|
2004
|
|
|
Nahikoa izan zen esaldi hura ni, munduko behirik zoriontsuena sentituz, erabat bere mendean jartzeko. Gaurko egunetik begiratuz,
|
zer
esango dugu, ez zela horrenbesterako, antzematen zela bolada hartan euli burua neukala. Baina, jakina, garai bakoitzak berea du, eta konformatu beharra dago.
|
|
|
Ez nion ezer ulertzen. Bistakoa zen hizketan ari zela, oso ahots zakarrez gainera, baina taxurik ez nion hartzen, ezinezkoa zitzaidan
|
zer
esaten ari zen jakitea. Zeharo harrituta nengoen, zer ote zen hura, zergatik ez ote nion gizon hari Setatsuari bezala ulertzen.
|
|
|
—Beraz,
|
zer
esaten didazu. Gaur errotako horri hautsitako hezurra zure aurrenekoa dela?
|
|
|
Ez daude inon, zeren ihes egin baitute, lur barrurantz ihes, gero eta barrurago ihes, eta auskalo non dauden honezkero koldar horiek guztiak, apika lurraren erdi erdian. Eta
|
zer
esan belar artean ibili edo, ibili baino gehiago, irristatu egiten ziren suge eta ziraunez. Edo harkaitz bateko zirrikituan azaldu eta burua tentetzen zuten sugandilez?
|
|
|
Ondo asko gogoratzen zara, bai! Eta ba al dakizu
|
zer
esaten dizudan. Bada, mendea aurrera doala, zu ere aurrera zoazela, den dena aurrera doala, eta ezin zarela mundu honetatik behi arruntak bezala joan.
|
|
|
Gu egun osoan ukuiluan eta pentsu jaten edukitzen gintuztenean, esaterako, mendikoek begiratzen zuten Balantzategira eta beltzik ez, gorriak bakarrik belaze hesituan. Eta
|
zer
esan nahi zuen horrek. Bada esan nahi zuen:
|
|
2010
|
|
|
Gai hau,
|
zer
esanik ez lehendik ere, ongi jorratuta dago pentsamenduaren historian aurretik. Gizakia taldeak ematen duen identitaterik gabe uler ote daitekeen XX. mendearen bukaerako eztabaida filosofiko interesgarrienetarikoa izan da.
|
|
|
Esklabotza, emakumeekiko bazterketa, langileen esplotazioa..., guztietan taldeak zapaltzen ziren eta hauen egoera salagarriarengatik daude jasoak eskubideen zerrendan. Onuradunak gizabanakoak dira,
|
zer
esanik ez, beroriek direlako eskubideen titularrak. Aitzitik, eskubideak talde zapalketa zehatzen aurka sortu dira guztiak.
|
|
|
Talde nazionalen eskakizunak ezin dira ase eta talde etniko eta erlijiosoenak eztanda egitear daude. Bestalde, nazioarteko antolaketa estatuen eskumenetan horzkada handia egiten ari da aspalditik;
|
zer
esanik ez, subiranotasun ekonomikoari buruz hitz eginez gero. Gaur egungo estatu gehienek subiranotasun murriztua dute eta beren gizartea kontrolatzeko besterik ez dute erabiltzen.
|
|
|
Marxismoak, esaterako, ezagutu zuen sukar hori XX. mendearen bigarren erdialdean. Marxen lana goi behe ezker eskuin aztertu zen, eta lekuan lekuko irakurketa desberdinak izan zituen, ondokoaren ñabarduraz beteriko gaitzespena jasoz,
|
zer
esanik ez. Nork bere interesetara bildu zituen Marxen intuizio aberatsak, eta beste modu batez pentsatzen zutenak egiara ekarri behar ziren.
|
|
|
Beraz, hortik edan zuen Aldudeko medikuak eta,
|
zer
esanik ez, darwinismorantz zen lerratu. Artetik esateko, Armand David ezpeletarrak Darwinen Espezieen jatorria leitu zuen zuzenean, baina, gerora Haeckel izan da luzaro darwinismoaren zabaltzaile nagusia.
