|
2000
|
|
|
Kulturaren bi izariak? atalean, zabalago azaltzendu kulturaren kontzeptua, horren baitan hizkuntzak zer garrantzia duen azpimarratuz.Ni orokorrean arituko naiz euskal kultura aipatuz, ez euskarari soilik dagokionean, baizik norbanakoak edo Herri batek naturaren gainean biltzen duen guztia adierazteko.Guztiz bat nator Txillardegik garai hartan adierazitakoekin,
|
baina
hizkuntza, gizakiaeta kultura kontzeptuetan azken urte hauetan produkzio handia egin du gizarteak, ezbeti norabide berean, eta uste dut, euskaldunok argiago ikus dezakegula gurean gauregun zein den onena.
|
|
2002
|
|
|
Hiru urteko planak egiten ziren, orokorrak unibertsitatearentzat, etahorretan sartzen ziren euskarari buruzkoak ere. Beraz, hiru urteko planak egitenziren, bai,
|
baina
hizkuntzaren normalizazio plana 2000 urteko otsailean onartuzen, estamentu guztietatik pasatu ondoren. Beste arlo batzuk azaltzera beste batzukere etorriko direnez, bidezkoa iruditu zait Deustuko Unibertsitateko euskararenplan hori zertan datzan azaltzea, beharbada hain ezaguna ez delako.
|
|
|
Onartu beharra dugu, dena den, itzulpen espezializatuak egiteko orduanoso zaila gertatzen dela aukera egitea: hizkuntza formazio sendoko etaespezialitateko jakintza apaleko itzultzailea, edo espezialitatean ongi jantzita dagoen
|
baina
hizkuntza formazio berezirik ez duen espezialista. Egoerarik onenean, bien arteko lankidetzak erantzungo dio ongien itzulpen lanari.
|
|
|
Esan ohi da hizkuntza bera dela oztoporik nagusiena kulturarteko komunikaziorako;
|
baina
hizkuntza jakiteak ez du beti bermatzen harreman komunikatibo asebetegarria, baldin eta hizkuntza hori erroturik dagoen kultura ezagutzen ez baldin bada. Ezin da hizkuntza abstrakzio huts legez komunikatu; hizkuntzaren atzetik beti dago beste zerbait, horren atzetik bizitza osoa dago.
|
|
|
Idazlan konplexua da, literatura tradizioan kokatzeko zaila, Senekaren lanik originalena. Prosa eta neurtitza nahasten dituen satira menipearra da,
|
baina
hizkuntza eredu desberdinak ere nahasirik agertzen dira (literatura generoetako hizkuntza larria eta herri hizkera are arruntkeriaz hornitua). Antzinatean ez zuen oihartzun handirik lortu, baina XVI. mendeaz geroztik lan satirikoen eredu izan da.
|
|
|
Azaldutako adibidea nahiko laburra da, eta garatzeko ez da metodologia berezirik behar,
|
baina
hizkuntza baten morfologia bere osotasunean deskribatu nahi denean, metodologia egoki bat erabiltzen ez bada, lana amaiezina izan daiteke.
|
|
|
Hitz anitzeko espresioak izanik, ez dago oso argi morfologiaren barruan dagoenik,
|
baina
hizkuntza mugatu eta itxi bat definitzeko aukera ematen digu, eta, ondorioz, azaldutako tresnen erabilera argitzeko.
|
|
2006
|
|
|
Euskaldun arrunta laster hitz gabe gelditzeko arriskuan dago horregatik. Garai batean ETAk ateratzen zituen agiriak irakurtzen nituen, ez plazerez,
|
baina
hizkuntzaren, pribatizazio, aztarnak azpimarratzeko.
