|
2000
|
|
|
Antzerki eskolen egoera hobetzen ari dela ematen du. ...e eta homologazioa, mailakatzea, bateragarritasuna eta antzerkia unibertsitateko karrera izatea bilatu behar da gaur egun. Talde profesionalak, erakunde publikoak eta ikus entzunezko komunikabideak jabetuta daude beharrak asetzeko adina aktore prestatzeko duten gaitasunaz eta ez litzateke txarra bide honetatik esfortzuak bateratzea eta, era berean, antzerki amateurrari bere esparrua errespetatuta,
|
haien
osagarri edo unibertsitate eta antzerki eskolen eremuan zirkuitu propioa izatea.
|
|
|
Beste ikuspuntu batetik, lehen mailako, bigarren mailako eta hirugarren mailako hizkuntzak bazirela esatean, bereizkeriazko teoria hau ezin hobeki zetorkien europarren eta iparramerikarren politika kolonialei. Izan ere, hauek, Asiako, Amerikako eta Afrikako herri jatorren gaineko zapalketa eta lapurreta lotsagarria justifikatzeko, haiek behe mailako arrazatzat jotzen zituzten, psikikoki eta hizkuntzaz ere atzeratutzat, horrela
|
haien
nortasuna, kultura eta hizkuntza desegiteko eta asimilatzeko ahalegina, ezjakintasunaren eta basakeriaren aurkako gurutzada berria balitz bezala aurkeztuz. Ezjakin bezain harro, mendebaldeko pentsalari horiek gizateria osoaren epaile bihurtzen zuten beren burua, beren kultura industrialetik beren hizkuntza propioak gehiegi goretsiz, munduko gainerako herrien kultur emaitza nabarmenak eta hizkuntz aberastasunak itsuki gutxiesten zituzten bitartean, zaku ilun horretan txinera, japoniera, arabiera, persiera, hindia, swahilia, kitxua, nawatla, tagaloga, suomiera, bretoiera, galesera, katalana, galegoa8, eta zer esanik ez, gure euskara ere sarturik.
|
|
|
Eta beharbada arrazoirik ez dugu faltako. Halere,
|
haien
garaiko beste euskaltzaleek, Broussainek, Campionek, Aranak edo Azkuek adibidez, izan zuten arrakasta urria ikusteak, nolabait, Unamuno gramatikari zorakilo haien itsasontzian sartzeko erreparoa justifika lezake, untzi hura inoiz portura helduko ez zelakoan.
|
|
|
Eta beharbada arrazoirik ez dugu faltako. Halere, haien garaiko beste euskaltzaleek, Broussainek, Campionek, Aranak edo Azkuek adibidez, izan zuten arrakasta urria ikusteak, nolabait, Unamuno gramatikari zorakilo
|
haien
itsasontzian sartzeko erreparoa justifika lezake, untzi hura inoiz portura helduko ez zelakoan.
|
|
|
Sabino Aranak esango zuen bezala: " bere jendeari giharrik sentiberenean min emanez",
|
haien
norW Xabier Kintana euskaltzaina eta EHUko Euskararako Kabinete Teknikoko zuzendaria da. tasuna bera mespreziatuz: " Joan zoazen herria zara.
|
|
|
Ez dut uste inor haserretzeko arrisku gehiegirik dagoenik Susa argitaletxea poesiarekin konprometituen dagoen euskal argitaletxea dela diodanean. XX. Mendeko Poesia Kaierak izeneko bilduma da
|
haien
azken apustua: XX. mendeko euskal poetarik esanguratsuenen antologia.
|
|
|
Dena dela, erbesteratuek Iparraldean aurkitu zuten giroa eta harrera ez zen oso ona izan. Iñaki Anasagastik eta Koldo San Sebastianek jende
|
haien
tradizionalismoarekin justifikatu dute erantzun hori:
|
|
|
gutxitan egon da hain baztertuta gure kultura bi gerra horien urteetan bezala. Ez da gehiegikeria esatea euskal kulturak gaur egun oraindik gertakizun
|
haien
nolabaiteko ondorioak bizi dituela.
|
|
|
Proiektu honetan, Kultura Sailari dagokio Absys sistemaren mantentzeak sorrarazitako gastuak ordaintzea, agiri fondoak eskuratzeko eta
|
haien
zabalkundea egiteko behar diren programak prestatzea eta aipatutako katalogoak jabego intelektualaren eskubideak errespetatuz erabiltzea. Horretarako, udal liburutegietako arduradunek, aldiz, beren katalogoen kopiak eta bertan egiten diren eguneraketak bidali dizkiote Kultura Saileko Liburu eta Liburutegi Zerbitzuari.
|
|
|
Horrekin batera, jakina, zerbitzu honetan parte hartzen duten bi administrazioen eskumenak eta erantzukizunak banatzen dituzten hitzarmenen testuak. Diputazioa (Nafarroako Gobernua gero) arduratu ohi da langileak kontratatu eta prestatzeaz, eta Udalen ekarpena, berriz, lokalak utzi eta
|
haien
mantentzeaz arduratzea da. Bestalde, oraindik sendotze bidean dauden zerbitzu zentralen ernamuina, duela hamar bat urte baizik ez zen sortu.
|
|
2001
|
|
|
Bai eta eman ere, baina gehienok espero ez genuen moduan. ETAren politika eroaz eta Herri Batasuneko buruzagi politikoen jarraikeria itsuaz asperturik, EAJ EA koalizioari beren botoa ematea erabaki zuten abertzale ezkertiar ugarien pisua inola ere gutxietsi gabe, ene irudiko, hauteskundeak abertzaletasunaren alde desbideratu zutenak, neurri handiz, etorkinak izan ziren, azken 20 urteotako autonomialdian
|
haien
integrazio prozesua askok uste eta gura duten baino aurrerago joan dela erakutsiz.
|
|
|
Hiru egunetan ibili dira jardun eta gogoetan, euskararen etorkizuna nondik etor daitekeen asmatzeko. Julio Urkixo eta Resurreccion Maria Azkue euskalari handien ehun urtegarrenak ziren tartean, eta
|
haien
omenezko zerak erakusgai. Gero, horren hurrengo, bi egunetan aritu dira gramatika eta literaturzaleak, Lafitte zenaren ohorez, Ipar Euskal Herriko Baionan.
