|
2000
|
|
|
Oso interesgarria da jakitea euskaldunek hartu zuten jarrera erbestealdian eta baita egiaztatzea ere politika munduan denek bi karta joko diferenterekin mugitzen direla batera eta bestera itxurazko baino ez den errealitate nahiko gezurrezko batean. Ez da harritzekoa, beraz, azkenerako etsita amaitzea nahiz eta, lehen esan bezala, Mario Salegi baikor samar azaltzen zen hemengo egoeraren aurrean; orain ez dakit
|
zer
esan dezakeen, izan ere, hori su etena eten baino lehen izan baitzen. Agian bere eszeptizismo sakonera murgildu bide da ostera ere!
|
|
|
Pilotariek
|
zer
diote?
|
|
|
Lehiara eta borrokara bultzatzen dituen gizartea ezin da ona izan. Umetan horrela hasten badira,
|
zer
esanik ez helduak direnean. Ez dakit non gauden, baina galbidetik gertu behintzat bai.
|
|
|
Baina istorio gordin haietatik, egungo ipuin liluragarri eta amaiera zoriontsuetara heldu gara, guztia, haurren mesederako. Gomezen iritziz ordea," haurrei
|
zer
esan eta zer ez erabakitzerakoan, gure one tik irtenda gaude". Ipuinak errealitatea emateko beste modu bat dira bere ustez.
|
|
|
Baina gaurkoan santuhartuez ez baizik eta santuen bizitzaz arituko naiz, gogora etorri baitzait Santa Genobebaren bizitza (eta heriotza) taldean irakurriz nola negar malkotan hustutzen ginen. Gero,
|
zer
esanik ez, Santa Agedaren bizitzak baino gehiago heriotzak ere edozeini sortzen zion oilo ipurdia.
|
|
|
Polonia katolikoan euskal jokalarien harrera polemikoa izan zen, jende gehienak" komunista eta gorri" tzat hartzen zituelako. Gero, igandean mezara joan eta bertan banan bana jaunartzen zutela ikusi zituztenean poloniarrak harrituta eta
|
zer
esan jakin gabe geratu ziren. Katowice n Silesiako selekzioaren aurka jokatu zuten, eta baita 4 irabazi ere.
|
|
|
Komertzialtasunak antzerkian bi helduleku izan ohi ditu, ona eta ez hain ona. Zure ustez,
|
zer
esan nahi du antzezlan bat komertziala izateak?
|
|
|
" Desperrados" en kritika soziala egiten bagenuen ere, umorearen bidez egiten zen ikusleak errazago jasoko zuelakoan. Eta" Manolito" rekin
|
zer
esanik ez, jendeak liburuen erreferentzia hain eskura edukita.
|
|
|
Amaitzeko, eta Jonek esan duenaren haritik, irakurlea omen da huts egiten duena. Horrek
|
zer
esan nahi du, euskal idazleak maila ona ematen duela?
|
|
|
Nik genero horren garapena jendearen askatasunari lotuta ikusten dut. Gizarte honek gauza askotan murriztu eta hegoak moztu egiten dizkigu, eta
|
zer
esanik ez, sexu kontuetan. Zenbat eta lorpen gehiago eskuratu sexualitatea askatasunez bizitzeko, orduan eta askeagoak izango gara
|
|
|
Bai, baina Arrospideren hatsa ere hor izan dut. Mindegiaz,
|
zer
esango dizut, ba, aizkolari mundiala da, mendian jaioa, Nafarroan aizkora berezkoa baitute. Ni aldiz, itsaso aldekoa.
|
|
|
Biolentziaren arazoa gainditzea herri honen subiranotasunaren aldeko benetako apustuan datza EHrentzat. Lizarraren saiakeraren ondotik,
|
zer
esan dezakezu premisa horri buruz?
|
|
|
Gauza bat izan dut ona: sekula ez naiz ohartu zeinen alde atera den dirua,
|
zer
zioten artekariek. Ni ez naiz inoiz apustuen kontra egon; apustuek motibatu egiten zaituzte zure kolorea defenditzeko.
|
|
|
Jean Grenet auzapezaren jarreraz
|
zer
diozue?
|
|
|
Aizu, historian dena da posible, eta herri batean
|
zer
esanik ez. UPNrekin beti izan dira harremanak zailak, baina UPN ere eroriko da.
|
|
|
EAJk
|
zer
dio ikuspuntu horren aurrean?
