|
2015
|
|
|
Eta iruditzen zait ez naizela bakarra. Nik beti galdera
|
bera
neukan: hainbat jendek gogoko dituen bertsolariek zergatik ez dute luzitzen txapelketan?
|
|
|
Fisikari handi batek esaten du erabiltzen dugun ereduaren araberakoa izango dela bizi dugun errealitate unibertsala. Nik uste errealitate txikiagoetan ere gauza
|
bera
gertatzen dela; adibidez, bertsolaritzan.
|
|
|
Esaten ari naizena hobeto azaltzarren, bertso jarrien eremutik harturiko adibidea txertatuko dut hemen. Ez nuke nahiko bat bateko bertsotarako guztiz balioko adibide edo errealitatetzat hartzea; lurralde baten erreferentzia markatzen duen mapa da, ez lurraldea
|
bera
.
|
|
|
bizitza
|
bera
hori da:
|
|
|
gure ohiko jarduna publiko euskaldun batentzat eginda izan genezakeen arrakasta eta ingeles hiztun bikainak bagina bertsotan txaloaldi latzagoak lortuko genituzkeen ustea. Baina bietako bat
|
bera
ere ez zen posible.
|
|
|
Bertsoak, gaur gaurkoz, harro esan dezake
|
bera
dela BEC zortzi orduz betetzeko gai den euskal kulturaren adierazpide nagusia. Ziur nago horrelakorik esanez gero amerikar bati sinestezina egingo litzaiokeela:
|
|
|
bueltatzeko data jakinik gabe, ingelesez hitzik esan ezinda, sosik gabe… Tira, malenkoniak ahaztuta, ez dabiltza oso urrun Suediara edo Alemaniara egun joaten diren gazteak. Auskalo zer ez ote duten egin eta ikasi atzerrian… eta ez naiz ni hasiko atzerrira joatearen aurka, baina “kanpo mugikortasunari” soilik onurak ikusten dizkietenei galdetuko nieke zergatik ez zuten gauza
|
bera
egin urrunen ezkonbidaian Parisera joandako gure aitona amonek.
|
|
|
Nerea karrera egiten ari da oraindik, eta han hemenka dabil lanean sosak ateratzeko. Ez digu ingurukoei esan, baina aurpegian sumatu zaio pentsamendu
|
bera
, zerbitzaria gurpil gainean hurbildu zaigun bakoitzean: eskerrak Euskal Herrian zerbitzari izateko ez den patinatzen jakin behar!
|
|
|
Xenpelar Dokumentazio Zentroa 25 urte betetzera doa datorren urtean. Bertsoa
|
bera
bezala, etengabeko mugimenduan ari dira lanean, inurri sare zabal bati esker, bertsolaritzaren ondarea bilduz, antolatuz, dokumentatuz eta, batez ere, hedatuz. Hori baita helburua:
|
|
|
Joanito Dorronsororen lana abiapuntu. Egun Joanito
|
bera
dabil bertso doinu berriak biltzen, aztertzen, partiturak sortzen eta berarekin batera, lan-talde batek datu basea eguneratu eta datuak txukuntzen ditu. Hemeroteka atalaren bilduma bat ere sarean ikus daiteke, jasotako egunkari, aldizkari eta herri aldizkarien hustuketa egiten da datu basean.
|
|
|
Kontsultarako bertso eta datu interesgarriak dira”. Bilketan ere aritu izan da Sukia
|
bera
, baina gehienean Xenpelarretik hartzen ditu bere edukiak. “Ganbaran udan belar ondua jasotzea bezala da.
|
|
|
Bertso biltzaile “profesionalaren” ibilerak ederki deskribatzen ditu Goikoetxeak pasarte horretan. Baina
|
bera
eta bera bezala gaur egundaino ari direnen aitzindari bat aipatu behar bagenu, hori Antonio Zavala (Tolosa, 1928 – Iruñea, 2009) dugu, afizioz, eta pasioz, ingurukoek ondarea gordetzeari garrantzi eskasa ematen zieten garaian bertso bilketan hasi eta sekulako altxorra bildu zuena.
|
|
|
Jarrera
|
bera
izango luke orain antzeko gertaera eta bizipenekin. “Ukitu” egingo lituzke, ukitu ezean haserre itzuliko litzatekeelako saiotik.
|
|
|
Adinarekin eta ofizioarekin lotu zuen Igor Elortzak bere bertsogintzan parte emozionalak gero eta tarte handiagoa izatea. “Bertsoa egitea
|
bera
ariketa mental bat da. Hasieran, gura zein ez, ahalegin handia eskatzen dizu horrek; beraz, leku handia hartzen du.