|
|
|
Beharbada, Leon Uthurbururekin topo egin nuenean, jenio unibertsal horren tantakadaren bat aurkitu nahi izan nuen Floreanako jabearengan zipriztinduta, eguzkiaren distira gaueko ilargiaren politezian ikusten dugunaren antzera. Leon Uthurburu,
|
zer
esanik ez, ez da Charles Darwin, baina Darwinen espazio mitikoan mugitu ei zela jakin nuenean, atoan, Darwinen erakargarritasunaren partaide bihurtu zitzaidan. Bata eta bestea hurbiltzen ahalegindu naiz, bion arteko hari singleren bat atzematen.
|
|
|
Gizon hori Ezpeletan jaioa zen, eta,
|
zer
esanik ez, Parisetik bueltan Lapurdiko herri horretaraino ere hurbildu zen gurasoak eta haurrideak ikustera, euron artean atseden hartzera, hainbeste urtez urruneko lehorretan ibili eta gero. Armand David Haltsuet naturalista handia
|
|
|
Bereziki interesgarria begitandu zait artikuluaren bigarren atala, 1964an argitaratu zena tarte horretan Jakin aldizkaria debekatuta egon zen. Bertan" elizak irakatsi ta erabakia" dakar lehen partean; ostean monogenismo(= giza bikote bakar bat jatorrian) eta poligenismo(= makina bat giza bikote jatorrian) arteko eztabaida ere plazaratu eta erabakitzen du,
|
zer
esanik ez monogenismoa hobetsiz," ezin [baitira] iñondik iñora alkartu" poligenismoaren alde daudenen joerak eta Genesiak dioskuna: " Asierak Adam eta Eba bi gizaki izantatzen ditu", hots, bikote bakarra abiapuntuan.
|
|
|
" Ez al didak lehenago aditu? —Martin ere oihuka ari zen— Kolegiotik deitu zigutek."" Baina
|
zer
esan dute?", galdetu zuen Paulinak. " Berrogeitik gorako sukarrarekin dagoela, deliratzen." Deliratzen.
|
|
|
Jantzi gabe al zaude oraindik?" Ez nuela zeremoniara joateko asmorik esan nion. " Nork jo behar du orduan elizako harmonioa?"" Eta niri
|
zer
esaten didazu!", zapuztu nintzen.
|
|
|
Nik uste aita eta biak hementxe egon zirela zutik, armairuaren ondoan. Badakizu
|
zer
esan zion Angeli? " Hire semeak ihes egiteko joera handia zeukak.
|
|
|
Bakeroa?"" Ikusiko duzu bihar." Amak gelako aterantz egin zuen: " Orduan
|
zer
esaten didazu psikologoari buruz. Joango zara?".
|
|
|
Bernardinoren eta Mauricioren kide zen Miguel beste maisuari kopla burlatiak zizkioten jarriak, bere herrena zela-eta, eta Fray Victorrek ere Aste Santu guztietan erabiltzen zuen haien izena predikuetan: " Eta
|
zer
esan gure umeen arima usteltzen duten eskola horietaz!". Egoera haren oinarrian maisuek 1934ko hauteskundeetan hartutako joera zegoen.
|
|
|
" Orain Pauen dago. Hara bidali zuten gurasoek." Ez nekien
|
zer
esan. Osaba leihoraino joan zen, eta, boxeolariei zein zaldiei gabe, beste aldera begiratu zuen, bailara sarrerako gaztainadirantz.
|
|
|
Begira, hor dago!" Lanturuka hasi zen ozenki, bere umeek erotu egiten zutela, batez ere Sebastianek, eta ahaztu egiten zitzaiola dena. " Eta
|
zer
esan du?"" Nonbait aprobatu egin du etsamina. Zuri esker izan omen da.
|
|
|
Keinu bakoitzarekin gorputz osoa mugitzen zuen. Begira
|
zer
esan duen orain ere. Etxera doala.
|
|
|
Inbidiagatik, noski, bera aurrera atera delako. Zure ama bezala."" Ez dakit
|
zer
esan, Adela", aitortu nion. " Begira, David —jarraitu zuen berak— Ez dut nik murmuraziorik egin nahi inoren aurka, baina gazte horiek horretan ez ote dabiltzan, beldur hori daukat.
