|
2000
|
|
|
Bestalde, ez zen eredu zurrunik hartu. Egun ama hizkuntza fabla duten idazle gazteek adibidez, beren fablaz idazten dute,
|
baina
hizkuntza osorik ezean, aragoera literariotik hartzen dute bestela gaztelaniatik hartu lituzketen baliabideak
|
|
|
Bi aldetako elkarteak sortu dira eta salomonikoki, Bablearen legean gehigarria ezarri zuten IU eta PSOEk, asturierarentzat erabakitakoek" galaicoasturiano" arentzat ere balio zutela esanez,
|
baina
hizkuntza hori zer zen zehaztu barik. Erdibidean daudenen iritzia hortik doa:
|
|
|
Kulturaren bi izariak? atalean, zabalago azaltzendu kulturaren kontzeptua, horren baitan hizkuntzak zer garrantzia duen azpimarratuz.Ni orokorrean arituko naiz euskal kultura aipatuz, ez euskarari soilik dagokionean, baizik norbanakoak edo Herri batek naturaren gainean biltzen duen guztia adierazteko.Guztiz bat nator Txillardegik garai hartan adierazitakoekin,
|
baina
hizkuntza, gizakiaeta kultura kontzeptuetan azken urte hauetan produkzio handia egin du gizarteak, ezbeti norabide berean, eta uste dut, euskaldunok argiago ikus dezakegula gurean gauregun zein den onena.
|
|
|
Baina, baldin hizkuntza bakoitza arimatik arimarat hedatzen dugun zubia bada, noraino ote zen, halarik ere, Alessandro eta osaba Joanikotenganik eneganat hedatzen zen zubi hura hiruren arteko elkargune eta elkarbide, aurkileku eta bidegurutze, zeren nik nahi nuena ulertzen bainuen, finean? Baina, urrunagorat joanik, zer puntutaraino da elkarbide bi pertsonaren arteko solasa, ez hizkuntza desberdinetan ari direlarik,
|
baina
hizkuntza berean ere. Zeren hizkuntza ustez berean mintzatzen diren pobreak eta aberatsak ez baitira, zinez, hizkuntza berean mintzatzen.
|
|
|
Eta hori prestaketetan eta entsegu kopuruetan uj nabarmen igartzen da. Bestalde, orain arte Estatu espainiarra zen jomuga bakarra,
|
baina
hizkuntza lagun, jauzi egiteko esperientzia ere probatzen hasia da zenbait talde. Era berean, gero eta talde gehiagok, gaur egun bizirauteko modu bakarra dela jabetuta, enpresa bihurtzeko ausardia erakutsi izana pozgarria da.
|
|
|
Nik behintzat ez dut lortu. Artearen hizkuntza unibertsala izango da, konforme,
|
baina
hizkuntza hori erabiliz sortzen diren komunikazioak anitzak dira. Caravaggiok bere koadroak ikusten ditugun guztiekin eta bakoitzarekin hitz egiten du, eta gurekin lortzen duen komunikazioa ez da, noski, orain ehun urteko gure aurrekoekin lortzen zuenaren parekoa.
|
|
2001
|
|
|
Orain musika etnikoa eta folka ere beste musika askorekin nahasten da. Gerora begira, beste zonaldeetatik erritmo, melodia... elementuak hartuko ditugu,
|
baina
hizkuntza batek badu bere musikalitate inplizitua eta hizkuntza izango da musika bereiztuko duena.
|
|
|
Oso errazak ziren melodiak,
|
baina
hizkuntza zaila da. Asko gustatzen zait hizkuntza honen erritmoa, oso indartsua da.
|
|
|
Koldo Gorostiaga EHko europarlamentariak eta Gorka Knorr EAko europarlamentari ohiak argi daukate Hizkuntzen Urteak zerikusi gutxi daukala euskara bezalako hizkuntza gutxituekin. " Ekimena Europako Kontseilutik dator eta aurreikusi zuen hizkuntza gutxituen presentzia, baina Europar Batasuneko erabaki gunetik beto zuzena jarri zuten" dio Gorostiagak, eta azken idatziari ezetza azaltzen du:" Hainbat gauza onargarri zeuden proposamenean,
|
baina
hizkuntza gutxituen arrastorik ez. Plenoaren bezperan eztabaida izan genuen, esan ziguten gure emendakinak ez zirela onartuko, talde popularrak eta sozialistak borondate zehatza zeukaten, ez zuten konturatu gabe egin".
|
|
|
J.R. Lodares hizkuntzalaria gogotik saiatu da bere liburuan Francoren hizkuntz politika argitzen. Ideien kontra baietz,
|
baina
hizkuntzen aurka ez zuela jo Francok, dio berak. Bien, ideien eta hizkuntzen kontra jardun zuen Francok, behar zenean behar zena joz.
|
|
|
NafarroakoAlde rdi Sozialistak, Juan Jose Lizarbe buru duenetik, eta PSNtik baino UPNtik gertuago dabilen Vctor Manuel Arbeloa eta Aurelio Arteta bezalako ustezko intelektualen eskutik, sekulako sarraskiak egin ditu euskararen kontra, eta kasu honetan ez du balio eskuindarrak direla esatea —ezkertiartzat jotzen du bere burua NASek— edota euskararen kontrako grina berezkoa dutela pentsatzea. Arazo sakona da benetan Nafarroako sozialistena,
|
baina
hizkuntzari dagokionez, alderdiko militante asko borrokatu dira —hauek ere lehen orain baino gehiago— euskararen alde, eta Jose Luis Castejon Parlamentuaren presidentea rn kasua adibide bat besterik ez da. Nafar sozialisten oposizio lana ezerezean dagoela jakiteak ere ez du argitzen zerg atik gaur egungo jarrera euskararen aurrean.