|
|
2007
|
|
|
Naturaltasunaren mugak eta baldintzakezberdinak dira gizarte tradizional eta gizarte modernoetan (geroago mintzatukogara honetaz). Haurtzaroko gizarteratzea behin behinekoa da beti,
|
baina
hizkuntzaren arloan gagozela, oso kontua hartzekoa da inguruaren hizkuntza egoera. EuskalHerrian euskal hizkuntza eta kulturaren naturaltasuna oso ezberdina da bizitasunetnolinguistikoaren arabera, hainbat tokitan euskaldun bizi daiteke natural; bainaoro har, iraupen eta jarraipen naturaletik jarraipen ideologikora iragan gara aspalditik.
|
|
|
Hizkuntzari esker, beraz, errealitatearen ataria urratzen dugu. Bai,
|
baina
hizkuntzak ere betiko markatuak uzten gaitu. Bizitzeko oxigeno preziatua eta aldi berean hil artinoko zama baztergaitza.
|
|
|
Izan ere, hizkuntzak esaten digu mundua (hizkuntza munduaren irudikapena),
|
baina
hizkuntzak, perpausak, esaten diguna da, munduan zerbait nola dagoen kokatua, erlazionatua, klasifikatua, hots, ezer nola zerbait den, ez zer den1444.
|
|
|
Izan ere, hura beti berriro berrirotzen den izpirituaren lana da, hots artikulatua pentsamenduaren espresiotara gai bihurtzeko. Hau, artekogabeki eta estu harturik, aldian aldiko hitz egitearena da definizioa;
|
baina
hizkuntza bezala kontsideratu ere adiera egiazko eta esentzialean, hitz egite honen osotasuna bakarrik kontsidera daiteke nolabait. Zeren hitz eta arauen kaos berduratuan, guk hori deitzen ohi baitugu hizkuntza, hitz egite haren bitartez produzituriko zer banakoa bakarrik dago presente eta hori ere inoiz ez osoki, bera ere beste lan bat gehiagoren premian, hitz egite biziaren moldea handik ezagutzeko eta hizkuntza biziaren irudi egiazkoa emateko.
|
|
|
Ondorioz: mundua bera berdina da herri eta jende guztientzat;
|
baina
hizkuntz herri bakoitzak beste era batera taxutu dizu. Ezberdinki sailkatu ditu gauzen koloreak, ezberdinki antolatu gizarte harremanetako trataerak.
|
|
|
Eta berdin hi, ha, bakoitza mundu bat, ez baita bestegatik, ni bezalaxe, nor bat, mundu oso bat (en jabe) delako baino, hots, hiztuna. Eta hitza ez delako hitza isolatuki (hiztegi batean ez bada),
|
baina
hizkuntza osoarekin batera; eta hizkuntza munduko elementu hautatuen eta erlazioen antolaera oso bat delako, inoiz ez bi hizkuntzetan guztiz berdina949 Eta munduak beste antolaerarik ez duelako, hizkuntzan duena baino, Humboldt-ek hizkuntza bakoitzari munduikuskera bat irizten dio (baina, kasu!, mundu ikuskera bat irizten dio gizabanako bakoitzari ere). Hori ez da hizkuntza (edo gizabanako) bakoitza «Izpirituaren» agerkera bereki bat kontsideratzearen parekide logikoa besterik:
|
|
|
Elementu batzuk tiradera batean daude gordeta, besteak beste batzuetan. Burmuina zati guztion eta horien operazio posibleen prozesagailua baino ez da?
|
baina
hizkuntza eduki, hots, operazio horietako elementuak eta arauak, funtsean «betidanik» dauzka.
|
|
|
Filologia historiko konparatiboan adina estrukturalismoan, hizkuntzalaritza zientzia positibo gisa finkatu da. Alabaina, XIX. mendetik hona hizkuntzalaritza aurkitu da, arrunki izpiritu zientziak oro bezala. Dilthey-ren modura esateko?, aparato metodologiko bete beteko batekin eskuetan, eta oinarritu gabeko oinarriekin, objektua bera justifikatu gabekoarekin176 Badaki metodorik zorrotzenez analisatzen testu linguistiko bat,
|
baina
hizkuntza zer den galdera elementalari, ez daki erantzuten, galdera planteatzen ere?, bere metodoekin. Hizkuntzalaritza zientzia enpiriko soila bada (L. Bloomfield, Ch.