|
|
2016
|
|
|
Ostera badaude beste pare bat elkarrizketa argi eta garbi ikusten dena zelan eragin duen gugan horrek guztiak. litzateke aztertu ezta ETA
|
bera
ere ez, hori guztia barik. Gure erantzuna zelakoa izan den…
|
|
|
Milaka nafar hil zituen gizon bati buruz hori esan du orain eta ez da ezer pasa. Gaur egun Alemanian kazetari batek nazismoari buruz gauza
|
bera
esango balu, epaitua izango litzateke.
|
|
|
Idatziak ere egiten zituen garai hartan; adibidez, Zeruko Argian, “Gazte naiz” sailean. Hor hasi zen jendea ohartzen idazteko zuen gaitasunaz, eta Lete
|
bera
ere orduan hasi zen poesia lantzen; hori izan zuen ibilbide literarioaren abiapuntua. Ez dok Amairu taldean, berez, testuak lantzeko sartu zen; Lurdes Iriondo ezagutzeak eraman zuen kantura.
|
|
|
Gure ama, 19 urterekin, herriko taberna batean aritu zen lanean, zerbitzari, eta egunen batean ganbarara bidali zuten zerbaiten bila. Atea ireki eta bat batean 150 kiloko gizaseme bat aurkitu zuen galtzontzilotan, ‘Ieuuuup! ‘,
|
bera
agurtuz. ‘A zer nolako sustoa!
|
|
|
Hernanikoa zen Pablo, gaztetan Txirrita ezagututakoa. Dioenez, Lete
|
bera
ere ez zen “dotrina txirritianotik” oso urrun ibili: “Bizitza osoan landu zuen, eta presente zeukan.
|
|
|
2013an BECen egon nintzenean, nire atzean eserita zegoen gizonak gauza bat esan zidan betirako geratu zaidana:
|
bera
, han zegoela, ez bakarrik bertsozalea zelako, baizik eta iruditzen zitzaiolako euskaldun guztiek bertan egon behar zutela. Txapelketa horrek irudikatzen zuelako zer zen euskaldun izatea gizon harentzat.
|
|
|
Yoslay kubatarraz gogoratzen naiz, atarian zigarreta bat sutzen, alkandora finak bistan uzten zizkion besoak igurzten, que frío ka. Autobus gidaria
|
bera
, irla i tik a-ra ezagutzen zuena, baina sekula irlatik atera gabea. Lehen pertsona tantak azaltzen ziren aterpetxeko ateetatik, hots gehiago egiten zuten tanta batzuek besteek baino.
|
|
|
Eta aste osoa pasako zuena nirekin. Rekalde tabernatik Gure hitzak kantua jarrita agurtu gintuztenean konturatu nintzen horrekin, edo hurrengo goizean bestela, nahi baino lo gutxiago eginda autoan sartu eta igandeak kantu
|
bera
jarri zidanean. Gure hitzak direlako, Zipreko, Kubako, Galesko, Mallorkako, Austriako, Mexikoko eta Euskal Herriko hitzak, altxatzeko hitzak, erortzeko hitzak, erotzeko hitzak, esateko hitzak.
|
|
|
Funtsa, isuri kulturala da, eta haren baitan, mintzoa. Litekeena da lur bat bi edo hiru isuri kulturaletakoa izatea, eta baita agian, gorputz bat
|
bera
ere, eta ez du zertan gorputz horrek bere baitako margoak aldatzen ibili. Markoa da ebaki edo luzatu beharrekoa.
|
|
|
Gonzalez: “Gakoa, gaia
|
bera
baino gehiago, emozioa aktibatzea izaten da, bizipena izateko aukera izatea, horrek sortzen duelako interesa”
|
|
|
Ohartu ginen bagenituela guraso musikari nahikoa, bertsolariak genituela, bertso eskolen sorreran egon ziren aitonak zeudela… Oso testuinguru egokia genuen emozio hori aktibatzeko. Gakoa, gaia
|
bera
baino gehiago, emozioa aktibatzea izaten da, bizipena izateko aukera izatea, horrek sortzen duelako interesa”. Lehen paragrafoan aipatutako gonbidatuen artean, haurren osaba edo aitona ziren guztiak, salbu eta Patxi Goikolea.
|
|
|
bertso beraren bertsio bat baino gehiago azaltzen dira zenbaitetan. Bertsoa
|
bera
batek baino gehiagok jasoko zuen, eta gero aldaketa txikiren batekin erreproduzitu.
|
|
|
´Azpeitian bizi zara? Eta
|
bera
Hernanin. Ez, ez, hori ez da panorama!
