|
2017
|
|
|
Gehiegizko kontsumoak takikardia, hipertentsioa, hiperaktibitate motorra, izerdia, hipertermia, antsietatea eta gorakoak eragin ditzake. Mefedrona
|
talde
honen ordezkari ezagunena eta zaharrena izanik, Espainiako Estatuan legez kanpo dago 2011 urtetik.
|
|
|
Droga honek zuzenean eragindako zenbait heriotza ere agertu dira.
|
Talde
berekoa den eta gure artean aurkitu den azken katinona flakkadelakoa litzateke. Kimikoki, pirrolidinobalerofenona (alfa PVP) litzateke eta profil farmakologikoa MDPVrenaren oso antzekoa du.
|
|
|
XXI. mendeko mundu globalizatuan substantzia horien kontsumoa hedatu egin da eta gizarte garaikideetara heldu da.
|
Talde
honen barruan egitura kimiko, ekintza mekanismo eta eragin farmakologiko ezberdina duten substantziak aurki ditzakegu landare hauen osagaien artean. Aurreko substantziek ez bezala, talde hau osatzen duten landareak ezagunak dira beren jatorrizko lurraldeetan.
|
|
|
Talde honen barruan egitura kimiko, ekintza mekanismo eta eragin farmakologiko ezberdina duten substantziak aurki ditzakegu landare hauen osagaien artean. Aurreko substantziek ez bezala,
|
talde
hau osatzen duten landareak ezagunak dira beren jatorrizko lurraldeetan. Ezagupen horiei esker, talde honetako drogen profil toxikologikoa ezaguna izaten da kasu batzuetan, profil farmakologikoa guztiz ezagutzen ez dugun arren.
|
|
|
Aurreko substantziek ez bezala, talde hau osatzen duten landareak ezagunak dira beren jatorrizko lurraldeetan. Ezagupen horiei esker,
|
talde
honetako drogen profil toxikologikoa ezaguna izaten da kasu batzuetan, profil farmakologikoa guztiz ezagutzen ez dugun arren.
|
|
|
Euskal Herrian gero eta erabiliagoa den landare nahastea dugu. Izan ere, azken urteetan, edabe hau hartzeko
|
taldeak
ere sortu dira, legez kanpo ez dauden landareak izanik.
|
|
|
Arilzikloalkilaminen
|
taldean
sailka daitezkeen substantziak dira; ketamina eta fentziklidinaren (PCP) antzeko egitura duten substantzien taldea osatzen dute. 2010 urtean agertu ziren Europan research chemicalsubstantzia gisa.
|
|
|
Arilzikloalkilaminen taldean sailka daitezkeen substantziak dira; ketamina eta fentziklidinaren (PCP) antzeko egitura duten substantzien
|
taldea
osatzen dute. 2010 urtean agertu ziren Europan research chemicalsubstantzia gisa.
|
|
|
|
Talde
honen barruan, gehien detektatua izan den substantzia metoxetamina izan da. Kasu gehienetan ketaminaren aizuntzaile gisa aurkitu da, hau da, kontsumitzaileak ez zekien metoxetamina hartzen ari zela (14).?
|
|
|
2 irudia: 2014 urtean merkaturatu ziren substantzia psikoaktiboen
|
taldeak
(UNODC, substantzia psikoaktibo berrien detekzio goiztiarra,).
|
|
|
4 Droga
|
talde
ezberdinak
|
|
|
Izaera kimiko ezberdina izate horrek asko zaildu ditu substantzia berrien detekziorako lanak laborategietan. Urteak aurrera egin ahala, gero eta
|
talde
kimiko gehiago sartu dira substantzia psikoaktibo berrien artean: anfetaminaren analogoak, kannabinoide sintetikoak, katinona sintetikoak, piperazinak, landare jatorriko substantziak, ketaminaren antzeko substantziak, etab.
|
|
|
Feniletilaminen
|
taldea
substantzia ezberdin ugariz osatutako talde zabala dugu. Talde honen barruan eragin pizgarria (anfetamina klasikoak), entaktogenoa (3,4 metilendioximetanfetamina edo MDMA, eta haren eratorriak) edo haluzinatzailea (metoxianfetaminak) izan dezaketen substantziak daude (8).
|
|
|
Feniletilaminen taldea substantzia ezberdin ugariz osatutako
|
talde
zabala dugu. Talde honen barruan eragin pizgarria (anfetamina klasikoak), entaktogenoa (3,4 metilendioximetanfetamina edo MDMA, eta haren eratorriak) edo haluzinatzailea (metoxianfetaminak) izan dezaketen substantziak daude (8).
|
|
|
Feniletilaminen taldea substantzia ezberdin ugariz osatutako talde zabala dugu.
|
Talde
honen barruan eragin pizgarria (anfetamina klasikoak), entaktogenoa (3,4 metilendioximetanfetamina edo MDMA, eta haren eratorriak) edo haluzinatzailea (metoxianfetaminak) izan dezaketen substantziak daude (8). Efektu bat edo bestea sortzeko ahalmena neurotransmisore ezberdinekiko duten eraginaren, emandako dosiaren eta kontsumitzaile bakoitzaren ezaugarrien araberakoa izango da.
