2000
|
|
|
Orain
, Treviño bertatik, antzinako izen zaharraz baliaturik ari da Uda deritzan taldea, beraien naturalezaz eta historiaz zor zaienaren eske. Baina badirudi, Javier de Burgos zenaren gogoak bizirik dirauela Espainiako Estatuaren baitan.
|
|
Batez ere, gaur egun ulertezina edo inoiz ulertuko ez dudana, zera da: feudalismo garaian, gizon batek herri osoaren aurka erabakia,
|
orain
, demokrazia garaian, herri guztiaren, edo herritar gehienen, arrazoizko nahiarekin bete ezina. Non daude giza eskubideak?
|
|
Hala ere, 1992an Europako hizkuntza gutxituen alde Europako Kontseiluan aurkeztu zen Eurogutun hura
|
orain
arte onartzeke egon da, Frantziak betoa jarri ziolako. Baina, Frantziako Estatua ez ote zen ba izan ONUren agiri hura bultzatu zutenetakoa?
|
|
Handik laster jakin genuen, berriz ere, gure eta Europaren Batasun eta bakebidearen zoritxarrerako, hizkuntza gutxituen aldeko gutunari Frantziak betoa jarri ziola. Eta
|
orain
arte hor jarraitu izan du, onespenaren faltaz eta europarron ahalkegarri. Jokaera maltzur hori aldatu beharrekoa iruditzen zait beranduegi izan baino lehen.
|
|
Baina, hara hor, Frantziako Estatu Kontseiluak bere esku du hizkuntzei dagokien arazo hau eta bera da Europako Batasunean hizkuntza gutxituen aldeko gutunari betoa jarri diona, bere Konstituzioaren 2 artikuluaren kontrakoa omen dela eta.
|
Orain
onartu duelarik, zer gertatuko ote bere Estatu barnean?
|
|
Oroi Europako bi Estatu hertsienetakoen artean gaudela eta muga hori eteteko hizkuntza baino arma hoberik ez dugula. Anai edo kiderik hurbilenak, lege natural guztien aurka, mugaz zatiturik eduki gaituztela, eta
|
orain
dugula ordua Europa Batuan elkartzeko.
|
|
KINTANA, Xabier: Linguistika
|
orain
arte. Donostia, 1970.
|
|
Ipar Euskal Herrian
|
orain
, ONU eta Unescok giza eskubideez eskatzen dutenarekin bakarrik balia gintezke. Baina ez da gutxi, zeren otoi eta oroi horiek mundu zabalerako gomendagarri ematean Frantzia bera ere sinatzaileen artean partaide izan zela eta hortik sortzen zaiola erantzun beharra.
|
|
Bukatzeko, oroitu beharrekoa iruditzen zait, iragan otsailean Baionan aurkeztu nuen. Jagon Sailaren ardurapeko lehen lanari buruz? 2 txostenean azaldu nituela gure antolaketarako eta ekintzetarako zenbait aburu, eta kontuan hartu beharrezkotzat jotzen ditudala,
|
orain
hemen azaltzen dudanari ekintzarako lotura emateko. Euskaltzaindia ezin daiteke lo egon egungo egoeraren aurrean.
|
|
Bereziki giza eskubideen aurka doalako. Bekatu honetaz, hizkuntzarekiko eskubideek herrialdeekin ezer ikustekorik ez dutela dioten jurista horiek isilik daude
|
orain
.
|
|
Gertatuak gertatu, Nafarroako Gobernua entzungor egiten ari da eta
|
orain
ez dio baimenik eman nahi Iruñean aspalditik ari den euskarazko irratiari. Hortik ikus gaur egun nafar agintariek euskara den Lingua Navarrorum i zer opa dioten.
|
|
Historian zehar euskarak edonon izan ditu eragozpenak, baina Arabakoak oso larriak izan ziren, bereziki eskoletatik hasita.
|
Orain
, horren berri ez dakitenei edo jakin nahi ez dutenei aditzera emateari on deritzat, guztion onerako.
