|
2007
|
|
|
Camille Jullianek. Frantziako Akademiako kidea? eskualdeetako hizkuntzez
|
hitz
egiten zuenean, Frantziako hizkuntza nazional eta bateratzailearen indargarri bezala aurkeztuz:
|
|
|
François de la Rocquek, Croix> du> Feuren sortzaileak, Parti> Social> Français> PSF eratu zuen Croix> du> Feu> galerazia izan zenean, baita Ybarnégaray partidu horren kide bihurtu ere. Estrategia politiko moduan, Ybarnégarayk ligen debekuaren alde
|
hitz
egin zuen87 Ganbaran; garaile izan zen berriro 1936ko hauteskundeetan.
|
|
|
Eskualdunan euskal herrietako gertakarien berri eman zuten Nouvelles du Pays atalean, nekazarien arazoez
|
hitz
egin zuten Laborarier izenburupean eta erreklutatu eta gerlarien egoera aipatu zuten Nouvelles militairesn127 berrietan. Baina, aipatu atalez gain, Eskualdunak politika jorratzen jarraitu zuen, eskuindarren batasuna bilatzen baitzuen128, Errepublikaren pentsamoldeari aurka eginez batera.
|
|
|
Jean Hiriart Urrutyk astekari berrituaren helburuak zehaztu zituen: irakurleenganako errespetua sustatu; eguneroko gaiak landu, nekazaritza alorrekoak bereziki; astekaria komunikabide kristaua izan zedin, baina ez klerikala; Etcheverryren
|
hitz
egiteko era bortitza aldatu eta hizkuntza ulerterraza erabiltzea154.
|
|
|
La, ttek berak horri buruz
|
hitz
egin du: E, ectivement il est souvent arrivé que lEvêque ait nommé un Directeur de Eskualduna.
|
|
|
Eskualzaleen Biltzarraren kideak urtean bospasei bider biltzen ziren Cafe> du> Grand> Balconen, lehenengo solairuan, garaiz oso gutxitan hasiz (Orenarekin hoin tinko bagine, nor gutarik eskualdun egiazkoa? 229). Batzarretan euskaraz
|
hitz
egiten zuten, Jean Etchepare lehendakari ohiak azpimarratu zuen bezala (Hanitzek sinetsiko ez dutena, eskuaraz mintzatzen ere bai urthetik urthera gehichago230); aldatuz zihoan, antza, zortzi urte lehenago Jules Moulierek salatu zuen erdaraz ari izatearen joera:
|
|
|
Dena dela, Euskaltzaindiaz hurrengo puntuan
|
hitz
egingo badugu ere, aurreratuko dugu Akademiaren atala Iparraldean sortzeko nahia aspalditik zetorrela: 1922ko urriaren 27ko Euskaltzaindiaren bileran, Resurrección Mª de Azkue lehendakariak Pierre Lhanderen eskutitza irakurri zuen, non Lhandek eskatu zituen irizpideak Iparraldeko euskaltzain eta urgazleak Iparrean bertan elkar zitezen.
|
|
|
Baina jadanik 1849an Gratien Adéma Zaldubik Azkueri
|
hitz
egin zion Akademia sortzearen gurariaz:
|
|
|
Horrekin batera, Broussainek Azkueri
|
hitz
egin zion Martin Guilbeau Akademiakide izendatzearen egokitasunaz, errepublikazalea izan arren. Aita Sainduaren Errepublikaren aldeko Entziklikaren ondorioz, hainbat apaiz errepublikar zeuden?; Maurice Harriet eta Emmanuel Inchauspe akademiakide komenigarritzat ere jo zituen Broussainek285.
|
|
|
Hain zuzen ere, Gure> Herriaren orrialdeek lehenengoz
|
hitz
egin zuten Piarres La, ttez intelektual preziatu gira 1924ko uztailean, Jean Etcheparek Piarres Gure> Herriaren irakurleei ezagutzera eman zienean La, ttek Eskualzaleen Biltzarrak banaturiko lehen saria irabazi ondoren307; idazle berberak luze idatzi zuen La, tteri buruz 1924ko iraileko zein urriko zenbakietan308:
|
|
|
Gure> erriak jende ezikasiei zuzentzen zien. Eskualdunak egiten zuen moduan? gai zienti, koez
|
hitz
egiteko. SSLAB> eta RIEVek egiten zuten bezala?, era ulerterrazago batez azalduta.
|
|
|
Konkretuki RIEV ez
|
hitz
egin zuen La, ttek Gure> Herrian, esanez: bethi bezain azkar eta mamitsu heldu zaiku321.
|
|
|
Jean Ybarnégaray diputatua, Edmond Goyenetche Uztaritzeko kontseilaria eta Maurice Souberbielle Uztaritzeko alkatea. Hegoaldekoen artean Lapurdiko Getariara hurbildu ziren José Eizagirre eta Isaac López de Mendizabal, Bitor Garitaonaindia Garbi eta Anbrosio Zatarain, Argia> aldizkariko ordezkariak azken biak328 Apestéguy, Saint Pierre, Eizagirre, Ybarnégaray329 eta Colasek
|
hitz
egin ostean, aita Donostia entzun zuten pianoa jotzen eta Garitaonaindia bertsoka. Baliteke Piarres La, tte hizlarien hitzok entzun izatea Getariako bileran, horren berri zehatzik ez badugu ere.