|
|
|
Beren historia propioa dute, beste inon antolatzen ez diren pastoral eta maskaradak bezalako ikuskizunak, kantatu edo dantzatzeko era berezia... Azkenik,
|
zer
esan zubererari buruz. Besterik gabe, bertaraino joan behar da hizkera eder eta kantari horretaz gozatzeko.
|
|
|
Kuban egiten diren atzerriko inbertsioak mugaturik daude azken hiru urteotan, Estatu Batuetako presidenteak 1996ko martxoaren 12an sinatutako Helms Burton legearen ondorioz. Zer da lege hori,
|
zer
dio. Lege horren xedea Kubako Gobernuak ezarritako lurren desjabetzeak kaltetutako 5.911 iparramerikarren eskubideak defendatzea da.
|
|
|
Baiña guretasunean bat izan gaitezen, naiz eta guretasuna estilo ezberdiñetan ageri. Eta beste zenbait alderdiri bagagozkio,
|
zer
esanik ez. Euskaldun irakasle eta ikasleak, zenbait idazkaritzaren premia daukate, textoak eta liburuak argitaratzeko lanean bakarka jardun ez ditezen(...) Euskal alfabetatzeak, behar beharrezkoa du bateratze lan bat.
|
|
|
Bada, ingeles batekin boxeo rrokaldi bat izan eta, galtzaile atera! Hara
|
zer
zioen Basarrik hura zela-eta," Bakoitzari berea" izenburua zuen atal batean: " Ximak, temak, zitalkeri ta petralkeriak ez dute ezer balio.
|
|
|
Frantzesak, inglesak, amerikanoak, danak etxezale amorratuak dira. Alemanak
|
zer
esanik ez." Oi, enetxook, hona hemen haren zauria: " Gu, euskaldunok, gera besterik ez bezalakoak.
|
|
|
Jendearekin hitz egitea garrantzitsua dela, itxuraz
|
zer
esanik ez badago ere. Hitz egite soilak asko adierazten duelako:
|
|
|
Edo geroago Marxekin. Horrek
|
zer
esan nahi du. Bada hemen beste erreferentzia batzuk zetozela.
|
|
|
Bertaratzen bazarete baieztapenaz jabetuko zarete. Eta
|
zer
esanik ez, urteko hilabete beroetan, eguzkia hartzeko eta bainatzeko ezin egokiagoak direnean... Orduan, inguru zabal hauetan leku bakartia topatzea ia ezinezkoa da.
|
|
|
Poemak liburuan zertarako bat ere nabarmentzen du, erabakia du saiatzea: "... ekin dezagun harik eta gure aberri eta/ sasoiaren tankerako hitzak aurkitu arte..." (Nuyi illa, 108 or.). Izan ere, sasoi makaletan ere poetek," gau sagaratuan lur batetik bestera aldarrai dabiltzan" Hölderlin en poeta horiek, badute
|
zer
esanik eta zer eginik. Poesian bezala prosan ere zeregin horri lotzen zaio beti, aberriari eta garaiari doitasunez dagokion hitza bilatzeari poesiaren giltza ttipiaz, edota eguratsa arteztasunez besarkatzeari gilletak bezalako aizto txipiez.
|
|
|
Kaiera honetan, kritikoek eta komunikabideek Joseba Sarrionandiaren liburuen ganean
|
zer
esan daben aurkituko dau irakurleak. Eretxi ezbardinak eta, aldi berean, osagarriak, gure literaturako idazlerik handienetako baten literaturgintzara hurreratuten lagunduteko.
|
|
|
Nire ustez, beharbada Larramendiren iritzien berri zerbait bazekien. Horregatik, hark bezala, bere azkenetariko bertso batean hara
|
zer
zioen:
|
|
|
Munduko gerrate izugarri baten ondotik onartua baliagarri ez bazen, ea beste gudu baten zain egon beharra ote dugun. Demokrazia herriaren burujabetza da eta horretarako ez dago grekeraz asko jakin beharrik, demokraziak
|
zer
esan nahi duen jakiteko. Adibide soil bat jartzekotan, ni konforme nengokeela gure hizkuntza, Europan diren hizkuntzetarik zaharrena, legez bizirik jarraitzeko neurriak hartuko balira, gainera gogoan izanik Frantzia eta Espainiako hizkuntzarik zaharrena dela euskara.
