2000
|
|
Kristautasunak garai batetik hona hotzaldi handia izan du gizartean eta alde horretatik bertsolaritzan ere derrigor
|
behar zuen
hotzaldia, bertsolaritza gizarteari lotuta doalako. Garai batean bertso paperak Jainkoari argitasuna eskatuz hasten ziren eta gaur horri ez zaio kasurik egiten, hoztasun hori etorri delako.
|
|
Guk abesten genuen bizi genuen herria, bizi ginen moldean sentitu eta abesten genuen. Herri honetan biziz gero, bakoitzak herrian bertan bere borroka eraman
|
behar zuen
. Gero, bat edo beste preso izatea, taldeko izan edo ez, gauza horiek normaltzat hartzen genituen.
|
|
Ikasi!» titulupean, baserri giroko pertsonaiak aurkezten zitzaizkien irakurleei, baita hainbat irakaspen ere. Katoliko zintzoak nolako jarrera izan
|
behar zuen
, emazteak senarrarekiko jokabidea nola zuzendu behar zuen (ikus ezkerreko irudia)... arrazakeria puntturen bat ere topa daiteke bateren batean.
|
|
Ikasi!» titulupean, baserri giroko pertsonaiak aurkezten zitzaizkien irakurleei, baita hainbat irakaspen ere. Katoliko zintzoak nolako jarrera izan behar zuen, emazteak senarrarekiko jokabidea nola zuzendu
|
behar zuen
(ikus ezkerreko irudia)... arrazakeria puntturen bat ere topa daiteke bateren batean.
|
|
Hori ez du behehalakoan ahaztuko alajaina. Oraingo askatasun gradua bere osasun egoerarengatik eman zioten arren, legez 1993tik aske
|
behar zuen
; zigorraren bi herenak beteak baitzituen ordurako. Zigorra ez zaio 2005 urtera arte bukatzen baina.
|
|
Askatasuna familiako egoeragatik iritsi zitzaion bestela kartzelan legoke egun bere iritziz. Aspaldi
|
behar zuen
aske izan edonola ere, orain sei urte bete baitzuen legeak agintzen duena. Artean, Basaurira ekarri zuten eta bertako espetxetik Mungiaraino korrika egin zuen askatu zuten egunean.
|
|
1935eko «Bertso Gudua»: Txirrita eta Aitzolek bertsoa era desberdinean ulertzen zuten; honek ez zuen haren taberna zuloko bertsokera maite, jantzia, dotorea
|
behar zuen
. Gaur arte iraun duen eztabaida da.
|
|
Hots, bizirik gelditu zen erdiak zerga horiek guziei aitzin egin behar izan zien. Erregeak estatu modernoa sorrarazi zuen, eta hori norbaitek ordaindu
|
behar zuen
: Kortea, jauntxoak, soldatapeko armada...
|
|
Udalbiltza geldi ia, berdin Batera, Lizarra-Garazik ere kanpaina bat egin
|
behar zuen
hauteskundeen ondoren... Dena dago geldi egungo abagunean?
|
|
Desilusio itzela izan zen. Eiderrek hila
|
behar zuen
. Iratzarri nintzenean sekulako poza hartu nuen.
|
|
Egoera absurdoa da eta pertsonaia absurdo bat behar nuen. Lehen ipuin horretan ere emaztea akatu nahi duen pertsonaiak leloa izan
|
behar zuen
. Pertsonaiak ez du lortuko bere emaztea hiltzerik, baina tartean beste batzuk hilko ditu.
|
|
Pertsonaiak ez du lortuko bere emaztea hiltzerik, baina tartean beste batzuk hilko ditu. Eta hiltzeko moduak ere ridikuloa
|
behar zuen
: bati lanpara bat eroriko zaio gainera...
|
|
Haserreak haserre, Labayru, Euskaltzaindia eta arduraz zegoen gainontzeko euskaltzale bizkaitar talde batek Mendebalde Alkartea sortu zuten orain bost urte. Aurreko urteetako uste eta iritziak malgutu edo bere horretan iraun, eztabaidarako gunea izan
|
behar zuen
, hasiera-hasieratik euskara batuaren garrantzia azpimarratuz, eta bien uztartzearen bila. Oraindik orain argi utzi beharreko kontua baitzen itxuraz.
|
|
Askotan gertatzen den moduan, Euskal Selekzioaren aldeko hitzak hortxe geratzen ziren, hitzetan. Azkenean berdinketa zelaian, bi eta bi, zein bulegoetan, selekzioari
|
behar zuen
bultzada ukatzen zitzaiola ikusirik.
|
|
" Cod, A Biography of the Fish That Changed the World". Aski ikuspegi berezia
|
behar zuen
idazleak bakailaoa munduaren aldatzearen ardatz hartzeko. Interesgarri izan zitekeenik ere duda handiko genuen.
|
|
ORDURAKO, hala ere, beste liburu batean ari zen lanean Mark Kurlansky. Euskaldunen historia izan
|
behar zuen
aztergai eta zirenak eta ez zirenak elkarrizketatuak zituen. Izen asko ageri ziren bere agendan:
|
|
Mineral eskaerak gora egin zuen nabarmen, baina bertako meategietako fosforodun minerala ez zen oraindik aproposa tresna berrientzako. Fosforo gutxiko hematite bizkaitarra
|
behar zuen
bere altzairu produkziorako. Mende horretako 60ko hamarkadan esparru honetako legedia liberalizatu eta exportazioak boom izugarria ezagutu zuen.