|
|
|
inorena imitatzen ez baino (besterenetik ikasi bai), hizkuntza bakoitzak literatura propioa bere baitatik eta bere gisara sortu behar du806 Hizkuntzaren karakterea eta literatura, orokorki artea eta sorkuntza izpirituala, euren arteko elkar eragintzan, Humboldt-ek behin eta berriro tratatu du. ...at, amaitzeke gelditua, gai horrekin konferentzia akademiko bat prestatzen eragon zela, erakusten duena808; eta hirugarren bat ere, fragmentoa, orobat, hizkuntzaren aiurri nazionalaz artikulu izatekoa809 Azken horretan irakur daitekeenez, hizkuntzaren aiurria eta berekitasuna sorkuntza poetikoan atzematen da zoliena; naturalkiago, herriaren bizitza bizi arrunteko sorkuntzetan (ahozko literaturan);
|
baina
hizkuntzaren indibidualtasuna eder ederrenik eta espresiboenik, arimaz beteenik, harritzen gaitu?, elkarrizketa filosofikoan agertzen ei da810.
|
|
|
ez du inoren izaera, zerizana determinatzen», protestatzen dizute azkar asko, hizkuntzazko mundu ikuskerarik aipatu orduko. Gizakia abere mintzoduna dela nornahik onartuko dizu,
|
baina
hizkuntza partikularrak gehienez ere eragin soziologiko edo kultural azaleko bat izan dezakeela pertsonen gainean, ametituko dizute, baina inola ere ez duela ukitzen nortasun sakona, gizatasuna: esentzia (berba hori saihestu egingo dizute, baina horixe da hizkuntza partikularrek ukiezina suposatzen dizutena, «mintzodun» izate abstraktu, hots, esentzialaren erreserba platonikoa:
|
|
2008
|
|
|
– Hizkuntza ezezagunari (musikari, kasurako) bi hemisferioek edo eskuin hemisferioak erantzuten diote,
|
baina
hizkuntza ezagunari edo zeinu hizkuntzari ezker hemisferioak erantzuten dio.
|
|
|
Kontzientzia fonologikoa aurrekari ona da irakurketa eta idazketarako,
|
baina
hizkuntza idatziaren ezagutzak ere eragina du aurrera egiteko irakurtzen eta idazten.
|
|
|
Tresna honen eraikitzeak hizkuntza bakoitzaren berezko ezaugarriak, eta haien garapenaren berri kontuan izatea eskatzen du, hizkuntzak eta kulturak ezberdinak izanik, horietako bakoitzaren garapena ere ezberdina delako. Tresna egokitzeko, beraz, bada marko orokorra,
|
baina
hizkuntza bakoitzerako egokitzapenak berezko nortasuna izatea aurreikusi zen.
|
|
2011
|
|
|
106); bestetik, Jakinlarien hurrengo bilerak aldez aurretik erabakitako gai batzuen inguruan egitea, eta hizkuntza ereduaren eztabaida gainditzea, eta, azkenik, irakurleen artean inkesta bat egitea lexiko berezituaren gainean. Hurrengo urteko bileran, beraz, zenbait hitzaldi izan ziren, euskara eta euskal kulturaren gainekoak,
|
baina
hizkuntzaren auzia ez zuen inork aipatu, eta hurrengo urteko bilerako gaia finkatu zen, Filosofiaren historiari buruzkoa izango zen. Horretaz guztiaz gain, 1960ko bileran Jakinlarien bileran laikoak onartzea erabaki zen.
|
|
|
Munduko hizkuntzen ia% 82k 100.000 hiztun baino gutxiago dauzka, eta, are dramatikoagoa dena, hizkuntzen ia% 56k 10.000 hiztun edo gutxiago dauzka. Erabiltzaile kopuru urria izatea ez da hizkuntza txikien etorkizunean eragiten duen baldintza bakarra,
|
baina
hizkuntza komunitate txiki horietan hizkuntza aldaketa garrantzitsuak izango direla aurreikus daiteke (Crystal, 2000; Amorrortu et al., 2004).
