|
zezakeela
, noiznahi den, bere esku beltza —bezperako oinazeak memorian utzi zidan lorratz sakona lekuko—, eta esku beltz haren gerizpean ezin zitekeela ene amorio hura osoa eta guztizkoa izan, zeren itsasoa ez baitzen nik idurikatu nuen bezalakoa, baina zen bezalakoa.
|
|
|
Ez nekien nora gindoazen eta nahasixea nenbilen, kilometroz kilometro huts egiten zuten hipotesien dantzan. Ttipi zenaren txostenaren lehen parteaz oroiturik, gogoratu zitzaidan landetxe bakartiren batean izan
|
zezakeela
egoitza izen osorik gabeko Taldeak. Haztatu nuelako ustea ernatu zitzaidan, bide nagusia utzi eta bigarren mailako errepide batera jo zutelarik.
|
|
|
Ttipiren ordenagailu asegaitzean zeudekeen gisako datuak eta are pentsaezinagoak ere. Halako batean, gizona niri begira harrapatu nuen eta, orduan, hura ere nitaz jite bereko pentsuetan ari zitekeela egin nuen neure baitan, erran nahi baita, ene egitasmo eta burubideak taxutu, haztatu eta neurtu nahian jardun
|
zezakeela
, ni harenekin jokatzen ari nintzen gisa berean. Eskergarria izan zen bulegari mari ozpin ohiak bere izenez deitu —" Ekiza jauna" — eta handik eramatea.
|
|
|
denak, luze. Eta orduan pentsatu zuen, gosal  tzen ari zelarik, hura haluzinazio baten ondorio besterik ezin zitekeela izan, eta hala izanik ere edo, hain zuzen, halaxe zelako, ez zuela askorik iraungo, ezin
|
zezakeela
askorik iraun, eta gehiegikerien sareetan ez erortzeko ahalegin guztiak egin behar zituela, eta egoera hura ahalik eta modurik naturalenean eraman. Eta zein zen modurik naturalena?
|
|
|
lehenengoa, nonbait, Grand Canyonen niri ezkutuka jarraitu, eta txoko batetik atera omen zidana... (zinez gustatu zait); bigarrena, ordea, Tomek atera zigun, eta ongi oroitzen naiz Rubeni nola esan zion lagunen aurrean bere maitasun balentriak frogatzeko balio
|
zezakeela
...
|
|
|
Baina berria ematearekin aski ez, eta Karmelo jakitun jartzeko Karmelori tiro egiteko eskatu zion, zehatzago esanik, harreman hura bertan behera uzteko (lotsagatik, Josebari ezer ez esatea exijitu zion). Albistearekin gaizkitua, Karmelo egun batetik bestera desagertu zen eta herrian zabaldu ere egin zen ETArekin zerikusia izan
|
zezakeela
. Dabidek, bestalde, sos batzuk aurreratuak zituen, uda partean Gernikako taberna batean egiten zuen lanari esker, eta Karmelok norabait alde egiteko beharra zuela eta, utzi egin zizkion.
|
|
|
Konbentzionalismoaren arabera, esate baterako, gauzei buruz mintzatzeko hizkuntza bat aukeratzen duenarentzat faltsua izan daitekeena, beste batentzat, hizkuntza desberdina duelarik, egia izan daiteke, ordea. Horrela, filosofo batek nahi zuena esan
|
zezakeela
zirudien, baldin eta bere hizkuntza esandakoari egokitzen bazion behintzat. Dena dela, filosofoen artean ohikoa denez, erlatibismora eraman zezakeen ondorio hura onartezina izan zen.
|
|
|
(Lehenago esana zuen Estetikaren izaera" konparazio on bat ematea" dela.) Esan zuen zergatiaren eta arrazoiaren arteko nahaste honek Freuden ikasleak" lardaskeria higuingarria" egitera eraman zituela: izan ere, urdaileko minaren zergatiak zein diren esateko erregelek ez bezala, Freudek ez zuela eman metodorik ametsak aztertzeko; dohain berezi bat zuela eta, beraz, batzuetan psikoanalisiaren bidez amets baten arrazoia aurki
|
zezakeela
, baina harengandik gehien harritzen duena" ordenatzen duen gertakari fisikoen eremu itzela" dela.
