|
2007
|
|
|
Eltzea gainditu zuen xorta izan zen gertakari hau, eta herriko arduradun, apez, kontseilari eta beste jakintasun handiko jendeak bildurik, alkateak deliberatu zuen biztanleen erdian ezin bizi zitakela hoien era hartu nahi ez zuen izaki bat. "
|
Joan
bedi beraz, xoriak diren lekurat, kaiolarat".
|
|
|
heien jostaketetan zerbait falta zen, norbait falta zen, eta hori beren buru haurkin eta ezazoletan ezin onhartua zen. Elgar aditurik, deliberatu zuten, gau batez,
|
joaitea
herri behereko bordarat, jakiteko bederen zertan zen beren" pika mokoa". Poliki poliki hurbildu ziren, zelatan gelditu arrabots pikorrik ere ez zenez ozen, ateko gakoa bortxatuz dautzarazi eta daldaran, sartu ziren:
|
|
|
Hala egina izan zen, mundua bildu zen elizako plaza gainean, iguzki betean, eta alkateak hitza hartzerat
|
zoalarik
, batbatean, eliza soinua tulunkan hasi zen, hil zeinuak ezezagun batek jotzen zituela. Orduan, xori hegal zafladak entzun ziren, ttiuttiuka zonbaiten artetik eta, buruak altxaturik eliza dorreari buruz, ikusi zuten, denek, itzalezko itxura bat, besoak zaflaka, hixtuka, irri ezti bat ezpain xokoan, lurrerat jausten eta lehertzen.
|
|
|
— Ezetz, ama, goiz huntan Isidrok bere borda zaharra bisitatu duelarik azken euri uharrek egin kaltetaz artatzeko, lur leherketa batek bordako murrua
|
joan
dakola ikusi du eta buztinaren barnean hezur puska batzu agertu zitzaizkotzu.
|
|
|
— Ba, ba, ba, hats zirezte amentsetan, ergelak zuek, bizpahiru ahuntz edo ardi hezur harrapatu dituztelakotz berehala ixtoria aurreko kontuetan sartzen zirezte, idurita hola eta hola kausitzen diren gure lehengo arbasoen hexak.
|
Zoazte
aldatzerat lehen bai lehen, eta askaldu zalhuxka, zuen eskolako egitatetaz artatzeko.
|
|
|
— Ale, ale, utzkitzue haurkeria horiek bazterrerat eta
|
zoazte
nik erranen egiterat aita jin gabe, bertzenaz kasu.
|
|
|
— Bego hortan, Kattina, bihar
|
joanen
gaitun hurbiletik ikusterat zertan diren Jaun Mera eta beste ikerlariak, eta orduan dine ba sinetsi...
|
|
|
Ez du segur balio bazter guzien harrotzea ardi trapatu zahar baten hezurkina agertu bada, ustegabean. Ale,
|
zoaz
pausatzera, kaxetak hartuak ditutzu bederen?
|
|
|
Oporrak zirelata, Xantxo et Kattina goiz guziz
|
zoatzin
Marletako borda hegirat ikerlanak behar zituztela ondotik segitu, eta egun oroz, eguerditan sartzen ziren azken berriak ekarriz, alai eta kontent beren aitak denak jakinen zituela kasetak agertarazi gabe.
|
|
|
Eguerdi antzin berrriz agertu zen etxerat,
|
joaitean
bezain kexu goiz osoa hexa ikerleen beha egon ondoan. Eta zer berria ez zuen ekarri!
|
|
|
—... ez die ez deus ikustekorik hortan, nik dioat...
|
banoak
pausaldirat... haurrak sartuko direlarik erraiozue ni ikusi gabe ez diten nihoate joan... berdin balin bazauzue haatik, he...
|
|
|
—... ez die ez deus ikustekorik hortan, nik dioat... banoak pausaldirat... haurrak sartuko direlarik erraiozue ni ikusi gabe ez diten nihoate
|
joan
... berdin balin bazauzue haatik, he...
|
|
|
Zonbait egun pasatu ziren, uztailaren erditsutan ginen eta gaitzeko beroen gatik ala beste zerbaitetaz, Mañex zaharra gero ta gibelago
|
zoan
, ganbaratik ez zen gehiago ateratzen ere, ohean pasatzen zuela denbora guzia eta, nahi dena erranik, Xana eta Kaietek atearen gontza kurrinka hura falta zuten nunbait. Haurrak izan zizkion ikusten duela zonbait egun, bainan hauek ere ez zuten jakin zertako gonbidatu zituen, tutik ez baitzuen entzun arazi.
|
|
|
Haurrak izan zizkion ikusten duela zonbait egun, bainan hauek ere ez zuten jakin zertako gonbidatu zituen, tutik ez baitzuen entzun arazi. Bakarrik, kasik ixilka, gordeka, prekozionez beterik eman zeien burdin untsi gorrista bat, arras zahartua, elaztikazko zinta zahar batez inguratua, erranez" ene denbora
|
badoa
, orduan hau zuentzat da... ni hil ondoan bakarrik ez zabal, he. Arnega zazue kristoren kurutze seinalea eginez" eta arnegatu zuten, pentsatuz behar bada opari zerbait zitakela.