|
|
Antolaketaren arabera, bi lanok nituen denboraz eta neurriz mugatuak. Horregatik
|
orain
hemen bi lanok gehigarriz eskaintzen ditut.
|
|
Hala ere, atzo arte falangista edo karlista frankista izan eta
|
orain
–demokrata, azaltzen diren askorentzat, nonbait ez da zilegi euskara Araban behartzea.
|
|
1999 urtean, errege Felipe II.aren heriotzako laugarren mendeurreneko ospakuntzek entzute handia izan zuten, ez hainbeste Treviño eskualdeagatik izan diren auziek, aspalditik isil zeudenak eta
|
orain
berriz piztuak, eskualde horrek Arabako edo Burgosko izan behar duen.
|
|
Txemak,
|
orain
bai, jakin zuen hilda zegoela. Bere bizitzaren argazki guztiak ikusi zituen hasiera hasieratik, arin pasatzen bere begien aurretik.
|
|
Hilda egon nahi zuen, guztiz hilda. Cliffs of Moherren aukera bat galdu zuen eta
|
orain
hilda egon nahi zuen. Ondo aurkitzen zen begiak itxita.
|
|
Bere kantua jaurtitzen du, eta azken notaren azken bibrazioaren ostean segundo bateko isiltasuna sortzen da; eta orduan agertzen da, orduan eta ez beste inoiz, eguzkia. Hanka bat
|
orain
, beso bat gero, muinoen atzetik printzaz printza biluzten doan jainkosa dirudi, eta ematen du oilarraren kantua seinaletzat izan duela denon bistara agertzeko. Hori da gure oilarrak duen dohaina.
|
|
" Eta
|
orain
zer?", pentsatu zuen," zelan aterako da eguzkia nire kantuak iluntasuna urratzen ez badu. Gauza jakina da gaua amaitzean, eta eguzkirik irteten ez bada, amildegi handi bat agertzen dela muinoen atzetik, mundu guztia irentsiko duena gupidarik gabe!
|
|
Urtebete eskas pasatu da sekretu hori gordetzen dudanetik, eta inori esan ez badiot, epaiketa kontuetan ez hasteagatik izan da.
|
Orain
, berriz, ezezagun baten aurrean egiak aitortzen hasiak garenez, nire txanda heldu dela uste dut".
|
|
Nik ere lasterka egin nuen alde, hondartzaren ertzean dauden harritzarretan ezkutatzera. Eta ez nion emazteari kontatu, epaiketetarako gogorik ez nuelako; eta
|
orain
, aldiz, zertarako esango diot..."
|
|
Nire ametsak ez ziren gezurretakoak. Existitzen da, eta
|
orain
nagoen etxe honetatik itsasoa ikusten da, Bitakora. Ezkerretara itsaso bortitza dago, Atlantikoa.
|
|
Txikia, baina nahikoa biak bereizteko. Itsaso bortitzak bidetxo bat aurkitu zuen, antza, lehorrean barneratzeko, eta
|
orain
hemen nago, bi itsasoen arteko lurmutur honetan eraikitako etxetxoan. " Itsasoa eta lurra bat egiten diren hartan, han urrutian, bakardadean, galdu Irlandan...", hauxe da Breschiren musikak eta Jose Anjel Irigarairen hitzek diotena, eta hortxe nago ni.
|
|
Goizaldeko bostak dira. Birritan izan dut Ralph nire barruan, eta
|
orain
alboan daukat; lotan eta atzo almohadari bezala gaur nire gerriari helduta. Hemen nago, beraz, gaurkoak eman duena idazten.
|
|
Badakit lehenago, askoz ere lehenago konturatu behar nuela horretaz. Baina zer egingo diogu,
|
orain
dela hain denbora gutxi jakin badut loturek min egiten didatela eta neure buruaren alde ezezagun bat ere deskubritu badut?
|
|
Bagoaz bihar Ipar Irlandara. Lehendik ere gogo handia nuen inguru horiek ezagutzeko, eta gehiago
|
orain
Ralph nire aitzakia izanik.