|
|
|
Aukera eman dit Xabier Lete, Josu Zabala, Ander Lipus, Pedro Migel Etxenike, Karlos Argiñano, Juan Mari Arzak, Antton Maiz, Unai Elorriaga, Antonio Zavala, Bixente Martinez, Fermin Muguruza, Juan Karlos Izagirre, Ramon Labaien edo Jesus Egiguren bezalako ilustreak elkarrizketatzeko. Eta, noski, Xabier Amuriza bezalako munstrotzarra, Andoni
|
bera
, Sarasua bera, Joxerra bera, Joxe Agirre, Imanol Lazkano, Jon Azpillaga, Jon Lopategi, Iñaki Murua, Millan Telleria, Sebastian Lizaso, Anjel Mari Peñagarikano, Euzkitze, Juan Inazio Begiristain, Mañukorta… Estitxu Arozena, Unai Iturriaga, Igor Elortza, Jon Maia, Josu Goiko, Karlos Aizpurua, Maialen Lujanbio, Amaia Agirre, Iratxe Ibarra, Aitor Sarriegi, Xabier Silveira, Amets Arzallus, Iba...
|
|
|
Aukera eman dit Xabier Lete, Josu Zabala, Ander Lipus, Pedro Migel Etxenike, Karlos Argiñano, Juan Mari Arzak, Antton Maiz, Unai Elorriaga, Antonio Zavala, Bixente Martinez, Fermin Muguruza, Juan Karlos Izagirre, Ramon Labaien edo Jesus Egiguren bezalako ilustreak elkarrizketatzeko. Eta, noski, Xabier Amuriza bezalako munstrotzarra, Andoni bera, Sarasua
|
bera
, Joxerra bera, Joxe Agirre, Imanol Lazkano, Jon Azpillaga, Jon Lopategi, Iñaki Murua, Millan Telleria, Sebastian Lizaso, Anjel Mari Peñagarikano, Euzkitze, Juan Inazio Begiristain, Mañukorta… Estitxu Arozena, Unai Iturriaga, Igor Elortza, Jon Maia, Josu Goiko, Karlos Aizpurua, Maialen Lujanbio, Amaia Agirre, Iratxe Ibarra, Aitor Sarriegi, Xabier Silveira, Amets Arzallus, Ibai Esoain, Mane...
|
|
|
Aukera eman dit Xabier Lete, Josu Zabala, Ander Lipus, Pedro Migel Etxenike, Karlos Argiñano, Juan Mari Arzak, Antton Maiz, Unai Elorriaga, Antonio Zavala, Bixente Martinez, Fermin Muguruza, Juan Karlos Izagirre, Ramon Labaien edo Jesus Egiguren bezalako ilustreak elkarrizketatzeko. Eta, noski, Xabier Amuriza bezalako munstrotzarra, Andoni bera, Sarasua bera, Joxerra
|
bera
, Joxe Agirre, Imanol Lazkano, Jon Azpillaga, Jon Lopategi, Iñaki Murua, Millan Telleria, Sebastian Lizaso, Anjel Mari Peñagarikano, Euzkitze, Juan Inazio Begiristain, Mañukorta… Estitxu Arozena, Unai Iturriaga, Igor Elortza, Jon Maia, Josu Goiko, Karlos Aizpurua, Maialen Lujanbio, Amaia Agirre, Iratxe Ibarra, Aitor Sarriegi, Xabier Silveira, Amets Arzallus, Ibai Esoain, Manex Agirre, Rube...
|
|
|
egin izan den lanaren bolumena ere aipatzeko modukoa da. Joxean Agirrek eta Xanti Jakak, esaterako, urte mordoa, dozenatik gora, egin zuten sos bat
|
bera
ere kobratu gabe, koordinatzaile eta kudeatzaile lanetan. Edo, berrienak aipatzearren:
|
|
|
Joxeanek erretiroa hartu zuen duela urte batzuk, baina dagoela lasai, eskatzen (ia)
|
bera
bezain artista den ondorengoa utzi baitu aldizkarian. Joxean erretiratuta Bertsolarirako lanetatik betiko libre ginelakoan nengoen, Antxokaren eskaera jaso nuenean, iazko azaro abenduan, oker ez banago.
|
|
|
Eskaera onartu orduko, eta ikusita zeintzu ginen iritzi artikulu bana idaztekoak, beldur nintzen denok gauza
|
bera
esango ote genuen: ezinezkoa zirudien egitasmoan sartu izanaren erru guztia Joxeanek zeukala, alegia.
|
|
|
Habanera zen. Habana
|
bera
da zintzilik dagoena paretako argazkietan. Argazkiko paretak eta paretako argazkiak.
|
|
|
Hogeita bat urte ziren orduan. Bertsotan eskertu nion gure mundutxoan parte hartu izanaren detailea,
|
bera
, gure aurreiritzi ustelak tarteko, ez baitzen, printzipioz, hemengoa.