|
|
|
Hainbat datu orokor ere eman dugu hasieran, eta argi geratzen da hezkuntzaren esparruan errespetua lortu duten eta eskolak garatzen eta bultzatzen dituen hizkuntzak ez direla asko munduan zehar. Hurrengo atal honetan ere hezkuntzaren eremuan aztertuko dugu hizkuntza gutxituen egoera,
|
baina
hizkuntza gutxituak zein programa edo eredutan txertatu diren aztertuko dugu, adibide eta guzti emanez. Ikusiko dugunez, eredu guztietan ez dira hizkuntza gutxituak berdin tratatzen, inondik ere.
|
|
|
Baina helburua ez da haurrak euren hizkuntza gutxituan elebakar izatea, baizik eta etxeko hizkuntza mantentzeaz gain, haurrek hizkuntza nagusia ere ikastea. Labur esanda, hizkuntza gutxitua babesten eta bultzatzen da,
|
baina
hizkuntza nagusiaren ikaskuntza ere bermatuta. Azpiratze eta trantsizio ereduekin dagoen aldea nabarmena da, beraz.
|
|
|
Hortik aurrera, eta ereduen berri emateko orduan proposamen dikotomikoek zein continuumek, denek ere, alderdi baliagarriak badituztela nabarmenduta, aipa liteke batzuetan zein besteetan falta dela ikasgelako elkarrekintza didaktikoen ezaugarriak gehitzea. Aldagai soziolinguistikoak, ikasleen tipologiak edo irakaskuntzarako hizkuntzak zein diren jakitea ezinbestekoa da hezkuntza elebidun/ eleaniztunei buruzko ezagutzan sakontzeko,
|
baina
hizkuntzen irakaskuntza eta ikaskuntza aztertzeko orduan analisi finagoak behar dira, esaterako, ikasgelako elkarrekintza didaktikoetan hizkuntzen irakaskuntza eta ikaskuntza nola gertatzen diren jakiteko. Zentzu horretan, litekeena da hizkuntzen didaktikaren ikerketak azken hamarkadetan eman dituen aurrerapausoei jarraituz, hezkuntza elebidun/ eleaniztunaren tipologietan aldagai didaktiko finagoak txertatzeko bidea zabaltzea.
|
|
|
Murgilketa programetan, ikasleak etxetik dakarren hizkuntza nagusia hitz egin eta baloratzen duelako. Eta mantentze programetan, ikasleak etxetik dakarren hizkuntza gutxitua irakasleak bere egiten duelako,
|
baina
hizkuntza nagusia inola ere baztertu gabe. Azken finean, hizkuntza gutxitua irakasteaz gain, hizkuntza nagusia, prestigioduna, ere jakin badakien pertsona da irakaslea, eta horrek nolabait ikasleentzako eredu bihurtzen du.
|
|
2015
|
|
|
–hazi? hitzak nondik lortu (normalean maiztasun altukohitz orokorrak dira, baina funtzio hitzak izan gabe eta beste hizkuntzetan esanahirik ezdutenak), bilatzaileek behar den hizkuntzako testuak soilik itzultzea nola lortu (bilatzaileenaukera baliatu ohi da,
|
baina
hizkuntza batentzat ez dagoenean hizkuntza iragazteko hitzakgehitzen zaizkio hitzen konbinazioari),, hazi, hitzen zerrendaren luzera (luzera oso ezberdinakerabiltzen dira lan ezberdinetan), konbinazioen luzera (2 eta 4 artean erabili ohi da), zenbatbilaketa egin (5.000 eta 30.000 artean egin izan dira), emaitzetatik zenbat jaitsi (lehen 10aknormalean)...