|
|
2002
|
|
|
Egoeraren arabera, erabilera mota bat edo beste bat egon daiteke. Denon gustukoa litzateke lau urtez lau urte ahalik eta erabilera handiena izatea,
|
baina
hizkuntzekin ez dago jauzi kualitatiborik halako epe motzetan. Hizkuntza aldaketa gizarte aldaketa mota bat da, eta gizarte aldaketak oso geldo doaz baldin eta Europako Ekialdeko herrialdeetan bezala gertatzen ez bada:
|
|
|
Nahiak nahi, errealitatea hor dagoela gogorarazi dio Xabier Aizpuruak, datu, ikerketa eta interpretazio askoren jabetzatik, Euskal Herriko hizkuntz errealitatea gutxik moduan ezagutzen duela erakutsiz. Iñaki Martinez de Luna EHUko irakaslea baikor agertu da datuen aurrean,
|
baina
hizkuntz gutxitu guztiek duten desagertzeko arriskua garbi utziz; horrexegatik, bere ustez, tentsio puntua mantentzea ezinbestekoa da.
|
|
|
Bi plano bereiz ditzakegu herrian, batean irakasleak, idazleak eta itzultzaileak daude, hizkuntza munduan jende jantzia alegia. Eta beste plano batean, ez tontoagoak direlako, beste gai batzuez arduratzen eta interesatzen direlako baizik, dago euskara herrikoia dakien jendea,
|
baina
hizkuntzaren ezagutzan gehiegi sakondu ez duena. Lehenak ez daude bigarrenak baino jantziagoak horregatik.
|
|
|
Ordorika eta J. Juaristik. Bi aldizkarion ildoek bat egiten zuten helburu literario hutsak bilatzen zituztelako,
|
baina
hizkuntz aukeran bereizten ziren bata bestetik, Ustela berrituaren kideek (K. Izagirre eta R.
|
|
|
Hiru urteko planak egiten ziren, orokorrak unibertsitatearentzat, etahorretan sartzen ziren euskarari buruzkoak ere. Beraz, hiru urteko planak egitenziren, bai,
|
baina
hizkuntzaren normalizazio plana 2000 urteko otsailean onartuzen, estamentu guztietatik pasatu ondoren. Beste arlo batzuk azaltzera beste batzukere etorriko direnez, bidezkoa iruditu zait Deustuko Unibertsitateko euskararenplan hori zertan datzan azaltzea, beharbada hain ezaguna ez delako.
|
|
|
Onartu beharra dugu, dena den, itzulpen espezializatuak egiteko orduanoso zaila gertatzen dela aukera egitea: hizkuntza formazio sendoko etaespezialitateko jakintza apaleko itzultzailea, edo espezialitatean ongi jantzita dagoen
|
baina
hizkuntza formazio berezirik ez duen espezialista. Egoerarik onenean, bien arteko lankidetzak erantzungo dio ongien itzulpen lanari.
|
|
|
Esan ohi da hizkuntza bera dela oztoporik nagusiena kulturarteko komunikaziorako;
|
baina
hizkuntza jakiteak ez du beti bermatzen harreman komunikatibo asebetegarria, baldin eta hizkuntza hori erroturik dagoen kultura ezagutzen ez baldin bada. Ezin da hizkuntza abstrakzio huts legez komunikatu; hizkuntzaren atzetik beti dago beste zerbait, horren atzetik bizitza osoa dago.
|
|
|
Idazlan konplexua da, literatura tradizioan kokatzeko zaila, Senekaren lanik originalena. Prosa eta neurtitza nahasten dituen satira menipearra da,
|
baina
hizkuntza eredu desberdinak ere nahasirik agertzen dira (literatura generoetako hizkuntza larria eta herri hizkera are arruntkeriaz hornitua). Antzinatean ez zuen oihartzun handirik lortu, baina XVI. mendeaz geroztik lan satirikoen eredu izan da.
|
|
|
Azaldutako adibidea nahiko laburra da, eta garatzeko ez da metodologia berezirik behar,
|
baina
hizkuntza baten morfologia bere osotasunean deskribatu nahi denean, metodologia egoki bat erabiltzen ez bada, lana amaiezina izan daiteke.
|
|
|
Hitz anitzeko espresioak izanik, ez dago oso argi morfologiaren barruan dagoenik,
|
baina
hizkuntza mugatu eta itxi bat definitzeko aukera ematen digu, eta, ondorioz, azaldutako tresnen erabilera argitzeko.
|
|
|
Geneen identifikazioa Zientzialariek diote bi espezieen arteko antzekotasun genetiko handiak bizkortu egingo duela gaur egun sendaezinak diren gaixotasunetan gizakiarekin zerikusia duten geneen identifikazioa, eta, horri esker, gero gizakiengana eramango diren terapia saguak probatu ahal izango direla. Adituek, orain, bi liburu desberdin konparatu ahal izango dituzte,
|
baina
hizkuntza berean idatziak —A, C, G eta T hizki kimikoak—, eta bestean dauden antzeko zatiak eta esanahia duten hitzak —generoak— bilatu. Geneen identifikazioa da lehen pausoa.
|
|
|
Etxepare medikuaren begi zoliek orain dela hainbeste urte ikusi zuten, aski ederki gainera, japoniarrak eskulangile gaitzak zirela,
|
baina
hizkuntza gaurkotua behar dugunez, orain mailaz goratu ditugu eskulangileak eta aldi berean hauek egiten dituzten eskulanak ere: artisau bihurtu ditugu, hemengo eskulangile soilak mugaz handikoen ofizialeen parean jarriz.
|
|
|
Anitzetan, umeak txikiagoak zirenean, larderia ederra izaten nuen argitaraturik dauden ipuinak ohe bazterrean irakurtzeko, han esaten denari ez bainion inola ere tonu edo hizkera doinu egokirik aurkitzen: hitzak ponpoxoak dira, denak euskaldunak edo euskararen antzekoak,
|
baina
hizkuntzaren egokitasuna falta zaie, hitzak lotzeko modua arras bortxatua baita, eta urrun nik betitik ezagutu izan dudan euskaratik. Euskara ortopedikoan daude idatziak, plastikozkoan, hizkuntza guztiek duten naturaltasun goxo hori errekara bota ondoren.
|
|
|
Ibon Sarasolak liburu bat idatzi zuen idorgiroan, Euskara batuaren ajeak (Albernadia, 1997) izenekoa, ez dakit irakasleren batek gomendatu dizun inoiz ere,
|
baina
hizkuntzen kontu hauek kezkatzen baldin bazaituzte irakurtzeko esango nizuke. Han agerian uzten zuen, adibide bat bestearen gainean jarririk, euskarak duen morrontza gaztelaniarekin, eta nola ari garen Bidasoaz alde honetakook hizkuntza proposamenak egiten gure eguneroko jardueran mugaz haraindiko euskaldunak bigarren mailan utziz, zeren politika kontuetan hainbeste aldiz esaten dugun horrek, alegia, euskaldunak Frantzian eta Espainian bizi direla, hizkuntza kontuetarako ere balio du, ez dakit nik inoiz ere galdetu diozun hau zure buruari, euskaldunak hemen bizi baitira, baina han ere.