|
|
|
Ez dut uste P. Gartzia itzulpenen aurkari itsua denik: ondo daki, nik bezala, gure zientziak eta kulturak (beste edozein herrialderenek bezala) itzulpenen zelako premiaduten; ni neu itzulpen lanen koordinatzaile bezala aritu naiz —fortuna handiago edo txikiagoarekin—, eta izugarrizko errespetua diet bai itzultzaileei, bai
|
haien
lanari. Baina ondo dakit, baita ere, nola behar ditugun sorkuntza lanak, aurrera egin nahi badugu behintzat:
|
|
|
Aldi honetan ere ez zidaten kasurik egin. Baiezkoa eman izan balidate, han ere bertsolariak ba omen dira, bat batean bertsotan egiten dutenak, eta
|
haien
emaitzak biltzen, aztertzen etaargitaratzen ahaleginduko nintzen, hemengo bertsoekin egin dudan bezala. Gizakiaren bizitzak bidegurutze asko ditu, eta horietako batean gertatu nintzen ni orduan.
|
|
|
Txirrita, Pello Errota, Xenpelar eta abarrekin,
|
haien
bizitza aztertu dut, eta beren biografia idatzi. Berdin Bilintx, Pedro Maria Otaño, Udarregi eta beste askorekin.
|
|
|
Esan bezala, hizkuntza gutxituen gaineko eskumenak dituzten estatuek ez dute berebiziko kemenik jartzen eta ez dira zinez inplikatzen hizkuntza horien alde; ez orain artekoan, ezta aurrera begirako asmotan ere. Horregatik, Hizkuntzen Europako Egunean hartutako jarrera geldoa da
|
haien
axolagabekeriaren adierazlerik hoberena.
|
|
|
Albert Einstein-ek 1919 urtean Isaac Newton-en teoria grabitazionala ordezkatuko zuen erlatibitate orokorra plazaratu zuen eta 1920ko hamarkadan fisikari bikainen uholde batek teoria kuantikoa garatu zuen. Erlatibitatearen teoriak espazioaren eta denboraren kontzeptuak erabat aldarazi zituen,
|
haien
ustezko izaera unibertsal eta aldaezina arbuiatuz, eta teoria kuantikoak aurresankortasun, kausalitate etaobjektibotasunaren ideia klasikoak buruz behera jarri zituen. Bi teoria iraultzaile horiek esparru ezberdinetan behin eta berriro esperimentalki frogatuak izan dira, baina biak bil litzakeen teoria bateraturik ez dago.
|
|
|
Futbolarekin zerikusia duen irudiahartu dugunez, segi dezagun joko zelai berean. Kanpoko ekipoaren estrategia azaltzen da hemen,
|
haien
jokaldiak, haien esloganak. Zertarako?
|
|
|
Futbolarekin zerikusia duen irudiahartu dugunez, segi dezagun joko zelai berean. Kanpoko ekipoaren estrategia azaltzen da hemen, haien jokaldiak,
|
haien
esloganak. Zertarako?
|
|
|
euskalgintzan ari garenok irizpide objektiboei lotzen diogu geure lana (normalizazioa), eta erasoan ari direnak, berriz, irizpide politiko hutsen arabera jokatzen dute (liberalismoa, nazionalismo espainiarra). Horrela, jakina, be rez bezala dator gure leialtasuna eta
|
haien
azpijokoa.
|
|
2002
|
|
|
Gainera, hori onetsirik ere, zergatik ulertu behar daMateoren pasarte konkretu horretan anaiak eta arrebakegiazki lehengusu lehengusinak direla, eta sekula ere ez, esaterako, gainerako esaldietan, adibidez Simonen anaiaAndres dela, edo Jakob Zebedeoren semearen anaia Joan dela (Mat, 10, 2) dioenean? Arrazoi beragatik, zergatik ez pentsa, Marta eta Maria ahizpak zirela dioenean (Luk, 10, 39), benetan elkarren artean lehengusinak zirela, edota Lazaro
|
haien
anaia ere (Joan, 11, 21) lehengusua. Bitxia litzateke, bestalde, Paulok berak ere Jakob hori Jaunaren anaia zela berriro esatea, eta ez lehengusu, hebrearrek eta grezi arrek kontzeptu hori adierazteko hitz bereziak dituztenean.
|
|
|
Administrazio horrek nafar guziok funtzionariogai bagina bezala azaltzen ditu, eta ez administrazioaren aitzinean Nafarroako bi hizkuntzetako edozein erabiltzeko eskubidea dugun herritar gisa. Gobernua rentzatnafar euskaldunak ehuneko txiki bat baizik ez dira, eta
|
haien
hizkuntzaz zerbitzu publikoak jasotzeko eskaera gehiengo erdaldunaren kontra doan pribilegioa da, inolaz ere ez eskubidea.
|
|
|
Onik onenean ere, horien aurreko jokamoldeak ganora eta funts gabekoak. Badirudi jakintsu handi mandi etabu ru iritzi batzuen eskuetan dagoela euskalgintzaren geroa, etorkizuna eurena eta ez besteena baita
|
haien
ustez, oraindik ere ez dakigula nork (herriak/ agintariek/ eu ren harrokeriak?) deitu dituen halako ospe handiko zeregin potolo eta astunak burutzera. Nire botoa, behintzat, ez dute.
|
|
|
Zaila izaten da muga non jarriko den erabakitzea. Noraino begiratu ikasleen gustuari edo, ostera, noraino estutu
|
haien
nahia. Onuragarria edo kaltegarria den inposatzea, norberaren ustez ezinbestez irakurri behar diren liburuak ikasleen nahiekin bat ez datozenean.
|
|
|
Bai, Euskal Unibertsitatearen (EU) abiapuntutzat Hegoaldean UPV/EHU eta UPNArekin identifikatzen dugun espainiar unibertsitatearen eredu publikoa hartzen badugu. Aipatu unibertsitateekiko alternatiboki definitzen dugu EU, eta
|
haien
antzeko zerbait, unibertsitate bat, campus bat, normala, estandarra, baina euskaraz, sortzea dugu xede. Eredu posible horri EU1 deritzot.