|
|
Izan ere, urte horietan berrikuntza gutxi ezagutu zuen burdinaren erauzketa metodoak; Behe Erdi Aroko eskuzko sistema erabiltzen zen oraindik. Eskulan ugari eta merkea eskura izanik mekanizazioak
|
behar zuen
inbertsioa ez zen errentagarri. Eskulan merke eta ugaria Bizkaiatik etorriko da hasieran, Euskal Herri osotik gero eta XIX. mende amaierarako Espainiatik langile ugari hurbilduko da.
|
|
Bejonzeiola! Handik egun gutxitara, hilaren 19an zehazki, jaso
|
behar zuen
ezustekoa gainditzeko balioko ote zion. Izan ere, Munduko Pilota Txapelketa inauguratzera joan eta, ez zitzaion, bada, euskaldun bat, Joseba Elosegi jelkidea, bere buruari su eman eta ia-ia gainera etorri?
|
|
Gaur egun gezurra dirudi ere lehiara ohitu gabea naiz eta behin honetaraz gero ez al gara jarriko. Jakinaren gainean izanda ere aurreko batean mundu honetako eta Nafarroa eta Donostiako pipermin onenak ekoizten diren errio-erriberak dituen Usurbilgo hamaika baserritako piperren artean onenak zeintzuk ziren erabaki
|
behar zuen
epaimahaikide izatera deitu ninduten. Nahi gabe ere kristau kutsuadura gutxiena uste dugunean azaleratzen da eta pipermina gurtzen dudan eran gurtzen dudanez, baserritarren lanaren emaitzak aparteko majeran jaten emateko modukoa den nire minaren ahosabaiaren arabera sailkatzera bezatu nintzen.
|
|
\-1940: Alemaniak Frantzia inbaditzean Andoainera itzuli eta astero azaldu
|
behar zuen
Guardia Zibilenera.
|
|
Abertzaleen Batasunaren (AB) biltzar nagusitik Miarritzeko goi bilera bitarte bizitza politiko aberatsa izan dugu Ipar Euskal Herrian. Borroka armatuaz jarrera bat trinkatu
|
behar zuen
ABko biltzarrak izigarrizko interesa sortu zuen. Erabakiak aitzinetik hartuak ere!
|
|
Tamalez, askotan ikusi dut poema horretan Euskal Herrian bizi dugun egoeraren isla. Poliziak komunista atxilotzean, disidentzia eta erantzun oro zapuztearekin mehatxatzen zuen tresneria geratzeko astia izanik, gizarteari prozesua noiz geratu
|
behar zuen
erakusteko baliagarria zelakoan nengoen. Poemak duen moraleja ulertzen nuelakoan nengoen.
|
|
Zein famatu zen konturatzeko Aita Donostia kaputxino musikariari Madrilen gertatutakoa kontatuko dizuet. Teatro Realean kontzertu bat zuzendu
|
behar zuen
. Orkestra antzeztokian sartu, afinatu eta berehala Aita Donostia.
|
|
Bere egunean, Ertzaintza ez zela emakumeen eskubideak bermatzen ari esan nuen, edo ez behintzat beste eskubideak bermatzen dituen bezala. Aurten, berriz ere, Ertzaintzak Jaizkibel konpainiaren parte hartzea bermatu
|
behar zuen
eta ez zuen egin. Alegia, ez zituen bitarteko guztiak jarri hala izan zedin.
|
|
Alegia, Sevillan, Caceresen edo Lugon antzeko epaia emango zela diote adituek. Fiskaltzak helegitea jar-tzea normala da, bera zen salataria eta beste kasuetan bezala mantendu
|
behar zuen
bere jarrera. Cardenal Fiskal Nagusia asko inplikatu zen, hala ere.
|
|
Bartolomek, karmeldar zenez, zenbait betebeharri aurre egin behar zien liburuak idatzi eta argitaratzeko. Idazle-agiria
|
behar zuen
lehenengo eta behin. Eta liburua argitaratu aurretik Definitorio Jeneralari aurkeztu behar zion.
|
|
GobernuarenaginduzOrdenakogoi-agintariakeurenkarguetatikkenduakizan zirenetahaienlekuanapezpikuakezarriziren; beraz, komunitatebakoitzakbere priorea huatatu
|
behar zuen
konstituzio graaian336 Horrela adierazten zuen OrdenakoJeneralakgobernuarrotzarenportaerazaridela: urtarrilaren29anjaso zuen, berekarguautzieginbeharzuelajakinaraztenziotenDekretua? 337.
|
|
hau. Burujabetasunean oinarriturik (asmakizun kontzeptual modernoa berau), zuzenbidearen bitartez, bakea ezartzeko gaiizan
|
behar zuen
tresna asmatu dugu, ondokoak akabatu beharrean naturak hil gaitzan (helburu utopikoegia akaso, lortu gabea, dena den).
|
|
Hain da horrela, non desbiderazioakkriminalitatera eraman dezakeen. Ustez zientifikoak diren argudio hauek sexu-moral nagusia berresten zuten, zeinaren arabera sexu-bulkadak kontrolatua etaerreprimitua izan
|
behar zuen
, eta soilik ugalketarako bideratua izan behar zuen.Sexu-bulkada gutxienera murrizte hori zerbait beharrezkotzat jotzen zengizabanakoarentzat eta gizartearentzat.