|
|
|
Horrez gainera, Adierazpen horren 2 artikuluko lehen zatian ikus dezagu
|
zer
dioen: –... eta ez da inor bereziko arraza, larru kolorea, sexua, hizkuntza, erlijioa, politikako edo bestelako iritzia, sorterria edo gizarteko jatorria, ekonomi maila, jaiotza edo beste inolako gorabeheragatik?.
|
|
|
Eta hizkuntzarekikoan
|
zer
esan. Gure euskara hor zen oraingo talde politiko guztiak sortu baino lehenagotik.
|
|
|
Oroi bestela
|
zer
esan zigun euskaldunoi Ramón Menéndez Pidal jakitun hark, Eusko Ikaskuntzaren eskariz 1921 urtean Bilbon eman zuen hitzaldiaren bukaeran: –Antzinako Hispaniaren erlikiarik agurgarrienaren jabe zarete.
|
|
|
On zaigu agiriak lekuko jartzea. Hara hemen Iruñeko apezpiku zen Petrus II.ak 1167 urtean Beila kondearekin Aralarko San Migel santutegiaz egindako hitzarmeneko agiriak
|
zer
zioen:
|
|
|
Hor salatzen duen garai hartako pedagogia bihurria, bere muinean antipedagogia zen. Ikus dezagun
|
zer
zioen:
|
|
|
Espainiarentzat munduko inperiorik handiena eduki zuen errege hark berak zuzenean ez noski. Baina oroi errege Felipe II.aren historiagile bezala kronikari izan zen Esteban Garibai, eta mondragoar hark Treviñori buruz bildu zituenak, nortasunez eta garaiagatik badutelako bere garrantzia; baina egia da inori ez diodala irakurri kronikari hark
|
zer
zioen.
|
|
|
Hori nafarrei planteatuz gero, eta nafarrek horionerako izango dela ikusten baldin badute, guk Erkidego Autonomoan horrekemaitza onak ematen dituela demostratu izan dugulako, ez ote lukete onartuko. Iparraldean, berriz, kontzientzia mailako lan oso gogorra egin behar da. Ikusaraziegin behar zaie, euskalduna izateak
|
zer
esan nahi duen. Eta horrez gain, Departamenduaren eskakizuna bultzatu behar dugu, bertako jendeak tresna propioekinemaitza hobeak lortzen direla ikus dezan.
|
|
|
zer itzul daitekepsikoanalisiaren etikatik deontologia terminotan? Psikoanalistaren betebeharrez,
|
zer
esan diezaiekegu jendeari eta Estatuari?
|
|
|
Ni bertako hizkuntzalarihandi bati buruzko zerbait idatzia nintzen arin eta bromoso, Koldo esaten zitzaiolaorain, berak bere buruari beti Luis esaten zionari. Ba, hartaz galdetu zidaten hainzuzen ere,
|
ea
zer esan nahi nuen harekin. Ezer ez, esan nuen, hori besterik ez.
|
|
|
Txillardegi adiskidearekiko lotura ez zen atzo goizean sortu nigan. iritsi baino lehentxoago izan genuen geure belaunaldikoek haren izenarenlehen erreferentzia, mitiko samarra zena,
|
zer
esanik ez, gure lagunak ordurako eginazuena nahikoa eta sobera baitzen bere izena betikotzeko, ez baitzuen alferrik parte hartuizan Euskal Herriaren historiako bidegurutze nagusienetakoan, ene ustez, nagusienaedo erabakiorrena izan dena?, alegia, XX. mendeko erdialdean abiatu zen euskalmugimendu askatzaile berriaren ekimen sortzailean. Ekintzaile gutxi batzuk izan zirenlurrikara hura eragin zutenak; han egon zen bera.
|
|
|
Orduan hasibainintzen Larresoro Txillardegi, bata zein bestea, erreferentziatzat hartzen, eta behineta berriro irakurri nituen berak idatzitako artikulu gozatsuak. Eta,
|
zer
esanik ez, liburuak. Nik bezala, garai hartako euskaltzale autodidakta guztiek, nor ez zenautodidakta, inolako euskal ikasketa arauturik ez zegoen garai hartan??
|
|
|
Baina kultura, fiktio mentis? izanik, berari buruz hitz egiteko orduankonparazioaren teknikaren laguntza ezinbestekoa zaigu,
|
zer
esan nahi dugunadierazteko izadian aurkitzen dugun zerbaitetaz baliatuz.