|
|
|
Era berean,
|
talde
honen barruan azpitalde batzuk ditugu, egitura kimikoaren arabera sailkatuak. Guztiek dute, hala ere, eragin farmakologikoaren erantzule den antzekotasun amankomun bat:
|
|
|
Azken urteotan,
|
talde
honen barruan garrantzi gehien hartu duen substantzia PMMA dugu. PMMA parametoxianfetamina da eta «superman» ezizenez ezagutu da, zeren substantzia arriskutsu hau daukaten pilulek supermanen ikurra baitute azalean.
|
|
|
Egun, gure artean substantzia psikoaktibo berriek duten agerpena oso eskasa bada ere, gero eta handiagoa da urtez urte. Substantzia horien zenbatekoa eta merkaturatzea mugaezina denez,
|
talde
horrek gizarteari eragin ahal dizkion balizko kalteak zenbatezinak dira. Izan ere, legez kanpo ez dauden substantziak izanik, kontsumitzaileek droga hauek eskuratzeko duten ahalmena oso handia da, batez ere Internet sareak eskaintzen dituen erraztasunak kontuan izanda.
|
|
|
Adineko jendeak, haurdunak, jaioberriak, gaixo kronikoak eta erreserba immunologiko baxuko gaixoak arriskuko
|
taldetzat
hartzen dira (1, 2). Transmisio bide ohikoena helduetan, kutsatutako elikagaien bidezkoa da; fetuaren eta jaioberrien kasuan, berriz, transmisioa bertikala da (plazenta edo erditze kanalean zehar) (3).
|
|
|
Gipuzkoan haurdunen artean agertutako listeriosi kasuen ezaugarri epidemiologikoak zehaztea eta jarraibide terapeutikoak zeintzuk izan behar diren adieraztea. Aldi berean, gure zerbitzuan arrisku
|
taldeak
daudela kontuan izanik, haurdunak eta fetuak zein jaioberriak, diagnostiko goiztiar bat egiteko protokolo bat eraiki da. Bestetik, gaixotasun infekzioso bat denez, biztanleei zuzendu beharreko gomendio eta prebentzio neurriak zehaztu nahi izan ditugu, horretarako gomendio neurriak modu argi batean adieraziz.
|
|
|
2 irudia. Arrisku
|
taldeen
araberako listeria kasuen banaketa Gipuzkoan.
|
|
|
|
Talde
honetan 7 kasu biltzen dira: haurdunaldiko 3 listeriosi, jaioberriaren kasu 1 eta beste 3 listeriosi mota.
|
|
|
Hori horrela izanda, gizarte
|
talde
ahulenetan prebentzio neurriak areagotu behar dira eta segi beharreko jarraibideak helarazi behar zaizkie talde horiei.
|
|
|
Hori horrela izanda, gizarte talde ahulenetan prebentzio neurriak areagotu behar dira eta segi beharreko jarraibideak helarazi behar zaizkie
|
talde
horiei.
|
|
|
Azken urteotan, Gipuzkoan, listeriosiaren intzidentziaren igoera esanguratsua atzeman da. Arrisku
|
taldeen
artean, haurdun dauden emakumeak aurkitzen dira. Transmisio bide ohikoena helduetan, kutsatutako elikagaien bidezkoa da, eta fetuaren eta jaioberrien kasuan, berriz, transmisio bertikala (plazenta edo erditze kanalean zehar).
|
|
|
2013 urtean, 22 kasurekin, azken 10 urteetako intzidentzia hirukoiztu zen. Urte horretan, haurdun eta jaioberriak arrisku
|
taldeen
% 50 izan ziren (9 kasu). Haurdunaren infekzioa detektatzea zaila izan liteke, sintoma inespezifikoak eragiten ditu-eta (digestio aparatuarekin lotutako sintomak eta sukarra), baina umekiarengan ondorio kaltegarriak izan ditzake (abortu septikoa, goiztiartasuna). Lan honetan aztertutako kasu gehienetan haurdunak sukarrarekin agertu ziren eta kasu gehienetan erditze goiztiarra gertatu zen.
|
|
|
Denbora horretan, zuzeneko interakzioa jasan zuten 5 minutuko 3 saiotan, eta saio batetik besterako tartean, eraso fisikoetatik babestuta egon ziren zulatutako metakrilatozko bereizle batekin, zeinak kontaktu sentsoriala mantentzea ahalbidetu zuen. Gainera, saguen arteko elkarrekintzak grabatu ziren, haien jokabidea ebaluatu eta saguak
|
talde
aktibo edo pasiboetan sailkatzeko.
|
|
|
Estresaren aurrean erabilitako estrategien arabera, bi
|
talde
osatu ziren. Ingurunea gehiago esploratu eta aurkaria gehiago mehatxatu zuten saguek talde aktiboa osatu zuten; talde pasiboa, aldiz, geldirik eta defentsa sumisio jokaeretan denbora gehiago iragan zuten saguez osatu zen.
|
|
|
Estresaren aurrean erabilitako estrategien arabera, bi talde osatu ziren. Ingurunea gehiago esploratu eta aurkaria gehiago mehatxatu zuten saguek
|
talde
aktiboa osatu zuten; talde pasiboa, aldiz, geldirik eta defentsa sumisio jokaeretan denbora gehiago iragan zuten saguez osatu zen.