|
|
|
Burura etorri zait Bertsolari aldizkaria
|
bera
ere batekoz bestera sortua izan zela. Jaioberriak hankak azaldu zituen lehenik, eta burua, oso gerora.
|
|
2017
|
|
|
Xalbador da lehen sailkatuen artean gehien ageri den izena. Badirudi 60ko bukaeran eta 70eko hasieran
|
bera
izan zitekeela indartsuena edo indartsuenetako bat.
|
|
|
“Nolabait ere Euskaltzaindiaren eskutatik bertsolari txapelketa kentzea zen kuestioa…! Eta naiko arazo ezkutuak erabiliaz lortu egin zuten, bertan
|
bera
txapelketa guziak utziaz eta Euskaltzaindia baztertuaz” (Etxezarreta: 242) [7].
|
|
|
876). “Bata, Teodorok uste sendoa edukitzea Euskaltzaindiak berehala indartuko zuela Txapelketa Nagusiaren dinamika, eta beraz,
|
bera
bezalakoen ahalegin antolatzaileak ez izatea premiazkoak. Ez zen harritzekoa Teodoro uste horretan egotea, izan ere, 1970az geroztik maiztasun handiz zabaldu ohi zen Euskaltzaindiak txapelketari berriro helduko zion zurrumurrua (…) Bigarren arrazoia, bertsolari handiak elkarrekin neurtzen ibiltzerik nahi eza litzateke, eta, beraz, trabak jarri izana Teodoro saiatuari, herrialdeen arteko txapelketaren antzekoak antola zitzan”.
|
|
|
Elortzak ez zuen zorte
|
bera
izan Gernikako finalerdian, han ere bultzaka ibili ginen arren. Urrun samar kokatu ginen, nonbait, oholtzatik, eta gure gogo bultzadek indarrik ez haraino heltzeko.
|
|
|
Nire belaunaldi kideei omenalditxoa egin diet nahi barik, horrelaxe atera baitzait. Eragina izango du ziurrenik plazan eurekin hasitakoa (eta hazitakoa) izateak, entrenamendu kide ohiak izateak euretako batzuk, eta zergatik ez, beste barik, garai
|
bera
konpartitu izanak.
|
|
|
Berrikuntza nagusia, bertso musikatuak bainoago, musika bertsoekin zela izan zen, hitzei eta instrumentuei garrantzi
|
bera
emanez. Urte batzuk geroago iritsi zen Gu ta Gutarrak proiektua, lagun zaharrez eta bertso berriz osatua.
|
|
|
Euskal Herriko igogailuetan ez da besterik entzuten. Hainbeste erabili da esamoldea, hamaika aldaera daudela gauza
|
bera
esateko. Nahiz eta, inor gutxik izango duen Joxe Landak bezalako oparotasunik eguraldi iragarpena poesia mailara eramaten.
|
|
|
Albistegietan ere, udako erritmoak ezarritako nobedade faltari aurre egin nahian edo, letra larriz adierazten dute merkurioa Freddyren ahotsa baino altuago dabilela eta aitona amonak leku fresko eta lehorretan kontserbatu behar direla; gehiago irautea nahi bada, noski. Gauza
|
bera
hitz desberdinez, egunero. Eta harritzen naiz.
|
|
|
Eta ez aipatu, mesedez, euskal itzal itzel tradizionalaren aurrean, aire girotua deritzon birus fabrika eztarri urratzaileen menpe bizirauten duen gizagaixorik, ez eta gizalegezko kanpin proletario baten ordez, furgonetaren aldeko hautua egiten duen euskal furgesia berririk. Horien konponbidea gaitza
|
bera
baino makurragoa delako, klase ikuspegi batetik behintzat. Hain zuzen ere, klasea baita beroaz gozatzeko behar dena.
|
|
|
Nik ordubeteko saio asko egin ditut kotxean puntutan. Eta gauza
|
bera
egingo zuen Joxek ere. Publikoak merezi baino gehiago maite gaitu bertsolariok eta sufritu egiten du ezinean gabiltzanean, eta gozatu egiten du gozatzen ari garenean.
|
|
|
Agirreren kastakoak ziren Zepai eta Loidisaletxe ere, bizitasun handiko bertsolariak; baina, batzuetan, pasatu egiten ziren, eta oreka bat aurkitzea da kontua. Agirre
|
bera
ere larri ibiltzen zen, batzuetan, oreka hori aurkitzen. Jotzaile amorratua baitzen, eta plazan kantuan hasi orduko pizten zitzaion grina hori.