|
|
|
Lurreko izaki bat nire arimaren egoitzatzat hartzea erabaki nezakeela imajina nezake, eta nire espirituak izaki ñimiño hau egoitzatzat eta ikuspuntutzat aukeratu
|
zezakeela
. Agian egoitza eder baten bitxikeria ezatsegina iruditzen zaiolako.
|
|
|
Behin, bere atzean, oso hurbil, itzal baten presentzia sumatuz, eskaparate bati so gelditu zen, bere begitazioa izan zela komentzitu zen arte. Gero, kale nagusira heldu zelarik (bera zihoan kalea bertatik ikusi
|
zezakeela
), berriz ere atzean norbait zuela begitandu zitzaion; ez zuen seguru ere esango. Kale hartan jende asko zebilen.
|
|
2001
|
|
|
pertsona bakoitzak aukeratu behar duela nola bizi nahi duen, gizona ala emakumea den kontuan izan gabe. Niri esaten zidaten" Zergatik panpox" emakume batek bakarrik egin
|
zezakeela
, eta ez da egia, gizon batek oso harreman estua baldin badu semearekin, idatz dezake liburu bera. Gure adinekoak oso markatuak gaude, baina ni dezente intsumisoa naiz, baita marka horrekin ere.
|
|
|
Orain 25 urte gertatu zen hura. Axular irakurtzean, haren prosak dena adierazteko balio
|
zezakeela
ohartu zen Irigoien.
|
|
|
Bambulok" kontinenteko txakurrik inteligenteena" dela iritzi badio ere, funtsean oso bihozbera den animalia da. Pertsonaia nagusiaren izaerak pailazo batenarekin parekotasun handia izan
|
zezakeela
eta Virginia Imazi proposatu zioten Bambuloren larruan sartzea. Sudur gorria txakur baten muturrarekin ordezkatuta fikziozko pertsonaia sinesgarri bilakatzen du Imazek, nahiz eta testu kopuruak sarri bere antzezlanari mugak jarri:
|
|
|
Haren gorputz liraina desio zuen eta haren azala kartzela zen Manuren pentsamenduetan. Egun batez, Frankenstein pelikula ikusi eta berak ere antzeko zerbait egin
|
zezakeela
erabaki zuen. Ordura arte paperezkoa zen maitalea haragizko pertsona bihurtuko zuen.
|
|
|
Orduan akordatu zen nola beti esaten zion neskari egunen batean ilea moztu behar zuela, Ferminen atzamarrentzako lurreratze pista sortu, bere mingain hezearentzako izotz palazioa. Orain, aurpegi margula, begi itsuak eta ezpain mutuak ikusi zizkion eta neskarekin nahi zuena egin
|
zezakeela
erabaki zuen. Horregatik, gorpua lurrean laga, altxatu eta bainugelara joan zen.
|
|
|
–Logikoa al da pentsatzea, izan ere, biderik zailena egin ondoren zati ordeka batean, beste autorik ez zetorrelarik, Armendarizek bazterra jo
|
zezakeela
–
|
|
|
Harijan miserable bat trekkler batean ibiltzen nola ausartzen zen galdetu zioten. Berak nahi zuena egin
|
zezakeela
erantzun zienean, tiroz hil zituzten.
|
|
|
‘Zu europarra zara. Hamaseigarren mendean Europa eta Asiaren artean opio merkataritza zegoen, eta opioak edozein eritasun senda
|
zezakeela
pentsatzen zen. Jendeak tabakoarekin erretzen zuen, harik eta hemeretzigarren mendean botikari aleman batek opiotik morfina atera zuen arte.
|
|
|
Egunkariek esaten zuten iparramerikar ejertzitoak urtean hogei mila gerra operazio egiten zituela Vietnamgo lurretan, eta vietnamdarrek errenditu zutela azkenerako. Eta mundua beste gerra handi baten beldurrez bizi zela, lehergailu atomikoak lur gaineko bizitza zeharo erauzi
|
zezakeela
, ia arrastorik utzi gabe desager zitekeela gure planeta osoa eta orduan labezomorroak bakarrik geratuko zirela igual lur mortuaren azalean. Eta hala ere esperantza zegoen, automatizazioa eta zibernetika aurreratzen ari ziren, laster makinek eginen zuten dena.
|
|
|
Orduan, bada, baturakoa erdi batu bihurturik eta batasunaren berria bazterretan zabaldu ondoan, bazirudien Aita Altunak ere atseden har
|
zezakeela
, lan larrien ekoizpena ederki biribildurik inguruan zuela. Ez da horrela izan, inondik ere, eta euskararen onerako ez da horrelakorik gertatu.