|
|
Noski, ez deritzot egoki, hic et nunc, amaigabeko eztabaidetan berrastea, (orduanplanteiatzen edo proposatzen zen) sozialismoa zer den/ zen edo zer ez den/ ez zen: zientifikoa ala ez; iraultzailea ala sozialdemokrata; Moskutar, Pekindar, Habanatar edoguztiz jator edo etxekoa izan
|
behar zuen
...
|
|
Zeberioko laminaren asmoa ez da ona, hilari bota zion kapa, sarea arrainaribezala, harrapatzeko asmoz. Eta arima zertarako
|
behar zuen
zuzen ez badakigu ere, segur da ez zuela hartaz gauza onik egingo.
|
|
agerkunde bat izan balu bezala,, sekulako aurkikundea egin dut?, idatzi du egunkarian. . Jainkoaren egarria da gizonaren zorion-mina.Zerbait Absolutu
|
behar zuen
nere bihotzak, Hartan atsedena eta atsegina edateko.Betetasuna behar nuen, osotasuna, gelditasun osoa, pake egiazkoa, egia hutsa, denetatikdena. Nola bete nintzake emakume gajo batek?
|
|
Ez zen soilikeuskalkiak bildu eta inbentariatzeko lana izan; benetako erronka guztioi zuzendutakohizkuntza eraberritua sortzea izan zen. Euskarak guztioi zuzendua izan
|
behar zuen
, etaez soilik jadanik euskara zekitenen patrimonioa.
|
|
e) Arauok bete beharrean, Probintziako Gobernariak mugaz kanpoko zabarkeriahandiren bat ikusiz gero, Gotzainari salatu beharko ziokeen egoera, eta beronekzuzendu ezean, edota hain zuzen Gotzainak berak arauak hausten baldinbazituen, beste ezertara gabe Ministeritzatik emango zitzaizkion esanetaraegon
|
behar zuen
Gobernariak.
|
|
Gobernua eliz munduan sartzen hasiz gero, ez jakin noraino hel zitekeen arazoa.Josefinismo agintezale baten atarian ote zegoen Eliza espainola? Aliatu ala menpekoizan
|
behar zuen
Elizak hizkuntzen arlo horretan. Ez da hau urrunagoko arazo horiargitzeko egokiera, eta gurera mugaturik, zuzenean hizkuntz politikaz jazotakoakekarriko ditugu hona.
|
|
Ministroak ez zion batere ez-entzun egin Gotzainaren agiriari; aitzitik, aurrezaurre eta berehala oldartu zitzaion, publikoki gainera. Buletineko Gotzain-oharrahilaren lehenengoan agertu zen, eta 13an izan
|
behar zuen
indarrean. Bi asteko tartehorretan idatzi zuen Ministroak erantzuna, Gotzainarena espreski aipatuz:
|
|
Gobernuaren aldetik, berriz, erabateko debekua albora utzi beharizan zen eta politika malguagoa onartu, kasuan kasuko egoerara egokituz. Agiriak Euskal Herriko eta Kataluniako Diozesietarako balio
|
behar zuen
. Neurri on batean etanabarmenkeria handiren batean jausten ez baziren, tokian tokiko elizgizonek zeresanhandia izan zezaketen ondoko praxi-bilakaeran, elizetako bizitza arruntean behinikbehin.
|
|
David eta Goliaten ipuinean bezala edo. Lan zientifikoen artean, fikzioakere
|
behar zuen
lekutxo bat, nire ustez, Txillardegiren omenaldi honetan, ametsarenlegamiarik gabe nekez gorpuztuko baitziren haren nahiz beste askoren ikerlanak. Istoriohonek ez du kontatzen Daviden eta Goliaten arteko borroka, ordea:
|
|
Beharbada kontrolaz baino gehiago kontrolatzeko saiakeraz hitz egin beharko genuke; izan ere, irakasle hauek azterketa egin behar zuten, baina irakasleak aukeratzea udal bakoitzari zegokion (ordainketa Diputazioak zehazten zuen, eta gero udalak ordaindu
|
behar zuen
).
|
|
-irakasle-eskolak barne-, ikuskari bereziak oinarrizko irakaskuntzan, eta errektoreak-edota hauek izendaturiko katedratikoakberen unibertsitate-barrutiko zentroak ikuskatzeko (297 art.), guztiak erregeak izendaturik (298.art). Bestalde, probintzia bakoitzak oinarrizko irakaskuntzako eskoletako ikuskaria izan
|
behar zuen
-Araba, Bizkaia eta Gipuzkoak bat izan zuten hirurentzat-(behar izanez gero,. Real Consejo de Instrucción pública, delakoaren oniritziarekin, kopuru hau gehitzerik bazegoen) (299 art.). Legeak ikuskaria izateko baldintzak ere zehaztu zituen:
|
|
Ez dugu uste, eta hemen bat egiten dugu Gellner-ekin-Kedourie-k dioenaren aurka -259, nazionalismoak-nazionalismo espainiarrak kasu honetan (edota Estatuaren nazionalismoak, nahi izanez gero)-homogeneitate hori inposatzen zuenik. Aldiz, gure iritziz, homogeneitearena gizarte berri hori eraikitzeko nahiak zekarren edo sortzen zuen beharra zen; baina homogeneitate horrek nazionalismo moduan azalduz bukatu zuen, nazioarena baitzen modernotze-prozesuan
|
behar zuen
Estatu-motaren-Estatu-Nazioa-zutabe ideologiko legitimatzaile nagusia. Zentzu horretan, zentralizatu eta uniformea zen hezkuntza-sistema nazionalak funtsezko zeregina bete zuen, erabat monolitikoa zen hezkuntza-sistemak ahalbideratu baitzituen gizarte modernoaren eraikitze-baldintzak.