|
|
|
Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts> de> Bayonne> elkartean jardun zuten gainerako jakintsuez ere
|
hitz
egin zuten Gure> Herriaren lankideek:
|
|
|
Laurent Apestéguyk behin baino gehiagotan
|
hitz
egin zuen bere ustez eskualzale garbia zen Etienne Decreptez, lan ederra burutu eta eskuara aise itzulikatzen duena; hala ere, Apestéguyren aburuz, Semetchian islatutako solas eta harreman batzuk ez ziren hambatean osoki gureak eta euskarara itzultzen zituen itzulgai ez ziren Decrepten hitz batzuk392 Decreptek Société> des> Sciencies, > Lettres> et> Arts&... Apestéguyk horren berri izan zuenean, erantzun egin zion:
|
|
|
Jules Moulierek mirespenez
|
hitz
egin zuen Jean Saint Pierrez, adieraziz:
|
|
|
Jean Etcheparek mirespenez
|
hitz
egin zuen Eyhéramendyren lanaz, Eskualzaleen Biltzarraren sariketara aurkeztu zuenaz, akats gramatikalak antzeman bazizkion ere:
|
|
|
Piarres La, ttek, ostera,, dagaitz
|
hitz
egin zuen sorrera berriaz:
|
|
|
Henriette Amoçain Pierre Amoçainen arreba zen. Henrietteri buruz
|
hitz
egin zion Pierre Amoçainek La, tteri bidalitako eskutitz baten: Ma soeur mécrit ces jours ci que Mlle.
|
|
|
Hitzaldiak ere antolatu zituzten Begirale taldekoek. 1935eko apirilaren 14an, adibidez, Piarres La, ttek euskara ikasteko metodoari buruz
|
hitz
egin zuen Donibanen; La, ttek hitz egin ostean, Bellevue kalonjeak amaitu zuen ekitaldia:
|
|
|
Hitzaldiak ere antolatu zituzten Begirale taldekoek. 1935eko apirilaren 14an, adibidez, Piarres La, ttek euskara ikasteko metodoari buruz hitz egin zuen Donibanen; La, ttek
|
hitz
egin ostean, Bellevue kalonjeak amaitu zuen ekitaldia:
|
|
|
Eskutitz horietan, euskalzaleek burutu zituzten bileren berri eman zuten: 1933ko apirilaren 23an elkartu zirenean Amoçain, Eugène Goyheneche, La, tte, Jean de Jaureguiberry eta Bellevue kalonjeak
|
hitz
egin zuten, Pierre Amoçain eta Eugène Goyhenechek Eskual> Herriaren> Alde591 taldearen egitamua aurkeztearekin batera. La, ttek euskaltzaleen helburuen alde bazegoen ere, izan ere La, ttek berak prestaturiko egitaraua zen Euskaltzaleena592?, ez zuen politika alorreko iritzirik publikoki agertu nahi593, apaiza baitzen.
|
|
|
Aurreko parrafoan aipatu euskaltzaleetatik Eugène Goyhenechez espresuki
|
hitz
egingo dugu, besteak baino eraginkorrago izan zelako edo, behinik behin, burutu zituen ekintzak besteenak baino entzutetsuagoak izan zirelako.
|
|
|
Larrondek 1933ko martxoaren 20ko La, tteren eskutitza aipatu du, non Goyhenecheri adierazi zion La, ttek erabakia zuela Jean Elissalde Zerbitzari eta Jules Moulier Oxobi apaizei mugimendu euskalzaleari buruz
|
hitz
egiteko, Larronde, J.: Eugène Goyheneche un militant... aipatu artikulua, 102 or.
|
|
|
Ostera, 1934ko Eskualzaleen Biltzarraren bileraren ostean. Donibane Lohizunen, irailaren 13an?, Pierre Amoçainek ezkor
|
hitz
egin zuen lortutako harpidetzen kopuruaz:
|
|
|
Batzarra egin zuten eta hurrengo egunean Olphe Galliardekin topo egin zuen Amoçainek. Begirunez
|
hitz
egin zion Amoçainek La, tteri Olphe Galliard abokatuari buruz:
|
|
|
Horrela, eliza batzuetako erretoreek Etxegarairen eskutitza jaso zuten. Baina hauetariko batek Apaizgaitegiko Candau buruari eman zion eskutitzaren berri738, baita Candauk Apaizgaitegiko nagusiekin
|
hitz
egin ere Apaizgaitegian argitalpenak argitaratzea debekaturik dagoela abisatzeko. Narbaitz eta Larralde irakasleek ardura hartu zuten apaizgaiei errieta egiteko739.