|
|
|
Kexu ikusi dut The Guardian egunkaria Oxfordeko goren mailako ikasleen ingelesa dela-eta (alta, hori da, nonbait baldin bada, ingelesaren eredua, nola den Tolosakoa euskararena), toki guztietan zakurrak ortutsik dabiltzala erakutsi nahian nonbait. Ameriketako Estatu Batuetako arduradunak ere kexu ageri dira, hango ikasleek hamar urtetan 15 puntuko hobekuntza izan omen baitute matematiketan han, dakizunez, dena neurtzen da, nahiz nik ez dakidan zenbaterainoko zorroztasuna duten neurketa hauek,
|
baina
hizkuntzaren gaitasunak, epe horretan berean, 4 puntuko igoera bakarrik izan omen du. Honekin batera egia da gazteen hizkuntza, hemen, Salamancan edo Madrilen, gero eta murritzagoa dela, ahula eta klixez beteagoa.
|
|
2003
|
|
|
Esana dugu, lehenagoko denboran ere izan zuela harremana unibertsitate horrekin.27 Baina bigarren txandan euskara izango du jardungai. Beraren aurretik Jose Migel Barandiaran-ek han euskal antropologia irakatsiaz bete zuen euskal kulturaren katedraren ardura hartu zuen,
|
baina
hizkuntzaren arlotik jorratuaz. Astean hiru biderrez joaten zen euskara eskolak, edo hobeto esanda, hitzaldiak ematera.
|
|
|
Kulturaren ardatz nagusia hizkuntzaren gurdian baino folklorismoaren eskuetan uztea arrisku bizia da, atzeraezina bilakatu litekeena. Athletic oso garrantzitsua izango da, Donostiako pintxoak ez gutxiago, Zuberoako maskaradak ezinbestekoak...
|
baina
hizkuntza komunik ezean gaurko ogia biharko gosea izango da. Ez dakit ikusten den:
|
|
|
Lehenengo hutsunea, soziolinguistikazko ezjakituria zen. Hizkuntzaren corpus aren erronkari aurretik eutsi zitzaion eta glotodidaktikan ere aurrerapausoak ari ziren ematen;
|
baina
hizkuntz estatus aren gorabeherak ia ezezagunak zitzaizkigun.
|
|
2004
|
|
|
Diferentzia batekin, Zuberoako Larrainetik pasatzean Otsagabian ez dakitela euskaraz. Etxeak eta paisaiak antzekoak dira
|
baina
hizkuntza galdu da. Horra aldaketa!
|
|
|
Zarauztar bat Tutera edo Oionera doa eta paisaia ezberdinak ikusten ditu. Jendearen aurpegiak beltzagoak,
|
baina
hizkuntza bera dute: espainola.
|
|
|
Navajoak. Ogia ematen ziguten
|
baina
hizkuntza ezkutatzen. Eta ez zekiten zu Kiwa zinela.
|
|
|
Bere eitez eta izanez, ordea, hori da, tresna. Eta beste balio horiek erantsiak dira, gainetiko bat bezala dira, hots, gehigarri ematen zaizkionak,
|
baina
hizkuntzaren berezko zertarakoak huts egin baleza, beste horiek neurri handi batean galduak lirateke?. 24
|
|
|
Lehendabizi, Juan San Martin, hizkuntzak diren direnean bakean uzteko gomendioa eginez datorkigu: . Hemen gerra egiten ari gara hizkuntzarekin,
|
baina
hizkuntzak politika guztiak baino aurreragokoak dira. Ez dakit zergatik nahastu behar diren?. 204 Iritziak iritzi, bigarrenak gehiago harritu nau halere.
|
|
|
Mintzamena gaitasun pertsonala da,
|
baina
hizkuntzaren egoera egitate sozia la. Egitate soziolinguistiko hori da hiztunaren bazka, horrekiko dituen hartu emanen truke motak moldatuko du gaitasun andanaren zer nolakoa.
|
|
|
Etxe barruko hizkuntza jokaerak zein gradutaraino bereiz ditzakegu hura inguratzen duten hizkuntza erabileraren korronteetatik? Casenaveren aitorpen zintzoak gordinak bezain lazgarriak egingo zaizkigu euskaldunoi,
|
baina
hizkuntza ohituren oinarrizko arau batera garamatzate: gizarte modernoen harreman eraketan bizitza pribatuko hizkuntza esparruek nekez erdiets dezakete beregaintasun askirik hizkuntza hegemoniaren logikak bere lege gupidagabeak ezartzen dituenean.
|
|
|
Paradoxaren zentzugabekeria gertatzen zaigu elebitasunaren irizpide pertsonalean: itxuraz, bi hizkuntza taldeen arteko berdintasun oreka lortu nahi dela dirudi ele bitan bizitzeko aukera legez ezarrita,
|
baina
hizkuntza komunitate gailenduaren estatus erabilera ezertan aldatu gabe. Azkarrak dira benetan elebitasunaren izenean elebakartasuna eragiten duten hauek!
|
|
|
Hezkuntza barrutitik kanpoko gizarte bizitzan balio komunikatiborik ez duen hizkuntza batentzat itxurazko aterabidea al da Josu Sierrak gomendatzen digun hau? Itxurazkoa izango da agian ikuspegi didaktikoaren aldetik,
|
baina
hizkuntza erabileraren gakoak ez daude azken batean prozedura pedagogikoen egokitasunean. Gomendioak ez ote du adabakitik gehiago aterabidetik baino?
|
|
|
Ez daude euskara ona eta euskara, euskara txarra eta euskara baizik. Euskara ona ere egongo da noski, gaztelania eta japoniera ona dauden hein berean,
|
baina
hizkuntza (edozein hizkuntza) maila horretan menperatzea batzuren esku baino ez dago: idazleak, akademikoak… “intelektualak” deritzen multzo hori, azken batean.