|
|
Antzeman daitekeenez, jokoan zegoen irizpideak eraikitako egituraren eskemari erantzuten zion. Hala, probintzietako hiriburu bakoitzak, legeak horrela aginduta, bere institutua izan
|
behar zuen
, eta probintzia bakoitzak (lehen udalekin eta oinarrizko eskolekin gertatzen zen bezala) hartu behar izango zuen bere gain horren ardura (118 eta 119 art.). Zentro pribatuei zegokienez, Estatuak ezarritako kontrola eta ofizialak ziren institutuekiko menpekotasuna nabarmenak ziren.
|
|
Bestalde, Biltzar Legegileko Irakaskuntza Publikorako Batzordeak Talleyrand-ek Biltzar Nazionalari proposaturiko plana atzera bota ondoren, aparteko garrantzia hartuko zuen Condorcet-ek66 berak ere, Estatuak hartu beharreko nagusigoan sinesten zuen: Estatuak izan
|
behar zuen
hezkuntza-sistema antolatzearen ardura.67 Zentzu horretan, adibidez, irakaslearen aukeraketak izugarrizko garrantzia izango zuen Condorcet-en iritziz, ez baitzuen uste, beste arrazoien artean, irizpide, lokalek, inongo baliorik izan behar zutenik; Estatua arduratu beharko litzateke oposizio-sistemaren bideaz, irakasleek funtzionario-estatusa izango luketelarik (noski, irakasleek Estatuaren kontrolpean egon beharko lukete) 68 Gauza bera esan daiteke herritarren irakaskuntzari buruz (berdina oinarrizko eskoletan) edota erabili beharreko liburuei dagokionez (irakaskuntzaren lehenengo hiru mailetan); horrek guztiak ere botere publikoaren pean beharko luke izan.
|
|
Azken finean, Estatua arkitekto handiaren moduan agertzen zaigu: eraiki
|
behar zuen
eraikinaren proiektua zehaztu, zimendu sendoak sortu, beharrezko materialak aukeratu, espezialisten lana finkatu, ardurak banatu, zaintze-sistema diseinatu, espazioei erabilpen-helburu bat eman, konpetentziari aurre hartu (edo saiatu),, bezeroa, zein izango zen erabaki...
|
|
Gogoa zuen, bai; modu horretan Eiderren oroipenarekin batera sutara botatzeko. Pisuko berrikuntzan bezala, San Joan jai handia ospatu
|
behar zuen
alferrikako oroitzapenekin, sutan erre zitezen Eiderren irudia, ahotsa, momentu on eta txarrak, begiradak, laztanak eta esperantzak. Eta berdin Ralphen irudia ere, dena sutara.
|
|
Atzamarrak belztuak zituen jada, egunkarietako titularrak irakurtzeaz nazkatzen hasia zen, eta gehiago oraindik ingeleseko testuak erdipurdika ulertzeaz. Baina azken garaipena lortu nahi zuen,
|
behar zuen
. Eta akaso Txemaren ohorearentzat iraingarria izango zen esku arteko azken egunkaria bazter batean laga eta disketarekin gogoratzea.
|
|
Lehenengo ilaran jesarri zen, zergatik jakin gabe. Elizara zergatik sartu zen ere jakin gabe, berak bezalako ateo batek han aurreko gurutziltzatuaren babesa zertarako
|
behar zuen
oso ondo ulertu gabe. Baina zer egingo zuen berak?
|
|
goizero-goizero egunkaria nazioartetik zabaltzea hain zuzen ere. Arnasa hartzea beste
|
behar zuen
atal hori goizetan, eta orriak urduri pasatzen zituen irlandar gatazkan albisterik zegoen jakiteko. Hain barruraino hurrupatu zuen irla haren esentzia, hain bertakoa sentitzen zen.
|
|
Hasieran ispiluari begira geratzen zitzaion, harrituta. Ez zuen beste ezer nahi, ispiluarekin lortu nuen perikitoak
|
behar zuen
guztia. Inongo etologo, ornitologo, zoologo edo biologok egin ez zuen aurkikuntza.
|
|
Killarney zoragarria dela zioen panfletoa eman zioten turismo bulegoan. Artxibo berri bat ireki
|
behar zuen
toki bakoitzera iristean egiten zuen lehen gauza zen hori: turismo bulegora joan eta bertako aterpetxeen zerrenda eskatu.
|
|
Bihotzeko taupadak entzun behar izan dizkit derrigorrean. Bere begi beltzek almohadan iltzatu nahi nindutela zirudien, eta biok genekien zer gertatu
|
behar zuen
, baina begiratu baino ez zidan egiten, eta ni jada bere aurpegiko azala ere konkistatzera heldu naiz, eta ez diot begirik gainetik kendu, baina erresistentziarik ere ez dut aurkitu hatz puntekin lurralde leunak eskuratzen ari nintzenean: belarri-gingilak, kopeta beroa, bekainen artetik behera begiak, sudurra ere konkistatu dut.
|
|
Arma trafikoa zen gehienbat, baina drogak ere bazeuden tartean, hori baita talde lealisten finantzaketa modurik errentagarrienetakoa. Itsasontziak Hego Afrikatik etorri
|
behar zuen
. Hori bazenekiten zuok biok.
|
|
Hobe zen Eiderri buruz gehiago ez jakitea. Ahaztu egin
|
behar zuen
, ahaztu. Bertan behera utzi.