|
|
|
Esan, ordea, ezin zezakeen horrelakorik esan, kopiatzailea burutik egin edo moz  korturik ez egotekotan. Beste hau, berriz bai ederki esan
|
zezakeela
:
|
|
|
Irri karkaila kokin bezain xoxo batez lehertu zen Maddalen orduan eta algara xehe hark, mundua inarros
|
zezakeela
iruditzen zitzaidan. Marguerite Durasen nobela batean noizbait kausitu nuen, deus ez zuenaren alegrantzia umil eta mendekariaren musika, Vitryko eremuetan gertatzen zen istorioa kontatzen zuela.
|
|
|
Indigenek sei urtez kontra eginagatik, Vatikanoak apatxeen Graham ehortz mendi sakratuan eraiki zuen martzianoen barrandatzeko bere tresna handia. Primitiboak baiezkoa baino ez
|
zezakeela
ahoska, apatxeen ezari ez zitzaion kasurik eman. Gauak gauari gertakari hau zenbatetan gertatu zen kalkulatu nuen:
|
|
|
Alta, nonbait neronen urguilu propio erraldoia kolpatzen eta urratzen zidan maitasun aire gaiztoa aipatu nion. Ez nuen dudarik gainera, kideak irekitasun osoz entzunen ninduela eta goiz zurpailetan hatsanka iratzartzen nintzenean, ezpata zilarraren pare kolkoa larranzten zidan Norbait Elekatzekoa Dut Egun perpausaren funtsa beregana
|
zezakeela
. Alde batetik.
|
|
|
Guk nork hil behar duen eta aberastasuna nola partituko den erabakitzen dugu. Garai batean gizonak libre zelako ilusioa eduki zuen; bai, uste zuen libre zuela harat honat ibiltzea, nahi zuen tokian nahi zuen asmo, obra, lan, martxan jartzeko eskubidea zuela amestu zuen; amestu zuen pertsona guztiak berdinak zirela eta" demokrazia" deitzen zuten sistema berdinzale baten bidez goberna
|
zezakeela
bere patua. Demokrazia kontzeptua betitik izan da ustela, Leninek, beste ero horrek, argi ikusten jakin zuen:
|
|
|
– Gure artean hala deitzen genioan Juliaren aitari. Basamortuko hilobi zahar hartan eskuizkribua topatu zuenean, berehala antzeman zioan aparteko garrantzia izan
|
zezakeela
medikuntzan. Honen karietara Jokini hots egin zioan.
|
|
2002
|
|
|
Hanketako hezurrak garatu gabe zituen eta kadera, aldiz, deformatua, beti eserita edukitzen zutenaren seinale. Jaiotzetik atzerapen mentala izan
|
zezakeela
ere pentsatu zuten, bere adinerako oso atzeratua zelako. Baina atzerapen intelektuala adoptatu arte bizi izan zuen ardura faltarengatik izan da.
|
|
|
Bai, baina horretan geratzen da. «Muerte entre las Flores»ek adibidez ez zuen sari nagusia irabazi Donostian eta pena ematen du pentsatzeak orain Joel Cohenek gure saria izan
|
zezakeela
esku artean eta ez duela. Baina tira, pena maila horretan geratzen da.
|
|
|
Emakumeetako bik ez zuten begirik, baina hirugarren emakumearenak begirada sarkorra zuen. Begi berezi hark gauaren erdian ere eguerdian bezain ondo ikus
|
zezakeela
iruditu zitzaion Pertseori, hiru begi pareen indarra begi bakar hartan bildurik zegoela.
|
|
|
UPV/EHUko estatutuak egin ziren garaietatik hasita (1985 urtea), unibertsitate horretako Klaustroak eta kudeantza organoek behin eta berriro erakutsi duteberen borondatea, eta horrela 1987 urtean Klaustroak erabaki bat hartu zuen unibertsitateko estatutuen aldaketa eskatuz, hain zuzen ere kontratu laboraldun irakasle egonkorra sortu ahal izateko, eta horren ondorioz, orduko errektore taldeakgutun eskari bat bidali zuen Gasteizko gobernura, horrek Eusko Legebiltzarrerairakasle irudi hori era legalean arautu zezan eskatuz. Argi zegoen, unibertsitatearen arabera, Autonomia Estatutuak horretarako eskuduntzak eskaintzenzituela, eta gobernuak bide hori har
|
zezakeela
. Eta orduan horrela bazen, orain erehorrela da.