|
|
|
— Ez dauzuegu erraiten ahal, berari
|
doakion
afera batentzat. Besterik gabe jauna, bagoaz.
|
|
|
— Ez dauzuegu erraiten ahal, berari doakion afera batentzat. Besterik gabe jauna,
|
bagoaz
.
|
|
|
Hortik aintzina gauzak laster
|
joan
ziren, gorputzaren prestaketak egin, familia abertitu eta ehorzketak egin ziren igande goizarekin, uztailaren hamaseian. Hamazazpian, Kaietek jandarmak abisatu zituen nola Mañex hila zen jakin gabe heiek mintzatu nahi zutela eta jandarmek ez zuten, iduriz bederen, deus kontrakorik erakutsi.
|
|
|
Aberastasunez ez bazen harro gure putikoa, gogoa ernea zaukan, begiak xorrotx eta izpiritua kurios. Bere haurtzaroa osoki bere ugazama Maritzarekin iragana zuen eta, eskolarat
|
joateko
partez, irakaskuntza ezin hobea egiten zuen sorgin zaharrarekin. Maritzak, gure putikoa biltzen zuen berekin karabanaren barnerat, mutil ttipi gisa, hau edo hura eginaraziz, bere eskupean atxikiz, xerbitxu ainitzen eskaera asebete zezaion.
|
|
|
Eta gertatzen baldin bazen, noizbait edo nunbait, Maritzak iragartu alaba seme sortzea, edota aldrebes berdin, ondoko urtean
|
joaiten
zitzaizkion konduen eskatzera eta orduan zen, orduan gure atso azti zaharra burgoi eta harro heien errezebitzeko. Bere karrosan sararazten zituen bikote kexatuak, polliki polliki mintzatuz, bere orduko errana ahantzia zuela" pentsa, urte bat badu halere, nola nahi duzue gogoan atxik ditzadan guziak, eta... nola duzu izena?
|
|
|
A, ba Etxeberri Gaxine" berehala so eginen zuela bere liburu sainduan, hala deitzen baitzuen kuaderno zahar okitu bat nun ere idazten zituen aldi guziz bere errantzunak. Eta, otoitz bitxi batzu eginez, dena jestu eta kurutze seinale faltsu, Arñoti galdetzen zuen" harrapa ezak ene kaierra, halako egunean,
|
joan
den urteko orria irakur ezak, hea zer iragartu nuen, ba!" eta Arñotek gora gora irakurtzen zuen: " mutila!
|
|
|
...enetan, bertze batzuk aldiz saski edo zareetan zituzten mozkinak lurrean hedatzen denek ikusteko gisan, aitak aldiz zaldia uzten zuela bere karrosarekin merkatuaren erdian zegoen platana erraldoi baten azpian eta giderrak enborrari estekiz — zaudezte hor biak, itzalean izanen zirezte sarri — eta, bere karrosan zuen zaku gotor eta beltzaran bat platanako abar bateri lotuta dilingo, laster
|
joan
zen kurri, kabala hau kunki, beste huni so, jende ainhitz agurtuz, irriz batzutan, erdi kexu bezala bestetan, eta, ni, harritua, ahoa xabal xabala, ez jakin norat ez nori so egin, erdi burxoratua hainbeste azantz eta oihu entzuten baitzen plaza guzian, han egon nintzen tente potente, aitaren makila eskuan, hain ohorezko lana manatu baizautan. Goiza joan zautan kasik ohartu gabean jendez mukurru zen plaza hartan, eta ordukotz begiak klikaka hasiak nituen akidura eta lo eskasa gatik, azkenean jarri bainintzen karrosaren alkian, handik bederen goradanik ikusten nintuela merkatuko harat hunatak, emazte, gizon, kabala, erhauts eta kearen artean, aments batean bezala.
|
|
|
Goiz goizean merkaturat heldu ginen eta, lehen jende saldoa lekuen hartzen ari zen, bakoitzak behi, ardi edo zerri tropa bat estekatzen zuela burdinezko kadenetan, bertze batzuk aldiz saski edo zareetan zituzten mozkinak lurrean hedatzen denek ikusteko gisan, aitak aldiz zaldia uzten zuela bere karrosarekin merkatuaren erdian zegoen platana erraldoi baten azpian eta giderrak enborrari estekiz — zaudezte hor biak, itzalean izanen zirezte sarri — eta, bere karrosan zuen zaku gotor eta beltzaran bat platanako abar bateri lotuta dilingo, laster joan zen kurri, kabala hau kunki, beste huni so, jende ainhitz agurtuz, irriz batzutan, erdi kexu bezala bestetan, eta, ni, harritua, ahoa xabal xabala, ez jakin norat ez nori so egin, erdi burxoratua hainbeste azantz eta oihu entzuten baitzen plaza guzian, han egon nintzen tente potente, aitaren makila eskuan, hain ohorezko lana manatu baizautan. Goiza
|
joan
zautan kasik ohartu gabean jendez mukurru zen plaza hartan, eta ordukotz begiak klikaka hasiak nituen akidura eta lo eskasa gatik, azkenean jarri bainintzen karrosaren alkian, handik bederen goradanik ikusten nintuela merkatuko harat hunatak, emazte, gizon, kabala, erhauts eta kearen artean, aments batean bezala.