|
|
|
Urtero zumea ebakitzera Landetako kuadrilla joaten zen eta Joxe Agirre, idiekin garraioan ibiltzen zenez, hari deitu omen zioten zumea Iztiotik errepidera jaisteko. Hor hasi omen zitzaizkion gazte horiek, adarra jotzeko asmoarekin, Joxeri Landetan bazegoela beste bertsolari bat
|
bera
baino hobea esanez. Nik ere banekien landetar horiek erronkak joz zebiltzana.
|
|
|
Eta, horrez gain, bertsolaritza urrundik ezagutzen duten horientzat ere gonbidapen bat izan nahi luke “Mundu bat ahoz aho” lanak: bertsolaritza
|
bera
mundu ederra izateaz gain beste kultura eta beste mundu ikuskera batzuetarako sarbidea ere izan daitekeela erakutsi dugu. Momentuz zazpi mundu bildu ditugu ikus entzunezko honetan.
|
|
|
Baina 2009ko Txapelketan Hernanin nengoen eta gogoan dut ezin izan nuela BECera joan tabernan lana nuelako (anaia joan zen lagunekin); guk telebistatik jarraitu genuen eta mundu osoa zegoen horren pendiente, telebistari adi, isil isilik. Anaiak gauza
|
bera
esan zidan: “milaka lagun isiltasun osoz” zeudela bertsolariei adi.
|
|
|
Gogo handiarekin etortzen dira eta hitz egitea izaten dute helburu; hori oso zaila da astean behin bi orduz elkartuta. Hala ere, ez ulertzetik ulertzera pasatzea
|
bera
asko da berez.
|
|
|
Momentu hartan Lekeitioko mutil bat zegoen Euskal Etxean, euskara klaseak antolatzen zituena;
|
bera
izan zen nire lehenengo irakaslea. Hurrengo urtean, Euskara Munduan programan parte hartzen hasi nintzen.
|
|
|
1935.eko lehen Txapelketa hura Basarrik irabazi zuen. Bigarrena, 1936.ekoa, Basarri
|
bera
epaile zela, Txirritak. Eta kontatu ohi da Sasikoa baserriko Martin zenak bazuela ezagupidea Txirritarekin edo, eta honek Basarri gaztea probatu nahi izan zuela aurrez aurre, eta herrían ezaguna zen Akerregineko tabernan elkartu zirela nor baino nor.
|
|
|
Bertan zeukan barberia Patxi Larrañaga Patxi Barberok. Izatez azkoitiarra, baina urte askoan Zarautzen bizi izan zena, bertsolaria
|
bera
ere, azken boladan gai jartzaile ibil izan zen nagusiki. Harreman handia zuen bere adin jirako ziren Basarri, Lazkao Txiki, Mattin, Uztapide, Lasarte… bertsolariekin.
|
|
|
ta
|
bera
iritxitzeko emen/ guztiok gaudela pozik.
|
|
|
Bidenabar, Bertsolarien Plaza izendatu zuten San Pelaioko ermitaren saihets batera dagoena. 1999 urtean egin zen inaugurazio ekitaldia, eta bertan izan ziren, besteak beste, Oteiza
|
bera
, Nestor Basterretxea, Frantzisko Eskudero musikagilea, Imanol Murua alkatea eta Xebastian Lizaso, Imanol Lazkano eta Andoni Egaña bertsolariak.
|
|
|
etxetxo bat bada han/ nire etxe
|
bera
.
|
|
|
Xenpelarren irudi gisa erabiltzen duguna Antonio Valverdek egindako margolan bat da. Eta eredu bezala ez zuen Xenpelar
|
bera
erabili, ordurako mende bat igaroa baitzen hil zela, Oiartzungo Antonio Lekuona Matxio baizik. Kontatzen dutenez, igande goiz batean Antonio Valverde mezatan zegoela sartu omen zen baserritar hori, eta bururatu omen zitzaion margolariari Xenpelar horrelakoxea izango zela.
|
|
|
Edozein modutan ere, memorizatzeko erabil daitekeen metodorik bitxienetako bat erabiltzen zuen bertsolariak, eta merezi luke azterketa bat. Jose Aranburuk Udarregira joaterik ez zuenean, bertsolaria
|
bera
, makilan arrastoak egin eta, jaisten omen zen Usurbilera; gero, makilari begira esaten zizkion bertsoak organistari. Remigio Mendiburuk 1966an egin zuen eskultura eta badirudi arrastoen molde bat erabili zuela.
|
|
|
Argazkia egiten dudanean, argazki hori zertarako erabiliko dudan jakitea gustatzen zait. Batzuetan, argazkia
|
bera
ez da hain garrantzitsua, kazetaritza lan bat soilik burutzen du, lekukotasunaren ebidentzia da. Beste batzuetan, kamera aitzakia da leku batean momentu zehatz batean egon ahal izateko.