|
|
|
Bainan gero Eskual Herria barnean, horrek hemen, Iparraldeko Eskual Herrian, ez zuen horrek aldaketa izugarri bat ekartzen; hemen irakurle berririk gabe berdin segitu zuten aurrekoek, gehien gehienik; zenbait politizatuagoak ziren, zenbaitek nahi zuten berritze hori, baina beste asko.... Lehenago Eskualdun> ean, eta Herrian ere, eskuara izan da lehena, eskuara izatea, eskuaraz
|
hitz
egitea, eskuaraz idaztea, eta hori zen lehen, politika baino lehenagoa ere, baina politika ere behar zen, eta orduan behar zen berritu eta hala egin zuen La, ttek, apez komunista deitu zuten eta lehenengo zaharrek, apez komunista La, tte, Emile Larrerekin izandako elkarrizketa, Baiona, 1997ko abuztuaren 12a.
|
|
|
– Eskualzaleen Biltzarraz
|
hitz
egingo zuen La, ttek 1928ko batzar hartan parte hartu zuten Maurice Amestoy (EB ren lehendakariordea), Albert Constantin (EB ren lehendakariordea), Louis Dassance (EB ren buruordea eta lehendakaria), José Eizagirre (EB ren lehendakaria) eta Jean Etcheparerekin (EB ren burua).
|
|
|
Interesgarriak izan ziren harreman berri horiek, zeren eta René Cuzacq eta Jean Lamarquerekin SSLAB> elkarteari buruz
|
hitz
egiteko aukera izan baitzuen La, ttek (ordurako bakarrik Maurice Amestoy eta Louis Dassancerekin hitz egin ahal izan zuen SSLABri buruz); eta Pedro Garmendiak Eusko Ikaskuntzaren berri emango zion (1920 hamarkadan ez zuen inor sarean Eusko Ikaskuntzaz hitz egiteko).
|
|
|
Interesgarriak izan ziren harreman berri horiek, zeren eta René Cuzacq eta Jean Lamarquerekin SSLAB> elkarteari buruz hitz egiteko aukera izan baitzuen La, ttek (ordurako bakarrik Maurice Amestoy eta Louis Dassancerekin
|
hitz
egin ahal izan zuen SSLABri buruz); eta Pedro Garmendiak Eusko Ikaskuntzaren berri emango zion (1920 hamarkadan ez zuen inor sarean Eusko Ikaskuntzaz hitz egiteko).
|
|
|
Interesgarriak izan ziren harreman berri horiek, zeren eta René Cuzacq eta Jean Lamarquerekin SSLAB> elkarteari buruz hitz egiteko aukera izan baitzuen La, ttek (ordurako bakarrik Maurice Amestoy eta Louis Dassancerekin hitz egin ahal izan zuen SSLABri buruz); eta Pedro Garmendiak Eusko Ikaskuntzaren berri emango zion (1920 hamarkadan ez zuen inor sarean Eusko Ikaskuntzaz
|
hitz
egiteko).
|
|
|
Dominique Soubelet La, tteren ikaskidea izan zen; baina segur aski La, ttek ez zuen berarekin Eskualdunari buruz
|
hitz
egin, harremanik ez baitzen haien artean, jadanik azaldu dugun bezala.
|
|
|
Aurreko parragrafoan aipaturiko euskaltzalekideengandik, Olphe Galliardek SSLAB> elkartearen berri emango zion La, tteri, elkarte horri buruz Amestoy, Cuzacq, Dassance eta Lamarquek emandako informazioa osatuz. Jean de Jaureguiberryrekin Eskualzaleen Biltzarraz
|
hitz
egin zezakeen, elkarte horretaz aurretik hitz egin bazioten ere Maurice Amestoy, Albert Constantin, Louis Dassance, José Eizagirre eta Jean Etcheparek.
|
|
|
Aurreko parragrafoan aipaturiko euskaltzalekideengandik, Olphe Galliardek SSLAB> elkartearen berri emango zion La, tteri, elkarte horri buruz Amestoy, Cuzacq, Dassance eta Lamarquek emandako informazioa osatuz. Jean de Jaureguiberryrekin Eskualzaleen Biltzarraz hitz egin zezakeen, elkarte horretaz aurretik
|
hitz
egin bazioten ere Maurice Amestoy, Albert Constantin, Louis Dassance, José Eizagirre eta Jean Etcheparek.
|
|
2008
|
|
|
Zergatik
|
hitz
egiten dio Administrazioak herritarrari esaldi luze eta inpertsonaletan, perifrasien bidez, kalkoz beterik.... Arrazoi ugari dago horretarako:
|
|
|
Izan ere, Administrazioaren besoak(, hatzaparrak? esango luke zenbaitek) gizarte esparru guztietara zabaltzen dira, eta horregatik, administrazioko hizkeraz
|
hitz
egiten dugunean, ez gara mintzatzen ari, ez horixe, leihatila baten atzean pilatutako ofizio, akta eta horrelako agiriez bakarrik. Nekazaritza ere Administrazioaren zati bat da, ezta?
|
|
|
(12)// esaten omen da zuk galdetu ezkeo zea bati/ < sankritoz
|
hitz
egiten zuen agure haitako zar bati galdetu ezkeo zer da mundua?