|
|
Txemak ezin zuen sinetsi. Zer dela-eta,
|
orain
, konparazio hura. Txemari, bere partetik, sei edo zazpi animalia bururatu zitzaizkion Eiderri deitzeko.
|
|
Poz txiki horren ondoan ez zuten lekurik irainek, adarrek, gezurrek eta Eiderren" ni neu izan nahi dut" haiek. Pinguinoen kontu horrekin apur bat erretxindu zen, bai, baina askoz ere handiagoa zen Txemaren barruko poza, ikusita Eider zela
|
orain
ezeren ideiarik ere ez zuena. Eider, hain aurrerakoia zen hura, Irlandara joatearen erabakia atentatu baten gorabeheran hartu zuen hura, egunero egunkaria" Mundua" ataletik hasten zuen hura, IRA eta INLAren arteko banaketari buruzko tesia egin zezakeen hura; Eider alegia, ez zela konturatu IRAko kide baten zakila ari zela jaten.
|
|
–Bai. Pena da Eiderren bizitza ezkutua
|
orain
deskubritu izana. Lehenago jakin banu, neronek manipulatuko nizkion autoko gurpilak, istripua izan zezan.
|
|
Hor denak gogorarazten dit Eider. Jolasteko erabiltzen zuen panpina nintzen, baina aspertu egin zen nonbait; eta txarrena da
|
orain
ere, hilda dagoela ere, bere panpina naizela. Ni tontoa naiz, Jabi.
|
|
Eiderrek barreka begiratzen zion, konplizitatez. Esanaz bezala"
|
orain
hobeto ezagutzen nauzu, Txema", eta heriotzaren besoetatik barreka segitzen zuen, bere mutilari so. Txemari, orduan, Jabik hainbestetan errepikatu ziona etorri zitzaion gogora:
|
|
badakizu erraz emozionatzen naizela toki berri batera heldu eta nire ametsetan sortu nuen Eire haren tankera hartzen diodanean. Corken itsasoa sumatzen hasi nintzen, Killarneyn kolore biziak, eta
|
orain
, Dingle penintsulako Dingle herrian nagoen honetan, dena nahastu zait: usaimena, ikusmena, entzumena eta dena.
|
|
Hona iristean, bizkarrean neraman pisuak ez dit laga herritxo honetako portuaz gozatzen. Eta
|
orain
, ai ama!, plazerrezko zorabioa izan da bertatik paseatu eta arnasa barruraino hartzea. Egia esan, usaina eta soinuak ez zitzaizkidan ezezagunak egiten, Euskal Herriko edozein portutako berdinak baitziren.
|
|
Rocíoren erreferentzia erabili zuen tipo argalak nirekin berbetan hasteko, alegia Killarneytik ezagutzen ninduela, Rocío euren lagun egin zelako eta hori dena. Niri betidanik gustatu zait jendea ezagutzea, eta gehiago
|
orain
, badakidalako jende hau ez dudala berriro inoiz ikusiko, eta horrek barruak askatzeko modua ematen du. Sekretu denak azal daitezke, biharamunean dena ahaztuta egongo den ziurtasunarekin.
|
|
Ez dakit zenbat ekintza aipatu zizkidan. Hala ere,
|
orain
ez daude haurrekin; izan ere, eurak seiak duela gutxi sartu dira talde horretan, eta elkar ezagutze aldera pentsatu dute egun batzuk batera pasatzea.
|
|
Eta beno, kontua da galdetu didala ea zer egingo nuen arrastian, askotan azpimarratuz berarekin joateko paseatzera, eta
|
orain
nahi ez banuen ere, ba behintzat geroxeago, eta horrela. Eta ikusita ze txapa ari zitzaidan ematen, kakatara bidali dut birritan pentsatu gabe.
|
|
Bitxia da: eztanda arrotz batek ekarri ninduen Eirera, eta
|
orain
neu nago eztanda baten erdian. Gudaren saltsan sentitzen dut neure burua, oraindik Ipar Irlandatik hain urrun nagoen honetan.