|
|
|
Politikaren eta artearenarteko suturatik sortutako, errealismo sozialista? delakoaz,
|
zer
esanik ez. Arana Goiriketa bere jarraitzaileek historiaren eta politikaren artean eginiko loturaren emaitzakbistan daude:
|
|
|
Lehen Ihardunaldiak? izeneko liburuanbegiratzea nahikoa da,
|
zer
esan nahi den ikusteko.
|
|
|
eta interes politiko alderdikoirikere ezagutu izan zuela, baina, itxura guztiz, Lauzurikarentzat azaleko eta pasaerakogorrina besterik ez zen hori; euskara bera, ostera, asmaziorik gabeko herritarrenjatorrizko izan modua. Hortaz, behar izanik, Altxamendu Nazionalaren ideia etaasmoak berak ere zabaltzeko balio zezakeen lanabesa, eta,
|
zer
esanik ez, elizkizun etakatekesian erabil zitekeena.
|
|
|
Eta oharmena dela-eta, galdera hauxe egingonioke euskal pentsaera soziolinguistikoaren mundutxoari: ohartu ote gara, zinez etabenetan, aldi hartako (1966) pasarte horretan Txillardegik
|
zer
esaten digun. Zeren eta, ondo pentsatuta, hiru oharmen zoli eta zorrotz ageri zaizkigu hor.
|
|
|
Hierro egunkariak (9) argitaratua eta IPESetik, 18, 1995an jasoa. Hara
|
zer
zioen:
|
|
|
Hara Bestard ek eta Contreras ek
|
zer
dioten:
|
|
|
Hara
|
zer
dioten Bestard ek eta Contreras ek:
|
|
|
Fonema guztiak ondo eta garbi ahoskatu eta etenaldiak behar bezala egiteko astia izan behar du kazetariak. Askotan baina, kazetariak
|
zer
esan asko izaten du eta ezin ordea, aldez aurretik agindutako bideo iraupena luzatu. Orduan, dagokion denboran ahalik eta daturik gehien sartzen ahalegintzen da zenbaitetan, irakurketaren abiada behar baino arinagoa izanik.
|
|
|
Albiste iturri hau, tamalez, nahiko bazterturik dago hainbat irratitan. Beste irratiek ematen dituzten albisteak jasotzea, konpetentziak
|
zer
dioen jakitea, irratilari profesional guztien gogoan izan litzatekeen arren, erredaktore askok ukatu egiten dute hedabide lehiakideak informazio iturri izan daitezkeenik. Hala ere, argi dago irratilaria ezin dela gertakari guztien gainean informaturik egon, beti egongo baita zerbait itzuriko zaiona.
|
|
|
Entzunaldiak egiteko irratilari talde bat izatea garestia izan arren, emaitzak on onak izan daitezke. Gainera, zerbitzu honetaz baliatzeak irrati baten profesionaltasuna adierazten digu; nork ez ote die benetako profesional deitu, beste irratiek edo telebistek oraintxe bertan
|
zer
dioten jakin nahi duten irratilariei. Hori gorabehera, entzunaldiak maizegi egiten badira, paranoiak sor daitezke irratilariengan.
|
|
|
Bigarren ondorio bat atereaz, Euskal Herriko irratietan ikerkuntza kazetaritza eskasa egiten dela esan dezakegu. Irratilaria estu eta larri ibiltzen da denboraren mugak direla-eta, eta gogoa eta atsedena falta zaizkio informazio iturriekin harreman iraunkorra sortzeko;
|
zer
esanik ez, hori ikerkuntza kazetaritzaren garapen urrian islatzen da. Gainera, ez dirudi geroan kazetaritza mota honek arrakasta handirik edukitzeko aukerarik duenik.
|
|
|
Ziur aski, irrati komertziala entzuleek
|
zer
dioten aiduru dago, zeren entzulerik ez balu desagertu egingo bailitzateke; eta hori nahi ez duen efektua da, bistan denez. Baina litekeena da, horrelako helburu ekonomikoak ez dituzten beste irrati batzuk (fondo publikoen bitartez finantzatzen direnak prezeski) beharrak eragin ahal izatea jendeari, premiei aurretik heltzea.