|
|
|
Lehen abertzale partidua 1863 an sortu zen. Eta, hortik aurrera, bi mailatan eraman zen burruka;
|
baina
hizkuntza pizkundea inoiz ahuldu gabe. Burruka horretan bat egin zuten sozialdemokratek eta suezieraz mintzo zen burgesiak.
|
|
|
Giza-ezagueraren tresna eta egitura den hizkuntzak gauzak elkarren antzeko eta, aldi berean, elkarrengandik bereiz (garri) egiten ditu. Gauzak izendatzea, antzekotze eta bereizte prozesuetan oinarritzen da. h) Ikusi dugunez, gauza banakoak —guztiz antzekoak izanik ere— ez dira errealitatean identikoak,
|
baina
hizkuntzak ‘identiko’ egiten ditu izen generiko bera ematean. Adibidez, gela honetan dakuskigun aulkiak (nahiz eta estilo, neurri eta kolore berekoak izan) ez dira identikoak, baina denei ‘aulki’ deitzen diegu, identikoak bailiran hartzen ditugula.
|
|
2005
|
|
|
Guk ezin dugu hitz egin gure gurasoek, eta are gutxiago, gure aiton amonek bezala, baina ildo berean segitu genuke, ez ildoz aldatu. Aldatu aldatu behar dena,
|
baina
hizkuntzaren barrutik, nolabait. Euskara ona hori da, betidanikoa gaurko premietara egokitua.
|
|
|
Nahiko planteamendu zuzena da, munduko hizkuntza guztiak berdintasunean tratatu nahi ditu. Dena den, hizkuntzaz kanpoko ekologiaren zentzua badu gizarteak,
|
baina
hizkuntzaren alorrean poliki poliki ari da hedatzen. Ona da planteamendu ekolinguistikoa, hizkuntza guztiek duintasun bera izan behar dutela defendatzea, baina ñabardura batekin, estatuaren planteamendu linguistikoa hor dago.
|
|
|
Valentziarrei ere ez die onik egingo. Gainera, beraietako askok jarrera hau defendatzen dute,
|
baina
hizkuntza ez dute erabiltzen. Kontraesan izugarria eta zoritxarrekoa da hori.
|
|
|
Pentsatzen jarrita, nahigabeko metafora da Kursaalarena. Jokoak dena jokotik du, eta bertsoak asko jolasetik,
|
baina
hizkuntzak oso dira gutiziatsuak eta hoskidetasunez ere elkarren ahaide dira ruleta, buelta, txapelketa... Kontuak kontu," eskolako bertsolariei" mesfidantza baino ez zietenak toki ederrean geratu dira.
|
|
|
2\. Euskaraz idazten dugu,
|
baina
hizkuntza askotan irakurtzen. Euskaraz idazten dugu eta hizkuntza askotan irakurriak izan nahi dugu.
|
|
|
X. Garagorri. Kontuan hartzeko datuak dira,
|
baina
hizkuntz ereduak etorkizunari begira pentsatzen direnean emaitza horiei baino gehiago beste elementu bati begiratu behar zaio: gaur egungo gizartearen arabera zein diren hizkuntz eskaerak.
|
|
|
Bigarren, indoeuropar herrien agerpen historikoa Iberiar Penintsulan onartzea,
|
baina
hizkuntz fenomenoak ukatzeak (lusitaniera eta zeltiberieraren kasuan batez ere) ez dio logikari jarraitzen. Alonso-k, agian arrazoi ideologikoak tarteko, indoeuroparrak elementu alienigenatzat ditu, iberiar herri baketsu, aberats eta orekatuen aurrean.
|
|
|
batetik goiko aldean eta lerro bihurretan iberierazko grafito luzea legoke, bestetik beheko aldean irudi neolitiko bat, gizakiak zein animaliak eskema berean, eta azkenik erdialdean baina eskumarantz, irudizko eskemari gainjarrita, latinezko inskripzioa. Antza denez (Zamanillo ren ustez), testua berdina da, momentu berean pertsona berak egina,
|
baina
hizkuntza ezberdinetan. Horren adibide da testuotan agertzen diren hitz komunak Enden eta Tamaric biak pertsona izena direla, bata iberieraz eta bestea latinez.
|
|
|
Friburgon maisuek eskolak alemanez ematen bazituzten ere, nik apunteak euskaraz hartzen nituen. Euskaraz idazten saiatzen nintzen, bai,
|
baina
hizkuntzak herritik kanpora atzendu egiten dira. Erabiltzen ez den edozein hizkuntza moteldu egiten da.
|
|
|
Orain arte euskaldunok ez dugu geure hizkuntza aintzakotzat hartu. Arrazari, abizenei eta horrelako huskeriei bai,
|
baina
hizkuntzari ez diogu merezi zuen estimua eman. Gu re aurrekoek euskarak etxean egiteko bakarrik balio zuela uste zuten eskuarki.
|
|
|
• Jarrera neutroa, epel samarra erakusten dutenak: ez aldekoa, ez kontrakoa; oro har, ondo ikusten du euskararena,
|
baina
hizkuntzaren egoerak (egiten zaizkion erasoak, atzeraau rrerapausoak) ez du kezkatzen. Bere inguru hurbilean nagusi diren jarre rek agintzen dute beraiengan; normalean bere pentsaera edo ideologiatik hurbilen dagoenalde rdi edo korronte ideologikoarenak.
|
|
|
xangrea zen haren destinu bakarra. Marmarok gerri mina sendatzen zuen erraz, eria bizkarrean har eta naski latinez
|
baina
hizkuntza aski misteriotsua zen, bara baratzen zituen otoitzak oiharraraziz. Marmarok otoitz haiek asmatzen zituela erraten zen, eskolan edo katiximan ibili ez zenez, nehoiz ez baitzuen latinik ikasi.
|
|
2006
|
|
|
EAk berriz, legea agortuta dagoela esatea gehiegi dela iritzi dio. PSE EEak eredua agortua dela onartu zuen,
|
baina
hizkuntza gutxitu baten pozoi nagusia inposizioa dela azpimarratu zuen. PPk aldiz, akatsak konpontzeko prest zegoela esan zuen, baina ez herri elebakar eta baztertzailea lortzeko.