|
|
|
Eguerdi aspaldixkan pasatua zen, elizako erloiuak jo zuenez bainakien, aita beste bi gizonekin, eni keinu ahin bat eginik, joana zen ostaturat, noiz ere izitzeko harridura batek hartu ninduen, batbatean, platana abarrari lotua zen aitaren zakua igitzen eta
|
goiti
joaiten ikusi nuelarik — jes, zer mirakuilu da hau — eta lasterka abiatzekotan nintzen aita abisatu beharrez norbaitek zakua ebasten ziola, orhoitu nintzalarik berak errana, ixilik egoiteko edozer gertaturik ere, eta zozo baten gisa, begiak borobil zapartaturik, lotsati eta ez hainbat adore, gure zakua arbolaren hostotzan desagertu zen, bizi bizia, nehork ikusi gabean, salbu nik, bainan... Eta, orduan galdezka nindagon nihauri, zer da ixtorio hau, ez jakin nun zer begira, hostotza sasitu hartan ez baitzen deus antzemaiten, zer erranen nion aitari ikusiko zuelarik bere zakuaren falta, noiz ere — bena, bena, zer da berriz hori?
|
|
|
Gauza batez bakarrik gogoratzen naiz, Donapaleutik ateratzean, lokartzera
|
nindoala
, aitak erran zautala — habil gibeleko alderat, ilezko estalgiaren azpian gorde hadi eta etxerat artean tutik ere adierazi, hire hoberenetan, entzun duk. Habil, ene gizon ttipi...
|
|
|
Habil, ene gizon ttipi... — eta hala egin nuen, kasik ohartu gabe ene alki lekuan beste norbaitek, anartean, bere gibelaldia pausatu zuela, bainan ordukotz loak abantxu eramana ninduen eta karrosa ttuku ttuku kurrituz
|
zoala
zaldiaren trostaren heinean, ni erdi atzarririk, beharriak erne ezin atxikiz, etxerateko bide bera egin ginuen, arrabots berak entzun nintuen, zaldia gelditu ere goizean bezala —... du marche... — et, lui, qui?...
|
|
|
Hogoi urte
|
joan
ziren gertakari horren berri ukan nuen momentoraino. Ene burrasoek, etxea zaharxka zelata, behar bezala bizitzeko ez egokitua eta beste estakururekin, lanak abiatu zituzten berrikuntza zerbaiteri buruz.
|
|
|
Nundik dator, zure ustez, botiga tzar hori? — eta orduan, irriz hasi zen — ez nian horri pentsatzen, bainan, banakian egun batez egiak berriz agertzea zukela, haugi, mintzatuko gaituk — sukalderat itzuli ginen — pausa ordua duk berdin, balia dezagun — eta ama deiturik, biek betan hau kondatu zidaten — mila bederatzi ehun eta berrogoita hiruan, gerla zukan, gu merkatuan izan ginen egun hartan, manaturik
|
joan
nindian," erreziztenziak" manaturik. Aintzin bezperan, beren" maquisard" leial bat arrestatua izan zian, Donapaleuko presondegirat ekarria eta, gaua zelata, eskapatu ahal izan zian.
|
|
|
Aise, denek uste zutelarik iheslariak karrika guziak lasterka zeharkatu zituela hiritik ihes egiteko ahal bezain laster, aski abila eta ausarta izan zian merkatuko plazan den platana handi baten hostotzaren barnean gordetzeko, bakarrik plaza hartako komersant batek ikusi baitzuen. Beharrik hau aldekoa zitean, eta hola gauerdiri buruz, ukan nian Donapaleurat
|
joateko
manua, eta haren ekartzeko" demarkazioneko" alde librorat, gure etxerat behin — horiek zinituen beraz... gure mutil berria... eta ere... zure semea...!
|
|
|
Egia erran, berrogoi eta zonbait urtez ez zuten sekula elgar aditu, mokoka baizik ez baitziren ari goizetik arrats. Hainbeste zen neke nun, gehiendu eta, beren haurrak oro
|
joan
ziren egin ahala urrun, beren bizipiden bila dudarik gabe, bainan gehiago, bake bila. Mezulariak azaldu zuen Pettanek mendia utziz Xemark berari galdetzen ziola bere etxean hartzea, bere haurretan pobreena zelakotz, eta gisa hortan, bera iduria nunbait Ez zitzaiola posible hirietara joanak ziren haurren etxerat joaitea, hori baino iltzea hobe zaiola.