|
|
|
Bere hipotesia indartu nahian, Europako zenbait leku izen eta Europan
|
hitz
egin diren indoeuropar hizkuntzetako (hau da, germaniera, zelta, latina eta greziera) zen bait hitz euskaren bitartez azaltzen saiatu da onderengo urteetan argitutako lanetan. Horretarako ezinbestekoak zituen aitzin euskararen eredu bat izatea eta eredu horre tatik gaur eguneko euskarara eman diren aldaketen berri ematea.
|
|
|
Eskualde honen azterketa linguistiko toponimikorik egin gabe dagoela, uste dut. Garai hartan Aragoira, erreinuz, pasatu bazen ere, euskara an tzina bertan
|
hitz
egitea posible zitekeen.
|
|
|
Esate baterako, herri, eskualde eta nazio esparruen hedabideek hurrenez hurren herriko hizkera, eskualdeko euskalkia eta Euskara Batua erabili luketela aldarrikatu du Zuazok (2000). Edonola, aldaera geografikoaren hautapena komunikazioaren xedeekin ere lot daiteke eta ikuspegi honetatik, kode bat baino gehiago menderatzen duen hiztunak aukera gehiago ditu komunikazio egoeretara moldatzeko3 Adibide bat ematearren, bi kode edo gehiago dituen hiztunak eremu nazionaleko hedabidea den telebistan edo irratian batean dagoelarik, aukeran izango du bere euskalkiaz
|
hitz
eginez, bere izaera eta jatorriaren berri emateko, edota bere hizkera bereko jendearekiko hurbiltasuna adierazteko, edota beste hizkera batzuk dituzten hiztunekiko distantzia agerian uzteko eta beraz, berbaldian nabariki inplikatzeko, edo euskara batua erabiliz, berbaldi autonomoagoa egiteko.
|
|
|
Dialektoen bateratzea estandarraren inguruan ematen da gehienetan; horrela gertatzen denean bateratze dialektal bakar edo bateratze dialektal monozentrikoaz
|
hitz
egiten da.
|
|
|
Baina bateratze dialektala eman daiteke estandar erregionalen inguruan ere; orduan bateratze dialektalaren prozesu edo bateratze dialektal polizentrikoaz
|
hitz
egiten da.
|
|
|
Bateratze indartsu eta ahulaz ere
|
hitz
egiten da: indartsua (Tipo I bezala ere ezagutua) dialektoa desagertarazteraino eraman lezakeena da; bateratze tipo ahul edo motela (tipo II bezala ezagutua) denean dialektoak ezaugarri batzuk baino ez ditu galtzen.
|
|
|
Ingurumen batean bizi den jendeak
|
hitz
egitean sortzen duena da bertako hizkera. Hizkera hori ez da monolitikoa.
|
|
|
Bai 40 urte inguruko jendeak (%98an eusten diete herriko ezaugarriei), baita gazte jendeak ere (%97an). Hauek eskolako eredua eta herrikoa maisutasunez bereizten dute eta ez dago ia ia interferentziarik herrian lagunartean
|
hitz
egiten dutenean. Herriko ezaugarrien atxikimendu handia dagoela oso argi erakusten du diagramak.
|
|
|
Horixe gertatu omen da Danimarkan Tore Kristiansen en esanetan (1998, 120), non dialekto tradizionalean %5 baino gutxiagok
|
hitz
egiten duen, zaharrak barne; denak Copenhage-ko aldaeraz jabetu dira.
|
|
|
Oso interesgarria da ezagutzea erretratatzen duen euskara erdara nahaste hori:
|
hitz
egiten duenean ez da konturatzen egiten duena gaztelania ez denik13 Gauza bera aurkitzen dugu gaur egun uruguaitar eta brasilda rren mugan, portugesa eta gaztelania nahasten duten hizkuntzalarien artean. XX. mendearen hasieran euskara eta erdara berehala bizi ziren Euskal Herrian, baina nahaste honek ez zuen hizkuntza berririk sorta erazi:
|
|
|
Beraz, eskerrik asko bihotzez, atsegin handiz etorri naiz benetan zuengana. Bestaldetik, Patxi Goenaga jaunak galdetu zidanean ze hizkuntza tan
|
hitz
egiteko asmo nuen, zalantzarik gabe, euskaraz, erantzun nion.
|
|
|
erantzun nion. Badakit eus karaz
|
hitz
egiteko ohitura falta zaidala, baina gaurko egunerako egokiagoa iruditzen zait eta horretan saiatuko naiz, nahiz eta niretzat euskaraz egitea hain bada ere.
|
|
|
Valentzian, bi hizkuntz artean, hau da, gaztelania eta katalanaren arte an izaten diren harremanak ezagutzeko aukera eskaintzen digu. Beraz, alde horreta tik gaur
|
hitz
egin behar dudanarentzat badu bere abantaila. Baina, bestaldetik Euskal Herritik kanpo bizitzea euskera hobetzeko, batez ere hizketa mailan, ez da hain ego kia izaten.