|
|
|
Nazionalismoaren historiografiak, eta, esate baterako, euskal nazionalismoarenak
|
zer
esanik ez, bigarren mailan utzi izan du, baztertu ez duenean erabat, hezkuntza eremuko analisia (beharbada, fenomenoaren beste alderdi batzuei garrantzi handiagoa eman zaielako:
|
|
|
tartean izanik. Beharbada, Estatuaren funtzionamendura hurbiltzeak jarriko gaitu arazoa ulertzeko bidean (oraingoz Estaturik ez duten nazioen egoera ez dugu kontuan hartuko, baina,
|
zer
esanik ez, kasu hauetan ere Estatuak badu bere presentzia eta eragina, aldarrikapen gisa zein etsai moduan13). Estatuek eskuartean izan duten aparteko tresna dugu eskola, oinarrizko eskola?.
|
|
|
Aipatu dugunez, oinarrizko irakaskuntzan ziharduten irakasleei udalek ordaindu behar zien, eta arrazoi ezberdinak zirela medio (erreakzio politikoak ere eta arrazoi honek bere pisua izan du Euskal Herrian, adibidez) irakasle horien egoera ez zen hobetuko XIX. mendearen bigarren erdialde honetan (gogoratu
|
zer
zioen Gil de Zarate-k: –maestros ignorantes, cuasi mendigos, desprovistos de todo prestigio é influencia social, desconsiderados por la plebe y maltratados por los cacicuelos?
|
|
|
243 Hona hemen
|
zer
dioen Gómez-ek irakasle eskolek zein hauek ekarriko zuten irakasleria estatalaren sorrerak Estatuaren asmoak burutzeko izan duten garrantziaz: –
|
|
|
Ez genuke aipatu gabe utzi nahi, gure ustez garrantzi handia duen gai honen beste alde bat. Estatuak badu
|
zer
esanik oso eztabaidagarria den gaiaren inguruan, alegia, erabilpen publikorako hizkuntzaren ahozko adierazpenaren eta hizkuntza idatziaren gaian.
|
|
|
Hain zehatzak ziren aginduek, gure ustez, oso adierazgarria zen egoeraren aurrean jartzen gaituzte; gainera, zehaztasun hori eskola pribatuei legean eskaintzen zitzaien arreta eskasarekin konparatzen badugu (bigarren mailako zentro pribatuekin gertatzen ez zen bezala), diagnosi interesgarria egiteko moduan aurkituko gara. Alde batetik, legeak horrelako minimoak ezartzeak populazioaren hezkuntza arloko baldintza penagarriak zeintzuk ziren adierazten du (ikusi besterik ez dago, garai horretako analfabetismo tasak); bestalde, zentro pribatuak bete behar zituzten baldintza ez oso zorrotzek212(
|
zer
esan Elizarenak baldin baziren213) derrigorrezkoa zen oinarrizko eskolaratzearen erronkari erantzuteko Estatuak zuen ahulezia (ezina esango genuke) erakusten dute eta ez dezagun ahaztu, gobernu berak ezarritako derrigorrezkotasunaz ari garela; azkenik, nahiz eta esandakoa nabarmena izan, ezin da ukatu jokamolde hark zuen penetrazio nahia erabatekoa zenik, horretarako behin eta berriro aipatu dugu...
|
|
|
Garai honetan zigorrak asko gogortu ziren. Hona hemen
|
zer
zioen 1870eko kode penalak (1870/VI/18): –Art.
|
|
|
Txema isilik geratu zen,
|
zer
esan jakin gabe.
|
|
|
Baina berba gutxi egin zuen, eta bazirudien bere lana gehiago zela gure arteko hizketaldia kontrolatzea. Lehendik ere, mutil hauek ikusi nituen unetik, ez nituen oso gogoko izan; eta,
|
zer
esanik ez, Ralph haren portaera gorrotagarria egin zitzaidan.
|
|
|
Pittinka pittinka gure harreman hura hasierako komenientziatik urruntzen hasi zen, benetako bihurtzen, eta laster heldu zen momentua zeinetan egiaz disfrutatzen nuen Txemarekin. Jaietara joaten ginen; gustura herriko jaietan, baina askoz hobeto ingurukoetan edo urrunekoetan, eta
|
zer
esanik ez igande aspergarrietan supituan antolatzen ziren guateke ia anakroniko haietan (gure herrian mundu osoan baino hogei urte beranduago deskubritu ziren guatekeak). Ahoz aho hedatzen zen albistea, eta laster betetzen zen jendez eta edariz lonja txikia, atea irekitzeko giltzak nondik irten ziren inork ez zekien arren.