|
|
|
Hainbeste zen neke nun, gehiendu eta, beren haurrak oro joan ziren egin ahala urrun, beren bizipiden bila dudarik gabe, bainan gehiago, bake bila. Mezulariak azaldu zuen Pettanek mendia utziz Xemark berari galdetzen ziola bere etxean hartzea, bere haurretan pobreena zelakotz, eta gisa hortan, bera iduria nunbait Ez zitzaiola posible hirietara joanak ziren haurren etxerat
|
joaitea
, hori baino iltzea hobe zaiola. Xemark berari zuela, beraz, egiten proposamen hau:
|
|
|
Zer afera!". Orduan, berahala gure Pettan
|
joan
zen Maddiren ganat erranez ohorezki onhartu behar zela holako mundura jite bat, eta gisa hortan opari bat nahi zeiola egin.
|
|
|
Bainan, eta diozuet hau nehork sekulan ez duela bizi izan, mahai azpiko jokoak begistatzen ditut, horiek bainaute laster ezartzen behar denaren jakinean. Hala nola, ene sudurraren aintzinean arraren zangoa luzatzen hastelarik eta emeki emeki emearena kitzikatzen, kasu orduan, zeren eta, bi edo hiru aldiz zangoen harat hunata ikusi eta, irriz pufaka entzuten ditut" bahiza?" eta besteak" ale,
|
goazen
" eta brau xutitzen dira kaderak pusatuz edo berdin aurtikiz presaka bezala" Llabri, habil kanporat" ostiko edo erratzaren lotsak erne xutiarazten bainau eta atea ikusi gabe ziuntan pasazen, hixtuak ondoriorik ez dezan izan.
|
|
|
Ez dut konprenitzen zer debru pasatzen den etxe huntan, biak ene beharretan direla eta elgarrekin akort... Samats erdian gelditu naiz, ipurdia lurrean jarri, ez jakin zer egin, norat
|
joan
" Llabri, te, te, haugi enekin, haugi" eta azkenik, gizonari buruz joan naiz.
|
|
|
Ez dut konprenitzen zer debru pasatzen den etxe huntan, biak ene beharretan direla eta elgarrekin akort... Samats erdian gelditu naiz, ipurdia lurrean jarri, ez jakin zer egin, norat joan" Llabri, te, te, haugi enekin, haugi" eta azkenik, gizonari buruz
|
joan
naiz.
|
|
|
Ez ditu ardiak atera, bainan dilingo zen makila beltz bat hartu du, zaku handi bat bizkarretik ereman eta joan gira biak oihanari buruz. Nekez segitzen nizaiola, bi hankaduna aintzinean
|
bazoan
, burua apal eta haritzondo baten albora helduta, han plantatu da, niri buruz itzuli eta orduan dut ikusi, espaldari kontra emaiten zuen makila luze eta beltz harek bi begi zulo bazituela, beltzak heiek ere, eni so zirela azkar, eta handik, su, pindar eta danbadak
|
|
|
— atorra berria burutik behera, zapeta ziratuak esteki gabean, zalapartaka ari bainintzen beztitzen, noiz ere entzun nuen beheretik ozen aitaren botz idorra — heldu haiz, azkenean? — bai, berehala, prest nuzu — eta tarrapatan eskalerrak hirunazka jautsiz sukalderat sartu nintzen, beldurrak hartua ni gabe
|
joan
zadin — goizik jeikitzen bahiz, enekin eremanen haut — ez bainuen holako paradarik huts egingo etxea lurrerat joan balitz ere — segur, aita? — han zagon, xamarra soinean, makila eskuan, irri ezti batez askaltzerat manatzen ninduela — harazkik indarrak, behartuko zauzkik egun — esne eta ogiz betetako gopor bat iresten nuela kasik itotzeko irriskuan — ago emeki, gaizoa, ez gaituk beranduko, ez — ezpain xokoetako azken esne ttorttak beso sahetsarekin xukatuz — ale, bagoaz, orain — ezkaratzetik pasatuz kanporat atera ginen, zaldiz atelatutako karrosa beltzean sartu, biak ondoan jarri eta, ene haurtzaroko amentsik bizienaren osatzera nindoan, Donapaleuko merkaturat joaitea aitarekin.
|
|
|
— atorra berria burutik behera, zapeta ziratuak esteki gabean, zalapartaka ari bainintzen beztitzen, noiz ere entzun nuen beheretik ozen aitaren botz idorra — heldu haiz, azkenean? — bai, berehala, prest nuzu — eta tarrapatan eskalerrak hirunazka jautsiz sukalderat sartu nintzen, beldurrak hartua ni gabe joan zadin — goizik jeikitzen bahiz, enekin eremanen haut — ez bainuen holako paradarik huts egingo etxea lurrerat
|
joan
balitz ere — segur, aita? — han zagon, xamarra soinean, makila eskuan, irri ezti batez askaltzerat manatzen ninduela — harazkik indarrak, behartuko zauzkik egun — esne eta ogiz betetako gopor bat iresten nuela kasik itotzeko irriskuan — ago emeki, gaizoa, ez gaituk beranduko, ez — ezpain xokoetako azken esne ttorttak beso sahetsarekin xukatuz — ale, bagoaz, orain — ezkaratzetik pasatuz kanporat atera ginen, zaldiz atelatutako karrosa beltzean sartu, biak ondoan jarri eta, ene haurtzaroko amentsik bizienaren osatzera nindoan, Donapaleuko merkaturat joaitea aitarekin.