|
|
|
aita ospetsuaren little baby hark, ezin
|
zezakeela
zerbait bereizgarria izan
|
|
|
IrakasleaAzken 30 urteetan argitaratutako ikerketen zati handi batek, Key k, metodo arazo nabarmenak ditu. Hala, dieta eta minbizia lotu nahi zituzten lehen ikerketak ez ziren “hurbilketa hutsak”, non ezinezkoa baitzen ondorioztatzea elikagai multzo jakin baten kontsumoak, hala nola frutak, haragia edo zerealak, babes efekturen bat izan
|
zezakeela
edo, aitzitik, minbizi mota jakin batzuk erraztuko zituela. Ez hori bakarrik.
|
|
|
Imanoli ezusteko bonbillatxo bat piztu zitzaion buruan. Oraindik ere dena salba
|
zezakeela
ohartu zen. Hoztasun apur bat besterik ez zuen behar; duintasuna eta potro parea.
|
|
|
Ez zuen etxeko alaba errespetatu. Bazekien eta, alaba erraz har
|
zezakeela
mende. Ez zitzaion nagusiari oldartuko.
|
|
|
Sarak isiltasuna baitzuen harresi, isiltasuna babestoki. Esan nahi baita Karmelek nekez egin
|
zezakeela
Sararen barnera, honek jarrera aldatu ezean. Behin lortu zuen, hala ere, Sararen baitara egitea –behin bakarrik–, honek Sergiorekin gertatua kontatu zionean.
|
|
|
Izan ere, ba ote zen burugabekeria eta umekeria handiagorik hogeita hamarreko gizon batek burutazio haiek edukitzea baino? Bai, egia zen asteburuetan eta aeromodelismoa praktikatzen nuela, eta horrek esplika
|
zezakeela
paperezko hegazkina leihotik sartzen ari zeneko irudiaren miraria. Baina hala ere...
|
|
|
Goiz osoan sonanbulu bat bezala ibili nintzen. Garbi zegoen karta hura desesperazioaren ertzean zegoèn norbaitek bakarrik idatz
|
zezakeela
. Eta Sara desesperaturik egon zitekeen artean ere, ospitale psikiatrikoan hartu zuèn laguntza psikologikoarekin eta errehabilitazio programan hartzen ari zenarekin ere aski ez balu bezala, egoerari gaina hartzeko.
|
|
|
ezer esan baino lehen pentsa ezazu bi aldiz esan beharrekoa: beraiek bezalako gazte batzuentzako hitz zuhurrak, beren eguneroko bizikidetzan –are gehiago neguko egun luze eta gau are luzeagoetan– fruitu onak eman zizkietenak, aldez aurretik ulertu balute bezala nekez iraun
|
zezakeela
begirunerik gabeko maitasunak. Haatik, inoiz haserre txikiren bat bazuten, berehala egiten zituzten bakeak, batak besteari barkamena eskatuz, batean Sergiok Sarari aurrea hartzen ziola, bestean Sarak Sergiori... eta elkarri irri eginez:
|
|
|
Arantxak gainean sentitu zuen hainbat ikaskideren begiraden zama, baita doña Remediosena berarena ere, momentuaren larritasunagatik areagoturik. Eta orduan, pentsaturik aitortu ezean egoerak okerragora egin
|
zezakeela
, zutik jarri, eta esan zuen:
|
|
|
Izan ere, Sergio, gauza guztien gainetik, bere egia erakusteko beharra sentitzen duten gizon egiazale horietakoa zen. Baina, aldi berean, garbi ikusten zuen, solasak zeraman bidetik, noiznahi zaputz
|
zezakeela
Sararen ama, egia esatekotan. Horregatik edan zuen baso bat ardo.
|
|
|
Ia ordu erdi igarota, hesola bat ematen zuen gona gorri motzeko neska bat agertu zitzaigun eta aberats berri kutsuko dekorazio dotore uste ezaineko bulego bateraino eraman gintuen. Gela hartaz gogoratzen naizen aldikoz, pentsatzen dut bere buruaz harro zegoen hantuste batek bakarrik egin
|
zezakeela
lan halako gela batean.