|
|
Arratsero joaten ginen estaziora, eta arratsero bagoi bakarra hutsik etortzen zen, eta hori zen hiriak existitzen zirela adierazten zigun seinalerik onena. Zeren, nork itzuli
|
behar zuen
herrira baldin eta trenaren ibilbidean hiria aurkitu bazuen?
|
|
Eta, hasteko, erranen dizut ezen Pedro Huiziren eta osabaren arteko harremanak uste baino lehenago okertu zirela. Izan ere, osabak, pintura zela eta ez zela, eta libertatea zela eta ez zela, anitzetan hersten eta estutzen zuen Pedro, bere ideiekin eta kontseiluekin behin eta berriro mailukatzen zuela, baina Pedro nekatua zegoen eta ahitua bezala zegoen, bizitzan hamaika fortuna gaixto jasan ondoren... eta libertatea baino gehiago bakea
|
behar zuen
eta bakean utz zezaten, eta osabak ez zuen bakean uzten. Eta Pedro ez zen, bertzalde, bortz urteko umea...
|
|
Isilik segitu nuen, kapitainari beha, harri eta zur. Eta ene odolak bor-bor
|
behar zuen
, eta izozturik bezala nengoen, halarik ere.
|
|
Gorputz haren ederra, jaun André, edergarri gehiagorik behar ez zuena, zeren eta edergarri guztiak baitzituen bere! Jainkosa batena
|
behar zuen
, zinez, gorputz hark! Zeren, baldin egia bazen ezen eguzkiak, ilargiak eta munduko bertze kreatura guztiek bere bertutearen eta balioaren zazpigarren partea galdu zutela gizonaren bekatuagatik, egia izan behar zuen, halaber, ezen nik ez nuela gorputz hura deusen faltan igartzen eta hala atzemaiten nizkiola Mignonen gorputzari, zazpi parteak ez ezik, parte gehiago ere bai, zein baino zein osoagoak eta ederragoak...
|
|
Jainkosa batena behar zuen, zinez, gorputz hark! Zeren, baldin egia bazen ezen eguzkiak, ilargiak eta munduko bertze kreatura guztiek bere bertutearen eta balioaren zazpigarren partea galdu zutela gizonaren bekatuagatik, egia izan
|
behar zuen
, halaber, ezen nik ez nuela gorputz hura deusen faltan igartzen eta hala atzemaiten nizkiola Mignonen gorputzari, zazpi parteak ez ezik, parte gehiago ere bai, zein baino zein osoagoak eta ederragoak... Nola izanen zen, bada, bekatu, jaun André, gorputz hartaz gozatzea eta harekin atsegin hartzea, baldin hark guztiak Jainkoaren donu eta dohain bazirudien, eta baldin Jainkoa bazen edertasun haren lehen kausa eta arrazoina, nola argumentatzen baitzuen Piarres Oihartzabal kapitainak?
|
|
Ofizio Sainduak deliberatuaren arabera, osabak hilabete baten buruan alde egin
|
behar zuen
Urbiaindik Granadako Alpujarretarat, norat bertze nafar agramondar batzuk ere desterratuak izan baitziren, Aragoiko Fernando faltsuaren manuz, mende eta erdi lehenagoko gerla izugarri haiek galdu ondoren, eta, halatan, osabak onerat egin bezain fite, desterrurako bidaia prestatzen hasi ziren bera eta Maddalen, hatuak eta fardelak moldatzen.
|
|
Eta guk bagenekien ezen In dietarat zihoazen giristinoek hutsaren hurrengotzat zituztela beltzak eta indiarrak, eta bagenekien, halaber, ezen bertze ikusmolde batetik abiatu behar genituela geure egiteko guztiak, zeren biok ere irakurria baikenuen orduko Bar to lo mé de las Casasen Brevísima historia eta zeren baikenekizkien, halatan, bertze historia batzuk ere, indiarren holokaustaren berri emaiten zigutenak: Hatuey-ren historia, konparazione, Kubako buruzagi edo cacique indiar harena, zeina giristinoenganik eta gizon zurienganik ihesi ibili baitzen, harik eta haien atzaparretan akabatu zuen arte; eta, hala, bada, kondenatu zuten giristinoek sutan hiltzerat, lotu zuten hura tronko bati... hurbildu zitzaion frantziskotar bat, erran ziona zer sinetsi
|
behar zuen
eta zer ez, baldin zerurat joan nahi bazuen, zeren, bertzenaz, infernurat joanen baitzen; eta, hura aditu bezain fite, kezkatu zen cacique-a eta galdetu zion frantziskotarrari ea giristinoak zerurat joaiten ziren; eta ihardetsi zion frantziskotarrak baietz, eta buruzagi indiarrak erran zion, ordainean eta ustekabean, ezen berak orduan infernurat nahi zuela, zeren eta ez baitzuen hain jende krude...
|
|
Izan ere, ehizan bezala, aitak bere berezko sena eta bere begia baliatzen zituen, zeren eta ez baitzen gai osabak egiten zituen kalkuluen egiteko, eta begia eta sena, sena eta begia, oso ere luze edo oso ere labur geratzen zitzazkion, tiroen inpaktuek ongi adierazten zutenez; osabak, aldiz, erraiten zuen: " Eman niri objektiboaren posizionea, kargaren datuak... eta ez dut huts eginen"... eta, tiro egiteko orduan, sartuko zuen bala, morroi pare batek lagundurik; sartuko zuen bolbora; emanen zion kanoiari, objektiboaren eta berak matematikoki eginikako kalkuluen arabera,
|
behar zuen
inklinazionea, eta haren tiroa ez zen jopuntutik urrun ibiliko. Eta, tiro egin aitzin, neurtzen zituen balaren pisua eta bolborarena; eta tiro egin ondoren, tiroaren luzea; eta datu guztiak neurtzen eta apuntatzen zituen paper batzuetan, zeinak gordetzen baitzituen arreta eta ardura handiz, zientziaren sekeretuak balira bezala.