|
|
|
Mahomak bere predikua zuzendu zion arabiar gizartea patriarkala zen, tradizioz herri artzainei zegokien gizartea hain zuzen ere. Emakumeak familiaren ondaretzat jotzen ziren eta gizonaren zaintzapean zeuden;
|
haien
zeregina, familia patriarkalaren jarraitasuna bermatzeko xedearekin, gizonezkoak, semeak, ugaltzea zen.
|
|
|
Buruzagi erlijioso izateakbe re botere politikoa indartu du beti, eta Marokon islamismoa ren garapena geldiarazteko autoritatea eman dio. Beharrezkoa iruditu zaionean gogortasunez zapaldu ditu integrista islamikoak, eta gaur egun oso estu zaintzen du
|
haien
jarduera, Aljeriako gertakariek bere herrialdea kutsatzeko beldurragatik. Identitate islamikoaren sentimendua oso sustraituta dago Marokon; halaxe nabarmendu zuen, esate baterako, Golkoko gerran zehar Sadam Husseinen alde marokoar herritarrek erakutsitako jarrerak.
|
|
|
NBE, NATO, BM, NDF... Hau da, eredu horrek behar dituen tresna finantzieroek tresnamilita rren beharra dute geopolitikoki, eta zenbait lurraldetan
|
haien
helburu espekulatiboak ziurtatzeko. Militarrek nazioarteko erakundeen beharra, zilegitasun minimo bat lortzeko.
|
|
|
Logika horretan, Islamaren barnean zehazten diren ehundaka erreferentzia ezberdinak globalitarismoari aurre egiten dioten adierazpen boteretsuak besterik ez dira. Afrika, Asia, Ozeania, Europa edota Amerikako milaka kultura eta beste gizarte gehienetan bezala, musulmanek (anitzak oso hauek ere!)
|
haien
gizarte eta kultur eredua babestu nahi dute ikaragarrizko tsunami globalitarioaren aurrean. Beraz, ez da bi zibilizazioren arteko talkarik, baizik eta elementu multibariableei lotutako erresistentzia multilaterala, eta haien artean Islama espresio bat besterik ez da, boteretsua izan arren, beste bat, soilik.
|
|
|
Jaki n eko arduradunen eskaerari esker, edo
|
haien
erruz, ate joka natorkizue urtea ren lehen ale honetan, eta bi hileroetortzeko promesa dakart, denboraldi batez gutxienez.
|
|
2003
|
|
|
Desagertutzat daukate ia. Eta liburuan ageri dira, xehetasun guztiz,
|
haien
azken orduak. Ta rtean badaude euskaldunak ere.
|
|
|
Pio barojak 1940an loiolako inaziori buruz idatzitako artikulu batean azpimarratzen zuen santu haren Espirituz ko Jarduera
|
haien
errealismo eta materialismoa. Ezaugarri horien harira gogorarazten zuen Stalinek askotan irakurtzen omen zuela liburua, Stalinek ere" psikologia praktikozko" eskuliburu eraginkorren bat zuelako, agi danez.
|
|
|
Giro horretan, berriro diot, Espirituzko Jarduera
|
haien
berritasuna ez datza inolako dogmaren azterketan sakonera egiteko metodologian, baizik eta norbanakoen sakoneraz baliatzeko metodologian. Alegia, norbere planteamendu eta bizimoldeak aztertzeko gaitasunean, norbere beldur eta izuak —egun mamu eta traumaz ari gara— adimen bilakatuz, norbere buruari eusten ikasteko zeukaten praktikotasunean.
|
|
|
Baina, aldiz, ad extra bai, balioko dute taldekideakelka rren artean bereizteko, beste zereginez edo zaletasunez loturiko beste taldekide batzuen aurrean. Soziologia garaikidean, esan daiteke, familiari, auzoari, lanari, jarduerei eta zaletasunei begira, gizabanako guztiak partaide direla giza talde batzuetan, eta, taldeek haiei bizitzako jarduera bat egiten laguntzeaz gain, eman ere ematen dizkiete
|
haien
nortasuna eratzen duten ezaugarriak.
|
|
|
Industria bultzatzaile
|
haien
hamaikagarren oinord ekoa, hots, XX. mendearen erdian karguaz jabetu zen ekonomia ministroa, ohartu zen kultur ekoizpena errentagarriizan zitekeela, ez bakarrik hiritarren osaera mentalerako, baizik eta baita ondasun gisa ere publikoari saltzeko —bai etxeko publikoari saltzeko, baina batez ere kanpokoari, turistei. Orduan, kulturari," ondasun" (objektua) kulturalari," ondareari" eta kultur" p roduktuen" sustapenari ekonomiaren neurria ezarri zitzaion eta ez bakarrik errentagarritasunsozialarena.
|
|
|
" Batasun" be rriak eratzen ari dira, erabakigune eta lege berriak eta guzti. ...en artean gertatzen ari diren birmoldaketa bat da, bat gehiago, errealitatera moldatzeko saialdietan, gizakion bizitzak planetan dituen aukera berriez eratua (teknologia, informazioa, garraioa...). Estatuek eta nazioarteko erakundeek aintzat hartu behar dituzte Giza Eskubideen Adierazpenean bildutako eskubide indibidualak —adierazpen askatasuna, manifestazioa eta informazioa— baina ez da
|
haien
erabilpena bermatzen duen erakunde bakar bat ere. Eta ez zaie lege indarra ematen une honetan Estatua eratua ez duten herrien talde eskubideei.
|
|
|
Giza taldeei dagokienez, era berean argi dago ez dela aski atxikipen orria betetzea elkarte askoren jakinaren gainean egoteko eta beste kideak ezagutzeko. Bizi harremanik ez badago, gero eta gutxiago parte hartuko dugu
|
haien
jardue retan eta haiek gureetan. Espazio hurbilketa behar da.
|
|
|
Arrazoia hauxe da: pertsonaren onerako (edo taldearen onerako), bere azalpena eta baieztapena da bide bakarra, ez dago beste biderik hura zein den jakiteko, eta,
|
haien
lurraldean, haiek baizik ez dezakete erabaki.
|
|
|
Ikasteko ikusten. Errebelazioan sartzeko
|
haien
jarraian gu ere.