|
|
|
Horretan ari zela, jakin zuen, inbestimendu ekonomiko handiak egin ondoren, Elhuyarrek ere bazuela asmoa beste bat prestatzeko, eta horretarako Eusko Jaurlaritzak emango ziola diru publikoa. Kontuan harturik LUR proiektua oso zabala zela eta konkurrentziako proiektu batek, kasu honetan diru publikoz hornituriko proiektu batek esan nahi dut, kalte handiak ekar zitzakeela, eta enpresaren nahiz enpresako langileen etorkizuna bera ere kolokan jar
|
zezakeela
, kontua argitzea eskatu zitzaion Jaurlaritzari. Orduan jakin zen Eusko Jaurlaritzak 1990etik aurrera eta hiru urtez 63 milioi pezetatik gora emana ziola Elhuyarri.
|
|
|
Baina paper haiek irakurri ahala, nire beldurra izu bilakatzen joan zen. Dokumentu haien arabera, sinatzaileak zin egiten zuen ingelesa ondo zekiela eta, beraz, han esaten zen guztia ulertzeko gauza zela; aditzera ematen zuen, gainera, bazekiela jaus  gailuz salto egitea kirol arriskutsua zela eta heriotza ere eragin
|
zezakeela
, eta, agiriak sinatzeko orduan, bere buruaren jabe zela adierazten zuen; gero, istripurik gertatzekotan, antolatzaileen kontrako inolako neurri judizialik abian jar  tzeko aukerari uko egiten zion; eta, azkenik, bere heriotzaren berri nori eman behar zitzaion jakin ahal izateko, lagun edo senitarteko baten izen, helbide eta telefonoa jarri behar zuen... " Ez larritu, motel, tramite hutsa baino ez da, legeak hau egitera behartzen gaitu", esan zigun hango arduradunetako batek, baina hitz haiek ez ninduten batere lasaitu.
|
|
|
Iraken, petrolioa ren bidez lortutako baliabide ugariek armada boteretsu bat eraikitzea ahalbidetu zuten. Armada horre kinSadam Hussein diktadoreak Israelen aurka jo
|
zezakeela
uste zuen, horrela arabiar esparru osoaren lider bilakatuz.
|
|
|
1786an Jeremy Benthamek Kritxevera bere anaia bisitatzera joateko bisita luze bat ordaindu zuen, eta izugarri gustatu zitzaion eskema Panoptikoa; bereziki, neurri batean egunkarietan Middlesexen zentzabide etxe berri bat egiteko asmoa zegoela zioen iragarki batek inspiratuta6, Ikuskapen Etxeak espetxe izateko balio
|
zezakeela
ikusi zuen. Gainera, hasiera hasieratik eraikuntza helburu ugaritarako moldagarri izateko moduan irudikatu zen —eskola, ospitale, fabrika edo presondegi izateko, esaterako.
|
|
|
Haize erauntsiek kaleko harlauzen gainera jaurtikitako ur parrastek errekatxo lasterrak sortzen zituzten espaloi bazterretan estolda bila, baina tanta soil batzuk baino ez ziren ailegatzen leihoko kristaleraino, eta tanta horiek beiraduran marrazten zituzten arrastoetan iragarpen ezkutua aurkitzen saiatu zen Mentxu, esku ahurreko zimurretan eta kafe hondakinetan egin ohi den bezala. Tabakoaren kearekin batera hatsak kristalean sortutako lurrunak ur tanta ibiltarietan zelanbaiteko indar magnetikoa izan
|
zezakeela
imajinatu zuen. Gortinak euren zabalenean lagata, ikatza berritu zuen sutontzian nahiz eta gela barrua lar bero izan, halako eguraldiarekin kontrastean, etxearen babesa izatearen zortea azpimarratu beharra sentituz edo.
|
|
|
Urte osoa duk negu gerra batean. Galderrek uste zuen hil hurren zegoenak iraganaz bakarrik idatz
|
zezakeela
. Bagoian, aurreko trabestiari erreparatu zion.
|
|
2003
|
|
|
Hala ere, bere helburua sistemaren legitimatzea izan bazen ere, bazeukan locusa gauzatzeko atal bat. Itunak hiritarren borondateak autonomia estatutua aldatu eta beste marko bat sortu
|
zezakeela
zioen. Modu batez, autonomiaren aldeko sare bat izan arren, biolentziaren praktika onartzen dutenen aurkakoa zen, eta hartara, oso mugatua autonomia onartzen ez duten sektoreekiko.