|
|
|
Estresaren aurrean erabilitako estrategien arabera, bi talde osatu ziren. Ingurunea gehiago esploratu eta aurkaria gehiago mehatxatu zuten saguek talde aktiboa osatu zuten;
|
talde
pasiboa, aldiz, geldirik eta defentsa sumisio jokaeretan denbora gehiago iragan zuten saguez osatu zen.
|
|
|
– Estres egoeran erabilitako estrategien arabera, bi
|
talde
osatzea: jokaera aktiboa edo pasiboa desberdinduz.
|
|
|
OF1 sagu arren
|
talde
bati B16F10 melanoma tumorearen zelulak inokulatu zitzaizkion eta 6 egun geroago, azpitalde bati estres soziala eragin zitzaion kontaktu sentsorialaren ereduaren bidez. Horretarako, saguak agresibitate maila altuko beste sagu baten kaxan sartu ziren 24 orduz. Denbora horretan, zuzeneko interakzioa jasan zuten 5 minutuko 3 saiotan, eta saio batetik besterako tartean, eraso fisikoetatik babestuta egon ziren zulatutako metakrilatozko bereizle batekin, zeinak kontaktu sentsoriala mantentzea ahalbidetu zuen.
|
|
|
Hori dela eta, profesional euskaldunak eskuragarri egon lirateke osasun mentaleko zentro eta ospitaleetako psikiatriako zerbitzu guztietan, eta gaixoei eskaintza aktiboa egin (31). Hori guztia kontuan edukita, hala aukeratzen duten gaixoak euskaraz artatuak izatea sustatzen duten neurriak lagungarriak direla deritzogu; bai osasun publikoko profesionalen lanpostuen hizkuntza eskakizunak orokortzea, bai eta azken urteotan zenbait
|
talde
egiten gabiltzan tresna psikometrikoak euskaratzeko lana ere.
|
|
|
Pankreatitis akutua sailkatzeko, urte askoan Atlantako sailkapena erabili izan da, 1992an sortua (32). Sailkapen horrek baina, larritasun gutxiko pazienteak ere larrien
|
taldean
sartzen ditu, eta horregatik baztertua izan da. Badakigu pankreatitis akutu baten garapena baldintzatzen duten bi faktore nagusiak organo gutxiegitasunaren garapena eta pankrearen nekrosiaren infekzioa direla (33, 34).
|
|
|
1 taulan bi sailkapenok deskribatzen ditugu. Dena den, gure ikerketa
|
taldeak
ikusi du Determinanteetan Oinarrituriko Sailkapenak hainbat arazo dituela, talde berean bilakaera ezberdineko pazienteak sartzen dituelako: organo gutxiegitasun mantendua duten pazienteak, baina nekrosi infektaturik garatzen ez dutenak batetik; eta organo gutxiegitasun mantendurik ez dutenak, baina nekrosiaren infekzioa garatzen dutenak bestetik.
|
|
|
1 taulan bi sailkapenok deskribatzen ditugu. Dena den, gure ikerketa taldeak ikusi du Determinanteetan Oinarrituriko Sailkapenak hainbat arazo dituela,
|
talde
berean bilakaera ezberdineko pazienteak sartzen dituelako: organo gutxiegitasun mantendua duten pazienteak, baina nekrosi infektaturik garatzen ez dutenak batetik; eta organo gutxiegitasun mantendurik ez dutenak, baina nekrosiaren infekzioa garatzen dutenak bestetik.
|
|
|
INMA (Infancia y Medio Ambiente, Haurtzaroa eta Ingurumena) Espainiako hainbat lurraldetako (Asturias, Valentzia, Sabadell, Menorca, Granada, Ribera de Ebro eta Gipuzkoa) jaiotzen kohorte ikerketa prospektibo eta multizentrikoa da, ikerketa
|
talde
ugarik osatzen dutena. Airean, uretan eta elikagaietan dauden kutsatzaileek umekian, jaioberrian eta umearen hazkuntzan nahiz garapenean eduki ditzaketen eraginak aztertu nahi izan dira proiektu horretan; xede hori lortu nahian sortu zen INMA.
|
|
|
Bide beretik joanda baina metodologia desberdin bat erabiliz, haurdunaldian zeharreko tabakoaren eta ADHNaren arteko erlazioa faktore genetikoak bezalako nahasketa faktoreen menpe zegoela azaldu nahian, genetikoki erlazioa zuten eta genetikoki erlaziorik ez zuten ama haurrak aztertu zituen ikerketa batek (4). Hori egin ahal izateko, lagunduriko ugalketa bidez haurdun geratutako emakume
|
talde
bat (amarenak ez ziren obozitoekin ernaldutako fetuak lortuz) eta modu naturalean haurdun geratutako beste emakume talde bat elkarrekin konparatu zituzten. Ikerketa modu horretan egitean guztiz baztertzen da genetikak izan dezakeen eragina haurrak ADHNa garatzeko unean.