|
|
|
Bertzalde, egun Nafarroak populazio etorkina jasotzen du (dagoeneko, nafarron %4, 4 da). Horrek, nafar euskaldunak portzentualki gero eta gutxiago izatea ekarriko du, eta Nafarroako Gobernuak eta erdararen interesekin bat egiten dutenek
|
haien
diskurtsoan probestuko dute: Nafarroako euskaldunak ehuneko txiki bat baino ez dira.
|
|
2004
|
|
|
Horregatik, erreakzioak kezkatu nau batez ere. Irakasleen erreakzioak,
|
haien
isiltasunak. Inputatuta daudenen gurasoen erreakzioak, komunikabide jakin bati" kanpaina" leporatuz, eta nabarmenduz" herria ren izena zikindu" nahia.
|
|
|
3 Euskadiko Erkidegoak zuzeneko ordezkaritza eduki ahal izango du
|
haien
araubidearen arabera kide izateko eta parte hartzeko aukera ematen duten nazioarteko erakunde guztietan, eta bereziki hizkuntza, kultura, bake, giza eskubideen defentsa nahiz lankidetza, garapen iraunkor eta ingurumenarekin zerikusia dutenetan.
|
|
|
Damaskoko Joanek idatzitakoak Bizantzion irudien aurka zegoen debekua ezabatzea lortu eta horrekin, goian esan bezala, mahomazaleek edo judutarrek
|
haien
kulturan onartu ez zuten irudiak mendebaldar gizarte kristauan sekulako garrantzia hartu zuen. Horrenbeste, ezen imajina, alfabetoko letra bezainbeste, ideia edo hizkuntzaren agerpen zuzen gisa hasi baitzen ulertzen.
|
|
|
Irudiak eta
|
haien
egitura zein osagarriak banatzeko arreta areagotzea
|
|
|
Izan ere, jakina denez, Europako telebista publiko guztiek
|
haien
dirusa rre ren %5 Europako zinemaren ekoizpena sustatzeko eman behar dutela erabakita dago Estrasburgoko Legebiltzarrean aspaldidanik (Mugarik gabeko telebistaren legea, 22/ 1999). Legeak inbertsioa ez du banatzen eta telebista bakoitzak bere irizpideen arabera egin dezake diru ehunekoen banaketa.
|
|
|
Baldin eta horrela ulertuak izaten badira, betor, horretan, bada,
|
haien
ekarpentxoa.°
|
|
|
Erdarazko zinemak (eta telebistak) ez dute euskal idazleen beharrik izan. Euskal zinemagintzari nahitaezkoak zaizkio, berriz, euskal idazleak,
|
haien
obrak eta inguruko eztabaidak. Egungo euskal literaturak, esate baterako, lagundu egingo liguke konturatzen pasatuak direla (suertez) Campionen garai zaharrak.
|
|
|
Izan ere laurogeiko lehen urteetan gertatu zen euskal zinema komertzialaren garapena ordura arte egindako zinemaren antzeko ildoei jarraituko zieten filmekin gertatuzen, El proceso de Burgos, La fuga de Segovia edo La muerte de Mi kelbezalakoekin hain zuzen. Zinema areto komertzial etan banatu eta erakusteko eginak izanagatik ere, hasierako film
|
haien
ekonomia ez zen gehiegi bereiziko aurreko aldiko filmenetatik. Zineman inbertituko zuten enpresa sendo edo finantza instituzioen faltan, finantzabideak lortzea lehen bezain arazo larria izaten jarraituko zuen produ kzio etxeentzat, aldaketa txiki batekin:
|
|
|
Izan ere, Eusko Jaurlaritzak aurreko urteetan emandako diru laguntzak instituzionalizatu eta arautu egin zituen, bai eta nabarmen igo ere
|
haien
kopuruak. Zortzi urtez —1984.etik 1991.era— luzatu zituen laguntzak, eta haien ezaugarri garrantzitsua izan zen behartu egiten zirela onuradunak filmaren grabaketa Euskadin bertan burutzera eta ordainketen %75 gutxienez (aktore nagusiak kenduta) Euskadin egoitza edo bizilekua izango zuten pertsona eta enpresei egitera, baldintza hauek produkzioa Euskadira lotzea zutelarik helburu.
|
|
|
Izan ere, Eusko Jaurlaritzak aurreko urteetan emandako diru laguntzak instituzionalizatu eta arautu egin zituen, bai eta nabarmen igo ere haien kopuruak. Zortzi urtez —1984.etik 1991.era— luzatu zituen laguntzak, eta
|
haien
ezaugarri garrantzitsua izan zen behartu egiten zirela onuradunak filmaren grabaketa Euskadin bertan burutzera eta ordainketen %75 gutxienez (aktore nagusiak kenduta) Euskadin egoitza edo bizilekua izango zuten pertsona eta enpresei egitera, baldintza hauek produkzioa Euskadira lotzea zutelarik helburu. Euskarara bikoiztutako bertsio bat egitera ere behartzen ziren ekoizleak, baina salbuespenak salbuespen, ez zen inoiz haien banaketa komertziala modu serioan hartu.
|
|
|
Zortzi urtez —1984.etik 1991.era— luzatu zituen laguntzak, eta haien ezaugarri garrantzitsua izan zen behartu egiten zirela onuradunak filmaren grabaketa Euskadin bertan burutzera eta ordainketen %75 gutxienez (aktore nagusiak kenduta) Euskadin egoitza edo bizilekua izango zuten pertsona eta enpresei egitera, baldintza hauek produkzioa Euskadira lotzea zutelarik helburu. Euskarara bikoiztutako bertsio bat egitera ere behartzen ziren ekoizleak, baina salbuespenak salbuespen, ez zen inoiz
|
haien
banaketa komertziala modu serioan hartu.
|
|
|
4 grafikoa: urtez urte Eusko Jaurlaritzak emandako diru laguntza eta inbertsioen bilakaera,
|
haien
balioa 2004ra eguneratuta INEren KPIren bilakaera erabiliz.
|
|
|
Bilaketa horrek kontenplaziora darama, hiriarena berarena baino, jendearen kontenplaziora. Ondoan duen eta ondotik igarotzen den pertsona anonimo orori begira egotea maite du eta
|
haien
ezaugarri fisiko, keinu edo mugimendurik txikienak jasotzen ditu une batez ingurukoerrealitatea ahaztuz. Deshumanizaziotik eta zatarkeriatikirten nahi balu bezala jendearengan jartzen du begirada eta zehaztasun handiko argazkiak eskaintzen dizkigu.