|
|
|
Makina bat aldiz entzun nion Obabako asegurugile zahar hari, munduko ergelenak ere piztu zezakeela munduko argienak itzaliko ez zuen sua."" Deituko diot osabari. Ea
|
zer
esaten duen berak", agindu nion. " Zuk erabaki, David.
|
|
|
Joan eta erre Gernika". Eta badakizue
|
zer
esaten dizuedan. Ba, hura ordainarazten ez diegun bitartean ez dugula burua altxata ibiltzeko eskubiderik izango!".
|
|
|
Osasun ona dauka. " Ba al dakik
|
zer
esaten duen Pantxok, esan dit niregana itzuliz.
|
|
|
" Mutil zintzo askoa zen, ba —esan zuen Isidrok— Eta zaldizalea gutxi bezala. Nik eman nahi izan nion lana zerrategian, baina berak zaldiekin nahiago." Isilune bat egon zen, inork ez zeukan
|
zer
esanik. Edo linternadunak bakarrik:
|
|
|
Ni, berriz, ez hain ondo. Baina,
|
zer
esango dut, ari da nire bigarren orbaina kolorez aldatzen, ari da apaltzen kopetakoa bezala.
|
|
|
Kolore gorrikoa, gainera."" Harrituta nago daukazun informazioarekin."" Esan dizut lehenago ere. Erne egoten naiz, ea
|
zer
esaten duten zutaz. Horregatik jakin nuen monumentuaren inaugurazio egunean soinua jo behar duzula.
|
|
|
Hiri gauza bera gertatuko zaik Espainiako himnoa jotzen baduk inaugurazioan. Markatuta geldituko haiz betiko, hara
|
zer
esaten diadan!" Etxe barrura egin zuen aldabarekin deitu ondoren.
|
|
|
Eta jaio zen Lubis eta segituan ikusi nuen dena ondo joan zela. Baina hurrena Pantxo etorri zen, eta
|
zer
esango dut, agian ama batek ez luke hau esan behar, baina etorri ez balitz hobe. Orain ere ardaila batean dabil, ez da etxetik azaldu ere egiten.
|
|
|
Alaskatik itzuli eta Obaban hotela eraiki zuen garaian don Pedro ehun eta hogei kilo inguru zen, eta loditasun harekintxe lotuta zegoen ezagutzen zitzaion ohitura bakarretakoa, herrian
|
zer
esan gehien ematen zuena. " Aurreneko lana izaten omen du goizero, jaiki eta pisua hartzea esaten zen dendetan eta tabernetan— Gero lapitzarekin idazten omen du baskulak emandakoa." Egia zen:
|
|
|
" Ondo", erantzun zidan. " Eta
|
zer
esan dizu?"" Sara laster sendatuko dela."
|
|
|
Amak, berriz, ospea zuen jostun bezala, eta lan asko egiten zuen, baita Obabaz kanpoko bezeroentzat ere; bere tailerrak Villa Lecuonako, gu bizi ginen etxeko berrogeita hamarren bat metro hartzen zituen. " Badakizu nire anaia Juanek
|
zer
esaten duen —esan zion amak— Edonork eraman dezakeela zaldia errekara, baina hogei gizonek ez diotela ura edanaraziko berak nahi ez badu."
|
|
|
Iraganeko jendearen hitzak jasotzen dituzten hiztegietan ere ez da azaltzen. " Hik
|
zer
esaten dun?", galdetu zion Ubanbek nire alboan zegoen neskatxari. Alaska hoteleko Teresa zen, Martinen arreba.
|
|
|
" Ikusten duzue nola janzten den azkenaldi honetan? Zer edo
|
zer
esan zeniokete.
|
|
|
Martinek bizkar gainetik pasa zion besoa. " Badakizu
|
zer
esan behar diozun Berliri, ama. Ba, mahai honetan maitasunaz hitz egiten ari garela.
|
|
|
Buruan hazka hasi zen. Ez zekien
|
zer
esan. " Politagoa iruditu zitzaidaan horrela", esan zuen azkenean.