|
|
|
Eta ez naiz ari populismoaz edo oportunismoaz hizketan. Enpatiaz ari naiz, une berean gauza
|
bera
sentitzeko gaitasunaz, balio berak konpartitzeaz. Jendeak bere pentsamenduak entzuten ditu beste baten ahotan, formalki ponpoxo jarriak, eta hunkitu egiten da, jakina.
|
|
|
Hori da arazoa. Nik Uztapide ezagutu nuen Santa eskean eta honek esan ohi zuen
|
bera
gazteagoa zenean Kortatxorekin ibilia zela koplatan. Kortatxo Uztapide baino zaharragoa zen eta seguru nago hura ere gaztetan beste batzuekin ibiliko zela eskean.
|
|
|
Aita 1905ean jaioa zen. Galdetzen nion ea
|
bera
gaztea zenean ba al zen Santa eskerik eta “izango ez zen bada –erantzuten zuen, baina beti gauez etortzen ziren. Egunez lana egin behar izaten zen”.
|
|
|
Seguru nago baietz. Erromeriak eta trikitixa ere elizak gobernatzen ez dituen lekuetan ematen dira, gehienbat, eta, beharbada, gauza
|
bera
gertatzen zen koplaritza askeago horrekin ere. Elizak pisu izugarria izan du gure gizartean.
|
|
|
Asko dira, Imanol Lazkano artista da koplatan, oso ona; Okelar ere asko gustatzen zitzaidan, baina ondorengoen artean ere badaude onak. Loidisaletxe semea eta Millan Telleria asko gustatzen zaizkit, eta Ziolar
|
bera
ere ona da.
|
|
|
Berriatukoa zen eta umetatik ezagutzen zuen tradizioa. Are gehiago esango nuke, Berriatuko bertsolari guztiak, Mugartegi, Arregi edo Azpillaga
|
bera
, koplari ibili ziren bertsolari izan baino lehen. Arregik esaten zuen gure aitarekin ikasi zuela koplari.
|
|
|
Batzar hauetara beti azkena heltzen dena, Fernando Amezketarra omen* da. Besteetan ez dakit, baina oraingoan behintzat
|
bera
ailegatu zen atzeraturik.
|
|
|
Azken urteetako bertso derbiei erreparatuta, batek baino gehiagok pentsatuko du hitzaren kirol nazionalaren eta kirol globalenaren arteko lotura aspaldikoa dela, baina ez nuke nik esango hainbesterakoa denik. Euskararen presentzia
|
bera
ez zen hain ohikoa eta hedatua San Mames zaharraren armailetan, salbuespen txalogarriak izanagatik. Esango nuke futbolari euskaldunaren erreferentea, belaunaldi bat baino gehiagorentzat, Jose Angel Iribar atezain zarauztarra izan dela.
|
|
2018
|
|
|
Azterketa diseinatzea eta azterketa
|
bera
egitea izan ziren lehen bi faseak. Bi urteko prozesua…
|
|
|
Bigarren hori bereziki kezkagarria da. Azterketak berak esaten du parekidetasuneranzko urratsak egin behar ditugula, ez bakarrik bidezkoa delako, ematen ez baditugu bertsolaritzaren gizarte mugimenduaren bideragarritasuna
|
bera
kolokan egon daitekeelako baizik.
|
|
|
Adibide ederra izan daiteke ekainean Iruñean egin zen Bertsolaritza Genero Ikuspegitik ikastaroa. Astinaldi bat izan zen ikastaroa
|
bera
, baina atzetik zetorren astinaldi zabalago baten isla besterik ez zen izan. Horrek guztiak leku bat behar du bertsolaritzan, ez egoteko soilik, eroso egoteko baizik.
|
|
|
Etengabeko kezka da hori Bertsozale Elkartean. Ikaragarri zabaldu da proiektua urteotan, eta, ondorioz, baita Bertsozale Elkartea
|
bera
ere. 70 langile ari dira gaur egun elkarteetan lanean, egitura asko zabaldu da, erritmoa eta dimentsioa asko hazi dira… Baina, aldi berean, borondatezko langileen eta soldatapekoen arteko lankidetzan sinesten dugu.
|
|
|
Bestalde, Bertsozale Elkartearen sorrerako helburua bertsolaritza geroratzea zen. Horrek esan nahi du proiektua
|
bera
belaunaldi berriei begira sortu zela. “Gazteak erakarri” esaten dugu askotan, belaunaldi berriak gonbidatze hutsa aski balitz bezala.