|
|
|
Internazionalismoak eta antikolonialismoak nazio txikien zapalkuntza eta zatikatzea salatzera eraman dute, beti ere defendatuz
|
haien
burujabetasunaren, askatasunaren eta nortasunaren defentsaren aldeko borroka. Giscard d’Estaing en Frantzia eta Francoren Espainia bezala, gogora dakartza Vietnam, Palestina, Afrika, Hego Amerikako herrialde pobre eta zapalduak(" Non dira Santiagorateko bideak...", HH, 98 or.;" Managuako bideak", 1979), eta gizarte mailaketaren, zapalkuntzaren edota gosetearen biktima izan den lurralde oro.
|
|
|
Definizio horretan munduko biblioteka guztiak kabitzen dira (handi, ertain zein txikiak; berdin tradizio luzea dutenak eta jaioberriak); baina, ikusten denez,
|
haien
arteandife rentzia handiak egon daitezke eta daude. Garbi dago biblioteka nazionalak ezin direla sartu sailkapen exhaustibo, erabateko eta itxietan.5
|
|
|
Beraz, literatura profesionalean esaten denari erreparatuz, biblioteka nazionalen berpizteaz hitz egin daiteke. Zenbait tokitan, behintzat,
|
haien
garrantzia eta ikusgarritasuna areagotzen ari da.
|
|
|
Langileak greba egiten ari ziren plazan eta
|
haien
emazteek bazkaria ekartzen zieten
|
|
|
W Amaia Alvarez Uria Euskal Filologian lizentziaduna eta AEK ko irakaslea da. eta, beraz, ez dela sexista (erabileran eta pentsamenduan dagoela arazoa), eta, honekin batera, genero gramatikala eta genero kulturala desberdintzen dituzte,
|
haien
artekoidentifikazioa gaitzetsiz (bata kategoria gramatikal hutsa da eta ez dauka zerikusirik bestearekin, kategoria kulturala dena, sexismoa bideratzen duena).
|
|
|
Lesakako Kasinoan bildutakoek EHEren ikuspuntuak eta ondorengo eztabaidak entzun ahal izan genituen. Askotan errepikaturikoak ez ditut hemen hamaikagarrenez azalduko, bai ordea deigarri egin zitzaizkidan batzuk, bai eta
|
haien
harira etorritako zenbait gogoeta.
|
|
|
Eusko Jaurlaritzak bere soziolinguistikako azken inkestaren emaitzetan zioenez, eskolak bakarrik ez du (euskarazko) gaitasun linguistikoa bermatzen famili barruko transmisiorik egon ezean, eta horregatik zain egon behar da —zioen— elebidun erdaltzaleek
|
haien
umeei famili barruko transmisioa emanez gero hurrengo belaunaldian umeon gaitasun linguistikoarekin zer gertatzen den ikusteko. Interpretazio hori inondik inora ez dudala onartzen idatzia nago jada, baina alderdi on bat badu sikiera:
|
|
|
Hartara, denak aintzat hartuta, telebista lokalen ia erdiak zerbitzu publikoaren arabera sortutakoak direla agertukozaigu; alegia, zerbitzu publikoko telebista lokalak, etekin ekonomikoa bilatzen dutenen pare direla, 2 grafikoan erakusten den bezala. Errealitatean, ordea, aintzat hartuta telebista txiki
|
haien
pisu erlatibo eskasa, pribatutasunak eta komertzializazioak askozaz pisu handiagoa du koadro honetako datuek adierazten dutena baino. Azterketa ekonomikoaren atalean ageriago geratuko da ideia hori.
|
|
|
• VocentoCorre o/ AtlasUn e: talde honen estrategiaprobintzia edo erregio mailako multimedia taldeak osatzea izan da, haietako bakoitzak bere baitan euskarri ezberdinak biltzen dituelarik —egunkariak, irratia, doakoprentsa eta publizitate komertzializatzailea— Euskal Herriko kasuan, Bilbovision eta Alava 7 El Correo egunkariari lotuta daude, zeinak %80aren inguruko ehunekoare kinparte hartzen duen
|
haien
kapitaletan; bietan Pausoka produkzio etxeak parte hartzen du, %10 inguruko kapitalarekin, baita tokian tokiko bazkideek ere —Saski Baskonia... — kapital ehuneko txikiagoarekin. Teledonosti, berriz, El Diario Vasco ri lotuta dago, zeinak ordea, ehuneko txikiagoan parte hartzen duen telebistaren kapitalean, %50; bertan akziodun lokal gehiago dago, izan ere, Teledonosti lehenagotik martxan zegoen telebista baita, baina Bilbo eta Gasteizkoa sortu berriak dira.
|
|
|
iraganeko gestioaren ondorioak —Iruñeko Canal 4 edo Canal Gasteizen bezala, non Pretesa sartu aurretik egindako apustuak eta goitik jotako dimentsioak zama handia diren oraindik emaitza kontuetan—; merkatu lokalean sartu eta nabarmentzeko arazoak, baita antenizaziokoak ere, aurretik ondo kokatutako lehiakideen aurrean —Bilbovision eta Canal Bizkaiaren kasuak, zeinek arazoak dituzten ondo kokatuta dauden Telebilbao eta Tele 7ri lehia egiteko—, be rriki egindako ezarpen inbertsioen amortizazioaren pisua —Alava 7, Canal 6, Localia Gipuzkoa... —, edota inbertsioaren helburua ez izatea, epe labur eta ertainean behintzat, errentagarritasuna lortzea, baizik eta taldea merkatu lokaletan estrategikoki kokatzea. Horrek taldeekiko are dependenteagoa egiten du telebistagintza lokala,
|
haien
helburu estrategikoen menpekoa, esan nahi baita erabakiak ez direla hartuko, egiturak ez direla antolatuko, konkurrentzia ez dela ezarriko merkatu lokalaren tamainara, baizik eta taldeen interes eta esanetara. Orain merkatu lokaletan kokatzea da garrantzitsua eta berdintsu samarrada horrek eskatzen dituen inbertsioak; bihar, ikusiko da.