|
|
|
Euskara ez duk motz, euskalduna baizik, Euskarak ez dik errua, euskaldunak baizen, eta poesiarako barne esakuntzarako edozilegi bekit hizkuntza oreaz jolasa: niarekin borrokan ari den honek ez baitzekik zertan erabili hizkuntza,
|
zer
esan nahi duen dakieno, hori aldrebeskeria!
|
|
|
Ea nongoa naizen galdetu didatenean beti jakin izan dut
|
zer
esan, unean uneko, gogoan gogoko, iruindarra, ollarigoa Tuterako edo Paternaingo txinurri barea., baina ene baitan badakit zer ez naizen, zer ezin dut izan, zer ez didaten izaten uzten, eta azkenean, ezer ez naizela asmatzen ari naiz identitate berriak ez gaitzen nauen identitategabetasun lazgarri hau izkutarazte aldera.
|
|
|
Bueno, ideia hori Coelhorena omen da —omen— Gainera ez nago seguru" hain majikoa" ote den. Ba al dakizu
|
zer
esan nahi duen abizenak?
|
|
|
Zinez mindu ninduten bai lehengo esaldiak
|
zer
esanik ez ondorengo galderak, kolpaturik sentitu nintzelako gure familia lurretik botata ikusteraino.
|
|
|
Txo, seguruenik erabat onartezina izango zaio baita honela formulatuta ere, egunero eta non nahi ikusten dugun kontua izan arren familian, koadrilan, hedabideetan,
|
zer
esanik ez administrazioan...
|
|
|
Aipatu beharreko kontuak lanari buruzkoak zirelako, derrigor. Nik gezurrak baino ez neuzkan esateko, Irantzuk ere ez zekien
|
zer
esan, alde batetik eutsi nahi ziolako itxaropenari, bestalde beldurra ematen ziolako lanera joateak.
|
|
|
Zinez da xelebrea. Dekoratuta dago,
|
zer
esango dut, inoiz existitu ez den" baturro" zibilizazioaren jauregi bat bezala, esan nahi baita: zerbitzariak baturroz jantzita doaz, dena hornituta dago bastoi potolo katxirulo edota katxiporrahoriekin, kartako plater nagusiak migas ogi apurrakbezalako jakiak dira eta, oro har, ematen du duela ehun urteko taberna ilun eta zikin batean gaudela, paretak belztuta daudelako keagatik eta egurrezko aulkiak zein mahaiak oso baldarrak dira.
|
|
|
Orain lagun horiek hogeita hamar bat urte dituzte —nik bezala— eta gehienek jada utzi diote erretzeari, baina iruditzen zait lehen baino askoz gehiago hitz egiten dutela euskaraz. Hizkuntza nolabait berreskuratzen ari dira,
|
zer
esanik ez haien" kume" txikiekin hitz egiterakoan. Ez al da kasualitate susmagarria?
|
|
|
Erantzun bakarra neukan, baina ez omen nintzen fidatzekoa, sinesgarritasuna lehendik galduta neukalako batez ere eguneroko kontu arruntetan, emazte ohiak baino adore gutxiago jartzen bainuen elkarbizitzako gauza txiki guztietan; izan udako oporrei buruz ilusioz mintzatzeko,
|
zer
esanik ez hiruron arropak ferekaz plantxatzeko.
|
|
|
Inori axola al dio orain
|
zer
esan nahi dudan after punk esaten dudanean. Zoritxarrez egitasmoa bertan behera gelditu zen arazo ortografiko batengatik.
|
|
|
Aitortu behar dut erruduna neu nintzela eguneroko gauza txikietan, gehien gehienetan emazteak baino adore gramo bat gutxiago jartzen nuelako. Ondorioz berak adore gramo bat gehiago jarri behar izaten zuen beti, izan udako oporrei buruz ilusioz mintzatzeko,
|
zer
esanik ez hiruron arropak ferekaz plantxatzeko.
