|
2015
|
|
|
Horretan badabiltza zenbait, eta hortxe abiatzen da nire bertsoarekiko aferaren bigarren partea, aurreko urtekoa, berriketa apasionatua hain gustuko dudan arren alde zaharrean hainbeste aldiz isildu behar izan nintzenekoa, edo areago, hitzik gabe gelditu nintzenekoa ez nekielako
|
zer
esan, ez bainekien ezer, beste hizlari apasionatu batzuek euren artean eztabaidatzen zuten bitartean, artean kalapita hauspotzen zuen azken txapelketa nagusiaren harira, zer zegien Ametsek bertsotan eta zer zemaion Maialenek bertsoari; nola hark, artisau, harria apart zizelka zezakeen, baina zelan honek, kolpe lehorra emanda, krak, arrakala zezakeen guztia; urtetako tradizioa hautsiz bertso saio ...
|
|
2016
|
|
|
Horretaz gain, Joxanek bertsozaleon iruditegi kolektiboaren inguruan ere badu
|
zer
esana. Izan ere, beti irudikatu dugu Txirrita doinu jakin batzuekin bertsotan, baina, berez, hori ez da horrela, eta atzean dagoen lana aldarrikatzen du.
|
|
|
Esan daiteke bertsoa guztiz funtzionala zela: Gabonetako kantak bertsoak ziren, elizako kanta asko ere bai, herri kanta ugari bertsoak ziren, sehaska kantak
|
zer
esanik ez… Horrez gain, aski da Auspoako Ezkontza galdukotako bertsoak gogoratzea, edo bertsotan egindako hainbeste kronika; askotan kronika beltzak. Edo esanguratsua zen esaldi hau ere:
|
|
|
|
zer
esan franko eman digute
|
|
|
Jo ta ma geratu nintzen:
|
zer
esan horrelako baieztapen atzera bueltarik gabeko baten aurrean?
|
|
2017
|
|
|
Oteizak esana da, pilotariek elkarri tranpa espazio tenporalak jartzen dizkiotela; norabidea eta abiadura da gakoa, iritsi edo ez iritsi. Bertsoan abiadurak ez dakit, baina norabideak badu garrantzia; eta iristeak,
|
zer
esanik ez.
|
|
|
Ez al duzue zeuen burua imajinatu tabernako elkarrizketa horretan edo ohean burkoarekin eztabaidan? Eta ez al duzue jakin nahi
|
zer
esango zenuketen…?
|
|
|
Ez naiz munduko argazkilari trebatuena. Argazkia hartzeko botoia sakatzear nagoenean, ez nago ziur argazkia nola aterako den, baina badakit
|
zer
esan nahi dudan argazki horren bidez. Argazki baten edertasuna bilatu dezaket, bai; baina, kasu horretan, jakin nuke zergatik bilatzen dudan edertasun hori. Seriotasuna bilatu nahi badut, jakin behar dut zertarako, eta orduan sortuko dut atmosfera serio bat.
|
|
|
–Baina, zuk diozunez, garrantzizkoa ez da nola kantatzen den,
|
zer
esaten den baizik.
|
|
|
–Kopla horien ezaugarrietan Erdi Aroko aztarnak sumatzen dituzuela diozunean,
|
zer
esan nahi da, kopla zaharrak oso zaharrak direla. Hainbeste urre eta zilar eta hainbeste bizar gorri, noble batzuei kantatzen ari direla ematen du.
|
|
|
Gerra aurretik, nik dakidala, ez zen jota txapelketarik egiten. Gero etorri dira, eta ahotsa, erritmoa, estiloa eta gisakoak neurtzen dituzte; inoiz ez, jotak
|
zer
dioen. Jota antzutu egiten dutela esaten dut.
|
|
2018
|
|
|
‘Chirac eta Miterrand entzun dituzu elgarri espantuka, kartzelan edo presondegian ezarri dituzten presoez. Zuk haien balentriari
|
zer
diozu? ’.
|
|
|
“… (Bizenteren) erantzuna: heriotza horrekin ez zeukala
|
zer
esanik, ez zekiela ezer eta. Orduan, lapitz bat eskuan zuela, kokotsaren azpitik gora jo omen zuen juezak”.