|
|
|
— bai, berehala, prest nuzu — eta tarrapatan eskalerrak hirunazka jautsiz sukalderat sartu nintzen, beldurrak hartua ni gabe joan zadin — goizik jeikitzen bahiz, enekin eremanen haut — ez bainuen holako paradarik huts egingo etxea lurrerat joan balitz ere — segur, aita? — han zagon, xamarra soinean, makila eskuan, irri ezti batez askaltzerat manatzen ninduela — harazkik indarrak, behartuko zauzkik egun — esne eta ogiz betetako gopor bat iresten nuela kasik itotzeko irriskuan — ago emeki, gaizoa, ez gaituk beranduko, ez — ezpain xokoetako azken esne ttorttak beso sahetsarekin xukatuz — ale,
|
bagoaz
, orain — ezkaratzetik pasatuz kanporat atera ginen, zaldiz atelatutako karrosa beltzean sartu, biak ondoan jarri eta, ene haurtzaroko amentsik bizienaren osatzera nindoan, Donapaleuko merkaturat joaitea aitarekin.
|
|
|
— bai, berehala, prest nuzu — eta tarrapatan eskalerrak hirunazka jautsiz sukalderat sartu nintzen, beldurrak hartua ni gabe joan zadin — goizik jeikitzen bahiz, enekin eremanen haut — ez bainuen holako paradarik huts egingo etxea lurrerat joan balitz ere — segur, aita? ...o zauzkik egun — esne eta ogiz betetako gopor bat iresten nuela kasik itotzeko irriskuan — ago emeki, gaizoa, ez gaituk beranduko, ez — ezpain xokoetako azken esne ttorttak beso sahetsarekin xukatuz — ale, bagoaz, orain — ezkaratzetik pasatuz kanporat atera ginen, zaldiz atelatutako karrosa beltzean sartu, biak ondoan jarri eta, ene haurtzaroko amentsik bizienaren osatzera
|
nindoan
, Donapaleuko merkaturat joaitea aitarekin.
|
|
|
— bai, berehala, prest nuzu — eta tarrapatan eskalerrak hirunazka jautsiz sukalderat sartu nintzen, beldurrak hartua ni gabe joan zadin — goizik jeikitzen bahiz, enekin eremanen haut — ez bainuen holako paradarik huts egingo etxea lurrerat joan balitz ere — segur, aita? ...giz betetako gopor bat iresten nuela kasik itotzeko irriskuan — ago emeki, gaizoa, ez gaituk beranduko, ez — ezpain xokoetako azken esne ttorttak beso sahetsarekin xukatuz — ale, bagoaz, orain — ezkaratzetik pasatuz kanporat atera ginen, zaldiz atelatutako karrosa beltzean sartu, biak ondoan jarri eta, ene haurtzaroko amentsik bizienaren osatzera nindoan, Donapaleuko merkaturat
|
joaitea
aitarekin.
|
|
|
Bezperan, aitak erran zautalarik merkaturat
|
zoala
— mutil berri baten bilatzeko menturan — eta hartarako laguntza zerbait behar zuela, seko erran nion, doi bat espanturekin — ni, ba, jinen nauzu laguntzeko — eta irri erdi trufa batean errantzun zuen
|
|
|
" eta deliberatu zuen hil kutxa baten egitea, berari egokia zitakena, hau ez baitzitaken beretzat nihun ez zeneko lan bat, neurriak behar bezala hartzen baziren. Bazakien mahasturiak hil-kutxa berriak saltzen zituela, kebide sahetsean, agerian, egun oroz orhoitzeko lur huntako bizia laburtua zuela eta noiz nahi
|
joateko
prest zela. Oi zortea!
|
|
|
" Baina, zer du horrek? Ados, bere aitaren heriotzak ez duela airosten, aspaldi elkar ez ikusteak ez ditu gauzak konpontzen, baina gertatzen direnak dira, eta kontent edo ez, ehorzketetarat
|
joatea
gutxienez egiten den gauza bat da."
|
|
|
Ez! Bere ehorzketetara
|
joateko
gogorik ez dut, ene eskubidea da ez. Ageri da ez duzuela zuek ezagutu, edo bederen ez ongi, bestela bazinakiketen ustel zikin bat zela.