|
|
|
Ez dakit, gaur hemen larritasuna usaintzen da eta ematen du zerbait gertatzen ari dela. Badakizu
|
zer
dioen San Inaziok honelakoetan: " Larrialdi garaian mudantzarik ez".
|
|
|
Ikastolara ostiral arratsaldez joan behar, beraz. Aski ariketa desatsegina niretzat; aita banandu papera ez daukat gustuko eta ez naiz ikastolara bertaratzen,
|
zer
esango dut, ea potentzialtasun erotikorik erakus nezakeen norbaiten begietarako, demagun Basaurin jaiotako ama ilehori lerdena.
|
|
|
Joder Maritere,
|
zer
esango dizut!
|
|
|
Zer egin,
|
zer
esan; erabat kontzentratu nintzen zerbait bikaina asmatzeko, antzezteko... eta batera etorri zitzaizkidan kolunpio majikoaren irudia eta" xigua" hitzaren doinuak, azken hauek iraganetik etorri ere.
|
|
|
Ensantxe mugatua dauka eta kale nagusiak estu daude diseinaturik,
|
zer
esanik ez duela hogei urte. Nork igarriko orduan— bere burua berrasmatzeko aukera oparitu behar ziotela indar ekonomikoek?
|
|
|
—Eta
|
zer
dio. Zer dio Simeonek?
|
|
|
Dalmaziako printzea adi gelditu zen, besteak
|
zer
esango.
|
|
|
Chiarak,
|
zer
esan asmatu ezinik, burua makurtu eta isilik geratu zen.
|
|
|
Non aurkituko zuen bere azken urteak emateko leku bat? Horretarako hobe zuen bere burua itsasora botatzea eta bertan amaitzea; hori bekatu larria izango zen ordea,
|
zer
esango zukeen Erasmo Rotterdamekoak jakinez gero?
|
|
|
Ama eta emazteak agurtu zituen, banan banan, denentzat izan zuen hitz goxo bat, baita laztan bat bere ume txikientzat ere; familia osoa agurtu ondoren, Fatimak esperantzatxo bat gordetzen zuen arren, azken ohaideetako bat hautatu zuen loaldia goxatzeko; gero, berriz, kuluxkatik jaiki zenean, bahitutako neskaz galdetu zuen, eta harekin egon zen puska batean hizketan. Fatima urrunegi zegoen
|
zer
zioten entzuteko, baina ondo asko ikusten zuen Bizargorriren aurpegia, eta haren begien erlantzean argi ezagutu zuen desiraren dirdira, gizonezkoek oro har eta Bizargorrik bereziki emakume batenganako irritsa sentitzean begi ninietan izaten zuten ñirñir nahastezin hori.
|
|
|
Ikuskizun horren aurrean, zerbait egin behar zuela erabaki zuen Fatimak, eta azkar gainera: Bizargorri bere gutiziak asetzen ohitutako gizona zen,
|
zer
esanik ez emakumezkoei zegokienez; azken aldiko ohaide gaztetxoez aspertuko zen itxaropena gordetzen zuen Fatimak, baina, haien ondotik veneziarrarengana joaten baldin bazen, akabo senarra atzera bereganatzeko esperantzak oro; beraz, aukera hori errotik moztu behar zuen, haziari ernetzen utzi baino lehen.
|
|
|
—Ez dut ulertzen
|
zer
esan nahi duzun.
|
|
|
Izan ere, gutunketa garaian halako intimitatea lortu bazuen neskatxa veneziarrarekin, intimitate paperezkoa izan arren, beste baten izenean idatzi eta jasotako gutunak izan arren, geroztik, ezkontza gauzatu zenetik, hurbilago bai, hurbilago ikusten zuten bere begiek Chiararen begitarte argia, baina aldi berean urrundu egin zitzaion, ezinbestean urrundu ere: orain emakume ezkondu bat zen, bere jaunaren semearekin esposatua, eta begirune berezia zor zion, horrenbestez; bestalde, jendez inguraturik egon ohi zen beti Chiara, gorteko emakumeen artean eskuarki, eta lekuz kanpokoa izango zen berak gorteko idazkari batekharekin mintzatu nahi izatea, ez bazen Chiara bera aldian behin beregana zetorrena, liburu eske edo; eta, azken batean,
|
zer
esango zion berak, eskribau xahar, konkortu eta burusoilduak, horrelako izaki miragarri eta zerutiar bati. Zer?