|
|
|
Ertzaintzak gainera beren iritziz ez die bidea errazten ezta herritar gehienek ere. «Nik uste Maribel Castellok dioenez herritarren gehiengoak normal ikus
|
zezakeela
haiek eskatzen duguna betetzea. Hau da, Udalak dagokiena ematea.
|
|
|
Dena den, mundu honek bere hautua egin du: batetik iragan urteko irailean esan zuten planak, euren minimo historikoak biltzen zituelarik, balio
|
zezakeela
nazio egituratzean sakontzeko eta, beraz, orain mundu horrek ezezkoa emango balio, bereei ondo azaldu lieke zergatik orduan bai eta orain ez. Eraman dezagun egoera hau Kataluniara eta demagun han norbaitek, posizio abertzaleenetik esatea halako plan bat ez dela bideragarria Ipar Kataluniatik eta Alacanteraino bozkatua izateko ahalmena egon arte, eta gainera beste norbait horren atzetik tiroka ari dela.
|
|
|
Harrapaturik zeuzkan eta bazekien hori. Begiak sumatzerakoan, hotzikara zetorkion mutilen begi puntutik ahora, eta ondo zekien haiengandik nahi zuena lortu
|
zezakeela
. Ez zegoen ziur Ainara eta Karmele ere jabetu ote ziren, baina dena dela ez zen gauza handirik gertatuko; agian lizun hutsa zela pentsatuko zuketen, besterik ez, eta hori ez zen berria izango.
|
|
|
Ez dut erraite beharrik, gero, hortik landa, ikasle bakoitzak bere gogara erabil
|
zezakeela
, irakasleak gura ez zuen aldera, harenganik eskuratu giltza, Pétain marexalaren legezko gobernuari zor genion, edo ez genion, fedearen ukatzeko, adibidez.
|
|
|
Ez zen beraz handi, metafisikatik politikara iragaitean, oztopo berdinak edo bertsuak kausitzea. Horra zergatik, Platonek bakoiztasunaren eta aniztasunaren auzia aipatu eta erakusten zuen menturaz politikariak har
|
zezakeela
eredutzat ehulea: irazkia eta bilbea gurutzatzen dituen bezala ehuleak ehunean, behar bailuke jakin politikariak bakoitza eta anitza, askatasuna eta zorroztasuna, gurutzatzen gizartean.
|
|
|
Ez zen eztabaida faltarik izan, bereziki Euskal Kontseilu Nagusiaren inguruan. Orbek EKNren laguntza morala eskertu zuen, «konprenitzen dugu ezin
|
zezakeela
gehiago egin132»; J. R. Etxebarriak, aldiz, gogor kritikatu zuen Euskal Kontseilu Nagusiko Kultura eta Hezkuntza sail buruak Iruñera joan ez izana.
|
|
|
Erantzunen arabera, etxeen %55ek zailtasunak izaten jarraitzen du hilaren bukaerara iristeko, 2002ko urritik abendura bitarteko proportzio berean, baina hamabi hilabete lehenago baino 3,2 puntu gehiago. Urte honen hasieran, etxeen %36k aitortu zuen dirua aurrezteko erabil
|
zezakeela
(aurreko hamabi hilabeteetan baino 1,2 puntu gutxiago), eta aurreko hiruhilekoan baino sei hamarren gehiago. Gaztela eta Leonen hobekuntza nabariak daude:
|
|
|
Rita Barberá, Espainiako Udalerrien eta Probintzien Federazioko (FEMP) lehendakariak dioenez, “doakoa” da toki korporazioen erantzukizuna bere gain hartzea “hutsik dagoen lurzoru urbanizagarriaren gehiengoa finantza, higiezin eta eraikuntza erakundeek banatzen dutenean”, eta, bitartean, etxebizitza politikak Gobernu zentralak eta komunitateek eztabaidatzen dituztenean. Finantza sistemarentzako arriskua Bestalde, Europako Banku Zentraleko (EBZ) kontseilari exekutiboak, Gertrude Temple Gugerellek, atzo esan zuen, Madrilen, Espainian etxebizitzen prezioak “gainbalioesteak” arriskuan jar
|
zezakeela
finantza sistemaren egonkortasuna, nahiz eta hurrengo hilabeteetan joera aldaketa bat izatea espero zuen. Caja Madridek antolatutako “Nazioarteko III. Finantza Topaketan”, sailburuak saihestu egin zuen “higiezinen burbuilaz” hitz egitea, nahiz eta onartu zuen EBZa “zaintzen” ari dela Espainiako higiezinen sektoreko prezioen bilakaera.