|
|
|
Guztia hain handia iruditzen zitzaidan, ezin bainintzen gauza txikienen aurrean ere harritu gabe geratu. Eta
|
zer
esanik ez gauez zeruko tapaki beltza ikustean: zenbat eta zenbat insomnioren testigu ez ote da izan nire ohea, imajinazioaren poderioz izarretaraino iristen nintzenean, eta izarraren paretik igarotzen nintzenean, eta izarra metro batzuk atzean uzten nuenean, eta... klik!
|
|
|
Baina orain oso berandu da, eta gainera hortxe dabilkit Rocío orain ere ez dakit
|
zer
esaten. Hobe dut, hortaz, esaten ari zaidanari kasu pittin bat egitea.
|
|
|
Nahiago dut horretaz ez pentsatu. Nahiago Dublin eta bere jendea gogoratu, Kilkennyko garagardoa eta Cashelen Rocío ezagutu nuenekoa, Killarneyn Rocíorekin edozer egiteko aske sentitu nintzenekoa, Dingleko leherketa, Connemara
|
zer
esanik ez, eta Ralphekin bizitako une zoragarriak.
|
|
|
Ezin dut sinetsi. Barkatuko didazu, Bitakora, baina ezin dut oraindik ondo ulertu honek guztiak
|
zer
esan nahi duen. Galduta nago, baztertuta, ahaztuta, bakarrik, inoiz baino bakartiago.
|
|
|
Eta beste aldakuntza bat, guztiz beharrezkoa: ...datu, bestela egunero ikusi zituen herriko plaza (lehendabiziko musua, pipak janez orduak hegaka pasatzen ziren garaiak), zinema (dozenaka pelikula, eskutik helduta ikusiak), telefono kabinak (handik eta handik, eta baita handik ere milaka bider Txemak Eiderren etxera deitzeko erabiliak), eskaparateak (eta islatzen zuten irudia, bizkarretik eta gerritik helduta zihoan bikote hura), Eiderren etxea(
|
zer
esan), tabernak (eta musu gehiago, eta ondo horditutako betirako promesak), eta leku gehiago. Izan ere, oroimenak akuilurik badu, hori elkarrekin bizitako tokiak dira.
|
|
|
Udal liburutegiko hemeroteka ere nahiko erraz topatu zuen, han eta hemen galdetuz. 1993ko uztaileko egunkariak nahi zituen, Lahincheko atentatuari buruz
|
zer
esan zuten jakiteko, edo atxiloturen bat egon zen deskubritzeko, edo... Gogo biziak zituen Ralphen argazki bat aurkitzeko, ahal bazen atxilotu eta gerokoa.
|
|
|
Bere ardiak ikusten banituen arratsaldean euririk egingo ez zuela ere banekien, eta gero egunero aurreratzen ninduen zoroa zegoen (kilometro batzuk lehenago edo geroago, beti erakusten zizkidan bere atzealdeko pegatinak: Pachá diskotekarena bata;" Salamanca es guay" dioena, bestea), eta banekien nor agurtu,
|
zer
esan, nondik joan eta nora heldu. Egunerokotasun horri aurre egiteko beharra nuela esan nizun, Bitakora.
|
|
|
–Ez dakit
|
zer
esan. Normalean animo hitzak neuk entzuten ditut...
|
|
|
genituen, eta
|
zer
esanik ez dago mendiak baino harago harro altxatzen ei ziren hiriak. Arratsero joaten ginen estaziora, eta arratsero bagoi bakarra hutsik etortzen zen, eta hori zen hiriak existitzen zirela adierazten zigun seinalerik onena.
|
|
|
—Ongi duk, seme... baina badakik
|
zer
dioen erran zahar zuhurrak: bakoizari berea, zuzenbidea —eta, gurutzea eskurat emaiten zidala, orduan ere irri egin zidan:
|
|
|
—Jakintasunaz ari zara zu, baina hara
|
zer
dioen Jakintasunaren liburuak: Vani sunt omnes homines in quibus non subest scientia Dei, 14 eta zure zientzia gizonen zientzia da, ez Jainkoarena!
|
|
|
Eta, hala, nola baitira ezjakinak, atsegin den zernahirekin kontentatuko dituk eta ez haiz, ondorez, haien irrigarri izanen, zeren guztiak ere ene anaia Martinen eskolakoak baitira. Eta
|
zer
dio Martinek. Hauxe:
|
|
|
Gero, bertze karta leitu nuen. Eta, horrela, nola karta haiek bertze edonoren eskuetan perilos izan baitzitezkeen, galdegin zidatenean
|
zer
zioten, ihardetsi nien guztiei ezen famili kontuak zekartzatela, nehori axola ez zitzaizkionak, eta, kartak kainaberan berriro biltzen nituela eta larrukian sartzen, leku segur batean gorde nuen, kaperako sukaldeko sabai kantoiko habe zabalaren gainean —eta, luzatzen zidalarik magalean zuen larrukia, erran zidan—: Hemen dituzu bi gutunak:
|
|
|
Pena bakarra nuen: SARAGUETA ALDAZ, EDUARDO JESUS izenburuko" karpetan"
|
zer
zioen ez jakitea.