|
|
|
Ottok ez zekien
|
zer
esango zion, baina bazekien ez zuela aukera hura galduko, Chiararengana hurbildu eta, inguruan traba egingo zien inor gabe, harekin lasai lasai mintzatzeko, garai bateko gutunetan bezala.
|
|
|
—Badakizu
|
zer
esan zuen Dante Alighieri idazle handiak, ezta?
|
|
|
Johann Gottfried Herderren dekretua atzeraturik entzun genuen, baina
|
zer
diot Herderrena! Kalean lurretik eta lokazturik hartzen genituen panfleto antifrankistetako dekretua zen gurea, alde batetik erdaraz eta bestetik euskaraz idatzitako aldarri txiki haietakoa.
|
|
|
Nagusi hori atergabe mintzo da. Inork ere ez dio kasu berezirik egiten beharbada, ez zaie axola handirik
|
zer
dioen, baina hiztunak etengabe hitz egin behar du. Zer dioen da gutxienekoa, berdin da arauak aipatzen dituen edo ipuinak kontatzen, baina ez da isiltzen.
|
|
|
Kanpaia joz antolatu du mendetan Elizak jendearen denbora.1298 Hegazkin bonbaketak zetozela abisatzeko jo ziren 1936ko gerlan. Baina, kanpaiak arkeologia dira aspalditik,
|
zer
esan nahi duten ere ahaztu da. Kanpandorreko kanpai jotzaileak jubilatu egin dira eta dagoeneko zeharo analfabetoak gara.
|
|
|
Eta konkista handiak zailak, a.ferrikakoak eta kaltegarriak badira,
|
zer
esan soldadu tropak nahinon mantentzea den gure sasoiko gaixotasun horri buruz! Berrizkaturak eragiten duen gaixotasuna da, eta kutsagarria da gainera, estatu batek" bere indarrak" deitzen dituenak handitzen dituenean besteek ere, bakoitzak" bere indarrak" handitzen ditu, halako eran non denen artean ez duten denon kaltea eta hondamena baizik lortuko.
|
|
|
" Bultzia irtetzeko garaia ureratzen aidan bezela, bakoitza bere erikidekiñ aida, bere guraso anai areba ta lagunentzat
|
zer
esanak ematen, emen gelditzen geran danok naidegu notiñak eraman ditezen. D.juazenakgaldetzen digute.
|
|
|
Arrifien ustez, beste edozer baino lehenago, Espainiak Arrifeko territorioaren independentzia absolutoa onartu behar zuen. Castro Gironak galdetu zuenean
|
zer
esan nahi zuen independentzia hitzak, Abdala Budrak esplikatu zion:
|
|
|
Maiz boterearen mihi astuna da zer jakin eta
|
zer
esan behar den esaten duena uneoroko eta kolore guzietako telebistetan. Eta mezu bat atergabea, zoriontsuek merezia dutela zoriona, eta zorigaitzekoei zorigaitza dagokiela, galtzaileekiko gutxiespen, menderatuekiko mespretxu mugagabe hori.
|
|
|
" Bai, entzun dugu..." hasi da ostera ere Mirabeau, zeremonia maisuari
|
zer
esan ez dakiela.
|
|
|
Emanik gizajendeak lengoaiaren dohain komuna duela, emanik hizkuntza bakoitzak berezko balioa duela, emanik gizakiak hizkuntza eta pentsamendua hobetzeko gauza direla, arazoa ez da hainbeste zein hizkuntza hitz egiten den, baizik hizkuntza horrekin zer pentsatu,
|
zer
esan, zer egin, zer bizitzen den.