|
|
|
Ez zuen gesal usainik edukiko, ez eta itsasoak bezainbeste eskainiko, baina maitagarria zen. Ulertu zuen itsasoa bezainbeste ez bazen ere, maita
|
zezakeela
, eta hainbeste jasan, hainbeste eman zuen beragatik?
|
|
|
zabalik zegoen leihoa. Matiasek pentsatu zuen pilota leihotik jausten bazen, trenetik jaitsi zuela, eta aspergarri samarra izango zela estaziotik eta burdinbideetatik pilota bilatzen ibili behar izatea, baina nahitaezkoa zela aldi berean, eta berdin ziola trenak hogeita hiru minutu beranduago irten behar bazuen, lehentasunak lehentasun direla, eta hori ingeniari batek ere ulertu
|
zezakeela
.
|
|
|
Asko luzatu ere. Eta azaldu zion gizonak igogailutik bertatik sakatu
|
zezakeela
botoi berdea makila harekin, eta arinago igoko zela hirugarren pisura. Hartara.
|
|
|
Eguraldi miragarria egiten zuen, baina ikusmirak bere ederrean bazuen zerbait gehiegizkoa, neurriz gainekoa, zeruaren urdina hain urdin, itsasoarena nabardura argi ilunekin. Begira egoteko gogoa ematen zuen, une batetik bestera edertasun horrek eztanda egin
|
zezakeela
iragartzen baitzuen zerbaitek. Barandatik begira geratu ginen momentu batez, kaioen hegada akrobatikoez arduraturik bera eta olatuen kontaduria egiten ni.
|
|
|
Ni bere gaztetasunaz maitemindurik nengoen beharbada, bera nire heldutasunaz. Gauzak ezin hobeto ezkontzen ziren eta mirari horrek iraun
|
zezakeela
pentsatu nuen orduan, Monikak eskutik tira eginez lurretik altxatu ninduenean. Elkarri helduta jaitsi genituen Garaziko kale piko eta harritsuak.
|
|
|
Ni ez naiz idazlea eta ezin nitzake juzga sorkuntzak dituen arazoak, baina Monikak pitin bat esajeratu egiten zuela iruditzen zitzaidan. Ni etxean egonik ezin
|
zezakeela
lerro bakar ere idatzi esaten hasi zen," balio duen lerro bakar bat ez behinik behin" zehaztu ohi zuen, eta arraro begiratzen zidan, gorrotoarekin ez nuke esango baina bai ni errudun sentiarazteko moduan. Ni bi urte lehenago beste norbaitekin nahastuko banindu bezala begiratzen zidaneko garaiekin gogoratzen nintzen eta askotan, etsiturik, alde egiten nuen itzuli bat egitera.
|
|
|
–Romain Gary naiz, bila zabiltzaten idazlea, eta zure atzetik nenbilen aspaldi honetan proposamen bat egiteko –hasi omen zitzaion, eta zeuden lekuan proposamen hitzak zentzu bakar bat izan
|
zezakeela
iruditu omen zitzaion Monikari, baina ez omen zen horregatik izutu. Emakume eder guztiei bezalaxe, gizonezkoen proposamenak erreiteratiboak eta aspergarriak iruditzen zitzaizkion baina ez izutzeko modukoak.
|
|
|
Niri burla bat iruditu zitzaidan dena, buruberoen asmazio bat, baina ez nuen nire iritzia emateko abagunerik izan. Jela zatiak edalontzian mugitzen zituen bitartean hizketan jarraitu zuen eta editorearekin eta abokatuarekin ere hitz egin zuela jakinarazi zidan eta espektatibak ezin hobeak zirela, gisa horretako heriotza batek sekulako eragina izan
|
zezakeela
salmentetan eta leienda bat bihurtzeko aukera guztiak nituela, edo zituela berak, edo biok genituela, azken batean hura guztia bion kontua omen zelako. Ezetz erantzun nion, nire leienda nik neuk kontrolatu nahi nuela, horretarako zegoela bera eta horretarako ordaintzen niola eta ez nuela inolaz ere idazle handi baten alargun izan nahi, ez nuela bizitza omenaldiz omenaldi ibili nahi.