|
|
|
Hutsune hau erantzukizun ezaren lehen agerpena da. Diru eskandalagarri eskas erabili da ikastaro batzuk ordaintzeko,
|
baina
hizkuntza politikatik ezer ez. Eta horren faltan, espainol hizkuntzaren aldeko inertzia administratiboak 20 eta piko urteetan bete betean funtzionatu du:
|
|
|
Hizkuntza politikarako proiektu berri bat landu behar genuela deliberatu da. Hori ez da gutxi, hitzarmen berezia programa bat baitzen, hizkuntza politika aipatzen zen,
|
baina
hizkuntza politikak galdegiten du engaiamendu gehiago, galdegiten du bizi sozialeko arlo guztiak hunkituak izan daitezen, eta hitzarmen berezian ez ginen arras horretan. EEPk deliberatuko du zein politika mota atxikitzen duen, baina aitzineko lan prestatze guztiak euskalgintzako elkarte eta egiturekin kontzertazioan egingo dira.
|
|
|
Lehiaketan parte hartu nahi dutenek Orhan Pamuk idazle turkiarraren Kar (Elurra) lanaren lagin bat itzuli dute. Jatorrizko hizkuntza turkiera du
|
baina
hizkuntza hori menderatzen duen euskal itzultzailerik aurkitzea zaila denez, antolatzaileek testuak ingelesez, frantsesez eta gaztelaniaz jarriko dituzte partaideen esku. Lanak abenduaren 31a baino lehen aurkeztu dira.
|
|
|
Ehun urte geroago, irokar konfederazioak gaur egun Ontario deneko populazio neutrala inbaditu zuen, arma berriz eta gorroto zaharrez horniturik. Bizirik irten ziren batzuek bat egin zuten konkistatzaileekin,
|
baina
hizkuntza neutrala urtu egin zen. Beothuk ak (jatorrizko" azalgorriak", beren gorputzak eta etxeak okre kolorez apaindu zale zirenak) Ternuako kostaldean kokaturik zeuden irlandar eta ingeles kolonoengandik aparte joan ziren, zertarako eta barnealde mortuan goseak hiltzeko.
|
|
|
Aymeric Picaud erromes moduan Santiagora joan zenean, XII. mendeko euskal lurretako biztanleak ezagutu zituen. Deskribatzeko orduan Pirinioez Iparraldeko bascli (baskoiak) eta Pirinioez Hegoaldeko nauarri (nafarrak) bereizi zituen,
|
baina
hizkuntza eta ohitura berberak partekatzen zituztela aipatuz. Edozein kasutan nahiko gaizki hitz egin zuen guztietaz.
|
|
|
Euskaldun arrunta laster hitz gabe gelditzeko arriskuan dago horregatik. Garai batean ETAk ateratzen zituen agiriak irakurtzen nituen, ez plazerez,
|
baina
hizkuntzaren, pribatizazio, aztarnak azpimarratzeko.
|
|
|
Behatokiko zuzendariak, urteko txostenaren ondorioak biltzen dituen esaldiaren zergatiak azaldu dizkio arartekoari. " Euskara erabili nahi izatea garestia dela,
|
baina
hizkuntza eskubideak urratzea merke ateratzen dela egiaztatzen dituen hainbat eta hainbat kasu helarazi dizkiogu", esan du Behatokiaren zuzendariak. Izan ere, 2005 urteko txostena aurkeztu nahi izan badiote ere, azken astean kaleratu dituzten epaien inguruko iritzia ere agertu dio Bilbaok.
|
|
|
Hagamos como a quien le sobra. Gran poquedad de alma arguye tener que negar al prójimo para afirmarse287 Oponen en Inglaterra al pobre sentido de la little England el vasto imperialismo del pueblo que habla inglés, the english speaking Folk; tengamos también los vascos nuestro imperialismo, un imperialismo sin emperador [besteren inperatoreaz,
|
baina
hizkuntza ere besterenaz!], difusivo y pacífico, no agresivo y guerrero. Rebasemos la patria chica, chica siempre, para agrandar la grande y empujarla a la máxima, a la única, a la gran Patria humana.
|
|
|
Orain utzi egingo ditugu, hala ere, nazioari buruzko haren ideiak. ...irri egiteko713 Osterantzean, baina, egia da, diskurtsoan alemanak beti herria dira714, nazioa dira(" único pueblo aún joven de Occidente", ez dakit zer misteriogatik) 715; nazioaren oinarri gisa orain jatorriaren batasuna, hizkuntza, ohiturak, usadioak, uste eta pentsamoldeen berdintasuna, aipatzen dira; ez du ahazten noski" proiektua" (garaiko eskuinetan topikoa izana) 716;
|
baina
hizkuntzaren inportantzia erliebatzen da; Goethe aipatzen da, Herder goraipatzen da, Fichte eta Humboldt are gorago aipatzen dira;" arima gotikoa" aipatzen da717, eta behin Volksgeist hitza bera ahotan hartzen bada, zehazkiago" el" alma –arima– del pueblo"", kakotx artean berak (eta arima grekoaz jardunez) 718, ez da gehiago jorratzen; arraza berba ez da be...
|
|
|
lehen ere esan dugu euskara teknikariaren eginkizunak askotarikoak direla. Diharduen udalean, enpresan, edo erakundean hizkuntzaren normalizazioaren ikusmoldea zenbat eta zentzuzkoagoa eta orekatuagoa izan, orduan eta zentzuzkoagoak izanen dira teknikariari ezartzen zaizkion eginkizunak ere;
|
baina
hizkuntza normalizazioaren ikusmolde folkloriko eta pobre antzekoak ere egon badaude, hainbat administrazio arduradunen artean adibidez, eta horrelakoetan teknikarien eginkizunen eta eginbeharren zerrenda aise luzatzen eta zabaltzen da. Todoterreno bihurtzen da tek  nikaria, eta, azkenean, batzuetan ez daki oso ongi zer den:
|
|
|
Ez ote da praktikoagoa, erosoagoa eta eraginkorragoa ergatiborik gabeko hizkuntza, subjektu guztietarako kasu bera erabiltzen duena? Tradizioak pisu handia duela ezin uka,
|
baina
hizkuntzak izaki bizidunak direla, eta, horrenbestez, aldatzen direla ere egia handia da. Honatx, bada, gure proposamena:
|
|
|
Labur esanda, hitzarmen arazoak, jatorrizko hizkuntza zehaztea, klaseak antolatzea, ikasle marokoar eta autoktonoen arteko trukaketa eta beste arazo batzuk, erlijioarena kasu, ikusten ditugu marokoar programan. Hizkuntza eta Kultura Portugesaren Programa kulturartekoa dela esan genezake;
|
baina
Hizkuntza eta Kultura Marokoarraren Programaren kasuan, kulturartekotasuna oso urruti ikusten dugu oraingoz.