|
|
|
Auziko txostena irakurtuz, ohartzen gira Olatek berak xehetasun gutti eman zuela, dudarik gabe beldurrez horregatik irriskuak hartzen zituela, bainan aitortu zuen, egia edo ez," ez nuen nahi nik hortaratu, Maddik nau enganatu", eta" zertako ez duzu errefusatu" galdegin ziolarik jujeak," ez nakien zertan nintzen eta nun nintzen.." errantzun omen zuen. Bainan, beherago, eiherazainaren lekukotasuna agertzen da berriz eta harek dio" Olatek du Maddi enganatu, hori ez bazuen egiten, berak ere etxe hartarik kanpoa zuken, eta norat
|
joanen
zen?". Gutienez, dudak baziren beraz jakiteko nor zen lan horren gomendazalea eta egilea, edo berdin biak batean.
|
|
|
Gehiago zena, kasetako idazkariak aipatzen zuen ere Maddiren amari bisita bat egin ziola, bere" paperraren" bukatzeko xehetasun zonbaiten bila, iduritzen baizitzaion erahilketa harek eta ixtorio hunek lotura zerbait bazutela. Eta segitzen du erranez" Maddiren amak errezebitu zuela arnegatuz bere alabaren berririk ez zuela sekulan ukan, deusetaz ez zela jakinean, nigarrez hiltzera
|
zoala
bere malurra ezin jasainez", bainan momentu batez aitortu ziola ere" erdi irriz, erdi serios, ama bat baitzen oroz gainetik" nola, Lastagaren erahilketaren ondotik, Bizkarttoko etxe ttipi haren husteko xedez azken puskak biltzen ari zelata, Lastagaren kofre zahar hura ez zuela nihun ere aurkitu, eta hori ez zuela sekulan nehori salatu" nahiago baitzuen pentsatu bere alaba urka... Eta kasetalariak bururatzen zuen aitortuz susmorik baizik ez zuela aintzinatzen ahal afera hortan eta, bere ustez, ordu arte desagertu ziren guziak, bai jende, bai altxor, baita ere egia, sekulakotz hala zitazkela.
|
|
|
Famili hartako jabek eskutan zuten kostako" villa" ederrenetarik bat, itsasoa alde batetik, mendia bestetik, bide zarratatsuetarik urrun, nihunezko arbola, lore eta edergailuz inguratua, parabisu ttipi baten antzako leku hartan. Gainera, oraiko josta eta aisaldi errextasunak oro plantatuak zituzten beren zazpi haurren (lau mutiko gazte eta hiru nexka) gero irus eta goxo baten menturan atxikitzeko etxetik sobera urrun
|
joan gabe
, hala nola, pizina, tenisa, barneko kirol eta nik dakita zer oraino, zerbait baizitaken horien guzien erabiltzea.
|
|
|
Artetik entzuten gintuen solasaldietan, amak aipatzen zuen ardura nola ikusten zuen bere alaba" eskuak gorriturik buketa garbitzean, bizkarra konkorturik agorteiaren aurrean, dabantala soinean, biloak zapi tinko batez estalirik". Eta segitzen zuen" beharrez, gauzak gaizki
|
joanez
, saialdia ezezta ginezake eta berriz etxerat itzul ahal laiteke... ".
|
|
|
Eta hauek berri ezin sinetsizkoak ziren, pentsa zazue: famili hartako gazte guziak, bai nexka bai mutikoak, xoraturik zegoela Xantianaren xotiltasunaz, nexkakide xarmantagorik ez zela heiekin ondartzara
|
joaiteko
, tenizean aritzeko, berdin xake jokoan ere hau ikasi baitzuen inomineko ixtantean, eta zinemako ateraldiak ere egiten zituztela elgarrekin. Adios lisatze, kozina egite, buketa hedatze eta beste lan murriztu eta etorkin gabeko horiek, ez dira beretzat, Xantiana bezain gisako neska batek beste gero baten mentura behar zuela" aterako da segurki, badaki zer ari den".
|
|
|
Adios lisatze, kozina egite, buketa hedatze eta beste lan murriztu eta etorkin gabeko horiek, ez dira beretzat, Xantiana bezain gisako neska batek beste gero baten mentura behar zuela" aterako da segurki, badaki zer ari den". Denak ongi
|
zoatzin
beraz, amak ez zuen kezkatu behar, eta" nahi baduzu bederen, denbora puska bat gehiago atxik ginezake hemen, kontratuz kanpo, bixtan dena, hain gira beraz kontent, bazter guziak airosten baititu... dute bat hartuko duzu? ".
|
|
|
" Girixtino maiteak" eta" amen" izan ziren elizan entzun hitz bakarrak! Oi zer lotsaria, gure Santestebanentzat, desolatua zen, doi doietan meza bukatu zuen ahal bezain zalu, zangoak daldaran, bihotza panpaka, eta zerbait egin behar zuela ondoko igandeko, deliberatu zuen apezpikuaren ganat
|
joaitea
kontseilu bila.
|
|
|
Meza hasi aintzin, Jainkoak barka dezadala, edan itzatzu bi ttortta vodka basotarat urekin, eta ikusiko duzu nola aisezia eta ausartziak etorriko zauzkitzun.