|
|
|
Zehaztu litzateke" arraza espiritu" horrekin
|
zer
esan nahi zuen, 888 baina haren argudioa eboluzionista zen. Ez zen estreinakoa euskararekiko jokabide hori.889 Julien Vinson filologo euskaltzaleak, August Schleicher alemaniarraren naturalismo linguistikoaren bidetik, euskara aglutinatzailetzat jo zuen hizkuntzen bilakaeraren eskeman, hau da, biziro atzeratutzat, kontzeptu abstraktuak adierazteko gauza ez zela:
|
|
|
Jean Marie Arouet Voltaire gaur eguneko munduari begira imajinatzea ez da zaila. Hainbeste erdi egia, ezintasun, kontraesan, ergelkeria, ankerkeria, iluntasun ikusiko zituen inguruan,
|
zer
esango zuen ez bada:
|
|
|
Baina tertulietako eskarnio eta gaitzesanen ondoren, kantina horretara sartzerik ez duten moroek, gorputzez osorik eta legionarioen edo estatuaren beste funtzionarioen laguntzaile moduan ez bada,
|
zer
esaten ote dute. Moro euskaldun askok umilki eskatzen duena ondo sinplea da:
|
|
|
—Badakizu
|
zer
esan behar duzun zuk, guri deika hasi beharrean? —galdetzen zioten, arraunak altxatu eta bizkarrean jotzen zioten artean.
|
|
|
Eta
|
zer
esan behar zuen erakutsi zioten, haiek ere:
|
|
|
Guakamaiok,
|
zer
esango zuen ba Guakamaiok hegalen galerari buruz. Lotsatu egiten zen apur bat neskato hura.
|
|
|
—Eta zuk
|
zer
diozu? —galdetu zion orduan kadiak Djehari.
|
|
|
—Bihurriok hiriko emazteei saldu zizkietek izmir, nakar eta urre hautsa! Baina,
|
zer
diot. Saldu ez!
|
|
2011
|
|
|
—Eta orain
|
zer
diozu?
|
|
|
Ikus dezagun oraingoan, hirugarrenik, Etxeparek
|
zer
dioen bere irakaslearen idaztankeraz. Esate baterako," Euskaldun argituetan ez da agertu oraino nehor, hain xeheki, hain xuxen, mintzatu denik, bai laborantzaz, bai hazkuntzaz".
|
|
|
Bide batez aipatuko dut, murde David hori Armand David pandaren aitaren anaia zela. Ikusi
|
zer
diotson Laborarier sailean, 1901eko agorrilean:
|
|
|
Hona, bada,
|
zer
dioten gauza horiek hurbilik eta xeheki ikertzen dituztenek. Hamar urtetarik goitiko behia galduz doala, anitz edo guti, laster edo emeki.
|
|
|
Anitzer iduri baitzaie, aldiz, nonbait batetara doala zaldiak edan dezan jan aitzinean edo ondotik. Adi dezatela batzuek eta bertzeek
|
zer
dioen Europa iparraldeko zaldi artatzaile batek.
|
|
|
Esan beharrekoa;
|
zer
esana
|
|
|
Baina, goazen gure sailari, makurtu gabetarik. Hona, bada,
|
zer
dioen sagarraren etsai horretaz. Nahiz ihizi haren izenak ez dizun gauza handirik erranen, hala ere nahi dizut erran berehala; hartuko duzu edo utziko zure hautura.
|
|
|
Bertze alde, badugu honetan estakuru bat gure hatzean begiratuko gaituena, gu eta bertzeak. Hona
|
zer
diogun orok: " Nola nahi duzu ez dezadan xori atzemateko arterik ezar?
|
|
|
Euri nahiz eguzki, eraikinera sartu aurretik mailaren araberako ilaretan jartzen ginen patioan. Arretaz egoten ginen zutik Izarrez betetako bandera (Estatu Batuetako ereserkia) entzun bitartean," Leialtasun zina" errezitatzen genion Estatu Batuetako banderari," Apostoluen Kredoa" errezatu" Eliza Katoliko apostoliko egiazko bakarrari" (nahiz eta gutako inork ez zuen ulertzen" apostoliko" hitzak
|
zer
esan nahi zuen), eta gero ilaran sartzen ginen eskolara John Philip Souzaren martxaren indar martzialak bultzaturik. Gu ez konturatuagatik, gure goizeroko errituala Elizaren eta Estatuaren elkartze oso ez amerikarraren eszenifikazioa zen (Kristautasunaren barrenean Konstantinorengandik datorren antzinako tradizioa), eta gure goizeroko erritualak erne jartzen zituen gurekin katoliko ez zirenak.