|
|
|
Proiektu batean parte hartzera gonbidatzen dugunari proiektuaren sorkuntzan parte hartzen ere utzi behar zaio, diseinatzeko garaian ere zilegitasuna eta protagonismoa eman. Gazteak proiektura erakarri baino, proiektua
|
bera
gazteen mundu eta ikuspegietara eramatea. Ez da beti erraza izaten, baina belaunaldien artean lan egitea da Bertsozale Elkartean gabiltzanok izan dugun zorterik handienetako bat.
|
|
|
Azterketak berak aipatzen du bertsolaritzaren sozializazio guneak asko direla. Bertso eskolak dira nagusi, baina plaza
|
bera
ere sozializazio gune bat da, Bertsozale Elkarteko dinamika bera ere bai… Gune asko sortu ditugu bertsolaritzara sarbidea izateko, eta helduaroan ere asko dira zaletzen direnak, bai. Hipotesi bat baino gehiago egin daitezke horren inguruan.
|
|
|
Azterketak berak aipatzen du bertsolaritzaren sozializazio guneak asko direla. Bertso eskolak dira nagusi, baina plaza bera ere sozializazio gune bat da, Bertsozale Elkarteko dinamika
|
bera
ere bai… Gune asko sortu ditugu bertsolaritzara sarbidea izateko, eta helduaroan ere asko dira zaletzen direnak, bai. Hipotesi bat baino gehiago egin daitezke horren inguruan.
|
|
|
Alde batetik, bertsolari bakoitzak bere ahots propioa daukalako. Plaza
|
bera
ere dibertsifikatu egin dela esaten digu azterketak: gune asko daudela, eta gune bakoitzak daukala bere izaera, bere erreferentziak.
|
|
|
Bertsoa.eusek bertsozale askori ematen dio plazaren jarraipena egiteko aukera, baina agian asmatu genuke bestelako plaza mota batzuk bestelako erabiltzaile mota bati eramateko bidea ere. Internet
|
bera
ere bai baita bertsolaritzan sozializatzeko gune. Dena den, denboraren perspektibatik begiratuta, harrigarria da bertsolaritzak hedapenean eman duen jauzia ere:
|
|
|
Helburua ez da denok iritzi
|
bera
izatea: bertsolaritza oso mugimendu zabala eta anitza da, lehen aipatu bezala gune askotara iristen dena.
|
|
|
Betidaniko kezka izan da Bertsozale Elkartearentzat mugimenduaren transmisioa
|
bera
. Nola erakarri proiektura belaunaldi berriak?
|
|
|
Nik uste dut bertsolaritzaren arrakastaren zati handi bat horretan datzala. Gauza
|
bera
gertatzen da literaturan, gertatzen dena da eskatzen duela hainbat ordu liburu baten gainean egotea.
|
|
|
Bestalde, eta etorkizunari dagokionez, guri falta zaiguna da sinestea. Amaitu da euskararen defentsan aritzeko aroa, euskararen prozesu guztia garatzeko euskara
|
bera
erabiltzearena ―esanez, “es ke euskara…”― Nik uste dut hiztunaren garaia dela. Kontua da hiztunetatik abiatuta nola lortu mugimendu kolektibo bat.
|
|
|
Posible da indibiduo bakunetatik abiatuta prozesu kolektiboak garatzea, moral kolektiboak sortzea? Hemen gauza
|
bera
gertatzen da. Hiztunetatik, hiztunen gustuetatik, hiztunek esaten dutenetik abiatuta, posible dugu hori dena uztartzea mugimendu kolektibo batean?
|
|
|
Baina beste aldetik egia da egon litekeela arriskuan, sistema kultural orokor batetik begiratuta. Bertsolaritza
|
bera
oso sendo egon liteke, baina gainontzeko esparruak ez.
|
|
|
Aitak, beste askok bezala, Ameriketako bidea hartu zuen, Argentinakoa hain zuzen, eta Montserraten hil zen, Buenos Aireseko probintzian. Jean Etchepare semea 1870eko urtarrilaren 17an ezkondu zen Marie Lataillade Donapaleun (III) jaioa eta
|
bera
baino bi urte helduagoa zen andereñoarekin.
|
|
|
Kontuak ateratzen baldin baditugu, hori Jean Etchepare koplaria balitz, 1847an Donapaleuko Murru etxean jaiotako primua, 1870ean Marie Latailladekin ezkondua, eta Baionako hiriko heriotza agirietan ere Jean Etchepare bat ageri zaigunez 1898an hila,
|
bera
litzateke agian. Litekeena.
|
|
|
Bat lukuztarra eta 17 urtekoa; eta bestea baigorriarra eta 23 urtekoa bere anaiarekin doana, hirurak laborariak. Ez dirudi, beraz, gure Jean Etchepare, koplari donapaleutarra, baigorriar hori izan daitekeenik, izen
|
bera
eraman arren.