|
|
|
Bide beretik joanda baina metodologia desberdin bat erabiliz, haurdunaldian zeharreko tabakoaren eta ADHNaren arteko erlazioa faktore genetikoak bezalako nahasketa faktoreen menpe zegoela azaldu nahian, genetikoki erlazioa zuten eta genetikoki erlaziorik ez zuten ama haurrak aztertu zituen ikerketa batek (4). Hori egin ahal izateko, lagunduriko ugalketa bidez haurdun geratutako emakume talde bat (amarenak ez ziren obozitoekin ernaldutako fetuak lortuz) eta modu naturalean haurdun geratutako beste emakume
|
talde
bat elkarrekin konparatu zituzten. Ikerketa modu horretan egitean guztiz baztertzen da genetikak izan dezakeen eragina haurrak ADHNa garatzeko unean.
|
|
|
Modu horretan, amaren tabakismoaren eta ADHNaren arteko lotura amarekin genetikoki erlazioa zuten haurren artean soilik ikusi zen eta genetikoki erlaziorik ez zutenen kasuan ez zen ADHNa izateko arrisku handiagorik ikusi, nahiz eta amak haurdunaldian zehar tabakoa kontsumitu. Hala ere, bi
|
taldeetan
esanguratsua izan zen haurraren pisu baxua: bai genetikoki lotura zutenek baita ez zutenek ere pisu baxua azaldu zuten tabakoarekiko eraginpean.
|
|
|
Berrikuspen honetan, loezinerako farmazietan eskuragarri ditugun landareak bildu dira, bi
|
taldeetan
banatuz: loezina tratatzeko erabilgarriak diren landareak eta loezina tratatzeko erabilgarriak izan daitezkeen landareak.
|
|
2018
|
|
|
Terapia antiinflamatorioaren ekintza antidepresiboa gaixotasun autoimmunedun edo inflamatoriodun pazienteetan ere ikusi da. Esate baterako, psoriasidun gaixo
|
talde
bati TNF, aren antagonista den etanercept ematean, plazeboa eman zitzaien beste gaixo talde batean baino hobekuntza handiagoa lortu zen, sintoma depresiboei dagokienez. Aurkikuntza horiek adierazten dute zitokinen antagonistek edo agente antiinflamatorioek immunoaktibazioak eragindako portaera aldaketak blokeatzeko balio dezaketela (20).
|
|
|
Terapia antiinflamatorioaren ekintza antidepresiboa gaixotasun autoimmunedun edo inflamatoriodun pazienteetan ere ikusi da. Esate baterako, psoriasidun gaixo talde bati TNF, aren antagonista den etanercept ematean, plazeboa eman zitzaien beste gaixo
|
talde
batean baino hobekuntza handiagoa lortu zen, sintoma depresiboei dagokienez. Aurkikuntza horiek adierazten dute zitokinen antagonistek edo agente antiinflamatorioek immunoaktibazioak eragindako portaera aldaketak blokeatzeko balio dezaketela (20).
|
|
|
Gainera, gizakietan egindako aurkikuntzetako batek adierazi duenez, periferian erantzun inflamatorio eta immune bat ematen denean, TNF, aren aktibazio akutuak garuneko zitokina proinflamatorioen mailak kronikoki igotzen ditu. Horretaz gain, beren buruaz beste egindako pertsona
|
talde
baten garunetan burututako analisiek frogatu dute makrofago peribaskular eta haien aktibazioarekin eta zelula immuneen lekualdatzearekin lotutako faktore inflamatorioen gene espresioa handituta dagoela. Datu hauek periferiako ehunetan ematen diren erantzun inflamatorioek hantura garunera bidera dezaketela eta, ondorioz, depresioa ager daitekeela dioen ideia indartzen dute (8,19).
|
|
|
Laurogeita hamasei sagu eme hirunaka jarri genituen astebetez laborategiko baldintzetara ohi zitezen. Ondoren, saguen erdiek (n= 48) hirunaka jarraitu zuten kontrol
|
taldea
osatzeko, eta beste erdiei (n= 48) ezegonkortasun sozial kronikoa aplikatu zitzaien: Hiru egunez saguak launaka jartzen ziren, eta laugarren eguna isolatuta pasatzen zuten.
|
|
|
1.grafikoa.Sakarosa kontsumoa gorputz pisuarekiko proportzioan. Ezkerrean, kontsumoa kontrol
|
taldea
eta estres taldea bereizita. Eskuinean, subjektu berberak seruma edo farmakoa jaso izanaren araberako azpitaldetan bereizita.
|
|
|
1.grafikoa.Sakarosa kontsumoa gorputz pisuarekiko proportzioan. Ezkerrean, kontsumoa kontrol taldea eta estres
|
taldea
bereizita. Eskuinean, subjektu berberak seruma edo farmakoa jaso izanaren araberako azpitaldetan bereizita.
|
|
|
Barberingjokabidea aztertzean, estresatutako
|
taldean
aurkitutako bibrisa motzen portzentajea kontroletan aurkitutakoa baino handiagoa zela ikusi zen (Fisherren test zehatza, p= 0,044) (2 grafikoa). Benlafaxinak ez zuen eraginik izan jokabide horretan.
|
|
|
2 grafikoa. Bibrisa luze eta motzen portzentajea kontrol
|
taldean
(n= 24) eta estres taldean (n= 24).
|
|
|
Serotoninaren 5HIAA metabolito mailak kortex prefrontalean. Ezkerrean, kontrol
|
taldea
eta estres taldea bereizita. Eskuinean, subjektu berberak seruma edo farmakoa jaso izanaren araberako azpitaldetan bereizita.