|
|
|
Ez dakit zergatik, pasilloko armairuaren paretik iragaitean Romainek han gorderik zuen pistola hartu nuen. Bestela nire kontra erabil
|
zezakeela
pentsatu nuen beharbada, ez naiz oso ondo gogoratzen. Bihotzaren taupadak sentitzen nituen zainetan, eta baretzen ziren arte banekien ez nintzela gai izango ezer zuzenik erabakitzeko.
|
|
|
Behar ninduen, ez baitzekien gaztelaniaz. Hari esker frogatu nuen batxilerrean ikasitako frantsesak balio
|
zezakeela
jendearekin komunikatzeko. Euskaraz ikasten hasi zen gurekin, baina desagertu egin zen ni atxilotu baino lehen:
|
|
|
Paradaz balia, Pierra euskal aferetako salatari propioaren bidez, ondoko astearteko sarekada gordina iragartzen zela, jakinarazi zion Hutxi. Komisarioak espero zuen sekretuki mutikoak erakunde armatuaren nagusia abisatuko zuela eta honek gatua miauka entzutean nola, hala saguen arteko ezinegona biderka
|
zezakeela
.
|
|
|
Hobe zen aitzin artatzea, ondotik aieneka sendatzea baino. Neska hark daldaraldi ona merezi zuen eta bazekien Bozek Txokorengan konta
|
zezakeela
horretarako.
|
|
|
Bestela izan zitekeela pentsatu genuen, baina Historiak geure lekuan jarri gaitu. Izan ere, aurreko mendeko hirurogeita hamarreko urteetan prentsa informatibo elebidunak euskarazko pren  tsaren alde zerbait egin
|
zezakeela
uste izan bagenuen ere, denborak argitu digu planteamendu hori hutsaren hurrengoa zela. " Asko egin daiteke euskararen alde erdaraz, zioten; baina gutxi egin da.
|
|
|
Zioa: Feyerabend, Kuhn eta Popperrek zalantzan jartzen zutela zientziak ezagutza objektiboaren antzekoa izan zitekeen zerbait eduki
|
zezakeela
. Interpretazioa zuzena izan edo ez, hori beste kontua da.
|
|
|
Derrigorrez behar zuela horrela izan. Halako lan bat ez
|
zezakeela
egin gizon bakarrak. Istant berean jaurti zirela gorpuki guztiak leize zulora, ederki zekitela hori.
|
|
2004
|
|
|
Nazio Eztabaidagunea duela urtebete abian jarri zenean, indar abertzaleen harremanetarako gune izateaz gain, ETAren su etena ekar
|
zezakeela
pentsatu zuen askok. Iragan Aste Santurako askok espero zuen ETAren halako keinuren bat.
|
|
|
Kontuan izan behar baita nazioartean erabat ezezaguna dela. 1988an Oteizak merezitako lekua har
|
zezakeela
ikusi genuen, bera bezalako artista handi batek merezi duen izena eta errekonozimendua, alegia. Azkenean, ordea, guztia konplikatu egin zen eta ez zen horrelakorik lortu.
|
|
|
Ezaugarri horiek baztertu egiten dute konposatu hori dioxinak bezalako arazo metagarri gisa, eta baieztatzen dute, gutxienez, ugalketan eragina izateko arriskua baztertu egin daitekeela populazio orokorrarentzat akrilamida iturri garrantzitsuagoen eraginpean ez egotea (hori litzateke substantziaren eraginpean dauden langileen eta, neurri txikiagoan, erretzaileen kasua). Karraskariekin lan egitea Hasierako kezka, akrilamidak ondorengoengan eragina izan
|
zezakeela
frogatzen zuten azterketek eragin zuten. Karraskariekin egindako lanek, hala nola AEBetako Bushy Run Ikerketa Zentroan garatutakoak (2000 urtean argitaratu zen Reproductive Toxicology aldizkarian), frogatzen zuten arratoietako ondorengoei eragiten zietela (kume gutxiago eta txikiagoak jaiotzen ziren) arrek egunean 13 miligramo akrilamida dosi bat hartzen bazuten pisuaren kilo bakoitzeko; Hau da, efektu negatiboak (5 miligramo) ikusgarri egiteko behar den dosirik txikiena hartuz gero ere, ohiko dosia (0,85 mikrogramo) halako bost mila ingurukoa izango litzateke.
|
|
|
Datu horrek indartu egiten du" Homo heidelbergensis" ek hitz egin
|
zezakeela
dioen ideia
|