|
|
|
Bestalde, 47an jaioa maçon bezala agertzen zaigu, alegia hargin, eta Jean Etchepare bertsogileak sinatzen duen arabera, ancien boulanger, ofizioz lehenik okin izan zen, beraz agian ez litzateke koplagilea
|
bera
, ez bazen bi ofizio horietan aritua bederen. Ikerketa, noski irekirik dago.
|
|
|
Botere eremuetan kantatzeagatik, oholtzan kasu, sutan erre ez zutenean,! Ez zuten “zorte”
|
bera
izan bizkaitarrek: inkisizio garaian zenbait trobadore erail zituzten inprobisatzeagatik (Foru Aldundiak iaz eskatu zuen barkamena publikoki iraganean hartutako erabaki horiengatik).
|
|
|
Saioa bukatzerakoan, entzuleen artetik “euk bota eik bat”, oihukatu zuten. Eta ezustea irentsi baino lehen, kantuan aritutako batek (Jon anaia
|
bera
) “entzun dok ezta”?, aldamenetik. Oholek ere oin azpitik ihes egiten zidatela iruditu zitzaidan, baina gelditu gabe bukatu nuen oholtzako nire lehen bertsoa.
|
|
|
Urte horretan emaztea hil zitzaidan eta bertso kantua etetea erabaki nuen. Dena bat batean utzi ez banuen ere, ez nuen ez indarrik ezta gogorik,
|
bera
baitzen martxan jartzen ninduen motorra.
|
|
|
Hurrengo Iztueta ezaguna, bertsolaritza munduan ezagunena, Lazkaomendikoa da. Jose Migel Iztueta da
|
bera
, Lazkao Txiki izenez are ezagunagoa. Txokoak aukeratzen gabiltzan honetan normalena bere jaiotetxea aukeratzea izango litzateke:
|
|
|
Atxiloketa ugari egin zituen poliziak: ...ren bi artzain, Frantzisko eta Joxe Inazio Aranburu; Joxe Manuel Oiarbide; bi ahizpen senargaiak; Joxe Migel Urkizu beizamarra; inguruan lanean zebilen ikazkin bat (Goizuetakoa omen); Martin Artola, Bedaioko (Tolosa) artzaina; egun batzuk lehenago inguruan ibili zen ijito talde bat; artzaina zen Beasaingo Isidro Aranburu; Joxe Antonio Irazustabarrena, Ormaiztegiko tratantea… eta baita Jazinta
|
bera
ere! Sarekada ikaragarri bortitza izan zen, polizia itota sentitu baitzen garaiko hedabideen presioarengatik, eta demostratu behar zuen, handik edo hemendik, zerbaitetan behintzat bazebiltzala.
|
|
|
Gerratik itzuli eta gero, CAF tren fabrikan aritu zen lanean. Zabalaren iritziz, Patxi Erauskin Sabino Aranaren jarraitzaile sutsua egin zen, bataio agirietan izenak euskaraz eta euskal grafiarekin jarri zituelako (ez zen ohikoa orduan, “Zavala”
|
bera
testigu), baita hizkera “garbitzen” egindako lanagatik ere. Zabalaren iritziz, horrelakorik egin ez balu hobe:
|
|
|
Harrapazan/ k! Cid baino ausartagoa eta Franko baino frankistagoa zen tenientea fusilatu izan ez balute, batek daki parean tokatutako zenbat gorri separatista hiltzeko agindua emango zuen; Erauskin
|
bera
, akaso. Hala ere, aitortu behar da 1932an Erauskinek bederen (eta inork ez,) ez zuela 1936an gertatuko zena usainduko.
|
|
|
billatutzaille
|
bera
zan,
|
|
|
Jazinta
|
bera
parte ote zan
|
|
|
Egin duzun azken galdera
|
bera
nahiko galdera sorgina da, Izar. Benetan, zenbateraino nahi du bertsolaritzaren ekosistemak jende gehiagorengana iritsi?
|
|
|
Guk ere egin ditugu bertsoaetaauskalozer moduko performanceak eta, zer nahi duzu esatea, bertsoak ez badu funtzionatzen, nekez funtzionatuko du gehitu diogun aditiboak. Telebistan ere gauza
|
bera
: estetikak izango du bere inportantzia, baina bertso onak behar ditugu.
|
|
|
Beren hizkuntzek aurrera egiten dute, ordea, eta beren kulturek loratzen jarraitzen dute. Antzekotasunaren beste puntu bat, ohorezko tokian duten gauza
|
bera
: poesia.
|