|
|
|
Alabaina horrek ez du esan nahi gutxi produzitzen dutenik beste telebistekin alderatuta. Alderantziz, ordutan, kopuru absolutuan, kanal handi
|
haien
produkzioa zabalagoa da, askotan, euskaraz jarduten duten kanalena baino, zeinen programazioa %100ean den etxe barruan ekoiztua. Ezberdintasuna errepikapenetan eta karruselaren erabileran dago.
|
|
|
5 AIMCren erroldaren datuak ez dira guztiz zehatzak eta zenbait adituk kolokan jarri dute
|
haien
zuzentasuna. Adibidez, 27 telebista ematen ditu EAErako eta 6 Nafarroarako, baina gure datuek behintzat kopuru altuago erakusten dute.
|
|
|
6 Kontuan hartzekoa da emaitza honetan Nafarroako kable bidezko telebisten kopuru altuak duen eragin handia,
|
haien
emisioa oso xumea denean kopuruei dagokienez —batzuk herriko jaietan bakarrik emititzen dute—.
|
|
|
Hiriburuetan, aldiz, guztietan daude bi edo hiru telebista lokal. Egia da, zenbaki absolututan, herri txikietan daudela kokatuta telebista lokal gehienak(
|
haien
erdia inguru bost eta hogei mila biztanle dituzten udalerrietan), eta haien erreferentzia eta hedapen eremua ere lokala dela; baina diferentzia ikaragarriak daude horien eta besteen artean, bai hedapenean, bai programazioetan, baita, nola ez, baliabide ekonomikoetan ere6.
|
|
|
Hiriburuetan, aldiz, guztietan daude bi edo hiru telebista lokal. Egia da, zenbaki absolututan, herri txikietan daudela kokatuta telebista lokal gehienak (haien erdia inguru bost eta hogei mila biztanle dituzten udalerrietan), eta
|
haien
erreferentzia eta hedapen eremua ere lokala dela; baina diferentzia ikaragarriak daude horien eta besteen artean, bai hedapenean, bai programazioetan, baita, nola ez, baliabide ekonomikoetan ere6.
|
|
|
Transmisio moduak ere eragina du prozesu honetan. Hain zuzen, telebista lokal gehienek lurrazaleko emisio modu analogikoa darabilte
|
haien
seinalea hedatzeko, baina gero eta gehiago dira kablea ere erabiltzen dutenak horretarako, Euskaltel eta RetenavarraTenariaren hedapenaz baliatuz. Konpainia biek hiriburuetako telebistak lehenesten dituzte, haiek guztiak ematen baitituzte, probintziaosorako hedapenarekin gainera8 Alde honetatik kableak lagundu egiten du hiriburuetako telebistek izaera lokala gainditu eta probintziarako hedatze estrategietan.
|
|
|
Bainadife rentziak egon dira Euskaltel eta Retenavarraren arteanherrietako beste telebistei dagokienean. Izan ere, Euskaltelek, hiriburuetakoez aparte, Zarautz, Eskoriatza, Urnieta eta Mendaroko telebista lokalak bakarrik eraman izan ditube re sarean, udalerri
|
haien
eremu geografikoan, telebista horiekin mantentzen zuen harreman bereziari esker9 Arau baino salbuespena izan da orduan, orain arte, Euskaltelen jokabidea tokian tokiko telebista lokalak eramateari zegokionean, nahiz eta azken aldi honetan aldaketak antzematen hasi diren; horren adibide dira Goierri Telebistaren kasua —kablez emititzen hasi zena, lurrazalez baino lehen—, edota berriki Go...
|
|
|
Aldaketa hauek ezinegon handia sortarazi zuten mota guztietako telebista lokaletan. Txikiek eta gizartehelburukoek mehatxupean ikusi zuten
|
haien
jardunbidea ren oinarri garrantzitsua den udal edo eskualde eremua, hiriburu etako telebista komertzial indartsuen mesedetan. Prisa eta Vocento taldeek ere, ordurako estatu mailako kateetanpa rte hartzen baitzuten, mehatxupean ikusten zituzten telebista lokalean egindako inbertsioak.
|
|
|
• Telebista lokalentzako lizentziak digitalean emititzeko emango badira ere, bi urteko luzapena (2004ko urtarrilaren 1etik hasita) emango zaie
|
haien
hartzaileei modu analogikoan emititzen jarraitzeko.
|
|
|
• Taldeei dagokienean, lehenagoko debekua indargabetu eta honako muga berriak ezartzen zaizkio elkarte baten parte hartzeari telebista ezberdinetan: Estatu mailako telebista baten kapitalean partehartze esanguratsua izanez gero (%5etik gora), ezin maila lokaleko telebisten kapitalean parte hartu
|
haien
demarkazioet ako biztanleria, batuta, estatuko %25etik gorakoa bada. Autonomia mailako telebista baten kapitalean parte hartze esanguratsua izanez gero (%5etik gora), ezin autonomia erkidego horren baitako maila lokaleko telebisten kapitalean parte hartu haien demarkazioetako biztanleria, batuta, erkidegoko %25etik gorakoa bada. Ezin demarkazio bereko bi telebistetan parte hartu.
|
|
|
...ailako telebista baten kapitalean partehartze esanguratsua izanez gero (%5etik gora), ezin maila lokaleko telebisten kapitalean parte hartu haien demarkazioet ako biztanleria, batuta, estatuko %25etik gorakoa bada. Autonomia mailako telebista baten kapitalean parte hartze esanguratsua izanez gero (%5etik gora), ezin autonomia erkidego horren baitako maila lokaleko telebisten kapitalean parte hartu
|
haien
demarkazioetako biztanleria, batuta, erkidegoko %25etik gorakoa bada. Ezin demarkazio bereko bi telebistetan parte hartu.
|
|
|
Nafarroan, berriz, 7 bakarrik eskatu zituen hango gobernu foralak, eta 5 jaso ditu Madrildik. Ez ditugu ezagutzen demarkazio
|
haien
hedapen geografikoak, baina edozein modutan argia dirudi egun telebista handiek bultzatu dituzten lurralde dinamiken ildotik doala araua; udalerri txikietako telebistak, berriz, desagertzera kondenatzen dira. Dena den, ikusteko dago zer gertatuko den plangintza harekin, martxoaren 14ko hauteskundeek ekarri duten aldaketa politikoa dela eta.