|
|
Eta, maleruski diot, zeren handik aitzinako ene buruhausteek eta larrialdiek sententzia hura izan baitzuten sorburu eta abiapuntu. Izan ere, baldin egia bat eta bakarra bazen, nola aitortzen baitzuen mundu guztiak, baita osaba Joanikotek eta jaun Marcelek ere, edo protestant izan
|
behar zuen
edo katoliko. Edo, don Frantziskoren etsenplua aintzakotzat harturik, astoa behar zuen, edo katua behar zuen.
|
|
Izan ere, baldin egia bat eta bakarra bazen, nola aitortzen baitzuen mundu guztiak, baita osaba Joanikotek eta jaun Marcelek ere, edo protestant izan behar zuen edo katoliko. Edo, don Frantziskoren etsenplua aintzakotzat harturik, astoa
|
behar zuen
, edo katua behar zuen. Eta astoa edo katua behar zuen osorik —asto osoa edo katu osoa—, zeren eta asto erdiarekin eta katu erdiarekin ez baitzegoen nehorat ere joaiterik, hondamendurat eta ondikorik ondikozkoenerat ez bazen.
|
|
Izan ere, baldin egia bat eta bakarra bazen, nola aitortzen baitzuen mundu guztiak, baita osaba Joanikotek eta jaun Marcelek ere, edo protestant izan behar zuen edo katoliko. Edo, don Frantziskoren etsenplua aintzakotzat harturik, astoa behar zuen, edo katua
|
behar zuen
. Eta astoa edo katua behar zuen osorik —asto osoa edo katu osoa—, zeren eta asto erdiarekin eta katu erdiarekin ez baitzegoen nehorat ere joaiterik, hondamendurat eta ondikorik ondikozkoenerat ez bazen.
|
|
Edo, don Frantziskoren etsenplua aintzakotzat harturik, astoa behar zuen, edo katua behar zuen. Eta astoa edo katua
|
behar zuen
osorik —asto osoa edo katu osoa—, zeren eta asto erdiarekin eta katu erdiarekin ez baitzegoen nehorat ere joaiterik, hondamendurat eta ondikorik ondikozkoenerat ez bazen. Eta neure kezka hura ezin azaldu nion osaba Joanikoti, ez niolako, alde batetik, jaun Marcelek enegan zuen eraginaren aztarnarik eman nahi, eta, bertzetik, banekielako, lehendanik ere, haren ihardespena:
|
|
Eta errotak
|
behar zuen
ura, jakina, latsetik zetorkion. Zeren eta, orainokoan erran ez badizut ere, latsaren goiko aldean bertze urtegi bat baitzegoen, ateska bat zuena, nondik erregulatzen baitzen uraren emana.
|
|
Neure ordu arteko bizitzan kasik ez nintzen neskez arduratu izan, baina egun hartan bai, barrenean zerbait nabaritu nuen, zerbait berria, zeren eta hura ez baitzen, konparazione, anaia batek bere arreba eriarenganako senti zezakeen urrikalmenduzko maitasuna, nola izan baitzitekeen nik Pisan sentitu nuena, noiz eta Laura zeritzan neskatxa zangobakar harekin inkontratu bainintzen; aitzitik, sentimendu berri hark barrendik inarrosten ninduen eta asaldatzen, eta, nolabait erraitearren, hegazti ezezagun bat bihotzean bere habiaren egiterat balihoakit bezalakoa zen... Eta, nehongoa ere izaitekotan, paradisukoa edo zerukoa izan
|
behar zuen
hegazti hark, hain baitzen enegan sortzen zuen sentimendua gozoa eta deliziosa, baina baita, aldi berean, haizetsua eta bortitza ere. Eta gose-egarrizko sentimendua zen, bertzalde.
|
|
Izan ere, behin eta birritan erraiten zigun aita Leokadiok ezen atseginari, noiz eta ukitzen baikintuen eta gorputzean barrena sartzen, uko egin behar zitzaiola, eta arbuiatu eta errefusatu beharra zegoela, halatan, ezezko batez, zeinak atsegina bezain biribila behar baitzuen. Eta, nola tentaldi orotan borroka etenik gabekoa zen eta mementu bakoitzean ziren baiezko bat eta ezezko bat elkarren etsai, eta nola, bertzalde, mementuz mementu
|
behar zuen
ezezkoak bentzutu eta garaitu, zeren, Axularrek berak zioen bezala, bekatuaren egiteko aski da puntu bat, gogoaren egozte bat, borondatearen deliberatze bat eta konsentitze bat, eta zeren aski baitzen, ondorez, baiezko bakar baten garaitia ahalegin osoaren bekatuzkotasunaren erabakitzeko; eta nola, finean, milaka eta milaka ezezkoren artean ez zen gaitz ez neke baiezkoren batek menera nintzan edo...