|
|
|
Nago, bere haurrean ere, nire ezinaz ohartzen zela nolabait, eta erantzun nahi zidala. Eta horrela izan bazen buru tiki hori bere kasa erabiltzeko gauza zenetik,
|
zer
esanik ez, lau hilabete lehenago etxea utzi nuenez geroztik. Bi asteburutik behingo nire ahalegin guztiengatik ere.
|
|
|
Kristina jadanik kanporatua zen bertze atetik. Eztabaidan ikusi nituen atariaren parean,
|
zer
zioten entzun ahal izan gabe. Keinuetatik konprenitu nuenez, Ximurrak etxera igo nahi zuen, baina Kristinak hatza eskumuturreko erlojura eramaten zuen eta buruari ezker eskuin eragin.
|
|
|
—Eta,
|
zer
zioten edo?
|
|
|
Baina utz ditzadan burubide hauek; Will Langekin ari nintzen. Eta
|
zer
esan dezaket nik, bada, William Langez, neuk gizon hura sekula ikusi ez banuen. Ezer handirik ez.
|
|
|
Barre egin nion neure umore bretonianoari. Eta
|
zer
esaten zaio ezkara  tzean topatzen duzun auzo zendu ibiltariari. Irribarre egin nuen berriz ere, baina hatzen dardarizo nabarmenek beste zerbait adierazten zuten, nik neure buruari ezkutatu nahi niona.
|
|
|
Baina, hura gertatu bitartean, itxarotea egokitzen zitzaion, hainbat neurri hartzea. Ezin joan zitekeen bulegora, noski, are gutxiago amarengana edo arrebengana edo lagunengana;
|
zer
esan behar zien?: " Kaixo, Brown naiz, edo zure semea naiz edo zuen neba edo zuen adiskidea...".
|
|
|
Baita Otso  tzarmendi jaunak ere. Eta Julen Deerek,
|
zer
esanik ez. " Hil dezatela!
|
|
|
Nola kalkulatu, eguna egunari, joan zitzaizkigun ordu mordo zehazgabeak, oro denbora bera ere tranpa bazen? Eta orduko neke fisikoa izugarria bazen,
|
zer
esan bestelako akidurez. Nola adierazi hitz sotilez oinaze psikikoaren zama eramanezina?
|
|
|
askotan oroitu izan naiz hamalaugarren atalaren buruan ageri den Tralala lala aipu edo horretaz: orduko euskaldunontzat edukirik gabeko, ia Tralala lala soila, baldin bazen gure tradizio osoa,
|
zer
esan behar ote nuke gaur?
|
|
|
Errege eguneko goiz hartan Migelek bazuen jostailu egokirik. Jaiki ginenean, Migelen pozaren inguruan zeuden gurasoak, osaba izebak eta amona, nire anaiak
|
zer
esango. Estuegi zitzaion baserria Migelen algarari.
|
|
|
Europatik San Frantziskoraino etorri naiz, hemen dagoen neskarik xarmantenari ene amodioa agertzera. Ez zen posible eta, hala ere, Patxi zen, eszenariotik ni seinalatuz eta auskalo
|
zer
esateko. Eta jendeak niri begiratu dit, eta nik handik ezin alde egin.
|
|
|
" Gustatzen al zaizu?", galdegin zidan Dabidek. Baina nik
|
zer
esan jakin ez, eta sorbaldak jasoz erantzun nion. " Eskultorea Smith & Wesson Stainless Steel M67 bat da, 38 kalibrekoa", jarraitu zuen.
|
|
|
Amaitze aldera, jakizu atzo diskoteka moduko batean egon ginela, eta Rakelek Ruben atera zuela dantza egitera, baina kantu bat besterik ez zen izan eta hortik aurrera elkarrengandik nabarmen urrun ibili ziren. Ez dakit Rakelen egunerokoak
|
zer
esango duen, Dabid, baina moteltxo ikusten dut, bai bere buruarekin bai apaizgaiarekin. Ea bihar zer edo zer gehiago esaten dizudan.