|
|
|
Nik gaurkoan lexikoaren arloari buruz batez ere (ez bakarrik, baina bai parterik handienean)
|
hitz
egingo dut, beste hainbat kontakturen ondorioak alde batera utziz,
|
|
|
Beraz, gaurkoan lexikoari buruz arituko naiz gehienbat, han eta hemen euskal erromantze harremanei buruz barreia tuak dauden hainbat lanen nire iritzia emanez. Eta norbaiten lana edo lanak aipatzen ez baditut, gaurkoan denek egin dituzten ikerketei buruz
|
hitz
egiteko astirik izan ez delakoan izango da, ez beste arrazoiengatik.
|
|
|
Beraz, gaztelanian euskararen eragina nolakoa izan den alde batera utziz,
|
hitz
egin dezagun euskararen barnean dauden latina edo erromantzeen eraginari buruz.
|
|
|
Hainbeste mila urteren buruan iraun duen hizkuntzaz
|
hitz
egiterakoan ezin inola ere ahantz eta aztertu gabe utz hainbeste eragin izan duten hizkuntzaren kanpo arra zoiak. Pentsa dezakegu hainbeste mila urte iraun duten hizkuntzei buruz mintzatzen ari garela, ez hizkuntza bati bakarrik buruz.
|
|
|
Horretaz, euskararen historiara ateratzen den garaia alde batera utzita (gaur goi zean Gorrotxategik
|
hitz
egin du horretaz zorrotz eta zeharo), goazen hizkuntza harre manen hasierari buruz hitz egitea.
|
|
|
Horretaz, euskararen historiara ateratzen den garaia alde batera utzita (gaur goi zean Gorrotxategik hitz egin du horretaz zorrotz eta zeharo), goazen hizkuntza harre manen hasierari buruz
|
hitz
egitea.
|
|
|
osotasun bat dela hizkuntza. Hasteko, hiztun bakoitzak badu
|
hitz
egiteko bere era berezia; badu bere idiolektoa. Hiztun bakoitzaren era berezi hori ere aldatu egiten da, gainera, egoeraren arabera.
|
|
|
Hizkuntza bat familian eta lagunartean erabiltzen denean, orduan lortzen da hiztunaren eta hizkuntzaren arteko lotura, orduan lortzen da hiztunaren eta hizkuntzaren arteko jolasa, eta hizkuntzarekin jolas egiten denean, berez sortzen dira hitz eta esapide berriak, eta, denok dakigunez, hizkuntzak iraungo badu, sortuaz eta sortuaz joan behar du etengabe. Hain zuzen, euskalkien arabera,
|
hitz
egin, berba egin, elestatu, mintzatu esan ohi dena, Nafarroako alderdi batzuetan jolas egin esaten da, eta horixe da, nafarrek ez ezik, gainerako euskaldun guztiok ere egiten ikasi behar duguna: hizkuntzarekin jolas.
|
|
|
hizkuntzarekin jolas. Euskaraz
|
hitz
egitea izan da orain arteko helburua, eta, aldiz, euskaraz jolas egitea izan behar luke egitasmo berriko lehentasuna.
|
|
|
Ostegunean, arratsaldeko lauretan, asanblada egingo dugu, datorren urteko konbenioari buruz
|
hitz
egiteko.
|
|
|
Bergarako hiztun batek, esate baterako, etxera> noia, > kantsauta> ago eta> esaten baldin badu bere eguneroko jardun arruntean, etxera> noa, > nekatuta> ago eta> esan dezake, lasai lasai, Euskara Batuan. Horrela
|
hitz
egiten badu, lasai eta eroso jardungo du, euskara zuzena egingo du, hizkuntzarekin jolas ere egin du, eta, gainera, Euskara Batua erabiliko du.
|
|
|
16 Larramendik Corografía> izeneko lanean erakunde horri buruz
|
hitz
egiten du. Vid. LARRAMENDI, M.:
|
|
|
Esaterako, gure foru zuzenbideetako zenbait erakunde berezi izendatzeko, euskal izenak erabili izan dira betidanik. Are gehiago, askotan euskal izen horiek ez dute erdarazko parekorik eta, horregatik, erdaraz
|
hitz
egin edo idatzi arren, euskaraz erabili behar dira (ikus, bestela, Euskal Herriko Foru Zuzenbide Zibilari buruzko 3/ 92 Legea, uztailaren 1ekoa). Halako erakunde bereziak dira, besteak beste, hurrengoak:
|
|
|
Beraz, soziologiaren ikuspegitik edo soziolinguistikaren ikuspegitik edo, hor zer eta nola egin behar den ez dut nik esango. Lantalde horrek, Jagon saileko Euskalkien> hor
|
hitz
egingo du, aztertuko du eta, halako adostasunik lortu eta onduz gero, Euskaltzaindiari proposamenen bat egingo dio. Zer nolako proposa mena egingo dion ez dakit, baina lantalde horrek zerbait proposatuko dio Euskaltzaindiari:
|
|
|
Lawrence Arabiakoaren film famatuko pasarte bat ekarri nahi nuke hona. Gogoan dukezuenez, protagonistak, Akabako portutik irten eta Sinaiko basamortua zeharkatu ondoren, Kairora heltzean, Allenby mariskalarekin
|
hitz
egiten du, eta bere konkistak sendotzeko, armak eskatzen dizkio arabiar lagunentzat. Hasieran fusilak, gero metrailadoreak eta ondoren munizioak.