|
|
Ez, opil hark ez zirudien urrezkoa, nahiz eta hatsarrean urre-hautsezkoa iduritu zitzaidan... baina ez, hura ez zen urre-hautsa, ilargiak opilean proiektatu distirak baizik. Halarik ere, zerbait berezia
|
behar zuen
opil hark: gozoa behar zuen, konparazione, duke batek egina izaiteko... eta ezti itxura ere hartu nion istant batez... harik eta, azken mirakuluaren igurikitzan, hatza harat eraman nuen arte, igurtzi nuen —edo busti, hobeki, zeren soberakin haiek arinetik eta urtsutik gehiago baitzuten gogorretik baino—, mana hura sudurperat eraman...
|
|
Halarik ere, zerbait berezia behar zuen opil hark: gozoa
|
behar zuen
, konparazione, duke batek egina izaiteko... eta ezti itxura ere hartu nion istant batez... harik eta, azken mirakuluaren igurikitzan, hatza harat eraman nuen arte, igurtzi nuen —edo busti, hobeki, zeren soberakin haiek arinetik eta urtsutik gehiago baitzuten gogorretik baino—, mana hura sudurperat eraman...
|
|
Eta lur sendo hura fedearen aieru eta seinale zen, federik gabe ez baitzegoen deus ere eraikitzerik. Edo, bertzela adierazirik, lur sendo hura
|
behar zuen
fedearen katedral hark azpian eta oinarrian, egin bitartean edo egin orduko desegin ez zedin eta zerurat egin baino lehenago lurrerat egin ez zezan. Zure irakaspen hartan, aldiz, lur sendoaz baino areago lur mugikorrez mintzatu zintzaizkigun.
|
|
Eta pentsatu nuen gero ezen, orduan izan ez bazen, hurrengoan izanen zela. Eta, nola ez bainuen ulertzen zergatik izan
|
behar zuen
Antoniok historia haren biktima, zeren, Antonioren beraren erranetan, paradisu bakoitzak bere biktima behar baitzuen, eta bera hartarako disposizionean zegoen, hala, Antoniori berari ideia haiek burutik kendu nahian, paradisu haren alde itsusiak eta marketsak aipatzen nizkion, indiar gorrien hainbat sineste eta ipuin, konparazione, adimenduaren ikuspegitik ezin irrigarriagoak egiten zitzaizkidana... Ezetz, alegia, hura ez zegoela gibela egiteko puntuan, zeren ordu arte iraun eta pertseberatu baitzuen bere fedean, eta azken fineraino iraun eta pertseberatu nahi zuen...!
|
|
Juzku eskas horrek ez zion galarazten honako edo harako pertsonaia publiko zein pribatuaz galdetzea, Ttipiren artxibo mardulen kontura bertzeen biziaz zekien apurra emendatzearren. Gainera, kanpoan
|
behar zuen
.
|
|
Pentsatutako mezuetarik batere utzi gabe telefonoa gakotu eta neskaren aldera egin nuen berriz. Ate zirrikitutik ez nuen anaia ikusten ahal ganbera ilunean, baina hor
|
behar zuen
, ernatua hark ere.
|
|
Nire buru-hausteen %5 konponduta ikusteak badaezpadako arnasa emanda, eguerdiko hamabiak aldera jo nuen herriko karrika. Mezak bukatu berria
|
behar zuen
, ostatu bakarreko atarian hainbat gizon ikusi bainuen baso bana eskuetan zutela, egun erregarria izatekoari arnasgarri gelditzen zitzaizkion azken minutuez gozatzen. Ni begitik galduta haien solaspide bilakatuko nintzela jakinda aparkatu nuen amarenaren parean.
|
|
Eginahalak egin nituen Potzolo pistola esku artean zuela irudikatzeko, baina ez nuen erdietsi. Nonbait
|
behar zuen
, hala ere, erregelamenduzko armak, gaurko egun beroan izerdi tantarik ere eragiten ez zion traje zimurtuaren zoko-moko ezkuturen batean jagole. Besazpikorik eramanen ote zuen, Elliot Nessen" Ukigaitzen" gisara?
|
|
Morroi izerditsua Ttipirenera zer-nolako aferak ekar zezakeen imajinatzen jostatu nintzen, nikotinak neure buru hanpatuari ausiki egiten zion bizkitartean. Ez zirudien kontseilu eske; honezkero aspaldi jakin behar zuen, negozio hau edo hura aise abiarazteko, alderdi nagusiko nahiz oposizio leialeko zein leihatilatan egin
|
behar zuen
kax-kax. Seme etxekaltearen gamelua edo emazte gazteagoaren amorantea —golfeko irakaslea?
|
|
Zinez koleran
|
behar zuen
: lehen aldikoz zen nirekin halako hiztegira lerratzen.
|
|
Eta polita. Inondik ere, polita
|
behar zuen
. Josuk ez zukeen bertzenaz etxeratuko.
|
|
Niri, berriz, begi klixkarik ere ez zidan opatu handik kanporatzean. Togasekin, neskaren aipua barrenetik atera zitzaidan, motza eta zehatza izan
|
behar zuen
nire agurraren atari.
|
|
Nik ez bezala, ganberako mahai gaineko lanpararen argi motelpean haren bisaiak ez zuen inolako irritsik adierazten, ezta hiru minutu lehenagoko tristura mugagabea ere, erabateko lasaitasuna baizik. Erantzunak berehalakoa eta baiezkoa
|
behar zuen
. Eta horrela ihardetsi nion, hirugarrenez, baietz alegia, istant horretan Jupiterra oporretan eramanen ote nuen galdetu izan balit ere ihardetsiko niokeen gisa berean.