|
|
|
Ez Mundu borobilari bakarrik, geure etxean ditugun mundu karratuei ere bai, eta esango nuke borobilarekin gehiago asmatu dugula “etxeko” karratuarekin baino, edo gogotsuago hartu gaituztela hango urrunekoek hemengo urrunekoek baino. Orduan,
|
zer
esan behar dut, iritsi garela ala ez. Esaerak dio hobe dela alferrik egotea alferrik aritzea baino.
|
|
|
Erraztasun handia zuen doinutarako garaiko inguruan kantatzera ohituta baitzegoen. Hala ere, beste bertsolariek ezezkoa eman zuten eta horrek
|
zer
esana piztu zuen. Lekuonak aipatzen zuenez, ez zen diplomazia bere indargunea…
|
|
2019
|
|
|
Eta etxea maite bazuen, etxekoak
|
zer
esanik ez. Ez daukat nik aitaren irudi maitekor handirik.
|
|
|
Jarraitu aurretik nahitaez aitortu behar dizuegu jasotako informazioa mugatua dela, iturriak ere mugatuak direlako eta, ondorioz, nahi baino urriagoak direlako gugana heldu diren erreferentziak eta,
|
zer
esanik ez, bertsoak. Informazioa hain mugatua izanik, gainera, ezin izan dugu modu bateratuan ordenatu.
|
|
|
Bizitza errealean nekez entzungo dugu guardia zibil bat euskaraz; eta hika,
|
zer
esanik ez. Fikzioan, ordea, Arzallusek segur aski pertsonaiari ñabardura gehitu eta jantzi egin nahi izan zuen hitanoa erabiliz.
|
|
|
Oro har, mingainak, buruak eta bihotzak soilik hitz egingo diote publikoari; agurrean antzeman litekeen ahotsaren dardarak ez bada. Horri gorpuzkeraren, kontaeraren eta kantaeraren eragina gehitu litzaioke; bertsoa ez baita
|
zer
esana bakarrik, nola eginak ere ematen du zeresanik. Bertsolariaren begirada kontzentratuan, baina, ez da sumatuko txapelketaren aurreko aste gorabeheratsua, txapelketako saioa izanagatik soinean daraman “presioa”, azken hilabeteetan egindako lana… Emozioen noria bati egingo dio aurre lehiatzen den aldiro, inprobisazioaren atrakzioan momentu batetik bestera goian bezain behean aritu litekeela jakinda.
|
|
2020
|
|
|
Eta zuk,
|
zer
diozu:
|
|
|
Udari begira, jende bilkuretarako baimenek
|
zer
esango esperoan gaude. Bi estatuen arteko Herrian joan etorrian ibili dugun, festekin eta festetako plazekin zer gertatuko den, berriz etxera itzuli ote dugun…
|
|
|
Zazpi urte igaro dira esperientzia hartatik eta, berriro ere
|
zer
esana geneukala sentitu dugunean, plazaratu dugu Erik eta Win, oraingo honetan, harreman intimoez aritzeko. Ander Lizarralde eta biok gara protagonistak, zehatzago esanda, gure arteko harremana.
|
|
2021
|
|
|
Xabiroi, Asisko, Josevisky… Josevisky ikaragarria da, kolorea emateko modua oso propioa du, ikusiz gero badakizu berea dela (ni ez naiz bere orpora ere iristen). Asterixeta estilo horretako komikietan hezi gara zerua urdina eta belarra berdea ikusiz, Gabai ere… Komiki honetan hiru kolore erabilita nire buruari ere lana kendu nahi nion, baina, era berean, asko apreziatzen dut Joseviskyk koloreak erabiltzeko daukan erabilera (ea
|
zer
esaten duen berak gure lana ikustean!).
|
|
|
Eta,
|
zer
esan eban abadiak kanta ori irakatsita.
|
|
|
Peru, artu goguan… Kantau ditu berso bi:
|
zer
dino?
|
|
|
Baina Ayaldek
|
zer
esango eta Basarri eskolatua Iparragirrerekin eta Uztapide eskolatugabea Xenpelarrekin parekatu zitezkeela. Gainera, dikotomia hori planteatu ohi denean beti dakar berarekin herriak ‘lehengo bertsolaria’ alegia, eskolatu gabe sagardotegikoa, maiteago ote duenaren errezeloa, eta halaxe egiten du Ayaldek ere.