|
|
|
Holako gauza txipi batzuk, baina eman dezagun, ez dut uste berez hain gaizki dagoenik gure euskalkia alde horretatik, ez du sufritzen euskara batuaren aldetik, sufritzen du frantsesaren aldetik. Zahar gehienek
|
hitz
egiten dute Zuberoan, beharba da 50 urtez goitiko jende gehienek, baina handik behera %20ra iristen da eta umetan gutxiago %10, eta orduan badago problema.
|
|
|
Jo dezagun lekukoetara ikusteko zain beregainaz
|
hitz
egiterik ba ote dagoen.
|
|
|
Argumentu ikuspegiaren arabera
|
hitz
eginez, esango genuke hor zaleren argumentua estari dagoela, baina testuingurutik nekerik gabe berreskura daitekeela. Bestalde, pentsa ere daiteke, Bosqueren bidetik (1990,113), hemen zale (izond.) izaki baten ezaugarriaren berri ematetik saila edo taldea adieraztera pasa dela24.
|
|
|
Argumentu egitura hori lexikoan, hitz elkartuak sortuz, nahiz sintaxian asetzen dute. Hau dela eta, osagarri buru egitura harremanaz
|
hitz
egin dugu. Honek mendekotasunezko hitz elkartu arrunten modifikatzaile buru egitura harremanetik urrundu, baina aldi bere an mugakizun bereziko izen elkartuetara hurbiltzen ditu:
|
|
|
8 Kurzon (1987) legearen hizkera (lege xedapenetan erabilia) eta lege hizkeraren (legeaz
|
hitz
egiteko erabilia) arteko ezberdinta sunaz mintzatu da eta bien arteko testuartekotasuna aztertu du. Euskara Juridikoaren Mintegiak (1995:
|
|
|
2004: 79) atzizkiak Nafarroa Garaian duen hedaduraz
|
hitz
egiten du eta Larraungo etxekal>, etxeka, txandaka, eta idurikal>, iritzira, irudi batera?
|
|
|
Hona nire erantzuna. Ez nuen gogorik auzi honetaz
|
hitz
egiteko. Gandiagaren obra zinez errespetatzen eta kasik beneratzen dudalako.
|
|
|
erromantizismoa, posterromantizismoa, modernismoa, sinbolismoa, postsinbolismoa, eta abar. Eta batek ez daki oso garbi zertaz
|
hitz
egiten ari garen termino horiek gurera aplikatzen ditugunean (nahiz eta jakin zertaz hitz egiten den aldameneko hizkuntzetako poesiaz dihardugunean). Kortazarren abiapuntuak, ona eta gainera integratzailea izanik, huts egiten du
|
|
|
erromantizismoa, posterromantizismoa, modernismoa, sinbolismoa, postsinbolismoa, eta abar. Eta batek ez daki oso garbi zertaz hitz egiten ari garen termino horiek gurera aplikatzen ditugunean (nahiz eta jakin zertaz
|
hitz
egiten den aldameneko hizkuntzetako poesiaz dihardugunean). Kortazarren abiapuntuak, ona eta gainera integratzailea izanik, huts egiten du
|
|
|
Euskal gizartean ez da gauzatzen Europan iraultza burgesarekin ematen den tradizioarekiko haustura. Beraz, ez deritzot egoki euskal poesia modernoaz
|
hitz
egiteari, ezta Lauaxetaren kasuan ere, literatura mailan forma berrikuntza batzuk ematen badira ere, ez baita ematen etendura ideologikorik. Puntu honetan bat Iñaki Aldekoak Jakin en euskal poesigintzaz agertutako iritziarekin:
|
|
|
Horregatik, (15b) zuzena den bezala, (14b) okerra gertatzen da: ur beroaz
|
hitz
egiteak badu zentzua, baina ur handiaz hitz egiteak, testuinguru honetan, ez. Aldiz, lehenbiziko izenari buruzkoa bada adjektiboa (14a eta 15a), baso> > zuze na da, baina baso> bero, testuinguru honetan, ezina da.
|
|
|
Horregatik, (15b) zuzena den bezala, (14b) okerra gertatzen da: ur beroaz hitz egiteak badu zentzua, baina ur handiaz
|
hitz
egiteak, testuinguru honetan, ez. Aldiz, lehenbiziko izenari buruzkoa bada adjektiboa (14a eta 15a), baso> > zuze na da, baina baso> bero, testuinguru honetan, ezina da.
|
|
|
Jakina, basoa handia izan daitekeen bezala, beroa ere izan daiteke, baina egitura hauetan, BASO ez da edalontzi materiala, neurri bat baizik, BASOKADA esaten dugunean bezala. Horregatik, neurri horren handiaz>
|
hitz
egiteak badu zentzua baina,
|
|
|
Nire lan hipotesia euskal hiriaren ausentzia horrek sortzen duen gabezia sentipenaren konstatazioan oinarritzen da. Euskal idazleak hiriaz
|
hitz
egiten duenean gabeziaz hitz egiten digu eta hiriratzea obra hauetan agertzen diren pertsonaientzat nortasun aldaketa, gabezien konpentsazioa, gauzatzen den toki magiko demoniakoa da.