|
|
|
Erabat desregulatu edo araugabetutako testuinguru batean, merkatuak eta enpresa handiek euren legea inposatu dute, bai egituran —multimedia kontzentrazioa—, bai kate antolaketan —AEBetakonetworketa telebista lokalen antzekoa—, bai programazioereduetan. Euskal Herriko erakunde autonomikoak eta udal mailakoak, berriz, ez dira gauza izan telebistagintza lokalaren garrantziaz garaiz ohartu eta
|
haien
beharretara egokitutako politikak bideratzeko. Ekonomikoki itota, talde handiekiko babes legalik gabe, tokian tokiko ekimenek, gizarte taldeek zein enpresa txikiek bultzatutakoek arazo larriak dituzte gaur egun garatu eta nabarmentzeko; arazo are larriagoak izango direnak datozen urteetan, Madrilgo Gobernuak ezarritako azken lege aldaketekin.
|
|
|
Denetarik dago eta seguruenik denetarik egon behar da telebistagintza lokalean. Izaera edo tamaina batekoa edo bestekoa izanda ere, ordea, gertutasuna izan litzateke telebista
|
haien
ezaugarria. Gertutasuna, zaila bada ere mugatzen, hurrengo puntuetan joango gara zehaztuz.
|
|
|
Aipatutakoarekin batera, ikerketaren beste konklusio osagarriak honakoak dira: euskara erabiltzera eramaten duen behar adinako gaitasun linguistiko hori familia barruko transmisioari esker lortzen dela gehienbat, eta itxaron egin dela hurrengo belaunaldia aztertu arte, jakin ahal izateko nagusiki erdaraz diharduten elebidunek
|
haien
seme alabei euskara transmitituko ote dieten, honela izanez gero euskaraz jardungo duten elebidunak sortuko baitira.
|
|
2005
|
|
|
Atzo, gaur eta bihar. Euskarari gorrotoa
|
haien
dekalogo politikoaren aurreneko artikulua egin dutenak, horiek. Mintza gintezkeen horren arrazoiaz, norena den errua, nola konpondu daitekeen, zein urrats eman behar ditugun.
|
|
|
Bagenekien han eta hemen laborategi txarrak daudela, baina ez gehienek ez dituztela kontuan hartzen hezkuntza zientifiko eraginkorraren oinarrizko printzipioak. Horrekin batera, egia da baita ere irakasle asko ez dagoela prestaturik laborategi bat zuzentzeko, eta
|
haien
azterketek —curriculumak behartuta— ez dutela apika estimatzen ikasleen abilezia praktikoa. Hau da, laborategiko ezagutza praktikoa ez dute ezagutza legez ikusten, soilik osagarri legez baizik.
|
|
|
Emakume Abertzale Batzan andre askok parte hartu zuten idazten, mitinak ematen, emakumeekin berba egiten eta EAJ ren ideologia zabaltzen. 1922 eta 1931 urte tarteetan ibili ziren talde honetan; amatasuna goratu eta seme alaba abertzaleak hezi, horiek ziren
|
haien
helburuak. Emakumeek abertzaletasun eta ohitura zaharren alde jokatu behar zuten politika alorretik kanpo, ohiko lanak utzi gabe eta gizonezkoen lekua hartzeko asmo barik. Kultura emakumeen esparrua zen eta politika gizonena; emakumeenpapera, betebeharra eta lekua, jendarte abertzalean, pentsamolde jeltzalea indartzea eta zabaltzea zelako.
|
|
|
Horrekin batera, gainera, Gutiziak ipuin bilduma argitaratu zen, Emakume Idazleen Lantaldearen egitasmo bat zen eta euskal emakume idazleen lana ezagutzera emateko helburua zuen liburu honek. Hogeita bederatzi egile eta ipuin biltzen ditu lan honek, hona hemen
|
haien
izenak: Aurelia Arkotxa, Ainhoa Arozena, Aintzane Arrieta, Yolanda Arrieta, Begoña Bilbao, Itxaro Borda, Amaia Elosegi, Arrate Egaña, Idoia Etxeberria, Enkarni Genua, Aitzpea Goenaga, Maite Gonzalez Esnal, Lierni Ibargutxi, Arantxa Iturbe, Pili Kaltzada, Mariasun Landa, Goizalde Landabaso, Amaia Lasa, Mi ren Agur Meabe, Amaia Mendoza, Laura Mintegi, EstherMuge rtza, Lourdes Oñederra, Jasone Osoro, Ixiar Rozas, Maribi Unamuno, Lourdes Unzueta, Edurne Urkiola, Ana Urkiza.
|
|
|
Amaia Lasa heldu zen arte, emakumeak ez zeukan leku propiorik gure literaturan, Erdi aroko poeta bikain
|
haien
oihartzuna baino ez genuen emakumearen ahotsetik. Etxepareren faboreak geneuzkan eta Oihenarteren ganberajoko sasilibertinoak, eta Etxahunen aiherkundea.
|
|
|
Jasone Osoro, Sonia Gonzalez, Iratxe Retolaza, Pili Kaltzada, Goizalde Landabaso, Ixiar Rozas, Castillo Suarez, Aitziber Etxeberria, Eider Rodriguez, Karmele Jaio... Guk azken garai honetako bi egile eta
|
haien
lan bana aukeratu ditugu orriotara ekartzeko: Miren Agur Meaberen Azalaren kodea eta Jasone Osororen Greta.
|
|
|
Ikusi berri dugunez emakume idazleak egon badaude eta euskal literaturaren hasieratik gainera (gogoratu Garibaik bildutako eresiak), beraz, zein da ez agertzearen arrazoia? Historialari eta kritikariek baztertu izan dute andreen lana urteetan zehar eta, aipatzekotan,
|
haien
generoarekin lotutako ezaugarriei erreparatuz eta hori gutxietsiz egin izan dute.
|
|
|
Dagoeneko euskal emakume idazleak aipatu berri dugun lanarekin hasi dira;
|
haien
ekarpenen zertzelada gutxi batzuk artikulu honetan jasotzen eta ezagutarazten ahalegindu gara. Ekarpenok andrazkoen ikuspegiez aparte euskal literaturan gutxi landuta zeuden estilo, gai, diskurtso mota eta generoak ere landu dituzte, beste aukera batzuk aztertuz.