|
|
2007
|
|
|
Eta hori arazo bat da. Ez dut esan nahi biraoen corpusa egin behar dugunik,
|
baina
hizkuntza arrotzetan lehenbizi ikasi ohi diren hitz horiek euskaraz azkenak izango dira. Eta ez dago normalizaziorik biraorik gabe.
|
|
|
Bi galera horien ondorioz, euskal eskolek ikasleak irabazten dituzte. Ikasle horiek, ordea, gaztetasunaren ezaugarri ezinbesteko diren egoera eta faktoreak erdaraz bizi dituzte,
|
baina
hizkuntza adierazpenaren lanketa formala euskaraz egin dute. Gauzak horrela, zein hizkuntzatan adierazi behar dituzte euren bizipenak?
|
|
|
Ondorio orokorra izan zen Euskal Herrian, oro har, aldeko jarrera dagoela euskararen aurrean
|
baina
hizkuntzaren alde egoteak ez duela ziurtatzen hizkuntzaren alde egitea. Ezin ziurta daiteke, esaterako, jarrera aldekoa duenak euskaltegi batean matrikula egingo duenik.
|
|
|
Aurrerabiderik ez hori euskara harreman bidea duen komunitate baten iraupen gisa baliozta daiteke eta hori da etengabean, iraunkorki kale neurketek Nafarroan adierazten dutena. Hizkuntza komunitate txikia
|
baina
hizkuntzari atxikimendu handia diona da gurea. Izateko nahi hori, izaten segitzeko nahi hori da gakoa eta gako horretan baizik ezin da interpretatu zenbakiek erakusten duten jokamolde zenbait, haurrekin egiten den erabilera soziala, Mendialdeko belaunaldi berrietan antzematen den erabilera altua eta agian, deigarriena:
|
|
|
Bestetik, sozializazio prozesuan euskarak atzeraka egitea, hau da, adin batetik aurrera sozializazioa (lan mundua, kasu adierazgarriena da) gaztelaniaz izatea, erabileraren bilakaera motel honetan erabakigarria da. Izan ere, euskara haurrek dezente gehiago erabiltzen dute,
|
baina
hizkuntza txikitan ikasi duen hiztunak, hiztun osoan bilakatzeko, hizkuntza
|
|
|
Bere konferentzia batek Berlingo Zientzietako Akademian. Letrazko grafia eta bere zerikusia hizkuntzaren egitamuan? ...txo bat, amaitzeke gelditua, gai horrekin konferentzia akademiko bat prestatzen jardun zela erakusten duena78; eta hirugarren bat ere, fragmentoa orobat, hizkuntzaren aiurri nazionalaz artikulu izatekoa79 Azken honetan irakur daitekeenez, hizkuntzaren aiurria eta berekitasuna sorkuntza poetikoan atzematen da zoliena; naturalkiago, herriaren bizitza bizi arrunteko sorkuntzetan (ahozko literaturan);
|
baina
hizkuntzaren indibidualitatea eder ederrenik eta espresiboenik, arimaz beteenik, harritzen gaitu?, elkarrizketa filosofikoan agertzen ei da80.
|
|
|
Naturaltasunaren mugak eta baldintzakezberdinak dira gizarte tradizional eta gizarte modernoetan (geroago mintzatukogara honetaz). Haurtzaroko gizarteratzea behin behinekoa da beti,
|
baina
hizkuntzaren arloan gagozela, oso kontua hartzekoa da inguruaren hizkuntza egoera. EuskalHerrian euskal hizkuntza eta kulturaren naturaltasuna oso ezberdina da bizitasunetnolinguistikoaren arabera, hainbat tokitan euskaldun bizi daiteke natural; bainaoro har, iraupen eta jarraipen naturaletik jarraipen ideologikora iragan gara aspalditik.
|
|
|
Hizkuntzari esker, beraz, errealitatearen ataria urratzen dugu. Bai,
|
baina
hizkuntzak ere betiko markatuak uzten gaitu. Bizitzeko oxigeno preziatua eta aldi berean hil artinoko zama baztergaitza.
|
|
|
Izan ere, hizkuntzak esaten digu mundua (hizkuntza munduaren irudikapena),
|
baina
hizkuntzak, perpausak, esaten diguna da, munduan zerbait nola dagoen kokatua, erlazionatua, klasifikatua, hots, ezer nola zerbait den, ez zer den1444.
|
|
|
Izan ere, hura beti berriro berrirotzen den izpirituaren lana da, hots artikulatua pentsamenduaren espresiotara gai bihurtzeko. Hau, artekogabeki eta estu harturik, aldian aldiko hitz egitearena da definizioa;
|
baina
hizkuntza bezala kontsideratu ere adiera egiazko eta esentzialean, hitz egite honen osotasuna bakarrik kontsidera daiteke nolabait. Zeren hitz eta arauen kaos berduratuan, guk hori deitzen ohi baitugu hizkuntza, hitz egite haren bitartez produzituriko zer banakoa bakarrik dago presente eta hori ere inoiz ez osoki, bera ere beste lan bat gehiagoren premian, hitz egite biziaren moldea handik ezagutzeko eta hizkuntza biziaren irudi egiazkoa emateko.
|
|
|
Ondorioz: mundua bera berdina da herri eta jende guztientzat;
|
baina
hizkuntz herri bakoitzak beste era batera taxutu dizu. Ezberdinki sailkatu ditu gauzen koloreak, ezberdinki antolatu gizarte harremanetako trataerak.