|
|
|
Nire lan hipotesia euskal hiriaren ausentzia horrek sortzen duen gabezia sentipenaren konstatazioan oinarritzen da. Euskal idazleak hiriaz hitz egiten duenean gabeziaz
|
hitz
egiten digu eta hiriratzea obra hauetan agertzen diren pertsonaientzat nortasun aldaketa, gabezien konpentsazioa, gauzatzen den toki magiko demoniakoa da.
|
|
|
–Ni? horrek gizakiaren ordezkari legez
|
hitz
egiten du: badaki zer ger tatzen den gizakiaren barnean eta barnean gertatzen den hori, hain juxtu, kan poratu nahi du.
|
|
|
Giza esperientziatik ateratako etsenpluak erabiltzean, gizakiari hurbildu eta, bere barnean gertatzen denaz jakitun dela aditzera eman nahi dio. Bertutera erakartzea xede, gizakiari bere mintzairan
|
hitz
egiten dio, gizaki bezala ulertzen duen mintzairan: haragizko bekatua erakutsi, bizi eta sentitzen dena erakutsi, hain eskura sentitzen ez den Andre Mariaren maitasunaren abantailez konbentzitzeko.
|
|
|
–Doktrina Kristiana, n lehen pertsona pluralaren erabilera nagusitu egiten zaio lehen pertsona singularraren erabilerari;. Amorosen gaztiguia, n edo. Emazten fabore, n ere bada lehen pertsona pluralaren erabilerarik. Abantailak besterik ez dizkio eskuratzen lehen pertsona pluralaz baliatzeak; izan ere, batetik, hartzailearengana hurbiltzeko baliabide du; bestetik, ez du inolako eragozpenik lehen pertsona singularra plural horretara biltzeko, giza-ki legez
|
hitz
egiten ari baita eta ez subjektu partikular gisa. Etxeparek ez dara ma bere kopletara bere esperientzia erlijiosoa edo emakumeari buruzko ikuskera berezia, baizik eta kristau doktrinak irakatsi diona edo emakumearen alde emanda zeuden argumentuak.
|
|
|
Beste hitzetan esanik, noraino du alde k autonomia lexikal osoa, lexe ma soil eta beregain gisa jarduteko aukera ematen diona? Aldiz nondik aurrera
|
hitz
egin behar da, autonomia galeraren norabide jakinean ba rrena goazelarik, alde> atzizki lexikogenetiko soilaz, behinolako autonomia lexikala erabat galdutako eratorpen morfema hutsaz alegia?
|
|
|
Gatozen bigarren honetara: nondik aurrera
|
hitz
egin liteke posposiziozko gramatikalizazioaz. Eratorpen atzizkien esparrutik jauzi eginaz korapilo sendoa ageri du, esan berri dugunez, alde> hitzaren jokabide morfosintaktikoak, batez ere aldean, > aldeko, > aldetik, > aldera> modukoen posposizio gisakoetan.
|
|
|
Segun zer definizio aukeratzen den atzizki lexiko genetikoentzat, erantzuna ere halakoa izango da. Aurrerago
|
hitz
egingo da horretaz. Gauza bat komeni zaigu, dena den, hemen azaltzea.
|
|
|
Hitz elkartezko edo eratorpenezko izenez (izen arruntez eta leku izen propioez)
|
hitz
egingo dugu atal honetan, batetik; alterekiko posposizioez, bestetik. Ez bata eta ez bestea ditugu gaurko aztergaiaren ardatz.
|
|
|
Era berean, morfo bakar batek morfema (are eratorpen morfema) bat baino gehiago izan dezake berekin: esate baterako, > guztiak ez dira aniztasun edo multzo adie rakoak94 Aurrerago
|
hitz
egingo da horretaz. Orain, bidea urratzen hasteko, zortzi eratorpen atzizkion amankomuneko ezaugarri batzuk aztertzen saiatuko gara.
|
|
|
Erdal hizkuntza handiei dagozkien azterketetan abstrakzio atzizki> esan ohi zaie, sarri, adiera horretako morfemei. Abstrakzio eta multzo adieren arteko harreman bide posibleez eta bereizgarri nabariez xehekiro
|
hitz
egin liteke, noski. Ez da artikulu hau, ordea, horretarako lekua.
|
|
|
Kasu konkretuotan erraz da antzematea, behinolako hitz elkarte mota bizi eta emankor baten azken arrastoen aurrean gaudela. Eratorpenez
|
hitz
egitea zilegi da horrelakoetan, artalde> moduko adibideetan hizkuntzalarietatik kanpora inor gutxik alde> horren (konkre tuki: bi artalde desberdin horien) autonomia lexikalik antzematen duelako eta, gainerako kasuetan ere, autonomia hori azpieuskalki jakinera mugaturik dagoelako.