|
|
|
Serotoninaren 5HIAA metabolito mailak kortex prefrontalean. Ezkerrean, kontrol taldea eta estres
|
taldea
bereizita. Eskuinean, subjektu berberak seruma edo farmakoa jaso izanaren araberako azpitaldetan bereizita.
|
|
|
Emaitzei erreparatuta, zazpi asteko ezegonkortasun sozial kronikoaren estresak sagu emeetan depresio motako sintomak eragin dituela esan dezakegu. Batetik, SPTn sakarosa kontsumo murritzak anhedonia adierazten du
|
talde
estresatuan. Anhedonia depresioaren sintoma nagusitzat hartzen da, eta animalia zein gizakietan garuneko sari sistema erasanean datza haren oinarri biologikoa.
|
|
|
Esperimentua hasi aurretik subjektu guztien pisua antzekoa bazen ere, esperimentuan zehar estresatutakoek pisua galdu dute, eta ostera, pisua hartzen hasi badira ere, ez dute kontrolek adina irabazi. Estresaldiko puntu bakoitzean neurtutako gorputz pisua ere esanguratsuki ezberdina izan da
|
taldeen artean
. Bestetik, barberingzeinuen portzentajea handiagoa izan da talde estresatuan.
|
|
|
Estresaldiko puntu bakoitzean neurtutako gorputz pisua ere esanguratsuki ezberdina izan da taldeen artean. Bestetik, barberingzeinuen portzentajea handiagoa izan da
|
talde
estresatuan. Emaitza hori bateragarria da estres ereduak saguei sare sozialak finkatzeko eragiten dien ezintasunarekin, kaiolakideei baliabideak kentzeko jokabide menderatzaile modura interpreta baitaiteke (16).
|
|
|
Baina antsietatea behatzeko erabiltzen den OF proban ez da kontrol eta estresatuen arteko alderik nabarmendu. Litekeena da farmakoa edo seruma emateko peritoneo barneko ziztadek kontrolei antsietate zantzuak eragin izana, eta, hori dela-eta, OF proban bi
|
taldeen artean
ezberdintasun esanguratsurik aurkitu ez izana, baita sagu kontrolen pisu irabazia moteldu izana ere.
|
|
|
Benlafaxinari dagokionez, badirudi OF proban efektu antsiolitikoa izan duela, saguak eremuaren erdialdean kaxa ertzeko hormen babesean baino gehiago ibili baitira. Hala ere, efektu hori kontrol
|
taldean
nahiz estres taldean eragin duela aipatu behar da, eta esperimentu honetan neurtutako gainerako aldagaietan ere ez dela estresaeta farmakoafaktoreen arteko elkarrekintzarik aurkitu. Benlafaxinak ez du, beraz, estresaren eragina lehengoratu.
|
|
|
Benlafaxinari dagokionez, badirudi OF proban efektu antsiolitikoa izan duela, saguak eremuaren erdialdean kaxa ertzeko hormen babesean baino gehiago ibili baitira. Hala ere, efektu hori kontrol taldean nahiz estres
|
taldean
eragin duela aipatu behar da, eta esperimentu honetan neurtutako gainerako aldagaietan ere ez dela estresaeta farmakoafaktoreen arteko elkarrekintzarik aurkitu. Benlafaxinak ez du, beraz, estresaren eragina lehengoratu.
|
|
|
Lehendabizi, Osakidetzako familia medikuak patologia zehatz batzuk pairatzen zituztenei programaren nondik norakoa azaltzen zien eta interesatuta zeudenei errezeta moduko bat ematen zien, kirol zentroko medikuarengana hurbiltzeko. Mediku horrek elkarrizketa bat izaten zuen haiekin, haien arazoak zeintzuk ziren ezagutzeko eta era horretan haien patologia kontuan izanik,
|
talde
batera edo bestera bideratzen zituen. Programa horren helburuak hauek izan ziren:
|
|
|
Galderak hiru
|
taldetan
multzokatu ziren: lehenengo taldean, parte hartzaileak deskribatzeko erabili ziren galderak; bigarrenean, parte hartzaileek beren gaixotasunaren inguruan zuten ezagutzarekin zerikusia zuten galderak, eta, azkenik, parte hartzaileek beren egunerokotasunean zituzten bizi ohituren inguruko galderak.
|
|
|
Galderak hiru taldetan multzokatu ziren: lehenengo
|
taldean
, parte hartzaileak deskribatzeko erabili ziren galderak; bigarrenean, parte hartzaileek beren gaixotasunaren inguruan zuten ezagutzarekin zerikusia zuten galderak, eta, azkenik, parte hartzaileek beren egunerokotasunean zituzten bizi ohituren inguruko galderak.
|
|
|
Datuen analisi guztiak Statistical Package for Social Sciences programaren bitartez burutu ziren (21.0 bertsioa) eta kasu guztietan adierazgarritasun estatistikoa p< 0,05 ean ezarri zen. Batez bestekoak eta desbideratze estandarra erabili genituen, baita frekuentzia(%) eta khi karratua ere,
|
taldeen arteko
desberdintasunak aztertzeko. Parte hartzaileen adina kontuan izanik, hiru talde sortu genituen (11):
|
|
|
Batez bestekoak eta desbideratze estandarra erabili genituen, baita frekuentzia(%) eta khi karratua ere, taldeen arteko desberdintasunak aztertzeko. Parte hartzaileen adina kontuan izanik, hiru
|
talde
sortu genituen (11): gazteen taldea,? 40 urte; adin ertainekoen taldea, 40 urte; eta azkenik, nagusien taldea? 65 urte.