|
|
|
Eta berdin hi, ha, bakoitza mundu bat, ez baita bestegatik, ni bezalaxe, nor bat, mundu oso bat (en jabe) delako baino, hots, hiztuna. Eta hitza ez delako hitza isolatuki (hiztegi batean ez bada),
|
baina
hizkuntza osoarekin batera; eta hizkuntza munduko elementu hautatuen eta erlazioen antolaera oso bat delako, inoiz ez bi hizkuntzetan guztiz berdina949 Eta munduak beste antolaerarik ez duelako, hizkuntzan duena baino, Humboldt-ek hizkuntza bakoitzari munduikuskera bat irizten dio (baina, kasu!, mundu ikuskera bat irizten dio gizabanako bakoitzari ere). Hori ez da hizkuntza (edo gizabanako) bakoitza «Izpirituaren» agerkera bereki bat kontsideratzearen parekide logikoa besterik:
|
|
|
Elementu batzuk tiradera batean daude gordeta, besteak beste batzuetan. Burmuina zati guztion eta horien operazio posibleen prozesagailua baino ez da?
|
baina
hizkuntza eduki, hots, operazio horietako elementuak eta arauak, funtsean «betidanik» dauzka.
|
|
|
Filologia historiko konparatiboan adina estrukturalismoan, hizkuntzalaritza zientzia positibo gisa finkatu da. Alabaina, XIX. mendetik hona hizkuntzalaritza aurkitu da, arrunki izpiritu zientziak oro bezala. Dilthey-ren modura esateko?, aparato metodologiko bete beteko batekin eskuetan, eta oinarritu gabeko oinarriekin, objektua bera justifikatu gabekoarekin176 Badaki metodorik zorrotzenez analisatzen testu linguistiko bat,
|
baina
hizkuntza zer den galdera elementalari, ez daki erantzuten, galdera planteatzen ere?, bere metodoekin. Hizkuntzalaritza zientzia enpiriko soila bada (L. Bloomfield, Ch.
|
|
|
inorena imitatzen ez baino (besterenetik ikasi bai), hizkuntza bakoitzak literatura propioa bere baitatik eta bere gisara sortu behar du806 Hizkuntzaren karakterea eta literatura, orokorki artea eta sorkuntza izpirituala, euren arteko elkar eragintzan, Humboldt-ek behin eta berriro tratatu du. ...at, amaitzeke gelditua, gai horrekin konferentzia akademiko bat prestatzen eragon zela, erakusten duena808; eta hirugarren bat ere, fragmentoa, orobat, hizkuntzaren aiurri nazionalaz artikulu izatekoa809 Azken horretan irakur daitekeenez, hizkuntzaren aiurria eta berekitasuna sorkuntza poetikoan atzematen da zoliena; naturalkiago, herriaren bizitza bizi arrunteko sorkuntzetan (ahozko literaturan);
|
baina
hizkuntzaren indibidualtasuna eder ederrenik eta espresiboenik, arimaz beteenik, harritzen gaitu?, elkarrizketa filosofikoan agertzen ei da810.
|
|
|
ez du inoren izaera, zerizana determinatzen», protestatzen dizute azkar asko, hizkuntzazko mundu ikuskerarik aipatu orduko. Gizakia abere mintzoduna dela nornahik onartuko dizu,
|
baina
hizkuntza partikularrak gehienez ere eragin soziologiko edo kultural azaleko bat izan dezakeela pertsonen gainean, ametituko dizute, baina inola ere ez duela ukitzen nortasun sakona, gizatasuna: esentzia (berba hori saihestu egingo dizute, baina horixe da hizkuntza partikularrek ukiezina suposatzen dizutena, «mintzodun» izate abstraktu, hots, esentzialaren erreserba platonikoa:
|
|
|
Egia da, baina, XVIII. mendetik aurrera bereziki, Erregimen Zaharra bukatzearekin batera, gaztelaniaren alde jo zuela hemengo jaunteriak, atez kanpoko ekitaldietarako lehenago, atez barrukoetarako gero. Katalunian ere izan zen kanpoko zapal  keta,
|
baina
hizkuntza ez zen galdu, hemen adina ez behintzat. Burges katalan gehienek maiteago edo, behintzat, erabiltzenago zuten beren hizkuntza gure jauntxo batzuek euskara baino.
|
|
|
Nostalgiko batzuen erresuma. Iparraldeko idazleak, adibidez, den mendrena Herria astekariko eredutik eskapatzen saiatzen zirenean, establixment linguistikoa durduzatzen zen, nora doaz galdezka, ez da posible, euskara garbia frantsesten digute, ohartu gabe beraien lerroetan euskararen gaztelartzea onartzen zutela, baimendu gabe bistan dena,
|
baina
hizkuntzaren destinua zen ezta. Iparraldeko euskaltzainak euskara garbi idealizatuaren zaindariak ziren, barnean eta kanpoan.
|
|
2008
|
|
|
Ostiralean, batetik, Okendo inguruko proiektuaren lehen onarpena egin zen, besteak beste Udaletxe berria, Brigidarren komentuaren aldaketak eta etxebizitzen eraikuntza aurreikusten dituena eta, bestetik, zenbait udal lanpostuk aurre ikusita zituzten hizkuntza eskakizun eta derrigortasun datak atzeratzea erabaki. Bi gaiek Plataforma, EAJ PNV, EA eta EAE ANVko ordezkarien aurkako botua jaso zuten, PSE EEkoen aldekoa, PPko zinegotzia ez zen bilkuran izan eta EB Berdeak taldeko Ricardo Ortegak, Okendoko egitasmoaren alde egin zuen
|
baina
hizkuntz eskakizunen botazioan ez zuen parte hartu. Okendo inguru eraberritzeko Plan Berezia behin betiko onartu zuten ostiraleko Udal Batzarrean PSE EE eta EBko zinegotziek.
|
|
|
Katalunian, adibidez, burmuineko ebakuntza baten ostean afasia izan duten pazienteei, hizkuntza galdu eta erdizka berreskuratu dutenei, galdetzen diete zer nahiago luketen: ebakuntza aurreko egoerara joan, alegia, hilko zituen gaixotasunarekin
|
baina
hizkuntzarekin; ala gaixotasuna garaitu baina bidean hizkuntza galduz. Eta guztiek erantzuten dute nahiago dutela hizkuntza mantendu eta hil.