|
|
|
Gero, ordea, nire izaera amerikarraren inozentziaren galera etorri zen. Hamahiru urterekin jesuiten seminario batean nenbilela eta gero Manogue Highen graduatu nintzenean (berriro ere Nevadako bigarren hezkuntzako eskola katoliko bakarra), eta
|
zer
esanik ez hamazazpi urte nituela, gurasoei Estatu Batuetako Marine Gorputzean sartzeko baimena eskatu nienean (nahitaezkoa adin nagusiaz beherakoak armadan sartu ahal izateko), zalantza batzuk sartzen hasiak zitzaizkidan isilka misilka nire izate erlijiosoan eta sekularrean. Ironia badirudi ere, gurasoak nituen, haiei errua emateko.
|
|
|
Bai mutil koxkorra nintzela, bai denborarekin bihurtu naizen herritar heldua naizela, balio horiexek ditut inspirazio iturri. Badakit praktikan maiz bortxatzen direla Amerikan bertan, eta
|
zer
esanik ez bere kanpo politika gauzatzen duenean. Hala ere, nahi den bezain utopikoak izanagatik ere, oraindik ere sinesten dut gizateriarentzat ikuspegi gorena dutela beren baitan.
|
|
|
Eta
|
zer
esan nire euskal izaerari buruz. Joan den urtean Nevadako Unibertsitate Sistemako Basque Studies Centerrek bere berrogeigarren urteurrena ospatu zuen.
|
|
|
Alde batetik bestera, isildu gabe dabil emakume gazte bat maipiao, maipiao txartelak saltzen. Oraindik ez dut ondo ikasi mai piao horrek
|
zer
esan nahi duen zehazki; (piao) txartela da, baina mai, (erosi) edo (saldu), biak izan daitezke; beraz, tonuari erreparatu behar izaten zaio.
|
|
|
Ez dakit zenbat karaktere dauzkadan dagoeneko gogoan, mordoska, baina ez zaizkit beti nahi dudanean ateratzen. Ahoskatzen jakin arren, batzuetan ez dut jakiten
|
zer
esan nahi duten; besteetan, berriz, zer esan nahi duten badakit, baina ahoskatzen, ez.
|
|
|
Ez dakit zenbat karaktere dauzkadan dagoeneko gogoan, mordoska, baina ez zaizkit beti nahi dudanean ateratzen. Ahoskatzen jakin arren, batzuetan ez dut jakiten zer esan nahi duten; besteetan, berriz,
|
zer
esan nahi duten badakit, baina ahoskatzen, ez.
|
|
|
Gaur, esate baterako, biharko ikasgaia prestatzen ari nintzela, hitzarekin egin dut topo. Nola esaten den gogoratuko banintz, berehala aterako nuke
|
zer
esan nahi duen, (ahoskera bereko ikurrak batera bilduta egoten dira alfabetoaren arabera), baina ez naiz gogoratzen, eta eskolan erabiltzen dugun hiztegiak badauzka hiru milatik gora karaktere.
|
|
|
Izan ere, zuzenketa handik berrehun urtera arte ez zen argitaratu. Eta
|
zer
esanik ez dago: hutsa aitortu zutenak ez ziren akatsaren egileak, haien ondorengoak baizik.
|
|
|
Horretaz guk, euskaldunok, badakigu zerbait, barneko sentimendu gozoak ezkutatzen maisu garelako, ez hainbeste gozotasunetik gutxi dutenak. Eta horretan,
|
zer
esanik ez dago, gizonezkoak txapeldunak gara, txapeldun egin gaituzte. Gure zoritxarretarako, noski.
|
|
|
Horrela ez daiteke gurea sekretupean gorde. Hark interes handia dauka gure afera gordean mantentzeko, eta nik
|
zer
esanik ez, baina Badakizu nolakoak diren izar hauek.
|