|
|
|
Orain
, pentsatu zuen, Eider nire aurrean agertuko balitz ere, tabernariak atera berri didan zerbeza hotza aukeratuko nuke bien artean. Behintzat edan egingo dut, eta bada zerbait.
|
|
Norbaiten heriotzaz urtebeteko atzerapenaz jabetu denak" sentitzen dut" esatearen balioaz deliberatzen duen bezala, neuk ere ez dakit
|
orain
zer pentsatu. Eta ez da adibide txarra izan, ez jauna.
|
|
Begiak itxi nituen nahiago izan nuelako sinestea, amestea, itxaropenari gogor oratzea... errealitate puta honi aurrez begiratzea baino. Eta
|
orain
, Irlandan eta disket hotz bati esker, G12 kalera eraman duzun egia osoa ari zait agertzen, eta nahi izan arren ezin dut burutik kendu zu zeu zarela kontatzen didana Rocío harekin enrollatu zinela, Jabirekin izandako aferak uste zenuena baino garrantzi handiagoa izan zuela azkenean, eta oraindik ere" Connemara" aipatzen duzu, eta toki horretara zeure bila joan nahi duzula. Oraindik ez duzu zure burua aurkitu ala?
|
|
Txemak mahaiak zeuden ingururantz begiratu zuen, jadanik nahiko puztuta sentitzen zuen lotsa gehiago handitu behar zen egiaztatzeko. Hantxe segitzen zuen bikoteak,
|
orain
berari adi adi begira. Lehenengo begiratuan baino hurbilago zeuden biak, neskak bere aulkia mutilarenera hurreratu baitzuen, eta aurrez aurre egotetik elkarren ondoan egotera pasatu ziren.
|
|
Baina ez dezagun haria gal. Lehenbiziko garai horri buruz hitz egin nahi nizueke
|
orain
. Beno, ez dakit zertarako ari naizen hain publiko zabalari zuzentzen, jakinda liburu bakoitzaren aurrean pertsona bakarra baino ez dagoela.
|
|
Gainera, seguru begiratzeko modua ere aldatu zuela. Seguru
|
orain
barrezka zegoela. Plakari begiratu zion berriro.
|
|
Beste norbaitek agian eguzkia nahiko zuen, eta Tereren izena bururatzen zait
|
orain
, hain zuzen ere egiteaz batera kolore pittin bat hartzeko. Noski, Tereri inoiz ez litzaioke burutik pasatuko holako istorio batean murgiltzea.
|
|
Autoaren intermitentea da ikusten den lehen gauza: poza, norbait laguntzeko prest; beldurra, eta
|
orain
zer?, orain ezin diozu ezetzik esan, ez zaizula bere aurpegia gustatzen, orain dena eginda dago. Batez ere sentsazio ikaragarri batek egin ohi dit bisita, eta ez naiz neska pesimista bat, ezta antzik ere, baina benetan zapore tragikoa izaten du intermitentearen une horrek.
|
|
Autoaren intermitentea da ikusten den lehen gauza: poza, norbait laguntzeko prest; beldurra, eta orain zer?,
|
orain
ezin diozu ezetzik esan, ez zaizula bere aurpegia gustatzen, orain dena eginda dago. Batez ere sentsazio ikaragarri batek egin ohi dit bisita, eta ez naiz neska pesimista bat, ezta antzik ere, baina benetan zapore tragikoa izaten du intermitentearen une horrek.
|
|
Autoaren intermitentea da ikusten den lehen gauza: poza, norbait laguntzeko prest; beldurra, eta orain zer?, orain ezin diozu ezetzik esan, ez zaizula bere aurpegia gustatzen,
|
orain
dena eginda dago. Batez ere sentsazio ikaragarri batek egin ohi dit bisita, eta ez naiz neska pesimista bat, ezta antzik ere, baina benetan zapore tragikoa izaten du intermitentearen une horrek.