|
|
|
Baleki. Eta Rubeni
|
zer
esan erabakitzen ari nintzela, mahaira hurbiltzearekin batera musu luze bat eman diot. Gero, luzamendutan ibili gabe, eta, kafe txepel bat hartu bitartean, dena laburbildu diot.
|
|
|
Allô, Dabid? Hemen nauzu ostera ere eta, benetan, lehenago
|
zer
esan ez nekiela egon naiz, batik bat telefonoko ilaran Rakel zegoela ikusirik. Baina pozten naiz bigarren deiaren burutazio hau eduki izanaz, ze orain lasai esan ahal dizut furgonetan Luisekin berba egin dudala eta hark ziurtatu egin didala Rakelek eta Rubenek gaua elkarrekin igaro dutela.
|
|
|
Bakar bakarrik dakit une hau sari bat bezalakoxea dela, orain hilabete batzuk guztiz imajinaezina zitzaidala eta, hala ere, pronostiko guztien kontrara, zortea oraingoan aldeko izan dudala. Bakar bakarrik dakit irrikaz itxaroten dudala gaur ere Rubenen bisita eta bost piper axola zaidala besteek
|
zer
esango ote duten, bost piper axola zaidala Karmelok Dabidi kontatzen ahal diona, bost piper axola zaidala Dabid (ni ez nau Stokolmeko sindromeak joko; ni ez naiz nire bahitzaile tiro egilearekin berriro maiteminduko; ni ez naute haren telegrametako hitz berantiarregiek xaramelatuko).
|
|
|
Baina ez dut egin. Beharbada zalantza sortu zaidalako mezu hori inprobisatzeko gai izango ote nintzen; beharbada zalantza sortu zaidalako agurrean" musu bat" edo
|
zer
esatea komeni ote zen; beharbada Dabidi orain nire ahotsaren lasaigarria ere eskaini nahi ez diodalako.
|
|
|
" Orain, Estatu Batuetan, filosofia bulegoak modan jartzen ari dira. Nonbait, jendea betiko psikiatrekin aspertu, eta, besterik gabe, bizitzaren gai nagusiez filosofoek
|
zer
esaten duten jakin nahian dabiltza, hitz egin, beste laguntza premiarik gabe. Beharbada nik ere halako bulego bat jar nezake, Mirandan... edo Gasteizen", esan dit gaur ere, eta nik barre egin diot, eta oraingoan baita erantzun ere:
|
|
|
Beldurrak hilik, komunean ezkutatu zen, eta han geratu zen harik eta lapurrek alde egin zutela ziurtatu zuen arte. Orduan niri deitu zidan, kirioak airean zituela, baina batez ere lotsaren lotsaz
|
zer
esan, nola esan ez zekiela. Nire aholkuen kontrara, gertakariak bere alde azaldu nahi hartan eta lana behar bezala egin zuela adieraztearren, nahitara zauri bat eragin zion bere buruari.
|
|
|
Bai, imajinatzen dut ni pub horretan sartzea gura duzula. Baina
|
zer
esango diot. Futxo eta errefutxo!
|
|
|
Rubeni Tomen pistolarena kontatua nion eta honek, zeharka, EEBBetako arma kontuak ekarri ditu hizpidera; Tomek, ordea, argi baino argiago utzi du armak defentsarako erabiltzeari ongi iritzi arren, bera ez dela batere zalea eta ikusi izan dituen gutxitan hilkutxa hotz baten antzera utzi dutela... (baina, zer mila sorgin!, niri dagoeneko ez zait axola Tomek zer egiten duen edo Karmelok
|
zer
esaten duen, niri orain Ruben axola zait: Ruben besterik ez).
|
|
|
Futxo! Ez dakit
|
zer
esan eta, excusez moi, benetan, baina gutxienez zurekin berba egin ahal izango banu. Baina ez duzu erantzuten eta ez dakit zelan jokatu.
|
|
|
Rubeni ere ez lioke kalterik egingo zeren, gelatik apaindurik jaitsi denean, eskaini didan irribarre zabala guztiz itzali baitzaio telegrama norena zen eta, gutxi asko,
|
zer
zioen kontatu diodanean.
|
|
|
Orduan, zurekin jarraitu nahi du... xuxurlatu dit, eta nik,
|
zer
esan ez nekiela, eskutik heldu, eta estualdi bat eman diot.
|