|
|
|
Azkenik, hizkuntza bakoitzak duen hiztun kopurua hizkuntza horretako orri kopuruarekin zatitu dut indize bat ateratzeko. Indize horrek ez dit datu absoluturik emango,
|
baina
hizkuntzen arteko konparazioa egiteko bidea behintzat bai. Ondoko taulan bildu ditut emaitzak:
|
|
|
zenbat eta ‘txikiagoa’ hizkuntza (hedaduraz, hiztunez, diruz/ aurrekontuz...), corpus apalagoak egiten dira; zenbat eta ‘handiagoa’ (hizkuntza), hainbat eta ugariagoak emaitzak, alde guztietatik begiratuta. Aipagarria da alemanezko corpus batzuen neurri eskerga (DWDS Ergänzungscorpus eta DeReKo), adibidez,
|
baina
hizkuntza horren corpusgintza tradizio helduak azalduko luke hori hein batean. Nabarmentzekoa da, bestalde, hain ‘handi’ ez diren hizkuntza batzuetan oso corpus handiak eratu direla:
|
|
|
Orain arte euskararen hizkuntza gaitasuna zentzu hertsian hartu dugu aintzat,
|
baina
hizkuntzaren transmisio prozesuari begira garrantzitsua da hizkuntza gaitasun erlatiboa ere kontuan hartzea. Kontzeptu horrek, euskaraz hitz egiteko gaitasunaz edo gaitasun ezaz gain, gaztelania baino hobeto edo errazago hitz egiteko trebezia ere adierazten du.
|
|
|
alde batetik, batasunaren argudioa erabiltzen du, eta, bestetik, leialen ezaugarriak bereizteko hesiak altxatzen ditu; nazioarteko ordena aipatzen du, eta, aldi berean, auzokidetza onaren kontra doa. Normalizazioaz mintzo da,
|
baina
hizkuntza garbitasuna du amets" (Bañeres & Roman� 1994: 41).
|
|
|
Guztiek ez dituzte erabiltzen hitz eta esapide berberak,
|
baina
hizkuntza prozedurak oso antzekoak dituzte.
|
|
|
–Irlandak, adibidez, askatasuna lortu bai,
|
baina
hizkuntza ia erabat galdu zuen. Zein daukagu guk eredu gisa??
|
|
|
Jardun ideologikoa dela, jardun politikoa dela, jardun kulturala dela eta abar. Jarduera andana hau hizkuntza arrotzean gauzatzen da,
|
baina
hizkuntza azpiratuaren aldeko zentzuan gara liteke. Horra zertan den erdal euskaltzaletasunaren logika.
|
|
|
errepikapenak eta erredundantziak, hizkuntza idatzian, lorrintzat edo usteltzat? jotzen diren
|
baina
hizkuntza mintzatuan sarri asko gertatzen diren, eraikuntza edo erabilera gaiztoak?, eta, azkenik, hanka sartze eta erroreak. Gure esatekoak gogoetak dira, esan nahi da, ez direla ikerketa zehatz eta zuzen baten ondorio, gogoan darabiltzagun kontuak baino.
|
|
|
Ez da, dagoeneko, dialekto sorta; hizkuntza da. Hizkuntza txikia beti ere,
|
baina
hizkuntza hala ere.
|
|
|
Adibide argi bat ipintze ko, antzinan Bizkaiko ikuspegi hertsitik, bizkaieraren batasuna egiteko orduan, ikasi> forma aukeratu bazen, jaurerri honetan erabiltzen ziren beste aldaerak baztertuz (ikesi, >), berauek, linguistika aldetik, hautatua bezain onak izan arren, oraingo honetan Euskal Herri osorako nazio hizkuntza planteamenduan, gauza bera egiteko ordua heldu da erro bereko beste aldaera guztiekin ere. ...erdinetan ahoz esaten diren alki, > atara, > bakotxa, > bedar, > barri, > bezela, > elexa/ eleiza, > edur, > > eskeini/ eski ni, guzur, > burraso, > roitu> edo solo> aldaerak holakotzat hartzen ari dira, hots, forma idatzien> aldaera mintzatu> hutstzat, dialektologoentzat biziki interesgarriak,
|
baina
hizkuntza idatzian inolako sarrerarik izan behar ez dute nak, duzti, > erten, > galazo> edo uzen> berba aspaldian baztertuek ere merezi ez zuten arra zoi berberagatik.
|
|
|
Azken urte hauetan administrazioa ahaleginak egiten ari da langileak euskaldundu eta alfabetatzeko,
|
baina
hizkuntza eskakizuna egiaztatzeak ez du ziurtatzen askotan euskara txukuna erabiliko denik. Goiko testua administrazio batetik bestera igorritako gutun batekoa da eta uste dugu ez duela inork zuzendu11 Batetik, ortografia akats nabarmenak daude:
|
|
|
Lengoaiaren jatorriari buruz, eztabaidek jarraitu zuten XIX. mendean zehar
|
baina
hizkuntzen ikasketetatik at. Hain zuzen ere, munduko lehen Linguistikaren erakundeak. Société> de> Linguistique> > Paris> deritzonak, bere
|
|
|
1903an Sabino Arana hilik, EAJren kazetetan ez zegoen euskaraz arituko zen idazle jeltzale nabarmenik. Euskarazko artikuluei leku egiten segitu zieten, baina oso modu marjinalean, Sabino Arana bizi zela baino gutxiago474 Euskalerria Elkartetik zetozen jeltzaleek ere ez zeukaten euskaldun idazle askorik,
|
baina
hizkuntza arloko euren eredua, Azkue, arras bizirik eta aktibo zegoen, eta haren Institutuko katedran ikas zezaketen nola idatzi.
|
|
|
Euskal hezkuntza euskara hiritartzeko bitarteko gisa ikusten zuen beraz Azkuek. Ongi zegoen Bilboko jeltzale gazteek, Donostiako integristek eta beste hirigune batzuetako karlistek euskararen alde egiten zutena,
|
baina
hizkuntzak ez zuen biziraungo eskoletan sartu arte. Urtero euskal Diputazioek hezkuntzan gastatutako dirutza ere aipatu zuen, alferreko xahutzea iritziz, ume euskaldunek ez baitzuten behar bezala profitatzen gaztelaniaz jasotzen zuten eskola.
|