|
|
|
Ikasleekin egindako talde eztabaidetan ikusi ahal izan dugunez, maila indibidualeko faktoreenartean familiaren jatorria eta etxean jasotzen den input a izan dira ikasle nahiz irakasleek gehiennabarmendu dituztenak. Gure ikerketa eleanitza den testuinguru batean
|
baina
hizkuntza gutxituarenarnas gune batean gauzatu da. Oro har, gure ikasleen kasuan familiaren jatorria edo etxean jasotzenduten input a euskalduna da, eta testuinguru soziolinguistikoa ere oso euskalduna da, beraz, ikerketahonetan ez dira horiek ikasleen euskarazko jardunean gaztelania txertatzea bultzatzen dieten faktorenagusiak.
|
|
|
ingurua zenbatean erdaldundu den. Eskualde burua zenbat eta euskaldunagoa, ingurua orduan eta babestuagoesan dezakegu,
|
baina
hizkuntza gaitasun handieneko eskualde buruetan dago galerarik handiena.Nabarmen aldatu dira orain 20 urte lurgune euskaldunak zituen egiturazko ezaugarriak, eta aldaketa hauek ondorio zuzena dute herriotako sare sozialean, eta ondorioz, hizkuntza ohituretan.
|
|
|
Hizkuntzaren ezagutzari eta hizkuntzaren erabilerari buruz ari gara. Baina iruditzen zait, gaur egunean, eta bereziki hedabideek hartu duten garrantziahartutako garaietatik honantz, hizkuntzaren erabileraz hitz egiten dugunean, bakarrik neurtzen duguhiztunok zenbat hitz egiten dugun,
|
baina
hizkuntzaren erabilera ez da norberak hitz egiten duenera bakarrik mugatzen, hor dago adibidez norberak entzuten duena. Euskaldunok zenbat entzutendugu euskaraz, gaztelaniaz, frantsesez edo ingelesez?
|
|
|
Bukatzeko, 7 artikuluak udalek hizkuntza eskumenak dituztela aitortzen duela esatea.Interesgarria da,
|
baina
hizkuntza paisaiari buruzko artikuluan, udalerriek hizkuntza paisaian elebitasuna bultzatu behar dutela esaten du. Euskararen ikuspegitik, askoz ere interesgarriagoa iruditzenzait gutxienez euskaraz behintzat erabiliko dutela hizkuntza paisaian, edo bestela udalen esku utzihori nola bideratu nahi duten.
|
|
|
Izaki bizidunakberaien lurraldean. Kasu honetan ez gara izaki bizidunez ari,
|
baina
hizkuntzen arteko harremanakbere testuinguruan eragiten du; ez da berdina Azpeitian bizitzea, edo Tutera edo Barakaldo bateneuskaraz bizitzen saiatzea, ez da berdina egoera. Orduan, ekologiaren ikuspuntuak ekosistemaknola eragiten duen hizkuntzan aztertzen du, eta hizkuntzak ere ekosisteman.
|
|
2019
|
|
|
Aipatu bezala, oro har adostasun nabarmena egon da,
|
baina
hizkuntzaren beraren anbiguotasunak eragin handiaizan du eta desadostasunerako patroiak aurkitzen saiatu gara. Etiketatzaileen lana aztertzean, hiru anbiguotasunfenomeno nagusi identifikatu ditugu:
|
|
|
batek dio idiomatikotasun tasa% 95ekoa dela aditzak, izenak, adjektiboak etaadberbioak burutzat dituzten UFetan (Waszczuk et al., 2016); besteak, berriz, aditz UFak bakarrik hartzen dituaztergaitzat (Savary eta Cordeiro, 2017), eta agerpenen% 98 idiomatikoak direla ondorioztatzen du. Bigarrenhorri jarraituz egin dugu guk artikulu honetan azalduko dugun lana,
|
baina
hizkuntza gehiagotara zabaldu duguazterketa, erakusteko ondorio horiek polonieratik haragokoak direla.
|