|
|
|
Ontan ikusten du Pello, eta bere aldamenian nola baldar samar iruditu zitzayon; zezen iltzaliak zezenen aurrian jartzen diran bezela, zuzen eta arro jarririk, ara
|
zer
esan ziyon ez bat eta ez bi: Gauza onik ez dago/ beñere zurekin/ Pello ikusten zaitut/ orain astuakin./ Adieraziko dizut/ orrenbezterekin/ baldar baldarra zaude/ alkandora orrekin.
|
|
|
Iskiñak, ez isilik egotitik, erazo ziyon berriro itz abekin: Ikusten zaitubenak/
|
zer
esan bihar du/ onela izatia zuk/ mereziya dezu;/ ni beziñ kuriyoso/ agertutzeko zu,/ alkandora zuriya/ ibili biazu.
|
|
|
Izan ere, bertsoak, beste jarduera kultural gehienek bezala, finean, une zailenak goxatzeko eta alaitasuna transmititzeko ere balio dezakeelako; bertsoaren azalberritzeaz aparte, maiz ahazten zaigulako kulturak lokailu funtzioa ere baduela. Hain anakroniko eta lekuz kanpokoa ez da, beraz, adinekoen egoitzetan bertso saioak egitea; jakinez, gainera, belaunaldi zaharrenek ere badutela
|
zer
esana garai bateko bertsolaritzaz eta oroitzapenez.
|
|
|
“Bai, hor ibiltzen dira teologoak, ‘la naturaleza de los ángeles en la obra de Santo Tomás de Aquino’ eta antzekoak idazten eta lantzen. Utzi bakean santuei eta bestelakoei… Heuk
|
zer
esaten duk? ”. Sututa esaten zuen hori.
|
|
|
guk
|
zer
esan genizkion
|
|
2022
|
|
|
Hots, esparru txiki eta mehatxatu batean aritzeak, berez, ez dituela salbatzen giza naturaren berezko ustelkeriatik. Eta horretarako,
|
zer
esanik ez, bertsolaritzaren mundu ukroniko hipotetiko eta urritu horretaz baliatzen da, ispilu gisa. Ariketa bat, bide batez esanda, idazleek bertsolaritzari dioten bekaizkeria baino ez duena islatzen, azken finean:
|
|
|
Ekintzaren gehiengoa Bilbo eta Donostia artean kokatzen du Bolunburuk, harrigarria suerta daitekeena, egun Penintsulan oso bigarren mailako hiriguneak direlako, guztiz probintzianoak, eta haien esangura, euskararen historia sozialaren ikuspegitik, hutsaren hurrengoa delako Iruñea, Gasteiz, Toledo, Sevilla edo,
|
zer
esanik ez, Lisboarekin, Mexiko hiriburuarekin eta Urtarrileko Ibairekin alderatuta. Horietaz gain, Kantauri aldeko zenbait herri txikiagotan ere tartekatzen dira gertakariak, kontakizunari, bitxiki, aire –nolabait– baserritarragoa ematen dion zerbait.
|
|
|
...01d deitzen zietenak, bertsolaritza tabernazulotik antzokietara eraman behar zela aldarrikatzen zutenak, “autore bertsolaritza” planteatzera iritsi zirenak–, eta despistatzen dituela beste zenbait egun –hala holako formula hibridoei fede apurtzailez erreparatzen dietenak eta abar luze bat– Demagun, diot, kode bakar bat duela esatea asko erreduzitzea izan daitekeelako, eta,
|
zer
esanik ez, ibilian ibilian kode horrek propio izateari utz diezaiokeelako –zer da propioa, izan ere? – Baina uler gaitezen: demagun bertso espazioak, jendaurreko ikuskizun bezala egonkortzen den unetik, sortzen dituela tradiziozko joko arau konbentzional batzuk, denboran zehar moldatu arren oraindik antzeratsu irauten dutenak –eta, itxura guztien arabera, aurrerantzean ere halatsu iraungo dutenak– Eta demagun joko arau horien funtsa dela bertsolarien eta entzuleen arteko adostasun inplizitu bat, arrazoiketa entimematikoan gauzatzen dena:
|
|
|
“Anai arrebak, ez, otoi, pentsa/ neure gustora nagonik, poz gehiago izango nuen/ albotik bea egonik”. Ilun du begirasuna, ez du mikrofonoaz harago erreparatzen, badaki
|
zer
esan nahi duen eta horretara jarrita ditu indar guztiak. Pilotalekua erne dauka.