|
|
|
Parte hartzaileen adina kontuan izanik, hiru talde sortu genituen (11): gazteen
|
taldea
,? 40 urte; adin ertainekoen taldea, 40 urte; eta azkenik, nagusien taldea? 65 urte. Gorputz masaren indizea (GMI) kalkulatu genuen [pisua (kg)/ altuera2?
|
|
|
Parte hartzaileen adina kontuan izanik, hiru talde sortu genituen (11): gazteen taldea,? 40 urte; adin ertainekoen
|
taldea
, 40 urte; eta azkenik, nagusien taldea? 65 urte. Gorputz masaren indizea (GMI) kalkulatu genuen [pisua (kg)/ altuera2?
|
|
|
Parte hartzaileen adina kontuan izanik, hiru talde sortu genituen (11): gazteen taldea,? 40 urte; adin ertainekoen taldea, 40 urte; eta azkenik, nagusien
|
taldea
–65 urte. Gorputz masaren indizea (GMI) kalkulatu genuen [pisua (kg)/ altuera2?
|
|
|
– (m)] eta hori kontuan izanik parte hartzaileak hiru
|
taldetan
banatu genituen (4): GMI?
|
|
|
GMI? 25, normaltasun
|
taldea
; GMI 25, gainpisua dutenen taldea, eta GMI? 30, obesitatea.
|
|
|
GMI? 25, normaltasun taldea; GMI 25, gainpisua dutenen
|
taldea
, eta GMI? 30, obesitatea.
|
|
|
Parentesi artean adin
|
talde
bakoitzeko patologia eta genero bakoitzeko portzentajea.
|
|
|
1 taula. Parte hartzaileen deskribapena, adin
|
taldeak
, generoa eta patologiak kontuan izanik.
|
|
|
Parte hartzaile gehienek zituzten patologiak hipertentsioa(% 38,5) eta lokomozio aparatuko arazoak(% 37,2) izan ziren. Banaketa hori adin ertainekoen
|
taldean
eta nagusienean agertu zen; gazteen taldean, ostera, gehienek lokomozio aparatuko arazoak zituzten eta bigarren tokian obesitatea aurkitzen zen.
|
|
|
Parte hartzaile gehienek zituzten patologiak hipertentsioa(% 38,5) eta lokomozio aparatuko arazoak(% 37,2) izan ziren. Banaketa hori adin ertainekoen taldean eta nagusienean agertu zen; gazteen
|
taldean
, ostera, gehienek lokomozio aparatuko arazoak zituzten eta bigarren tokian obesitatea aurkitzen zen.
|
|
|
1 Adin
|
taldeen
artean desberdintasunak
|
|
|
1 adin
|
taldeen
arteko desberdintasunak; 2 generoen arteko desberdintasunak; 3 patologia desberdinen arteko desberdintasunak, a Obesitatea zuten subjektuak
|
|
|
1 adin
|
taldeen
arteko desberdintasunak; 2 generoen arteko desberdintasunak; 3 patologia desberdinen arteko desberdintasunak, a? –
|
|
|
Loaren kalitateari dagokionez, gizonezkoen% 47,5ena ona izan zen eta emakumezkoen kasuan% 32,1ena. Zazpi ordutik behera lo egiten zutenen portzentaje baxuena gazteen
|
taldeari
egokitu zitzaion (p< 0.05). Generoari dagokionez, loaren kalitate hala holakoa edo txarra emakumezkoek izan zuten gizonezkoekin konparatuz (p< 0,01), eta patologiei dagokienez, obesitatea pairatzen zuten pertsonek lo kalitate okerragoa zuten (p< 0,05).?
|
|
|
Lehenengo eta behin esan dezagun programan parte hartu zuten emakumezkoen kopurua gizonezkoena halako hiru izan zela, baita adin
|
talde
guztietan eta patologietan ere. Aldiz, Romero, Carrasco, Sañudo eta Chacónek (2010) azaldu zuten, oro har, gizonezkoek proportzionalki astean zehar jarduera fisiko gehiago egiten dutela emakumezkoek baino (12).
|
|
|
|
Talde
guztia kontuan hartuta, HTA eta lokomozio aparatuko arazoak proportzio berdinean zeudela sumatu zen. Gazteek lokomozio aparatuko arazoak jasaten zituzten gehienbat eta bigarren tokian obesitatea.