|
|
Direktorioak, guztiak; laburpena," Saragueta". Makinak bere erraietan altxatzen izan
|
behar zuen
dokumentu kopurua kontuan hartuta, lantokiko nire aparatuak egun osorako lana izanen zuen. Zigarroa pizteko astirik ere ez zidan eman Ttipirenak.
|
|
Komisaldegitik nirea izandako etxera ez zen luze. Laurak eta hogei ziren eta, tartean ustekaberik izan ezean, Kristinak etxean
|
behar zuen
oraino, Udako ordutegiaren ariora bortzak arte ez baitzituen ateak irekiko bere laneko arropa-dendak. Erran gabe doa ez nintzela hara agertzeko amorratzen:
|
|
Ezkaratzean, igogailua etorrarazteko botoia zanpatu nuen. Hurbil
|
behar zuen
, ziztuan ailegatu baitzen.
|
|
Bat-batean akitua nengoen, berrogeita hamar kilometroko lasterkaldia korritzen ari eta, erdira ere gabe, zangoek aitzinera egiteko kemenaz zikiratu balizkidate bezala. Gertatzen ari zitzaidan guztiak amesgaizto bat
|
behar zuen
izan, inondik ere, behin atzarriz geroz begi-kliska batean aienatu behar zuena.
|
|
nik obsidianazko ganibet beltza imajinatzen nuen, lehengo azteken klasera. Gainera, Kristinak ere hor
|
behar zuen
," fidel teteletuen" artean, eta hura izan oihu ozenenak egiten zituztenetarik.
|
|
Auto-lasterketako pilotuaren itxura ematen zion, leku beretik edeki zituen eskuzorro beltzek areagotua. Orduagatik ere epelera egin nahi ez zuen giroan, bero latza egin
|
behar zuen
barne horretan.
|
|
Paretako bahe metalikoak antzaldatuta, Kristinaren ahotsak ekarri zion bukaera txistu gogaikarriari. Dendatik ailegatu berria
|
behar zuen
.
|
|
Erran luzeagoa
|
behar zuen
, baina isildu nintzen Edurneren eskuak nire besaburuetan pausatzean. Haren bi behatz lodiek lepo gibela ferekatu zidaten.
|
|
Gibelasmorik gabeko galdera zen Josurena; bakoitza non, norekin eta zertan gauden jakinik, solasaldia denok onartutako eremu nabarretara eraman nahi deneko gatz-ozpinarena, bertze kargarik ez zuen. Erantzunak, beraz, lur berean ongarritua
|
behar zuen
, handiari handiagoa.
|
|
Erran gabe doa, kanpo nahiz barne Erdi Aroko gaztelu baten klasera apaindua zegoen, gure mendeko gizakiaren gustu txarraren paradigma. Orain berriz ere boladan egon
|
behar zuen
, inguruan ainguratutako auto kopurua seinale.
|
|
Horietariko batean —komunekoa noski— sartu berria zen Kristina botika eskuan zuela. Bertzeak kanpora jo
|
behar zuen
eta hertsia zirudien. Bien artean, nire ohe galantaz landa, besaulki batek, mahaitxoak, armairu beltz batek eta intentsitate erregulagarriko lanparak osatzen zuten altzaritegi urria.
|
|
Ukitzen ahal zen errabia. Ihesbidea
|
behar zuen
errabia.
|
|
Hozkailutik atera berria
|
behar zuen
: erreka hormatu batek bidea egin zidan eztarritik beheiti, eta handik nire azken zainetaraino.
|
|
Hartaraino ez nintzen ohartu, nitaz landa, laugarrenik bazela Ximurraren eta Kristinaren arteko ustezko aferak joa. Laguna ezagututa —beti esku-azpikoak maiteago, agerikoak baino— ni baino ezjakinagoa
|
behar zuen
emakumeak. Baina horretaz ere ezin seguru egon.
|
|
Kristinaren aginduak —gonbidapenez mozorrotzen ere ez zen nekatu! —, nahi gabean, hondar egunetako ene ezbaietariko bat argitu zidan: nire andreak bere horretan utzia
|
behar zuen
etxeko zerraila zaharra. Bertze ondoriorik ez zen ateratzen ahal, etxeak hutsik egon behar bazuen —ortziralean ateratzekoa zela erran zidan; arratsaldeko lanaldia bukatutakoan, zehatz-mehatz— eta nik harainoko sarbidea izan.
|
|
Irri egin nuen neure baitan. Gurasoenean gela partekatzen genuen garaietan, batxilergoa aitzina ateratzen erabili
|
behar zuen
denbora paperak koloretzen ematen zuen, aita zenaren amorragarri. Gaixoak ez zuen sekula amestuko, bere seme gazteenak delako denbora-pasa alferra ogibide bilakatzen jakinen zuenik, hiriko eta are kanpoko argitaletxe eta publizitate agentzien" free lancer" preziatua gertatzeraino.
|
|
Parean izan arte ez nintzen praktiketako kazetarisaren etorreraz ohartu. Sartu berria
|
behar zuen
erredakzioko sala handira, poltsa besotik dilindan baitzeraman oraindik.
|
|
Ugaldeko atso ezezagunari ez omen zitzaion hazi-izpirik inon ageri, ez aluan, ez ahoan, ez uzkian ezta sudur edo belarri zuloetan ere. Korapiloa askatuko zuen hari-muturrak bertze nonbait matazaturik
|
behar zuen
. " Nekrofiliaren hipotesia baztertua ugaldeko atsoaren kasuan":
|