|
|
Bere ohea eta nirea lotzen dituen eskailera txikian gora egin du, eta segituan atera ditu koadernoa eta boligrafoa, egunak eman dizkionak papereratzeko asmoz. Nik, bien bitartean, disimulurik gabe begiratzen nuen azpiko literatik, Rocíoren gorputza goiko koltxoiaren bigunetan nola sartzen zen; eta igartzen nizkion ukondoak mugitzen, eta belaunak eta hanken puntak ohea emeki ostikoz jotzen, eta
|
orain
ahozpez etzanda ari zela idazten eta gero alboz, eta koltxoiak bigunagoa ematen zuen holakoetan, dudarik gabe bere izterrak ziren haiek ukitzeko besoa pixka bat baino ez nuenean altxatu behar.
|
|
Baina
|
orain
oso berandu da, eta gainera hortxe dabilkit Rocío orain ere ez dakit zer esaten. Hobe dut, hortaz, esaten ari zaidanari kasu pittin bat egitea.
|
|
Baina orain oso berandu da, eta gainera hortxe dabilkit Rocío
|
orain
ere ez dakit zer esaten. Hobe dut, hortaz, esaten ari zaidanari kasu pittin bat egitea.
|
|
Hobe dut, hortaz, esaten ari zaidanari kasu pittin bat egitea. Gainera, ez zait txarto etorriko deskantsu hori," tell me" horren ostean aitortu dizkiodan guztiei buruz ez baitut
|
orain
idazteko gogorik.
|
|
Barkamena eskatuko nioke jende askori
|
orain
, baina zertarako. Ni neu izatera ez al naiz etorri hona?"
|
|
Ez zion batere errukirik. Bera sartu zen afera horretan, eta ez zen Txema izango
|
orain
G12 kaleko Eiderren hilobira negarrez joango zena. Ez.
|
|
Ez. Azken hilabetean argi ikusi zuen urdanga bat zela, hitz gogorregia ez erabiltzeagatik, eta
|
orain
ez zuen beste modu batean pentsatuko. Gainera, Txemak onar zezakeen (kostata, minduta edo nahi den bezala, baina onar zezakeen) Eiderrek ez maitatzea, baina amorru berri bat piztu zitzaion konturatzean lagun bezala ere ezin izan ziola bere arazoen berri eman.
|
|
Dena azaltzeko adorea hartu (moduren batean edo bestean amaitu zen euren harremana, lehenago edo beranduago), egindakoa onartu eta mesedez laguntza eskatu. Eta
|
orain
, egia esan behar bada, Txemak poz txiki bat sentitzen zuen barruan, Eider ez zelako hori guztia egiteko kapaz izan, Txema baino hauskorragoa izan zelako, nolabait beldurra eman ziolako laguntza eskatzeak. Ez zion errukirik, eta hori garaipentzat zuen Txemak.
|
|
Hurrengo eguna Derryko udal liburutegian eman zuen berriro. Azken hilabeteetako egunkari guztiak arakatu nahi zituen, Ralphen argazkiekin konforme geratu ez eta
|
orain
Eiderri buruzko aipamenen bat nahi zuen, mendekua osoa izan zedin, poz txikia algara ikaragarri bihur zedin, liburutegiko arduradunak kalera bidal zezan hain barre ozena egiteagatik. Hori nahi zuen.
|
|
Bidaia amaitu den arren, ez zaitut oraindik lasai utziko, Bitakora nirea. Izan ere, Irlandan zeharreko bidaia atzean geratu da, baina denbora luzerako arrasto batzuk utzi dizkidala uste dut, eta bien bitartean nire sentipen guztiak idazteko erabiliko zaitut
|
orain
arte bezala.
|
|
Baina alferrik da, ez baitut Txema maite, eta ez gaude baturik, eta ez gara bikote bizia. Egia da neuk bota nuela dena pikutara, baina
|
orain
inork ez du hau konponduko.
|
|
Baserrira eraman dut eta bertan egongo da
|
orain
ere, lotan edo. Berarekin egon nahi nuke noski, baina nahiko susmagarria litzateke inoiz geratu ez eta aste honetan, berriz, gauero hara joatea.