|
|
|
Orduz gero, hiru urte beteko dira laster, eta tarte horretan, lanok eskatu, bildu eta zuzentzen niharduela, batzuekin eta besteekin
|
hitz
eginda, idatzizko lekukotzez gain, argazki bilduma esan guratsua osatzeko parada ikusi nuen, omenezko liburu hau oroigarri sorta zabalaz hornitzeko aukera; izan ere, Juan Mariren ibilbide pertsonalak euskal kulturaren estrata estu nahiz ikaskuntza unibertsalaren errepideak oinkatu dituenez, irudi sorta askotarikoa utzi digu. Argazkiok errepasatzea, Oiartzungo Lekuona Berasategitarren artean sortu zela xehetasunez gogoratzea da,
|
|
|
Ez da erraza erromantizismoa definitzea, adituen artean ere iritzi ugari baitago. Christopher Dawson ikertzailearen ustez erromantizismoa «se ha convertido en etiqueta de media docena de cosas que sólo tienen una relación fortuita»219 Eta Arthur Lovejoy k aspaldi adierazi zuenez, erromantizismoari buruz singularrean mintzatu beharrean erromantizismoei buruz
|
hitz
egin litzateke, pluralean, hainbat mota daudela adieraziz220 Lan hau bukatuta nuela argitaratu dira Joxe Azurmendiren liburu funtsezko batzuk erromantizismo gai hauekin lotutakoak221 Haien argitan ohartu naiz tesian bildu nituen zenbait ideia ez zirela guztiz zuzenak. Hala ere, asti faltaz, ez naiz sartu atal osoa emendatzera.
|
|
|
Azkue 1905eko ekainaren amaieran P. de Bussy bere zuzendari izpiritualaren bitartekotzaz Parisko Villa Manrese izeneko erretiro etxera joan zen ariketa espiritualak egitera. Bertan, erretiro etxe horren fundatzaile zen Flamérion jesuitarekin
|
hitz
egiteko aukera izan zuen, eta hark esan zion berrehun bat exorzismotan laguntzaile gisa aritu zela, Vatikanoak ofizialki zeregin horretarako izendaturiko P. du Haza lagunduz. Azkueri oso interesgarria egin zitzaion auzi hori, eta horren inguruko apunte batzuk hartu zituen
|
|
|
473 Azkueren kasuan antisemitismoa baino egokiagoa da antijudaismoaz
|
hitz
egitea, bere aurriritzien iturburua erlijiosoa baitzen (Eliza katolikoaren ohiko diskurtsoarekin bat eginez), ez arraziala (propioki antisemitena zen bezala). Esandakoarekin koherentzian, hainbat urte ge
|
|
|
Aurreko urtean gobernadore zibilari esandakoen antzekoak errepikatu zizkion, behar izanez gero konfiantzazko zentsoreak erraztea eskainiz. Baina emaitzarik gabe508 Azkue hirugarren aldiz, oraingoan aurrez aurre, saiatu zen Primo de Riverarekin
|
hitz
egiten auzi hau konpontzeko, baina lortu gabe. Izatez, baliteke Euzkadi egunkariak eskatu izana fabore hori509 Kasu hauetan bada, Azkue ez zen ari euskara eredu jakin bat ezartzeko borrokan, baizik euskara bera babesteko, edonolakoa izanik ere euskara hori.
|
|
|
Gutunean ez da zehazten Azkuek zertaz
|
hitz
egin nahi zion hezkuntza ministroari, baina litekeena da euskara eskoletan sartzeaz aritu gura zuela pentsatzea. Ez dut bilera hori gauzatu zenik inon aurkitu.
|
|
|
Azkuek 1918an Bilbon eman zuen hitzaldia oso garrantzitsua da bere jarrera ideologikoa eta militantzia argitzeko. Okasio hartan, musikari buruz
|
hitz
egin behar bazuen ere, gai horren gaineko berbaldia amaituta, aitorkizun bat egin zuen, bezperan Euzkadi egunkarian agertu zen zirikada bati erantzunez:
|
|
|
Azkuek, ikusten denez, interes handia zuen autonomia Estatutuaren inguruan, eta auziaz Eusko Ikaskuntzako kide zen Juan Gallano errepublikarrarekin (une hartan Bizkaiko Gestora probintzialeko presidente kargua zuena)
|
hitz
egiten zuen, nahiz ideologikoki ez izan idekoak, ondoren EAJko buru bati idazten zion, eta, azkenik, Espainiako Gobernuarekin mintzatzeko, bitartekari posible gisa aipatzen zituen euskal karlotradizionalista espainiarzaleak (Bilbao eta Oreja). Argi dago Azkuek partidismoak gaindituz, behar zen guztiekin tratatzen zuela autonomiaren alde.
|
|
|
Beraz, errespetua eta aitortza konbikzioz egiten zizkion, eta aldi berean sozialki jeltzaleen artean eragiteko ere ondo zetorkion. Hola jeltzaleez eta haien komunikabideez ere, jendaurrrean ondo
|
hitz
egiten saiatzen zen Azkue. Ikusten ari garen Bilboko 1918ko hitzaldian, adibidez, era honetara aipatu zuen jeltzaleen egunkaria:
|