|
Zoaz
Jainkoaren babesean. "
|
|
|
13 Bekatorosak ifernura
|
joan
ditezela ados naiz, bainan ez erran" han izorra ditela".
|
|
|
Bai, ongi entzun duzue, futitzen naiz, enetzat aita edo ez, berdin da, hain da nitaz guti artatu. Ene amak utzi zuelarik beste batekin
|
joateko
, bere gurasoen etxean ezarri ninduen ez zela bera nitaz okupatzeko gai, zionaz, eta amatxi aitatxik ez nautelarik atxiki nahi izan, pentsioan sakatu. Orduan egun batez, lekuak hustu ditut eta egun arte ez naute harrapatu.
|
|
|
Nehork ez daki. Bakarrik, ene amak esku zapia pausatu zuela mahai gainean, dabantala kendu eta bere hilabete saria kutxatik altxatu ondoan, xofurrari eskua eman eta berarekin
|
joan
zela. Hola kontatu zigun bederen ostatuko nagusiak.
|
|
|
Alta jakinean zen, aldi bat baino gehiagotan gataska gorrian entzuten nituen beren ganbaratik, baina ez zuen sinetsi nahi horretaz gai zitekeela. Gaitzeko ero krisia lotu zitzaion, denak hautsiz sukaldean, oihuka bazter guzitan, azkenik mozkorra arraildua piltzar baten gisan lurrean
|
zihoan
herrestan. Ni, eskailer azpiko gordailuan sartu nintzen bixkotxa paketa bat eta iranja jusa pinta bat eskuetan, eta han egon nintzen bi egun osorik.
|
|
|
Ondotik ibili izan zirenagatik, jendarmek erran ziguten bere eskubidea zuela, eta heiek norbaiten xerkatzez behartuak baziren, ez zutela preso eramaten ahal holako arrazoi batengatik. Bakarrik, egoitza abandonatzeagatik ene zaintzeko eskubidea galduko zuela, baina, nik banekien, nitaz batere arduratu gabe
|
joan
zena, ez zela ez berriz ene xerka jiteko xedeetan!
|
|
|
Hargatik, gorrotoa ez diot
|
joan
delako leporatu, baizik eta etxean utzi nuelako, eta gainera beste harekin! Sei urte nituen bakarrik, mierda!
|
|
|
Orduan, balizan sar ahala puska emanik, pleguan edo ez, taxi bat deitu zuen eta
|
joan
ginen hitz bat gabe Betharrameko eskolategira, hango diziplinak ongik baizik ez zatala egiten ahal erranik. Ikusi behar zen zer etxea zen Betharramisten komentia, kartzelan sartu aitzin norbaitek nahi badu jakin askatasun gabeko bizi moldea zer den, joan bedi Betarramisten etxera, berehala jakinean izango da.
|
|
|
Orduan, balizan sar ahala puska emanik, pleguan edo ez, taxi bat deitu zuen eta joan ginen hitz bat gabe Betharrameko eskolategira, hango diziplinak ongik baizik ez zatala egiten ahal erranik. Ikusi behar zen zer etxea zen Betharramisten komentia, kartzelan sartu aitzin norbaitek nahi badu jakin askatasun gabeko bizi moldea zer den,
|
joan
bedi Betarramisten etxera, berehala jakinean izango da.
|
|
|
Azken urtean, ikas buruko etsamina pasatzeko momentuan, apez nagusiari imintzio eskarnio bat eginik eta eskolako mutil tzar bateri paperak ebatsiz, ihes egin nuen, muga pasatu eta... han ninduten harrapatu, eta gazteegi nintzela kartzelan emateko, aitak Domintxineko eskola diziplinatuan sakatu ninduen abantxu bi urtez. Handik elkitzeko ere ihesi
|
joan
behar izan dut Bordaleko hiri beterat, zenbait urtez han bizi izan naiz karriketan, gorderik, isilean, sasitar bat bezala. Azken urte honetan berriz Baionara itzuli naiz, kasu eginez, zelatan, paper faltsuekin ezin baita nahi dena egin.
|
|
|
Eta bestea aldiz, ez bada nehoiz ez nihoate
|
joan
, ez du sekulan jakin enekin zer eta nola egin. Haurra delarik, aita batengandik espero dugu gure eskolako bizian interes hartzea, adiskideek eman kanikak miratzea, xokolet puska bat askaritzat ematea, kartabla pisuegi bada garraiatzen laguntzea, xoriek habian dituzten umeen erakustea, eta abar.
|
|
|
Haurra delarik, aita batengandik espero dugu gure eskolako bizian interes hartzea, adiskideek eman kanikak miratzea, xokolet puska bat askaritzat ematea, kartabla pisuegi bada garraiatzen laguntzea, xoriek habian dituzten umeen erakustea, eta abar. Ez, bera ez da
|
joan
! Baina ez da sekulan hor izan ere, eta hori ezin dut irentsi.