|
|
|
Hasteko, nik ez nuen irabaztea espero, eta hurrengo astea deskantsurako aste moduan neukan antolatuta, finalaren aurreko astean neke asko pilatu nuelako. Buruan neukana zen “gabonak eta lo”, eta zurrunbilo hori iristean, ez dakizu oso ondo
|
zer
esaten ari zaren, hausnarketa sakonetarako tarte handirik ez dago, eta zu ere ez zaude hausnarketa oso sakonetarako… Nekea sumatu nuen.
|
|
|
Bereziki lana egin dut neukan ideia hori ahalik eta finen adierazten, eta errimategian. Nire buruari eskatu nion teknikoki hobetzea, argi neukalako
|
zer
esan nahi nuen, baina batzuetan arraro gelditzen zitzaidalako esateko modua.
|
|
|
“Sinetsi”. Ez baita askotan zuk zure burua nola ikusten duzun, da jendeak
|
zer
esaten dizun, kinielak, zer espero den zutaz… Hortik askatzeak indar handia eman dit.
|
|
|
“A bai, zu bertsolaria zara! ”. Kosta egiten zait hor kokatzea, ez dut jakiten
|
zer
esan. Eta bestetik, kontent nago saioak dauzkadalako, badudalako plazan bertsotan aritzeko aukera, nahiz eta batzuetan saturatuta ere banagoen.
|
|
|
eta bueno
|
zer
esango nuke
|
|
|
Gurasoei ere bai. Asmamen indefinitua hitz eta neurri zehatzetan mamitzeko trebetasuna lantzen duen gazteak nabarmen jotzen du aurrera Filosofia eta Historia bezalako ikasgaietan,
|
zer
esanik ez Euskaran; are Biologian.
|
|
|
Kirol Jokoa lehenbizi, txappela.eus ataria berriki: Joseba Zulaikak jokoa bertsoaren aberraziotzat jo zuenetik hiru hamarkada baino gehiago igaro diren honetan, ez du ematen konplexu handirik dagoenik kinielak kantu errimatuarekin lotzeko –eta,
|
zer
esanik ez, sailkapenak, kanporaketak, puntuak eta puntu erdiak– Besterik gertatzen da, ordea, hitzezko lehiarekin. Ahozko inprobisazioak bere bereak ditu konfrontazio dialektikora daramaten mekanismoak, baina beste kultura batzuetako inprobisatzaileen aldean aski zibilizatua izan da bertsolari jendea, oro har.
|
|
|
Eta ondo pasatzeko zaletasun gisa ikusten bazuten ere, momentu batean ere ez zitzaien burutik pasatu kantatzea: «Ez dakit
|
zer
esango zuen gure aitak momentuan hori esan izan banio» (61 urte, Bertsozalea 25). Garaiko jendarteak arautzen zuen gauzek nolakoak izan behar zuten.
|
|
|
Zentzu horretan, zu irakurle ere prozesuaren parte egin nahi zaitugu. Hau irakurtzen ari bazara, segur aski izango duzu
|
zer
esan landu diren gai horien guztien aurrean. Zein zentzutan da zuretzat bertsolaritza komunitate eraikuntzarako eta erresistentziarako tresna?
|
|
2023
|
|
|
Hurrengo goizean txukuna zegoan hura; ama aztoratuta “zer egin duk hor? ”. Ez nauk gogoratzen
|
zer
esan nioan, erori egin nintzela edo horrelako zerbait. Geroago jakin zian.
|
|
|
Egia da Juan Odriozola hor jaio arren, Itzira Handira joan zela bizitzera, baina Itzira Haunditik ere Itumeta oso eskura geratzen da eta
|
zer
esanik ez Santa Engrazia. Azken leku horretan ere erromeriak egiten ziten eta baita Txillarramenditik Odria auzora bidean dagoen Orkazarren ere.
|
|
|
sudur kako hori, betirako geratu zaion herren hori… Ez naiz itxuraz ari, ez itxuraz bakarrik behintzat. Esan nahi dudana da zazpi deabru ikusitakoa dela Indalezio, eta bat umetan eskaileretatik behera erorita muturra okertuta gelditzen bada, eta gero sokamuturrean zezenak adarkatu eta pausoa ganoraz luzatu ezinik, betirako lainotzen zaiola kopeta, eta
|
zer
esanik ez arima. Eta horixe da kontua:
|