|
|
|
Hori horrela izan daiteke obesitatea gero eta gehiago ageri baita adin goiztiarretan, eta horrek bizitzan zehar beste patologia batzuk izateko arriskua gehitzen du, hala nola HTA eta diabetesa (1,2). Aldiz, adin ertainekoen eta nagusien
|
taldean
HTA pairatzen zuten pertsonak gailentzen ziren, hori normala da, HTA gure gizarteko nagusien herenak sufritzen baitu eta beste herena prehipertentsoak dira (15).? –
|
|
|
Datu hori hainbat ikerketak babesten dute, gatzaren gutxitzeak presio arteriala gutxitzen duela ikusi baitute (20,21), eta gainera arratoietan ikusi dute gatz gehiegi erabiltzea gaixotasun kardiobaskularren arrisku faktore garrantzitsua dela (21). Baina ikerketa honetako hipertentso gehienek(% 73) gatza beti edo batzuetan erabiltzen zuten; azpimarragarria da
|
talde
horretan gehienek(% 84) adierazi zutela elikadura egokia zutela. Correia eta lankideek (2014) ikusi zuten subjektuek aholkatutako sodioaren kontsumoa gainditu egiten zutela, jaten zituzten elikagai industrializatuengatik eta jatekoari gatza gehitzeko ohituragatik (22).?
|
|
|
Pisuarekin zuzenki erlazionatuta dauden patologietan horren kontrola izateak garrantzi handia dauka (25). Hala ere,
|
taldearen
herenak ez zuen bere burua pisatzen, eta portzentaje hori obesitatea pairatzen zutenen artean handitzen zen. Horren arrazoia inpaktu psikologikoarekin erlazionatuta egon daiteke, zeren pertsona horiek beren burua pisatzean eta beren pisua ikustean, agian momentu horretan duten arazoaz jabetu daitezke.?
|
|
|
% 91k adierazi zuen elikaduraren inguruko ezagutza ona zutela eta% 83,3k baieztatu zuen elikadura egokia zutela. Ostera,% 1,8k ez zuen gosaltzen% 3,4 gazteen
|
taldekoak
izanik (< 40 urte),% 50,5ek otordu artean jateko ohitura zuen. Obesitatea pairatzen zutenen% 36,4k ez zuen bere pisua kontrolatzen eta hipertentsio arteriala zutenen% 72,9k gatza erabiltzen zuen bazkarietan.
|
|
|
Egoera sozioekonomikoaren ebaluaziorako ikasketa maila eta lanpostuaren inguruko datuak erabili ziren. Lehenengoa kalkulatzeko eskolatze urteak hartu ziren kontuan, hiru
|
taldetan
banatuz: lehen hezkuntza(?
|
|
|
Gurasoen pisuaren egoera aztertzeko GMIa erabili genuen, eta hori, helduek esandako pisuaren eta altueraren karratuaren arteko zatiketa (kg/ m2) eginez kalkulatu zen. Lau
|
talde
banatu genituen: pisu eskasa (GMI < 18,5), pisu egokia (18,5?
|
|
|
Europar Batasunean Zk 141/ 2000 (EK) araudiak sendagai umezurtz izendapena jaso dezaketen medikamentuak identifikatzeko oinarriak finkatzen ditu. Sendagai horiek paziente
|
talde
murritz bati zuzenduta daudenez, garapenerako zailtasunak aurkezten dituzte. Arrazoi hori dela-eta, ikerkuntza sustatu eta tratamenduak pazienteen eskura izateko beharrezkoa da neurri bereziak ezartzea.
|
|
|
Sendagai umezurtz (SU) deritze izaera arraroa duten gaixotasunen diagnosi, prebentzio edota tratamendura bideratutako produktu sendagarriei. Sendagai hauen garapenak beste edozein sendagairenak baino oztopo gehiago izan ohi ditu,
|
talde
terapeutiko murriztu bati zuzenduta daudenez ikerketa eta garapenean inbertituko duten babesleen arretarik pizten ez dutelako.
|
|
|
Bestalde, kasu askotan tratatu nahi den gaixotasunaren historia naturala ez da ondo ezagutzen eta horrek entseguak diseinatzea eta interbentzioen onura zein arriskuak identifikatzea eragozten du. Horrez gain, SUen saio klinikoak gaixotasunaren aurkezpen heterogeneoa duten paziente
|
talde
txikietan gauzatzen dira, non maiz pazienteei egindako jarraipena ez den behar bezain estua izaten edota ez den denboran nahikoa luzatzen (8).
|
|
|
Hala ere, eragozpenez beteriko esparrua dela argi dago. Hori dela-eta, oztopoei aurre egin eta SUen garapena indartzeko ezinbestekoa da dagozkien
|
talde
guztien, hau da, pazienteen eta haien familien, paziente elkarteen, sustatzaile farmazeutikoen eta medikamentu agentzien arteko elkarlana.
|
|
|
Zauritutako paziente baten atentzioa prozesu bat da, eta lortutako emaitzan prozesu horretan zehar egiten diren ekintza guztiek dute garrantzia, hasierako atentziotik hasiz eta errehabilitazioan bukatuz. Horregatik, Trauma Batzordeak espezialitate ezberdinetako kideak biltzen ditu,
|
taldeko
ikuspegia eta elkarlana bultzatzeko.
|
|
|
(2) ikerketan argitaratutako azken datuen arabera, minutu bakoitzeko 9 hildako suertatzen dira bai istripuetan bai indarkeriaren ondorioz, eta 2015 urteko heriotzen% 10,14 kausa traumatikoengatik izan ziren(
|
talde
bezala, prebalentzia handiko beste eritasun askoren aurretik jarriz, esaterako HIESa, zirrosia eta tuberkulosia) (1).