|
|
|
Espero dugu artikulu honekin emakumeen lanen berreskurapen eta plazaratzean urrats txiki bat egin izana. Gustatuko litzaiguke honekin katebegi bat ipintzea lehenago egin diren euskal emakume idazleei buruzko lanen eta honen ostean egingo direnen artean, eta emakume idazleak
|
haien
tradizioa sortzera, bidea egitera, Vi rginia Wool fekzioen bezala, haien ahotsa bilatzera animatzen ditugu.°
|
|
|
Espero dugu artikulu honekin emakumeen lanen berreskurapen eta plazaratzean urrats txiki bat egin izana. Gustatuko litzaiguke honekin katebegi bat ipintzea lehenago egin diren euskal emakume idazleei buruzko lanen eta honen ostean egingo direnen artean, eta emakume idazleak haien tradizioa sortzera, bidea egitera, Vi rginia Wool fekzioen bezala,
|
haien
ahotsa bilatzera animatzen ditugu.°
|
|
|
16. " Euskal literaturaren lehen 350 urteetan hain emakume gutxi topa daiteke,
|
haien
presentzia hutsak sorpresa (edo kezka, agian) eragiten duela horiek aipatzeko lana hartzen duten kritikariengan" (itzulpena nirea da).
|
|
|
Horretaz gain, emakumeei ‘laguntzeko’ eskatzen die, nori? Idazleei, hau da, gizonei, ‘saiatzeko’ esaten die, ez delako
|
haien
lana eta agian ezin izango dutelako ‘ondo’ egin...
|
|
|
W Amaia Alvarez Uria Euskal Filologian lizentziaduna eta AEK ko irakaslea da. emakumeek ez dute idatzi lan bikainik
|
haien
generoarekin lotuta dauden arrazoiengatik heziketa gizonentzat izan delako, literatura ‘onaren’ ideia ez da soilik norbanakoaren hautua, kultur hautua ere bada.
|
|
|
Hau gauzatzeko bi bideha rtu ditugu: emakume idazle batzuen aurkezpena egin eta
|
haien
lan baten testu pasartetxo bat orriotara ekarri, idazle hauen lanen printza bat erakusteko, argitan ipintzeko.
|
|
|
Aurkitutako oztopo nagusiak artikuluaren espazioari dagozkion mugak dira (emakume idazle asko dira eta
|
haien
lana oparoa, eta aukeraketa egin behar izan dugu, denak ezin direlako hain orri gutxitan merezi bezala iruzkindu eta agertu); beraz, lehenago aipatutako helburuak kontuan hartuta egin dugu hautaketa. Ez daude diren guztiak, eta uste baino gehiago dira.
|
|
2006
|
|
|
Arlo bakoitzeko irakasleen funtzioa, arloaren bidez ikasleek hezkuntza konpetentzia orokorrak lor ditzaten laguntzea da. Planteamendu horren arabera, irakasle guztiak hezitzaileak dira, eta
|
haien
funtzio nagusia ikasleak bizitzaren eremu guztietan modu egokian jarduteko prestatzea da. Irakasleen funtzioa ez da" haien" diziplina irakastea bakarrik, baizik eta baita ere, gainerako irakasleekin batera, pentsatzen eta ikasten irakastea, komunikatzen irakastea, elkarrekin bizitzen irakastea, izaten irakastea, eta egiten eta ekiten irakastea.
|
|
|
Planteamendu horren arabera, irakasle guztiak hezitzaileak dira, eta haien funtzio nagusia ikasleak bizitzaren eremu guztietan modu egokian jarduteko prestatzea da. Irakasleen funtzioa ez da"
|
haien
" diziplina irakastea bakarrik, baizik eta baita ere, gainerako irakasleekin batera, pentsatzen eta ikasten irakastea, komunikatzen irakastea, elkarrekin bizitzen irakastea, izaten irakastea, eta egiten eta ekiten irakastea. Horrek irakaskuntza ikaskuntza prozesuari buruzko eta eskolaren barne antolaketari buruzko ikuspegi aldaketa sakona dakar.
|
|
|
Baina, horrez gain, ikasleak
|
haien
materialen, haien liburuen prestaketan inplikatzen diren proiektuak ere ezagutu ahal izan ditugu. Prozedura horrek berez errazten du ikasketa prozesua eta hainbat balio gehitzen dizkio:
|
|
|
Baina, horrez gain, ikasleak haien materialen,
|
haien
liburuen prestaketan inplikatzen diren proiektuak ere ezagutu ahal izan ditugu. Prozedura horrek berez errazten du ikasketa prozesua eta hainbat balio gehitzen dizkio:
|
|
|
Alabaina, hizkuntz ereduen hautuak, euskara ikastearekin loturik dagoen heinean, eragin zuzena izan dezake beraien seme alaben etorkizunean, beraien integrazioan, hain zuzen ere. Izan ere, haur horientzat euskara ikasteak edo ez ikasteak hainbat ondorio izan ditzake
|
haien
orainaldiari zein etorkizunari begira.
|
|
|
Galdera horiei guztiei egunerokoaren bultzadaz erantzunez joan gara, eta pixkanaka aurrerapausoak eman ditugu: komunikazio tresnak egokitzen ikasten ari gara, gure geletako antolamenduak eta jarduerak egokitzen dihardugu, bertako ikasleei kultura eta hizkuntzen aniztasuna ondotik bizi izateko aukera agertzen zaiela ikusten dugu, astiro astiro komunikazio zabalago batean murgilduta ikusten hasten gara
|
haien
eta gure buruak... beldurra baretu dugu, zalantza batzuek irauten badute ere.
|
|
|
Ondorioz, espainolismoaren sektore gogorrenek bidea libre ikusi zuten euskararen kontra ageriki jotzeko, Euskaldunon Egunkaria itxiz eta bere sortzaileak atxilotuz terroristak izatearen akusaziopean. Eta, tamalez, ez da egia Euskal Herri osoa altxatu zela
|
haien
defentsan. Ez, lagunok, Euskal Herriko abertzaleok altxatu ginen, ez beste inor.
|