|
|
Ez dakit zelan azaldu, Bitakora, oraindik ez dut ondo ulertzen. Baina argi dago, argiegi
|
orain
arte ez konturatzeko. Egunkariak ez du zalantzarako tokirik uzten:
|
|
Azken finean,
|
orain
edo gero hiltzearen artean, sufrimendu pixka bateko aldea baino ez dago. Eta sufrimendua zertarako asmatu zen, ezpada ondoren datorren lasaitasuna dastatzeko?
|
|
Eta
|
orain
, zer. Txemak ingurura begiratu zuen:
|
|
Orainaldiari buruz, berriz, Txemak galduta ikusi zuen bere burua: " eta
|
orain
, zer?" izan zen egunerokoa irakurri eta okurritu zitzaion lehen galdera. Eta orain, zer?
|
|
" eta orain, zer?" izan zen egunerokoa irakurri eta okurritu zitzaion lehen galdera. Eta
|
orain
, zer. Nora joan?
|
|
Eta
|
orain
, Irlandan, Txemak Rocío hura gogoratzen zuen. Agertzeko eta desagertzeko zuen ahalmena.
|
|
Eta
|
orain
ere, Irlandan zehar bueltaka zebilelarik, lana ematen zion hizketan hasi beharrak. Esan nahi baita askoz errazagoa zitzaiola kaleetan zehar, eta aterpetxeetan, eta autoen barruan ere berbarik ez egitea.
|
|
Bitakoran egun batzuk atzera joan eta zera aurkitu dut: " Barkamena eskatuko nioke jende askori
|
orain
...". Beno, jende askori ere ez da:
|
|
Ba momentu horretan nik horixe ikusi nuen. Gero, hau guztia Rocíori kontatzean (eta gehiago
|
orain
, idaztean), iruditu zitzaidan nire esperientzia hura ere heriotza txiki bat izan zela. Hil egin zitzaidan Jabi lagun bezala ikustearen begirada errugabea (ordutik aurrera beste era batean ikusten baitut), hil egin zitzaidan nire mundu orekatua, errealitatearen gainean nuen kontrola, errespetua, konfiantza, eta Txemak gure harremanaren eternitatean sinesten zuen garaia ere hil zen.
|
|
Guri ere arraroa egiten zaigu, ez dakit hori den hitzik egokiena baina. Ez hainbeste hasierako kolpean, baina
|
orain
badirudi entzuten dudan guztiak Eiderrekin duela zerikusia. Irratiko abesti guztiak eta...
|
|
–Bai, baina
|
orain
hilda dago, Txema. Hilda.
|
|
Barkatu zuk:
|
orain
faltan botatzen dituzun gauza txikien premia izan duzu zuk beti, eta horiek berdin beteko zituen Eiderrek zein beste edozeinek. Beharbada azkenean afektua zenion, edo maitasuna edo berdin zait zer.
|
|
Baina zure bizitza betetzea zen nahi zenuena, eta beno, bete zenuen.
|
Orain
gauza txikiak falta zaizkizu.
|
|
–Ahaztu itzazu pentsamendu horiek, mina baino ez dizute ekarriko eta. Nahikoa izan dugu azken hilabete honetan,
|
orain
bere buruaz beste egin zuela pentsatzen hasteko.
|
|
Tira. Eta
|
orain
bere gelara noa, e?
|
|
Azkenean ere, azkenean! Tripetako har honek bakean utziko banindu ez nintzateke
|
orain
bezain pozik egongo, seguru gainera. Eta beraz, horrela hobe.
|
|
Joder, bere kuleroak ere usainduko zenituen noski! Eta
|
orain
, zer eta iaz egin zuen Irlandako ibilbide berbera errepikatu nahi duzula. Txema... horrela ez duzu inoiz ahaztuko!
|
|
Gero, herrira bueltan, behi, txori eta tximeletekin gurutzatzen ginen. Mendirantz egiten zuten alde, eta uste genuen eurak zirela zuhurrenak eta jakintsuenak, inori ezer esan gabe bazekitelako
|
orain
bidera, orain mendira joaten. Eta igual hirira joaten ere jakingo zutelako.