|
|
|
Aldiz, ustekabeko erorketak garrantzia geroz eta handiagoa hartzen ari dira. Alde batetik, haien maiztasuna igotzen ari da eta, bestetik, pertsona adinduen artean gertatzen dira bereziki, hilkortasuna handia izanik
|
talde
horretan. Izan ere, 70 urtetik aurrera, hauxe da traumatismoen ondoriozko heriotza arrazoi nagusia mundu mailan (1).
|
|
|
1983 urtean argitaratutako lanean, Trunkey eta bere laguntzaileek heriotzen banaketa trimodala deskribatu zuten (8) (9): heriotzen lehenengo multzo bat aurreneko minutuetan gertatzen da, aire bideak, sistema zirkulatorioa edota nerbio sistema zentrala larriki kaltetuak izatearen ondorioz; bigarren
|
talde
bat ordu batzuen epean gertatzen da, hauen artean hemorragiak nabarmenduz; eta hirugarren talde bat egun edo asteak igarota, disfuntzio multiorganikoaren ondorioz.
|
|
|
1983 urtean argitaratutako lanean, Trunkey eta bere laguntzaileek heriotzen banaketa trimodala deskribatu zuten (8) (9): heriotzen lehenengo multzo bat aurreneko minutuetan gertatzen da, aire bideak, sistema zirkulatorioa edota nerbio sistema zentrala larriki kaltetuak izatearen ondorioz; bigarren talde bat ordu batzuen epean gertatzen da, hauen artean hemorragiak nabarmenduz; eta hirugarren
|
talde
bat egun edo asteak igarota, disfuntzio multiorganikoaren ondorioz.
|
|
|
Adierazgarria da
|
talde
horien banaketa eta konposizioa ezberdina izaten dela baliabideen arabera. Alegia, erakunde bakoitzaren baliabide eta antolaketaren arabera, zenbakiak aldatzen dira (5).
|
|
|
Eta, hain zuzen ere, baliabideen erabilera egokia eta azpiegitura logistikoaren antolaketa izan dira Trauma Sistema ideiaren jatorria (10): ospitale kanpoko zein larrialdietako atentzioan Trauma
|
Taldeak
trebatzea, programaren lerroak definitu eta protokoloak prestatzea, Trauma Zentroak izendatu eta definitzea, egitura eta baliabideen egokitzea, eta zaurituen garraiorako logistika antolatzea dira Trauma Sistema egituratzen duten ardatzak.
|
|
|
2 botika
|
talde
ditugu:
|
|
2019
|
|
|
bezala erabiltzea medikuari laguntzeko; hots, Adimen Artifziala (AI, ingelesez) profesionalei oztopoak gainditzen laguntzeko tresna baliagarria izan zedila, medikua ordezkatu beharrean. Ikuspuntu berri horren arabera,, makina?, medikuaren ordezkoa izan beharrean, osasun
|
taldeari
pazientearen inguruko erabaki onenak hartzen laguntzen dion ezinbesteko baliabidea izan luke.
|
|
|
Nahiz eta Ausazko saiakuntza klinikoak (RCT) jarraitu izaten tratamenduen efikazia/ efektibitatea eta segurtasuna ebaluatzeko gaur egun dugun tresnarik sendoena (gold estandarra), RCTetatik sortutako ebidentzia ez da nahikoa etengabe medikuntzan sortzen diren galdereei erantzun azkarra emateko, eta horrek aldakortasuna eta ziurgabetasuna eragiten du eguneroko osasun arretan.RWD datuek, zentzu honetan, abantaila dexente eskaini dezakete RCTekin alderatuta: merkeagoak eta azkarragoak izan daitezke (denbora errealean sortutako ebidentzia); RCTek erantzun gabe uzten dituzten zenbait galderei erantzuna emateko gaitasuna omen dute; normalean, RCTetan saiakuntzatik kanpo gelditzen diren paziente
|
taldeen inguruko
ikerketak RWDekin jorratu daitezke; askotan, RCTek egiten ez duten konparaketa, merkatuan dauden bi produktuen artekoa, RWDekin egin daiteke; RWD datuak erabiliz, medikamentuen benetako efektibitatea aztertu daiteke, beraz, ebidentzia sortu dezakete.
|
|
|
RWDen potentziala ikusita nazioarteko zenbait instituzio saiatzen ari dira arestan aipatutako desabantailak murrizten eta interes
|
taldeei
mesfidantza sorrarazten dizkien zalantzei konponbide bat aurkitzen: interes taldeek RWEa kontuan har dezaten, erabakiak hartu aurretik RWEa lortzeko prozesu osoa ulertu behar dute, pausoz pauso, zer galderari erantzuna eman nahi zaion zehaztuz lehenengo, eta emaitza eta ondorioekin jarraituz:
|
|
|
RWDen potentziala ikusita nazioarteko zenbait instituzio saiatzen ari dira arestan aipatutako desabantailak murrizten eta interes taldeei mesfidantza sorrarazten dizkien zalantzei konponbide bat aurkitzen: interes
|
taldeek
RWEa kontuan har dezaten, erabakiak hartu aurretik RWEa lortzeko prozesu osoa ulertu behar dute, pausoz pauso, zer galderari erantzuna eman nahi zaion zehaztuz lehenengo, eta emaitza eta ondorioekin jarraituz:
|