|
|
Gero, herrira bueltan, behi, txori eta tximeletekin gurutzatzen ginen. Mendirantz egiten zuten alde, eta uste genuen eurak zirela zuhurrenak eta jakintsuenak, inori ezer esan gabe bazekitelako orain bidera,
|
orain
mendira joaten. Eta igual hirira joaten ere jakingo zutelako.
|
|
Eta horregatik burua altxatu eta gora egin dut begiekin, eta oraindik beste hamar maila edo ikusi ditut nire pausoaren zain, eta abioiko atea zabalik. Eta hau ere, idazten ari naizen hau ere, kursia iruditzen zait; baina hori
|
orain
, ze eskailera erdian aurkitu naizenean ez zait hala iruditu. Kontua da, eta horretara noa, nire aurreko maila bakoitza etorkizun eta errealitate altuago batera eramango ninduen bidea begitandu zaidala:
|
|
Baina esan dut, eta beraz neure burua salbatu dut, hori guztia kursia egiten zaidala
|
orain
. Dublinen nago; zerutik ikusi dut, gure hegazkinarekin gurutzatzen ziren hodei kargatuek hala nahi zutenean.
|
|
Geltokian bertan eskatu dut lo egiteko tokiren bati buruzko informazioa, eta beharbada neke aurpegia ikusi didate, ez dakit, kontua da hasieran uste nuena baino gertuago dagoen" Isaac’s" aipatu didatela. Eta
|
orain
hemen nago, beheko solairuko gelatxo honetan, sofa erdia niretzat harturik, makinatik ateratako kafe merkea eskuan. Bero dago, eta lurrean utzi dut; ez daukat gogorik eskuak erretzeko.
|
|
Ahaztu nahian gogoratu beharra, alegia. Eta
|
orain
, tabakoaren hatsa itsatsirik zuten maindire artean erdi itzarrik, mingaina trapu bihurturik zuen eta aho-sabaian igurtzitzean garagardoarena baino gehiago kaka ustelarena izan zitekeen zaporea hartzen zion bere listuari. Eta okerrena zena, Eider, Eider, Eider, Eider...
|
|
—Zer nahi duk, jaun inkisidorea honat ekartzea, eta hi sutan erretzea,
|
orain
dela urte batzuk Lapurdiko sorgin haiek bezala. Hori bakarrik falta zitzaiguan, familian bertze protestant bat izaitea!
|
|
Baina antsiaturik igartzen zaitut, jaun André, zeren, Salamancan zerbait kontatu banizun ere,
|
orain
oro jakin nahi baitzenuke —hau, hori eta hura, eta xehetasun guztiak—, kolpe batez. Ordea, noiz eta historia baten korapiloak kolpe batez laxatu nahi baititugu, aldiz, are gehiago korapilatzen dugu hura, eta has nadin, bada, haien bat banaka laxatzen, geroko luzamendutan eta gibelamendutan ibili gabe.
|
|
Badakik, bertzalde, ezen deus ere gertatuko balitz, nihaur nintzatekeela kulpant bakarra. Eta,
|
orain
, hoa kanporat, eta egon adi, badaezpada ere...". Eta, atea hersten zuela, osaba eta biok geratu ginen.
|
|
—Erran diat ezen Henrik protestant izan zela, eta
|
orain
erranen diat ezen gure familian beti izan dela protestanten bat belaunez belaun. Aipatu diat hatsarrekoa, Esteban; aipatu diat Henrik; Henriken ondoren, berriz, Joana izan zuan, ene izeba izan zena; gero ni; eta orain hi, baldin ohore hori heuretzat nahi baduk...
|
|
—Erran diat ezen Henrik protestant izan zela, eta orain erranen diat ezen gure familian beti izan dela protestanten bat belaunez belaun. Aipatu diat hatsarrekoa, Esteban; aipatu diat Henrik; Henriken ondoren, berriz, Joana izan zuan, ene izeba izan zena; gero ni; eta
|
orain
hi, baldin ohore hori heuretzat nahi baduk... Eta Esteban ez bertze guztiak isilpean izan gaituk, ezinbertzean, protestant.
|
|
—Baina hori hala bada, nork izan dezake
|
orain
karta, osaba...? —galdetu nion, sinetsi nahirik ezen osabak arrazoin zuela bere arrazoinbide hartan.
|
|
Izan ere, gutun batean aditzerat eman nizun bezala, gauza segura da ezen jaun Esteban Etxegoienek lagun mami bat izan zuela, Parisen studiatu zuena, zeinari Joseph Elizanburu baitzeritzan eta zeinak igorri baitzizkion Paristik, Lutherok 1517an latinez skribatu zituèn 95 tesiak, eta halatan egin zela gure etxeko ardi beltza luthertar. Eta jakin ere jakinen zuen gure etxeko arbaso hark, eratxikitzen dizut nik
|
orain
, nola aita sainduak eskatu zion Lutherori, Exsurge Domine buldaren bitartez, gibela egiteko, eta nola Lutherok ez zuen amore eman, buldari su emaiten ziola, Wittenbergeko plaza publikoan, 1520ko abenduaren 10ean, zeren eta berri hura oinazturak hartua bezala zabaldu baitzen Europa osoan, ezin fitezago.
|
|
ETA
|
orain
bai, berant bada ere, aitona Nikolasen bertze erabaki hartaz mintzatuko natzaizu.
|
|
Baina bazkari hartaz baino gehiago, osaba Joanikotek aitona Nikolasekin arratsalde hartan izan zuen solasaz mintzatu nahi nizuke
|
orain
. Zeinen antsiatsu eta arduratsu kontatu zidan osabak guztia biharamunean!
|
|
—Eta
|
orain
, hautatu, Mattin.
|
|
Nola inarrosten ninduen barrendik aitaren erran hark," Eta
|
orain
, hautatu, Mattin", eta nola pizten zitzaidan bekaitzaren harra arimaren bazter batean, hitz haiek aditu orduko! Eta zein gaitz eta gaitzi egiten zitzaidan hura guztia!
|
|
Eta nola gutiziatzen nituen halakoetan aitaren bertze hitz haiek, ene aldeko hautua adieraz zezaketenak behingoz: " Eta
|
orain
, hautatu, Joanes"! Haurra nintzen arren, banekien ezen ene esperantza banoa eta ezinezkoa zela, baina, haurra nintzelako ere, ez nuen esperantza guztiz hiltzerat uzten.
|
|
Bai, guztiz oroitzen dut
|
orain
eszena hura, zeina nik hamar urte bete berriak nituela eta jaun Marcel —don Frantziskoren ondoko prezeptore berria— orduko etxean genuela izan baitzen; eta oroitzen dut bazkal aitzin izan zela, eta ama ere, halakoetan ohi ez bezala, ondoan izan genuela egun hartan. Eta, horrela, eni xuxendu hitz haien ondotik amari artezten zitzaiola, aitak erran zuen:
|
|
—Eta
|
orain
, Joanes, zin egin behar diagu, gurutzefikatuaren aitzinean, eskua elkarri emanik eta odolak nahasturik, ezen ez dugula batak bertzea salatuko, ezta bertze nehor ere, ez lagun ez etsai, bizitza osoan, erlijione kontuagatik edo mendeku hutsagatik, nola nahiko bailuke Inkisizioneak.
|
|
—Eta
|
orain
jakin nahi al duk nola gertatu zen Lutherorena...?
|
|
—Beraz,
|
orain
badakik zergatik hautsi zuen Lutherok Erromako elizarekin: Erromako eliza putetxe bat zelako...
|
|
Kontatu dizut orrialde batzuk lehenago nola egun batean ama, Mattin eta hirurok joan ginen osaba Joanikoten studiorat, ilargia teleskopiotik ikusi ahal izaiteko. Eta
|
orain
bertze egun hura oroitu nahi nuke, noiz eta habia hura ikusi baikenuen, lizar lerden baten gainean zegoena.
|
|
—Eta
|
orain
, hire aldia —erran zuen osaba Joanikotek.
|