|
|
|
Gupida eta malkoek baino gehiago, herrak nau honat ekar arazi, eta ere nonbait, soleimendu aire bitxi batek behar bada. Bai, futitzen naiz,
|
joan
dadila azkenean eta betiko!
|
|
|
Orduan naiz ohartu emazte haren ondoan zagola hamar bat urtetako mutiko bat eta eskutik harturik erraten zion: " Ale,
|
goazen
etxearat Ion, orain bukatua da".
|
|
|
— ...eskariak behar ditiat gure arbasoei igorri, han dituk gure zaintzaile, gure sinesteen babesle... arriskua hurbil delarik kearen bidez gorago
|
badoazkik
gure galderak, hobeki aditzen gitie... kantuarekin batera...
|
|
|
—... bai, surik gabe gurea egina duk... sua eta aterpea... biak beharrezkoak dituk... arrokaren azpian den lekua, iluna baina segura, nehor ez baita harat hurbiltzen, bakarrik ni eta ni bezalakoak, guk baitakigu norat eta zertarat
|
joan
, lurpeetarat... eta lurpeetarat joateko sua behar diagu... badakik beraz suak zer balio duen...
|
|
|
—... bai, surik gabe gurea egina duk... sua eta aterpea... biak beharrezkoak dituk... arrokaren azpian den lekua, iluna baina segura, nehor ez baita harat hurbiltzen, bakarrik ni eta ni bezalakoak, guk baitakigu norat eta zertarat joan, lurpeetarat... eta lurpeetarat
|
joateko
sua behar diagu... badakik beraz suak zer balio duen...
|
|
|
—... ez. Ez tik sekulan tintarik ez zizelik hunki ere, arra zelakoan eta bere leinu kideen aitzinean ez zegiolakoan komeni hartaratzea, nahiago zitian gezi arkuak hartu eta pizti bila
|
joan
larretan gaindi, edota harpoi edo amu haga batekin ur bazterrean egon arrain esperoan.
|
|
|
... orain duk unea, har ditzagun lastargia, ikatz kutxa, errauts gorria, eta
|
goazen
... harkaitz zutabe horren ondotik doa lurpeetarako bidea, xendra... eta han ormaren zabalean ikusiko duk Aba garbitu duen basa idia... gorriz emokatua... gezi bat saihetsean... eta ere abelgorriak, oreinak. Baina, ez dituk bakarrik ikurrak agertzen hemen, orman tilingo diren harkaitz puska horiek erabiltzen ditiat ttunttunaren egiteko, orein adar punta batekin, jo eta jo ari nauk gure arbasoei deika, entzun gaitzaten...
|
|
|
... ene ar kide maiteari hitzeman lanaren egitera
|
noak
, ikatzezko ziriak eskuan, atzo arratsean aterpe zuloko suaren ondoan mintzatu zaitak erranez, habil orain hire bidean, enea egina dun, har ezatzin umeak, eme lagunak eta zoazte beste tribu baten bila, beste sokorri baten eske, beste babes baten ondotik, basa idia ni baino azkarrago zunan, bere adakerak jo nin zabalean...
|
|
|
... ene ar kide maiteari hitzeman lanaren egitera noak, ikatzezko ziriak eskuan, atzo arratsean aterpe zuloko suaren ondoan mintzatu zaitak erranez, habil orain hire bidean, enea egina dun, har ezatzin umeak, eme lagunak eta
|
zoazte
beste tribu baten bila, beste sokorri baten eske, beste babes baten ondotik, basa idia ni baino azkarrago zunan, bere adakerak jo nin zabalean...
|
|
|
... goiza nekez agertzen duk egun, argi izpiek dudatzen bezala die elurrez estalitako landak ezin argituz, ene barneko ikarak eta daldarak hobeki baizik ez baititut... orain
|
joan
behar diaguk, denek elgarrekin, urrun, iguzkirat buruz...
|
|
|
—... bai, umea,
|
bagoaz
...
|
|
|
... eta eskuan ditudanak botatzen ditiat, ikatz ziria, errauts gorri kutxa, lastargia eta guziak, azken begirada bat eraman orma marraztuari, gorriz ikurtzen baitu orain ene senide arraren azken borroka, basa idi piztiaren adarren puntan zendu baita, ni bakarrik utziz, ene umeak hazteko, ene eme lagunak babesik gabe, eta orain norat
|
joan
... elurra zuri zuria erortzen duk atertu gabe...
|
|
|
—.. bai, badakiat. Ordu diaguk,
|
goazen
...
|
|
|
Hemen gara beraz, Izturitzeko aterpe famatuan eta nahi banatzaizue jarraiki bederen,
|
joango
gara barne hatz horien bisitatzera. Hau, lehen gela dugu, Izturitze deitua da, beste bi ere direlarik, baina, bat ezin bisitatuzkoa, urpeko sarrera duelako, eta bestea aldiz, sarritan ikusiko duguna.
|
|
|
— Baina, ortzeguna,
|
joan
den astean zen!
|
|
|
Beharrik berrien jakiteko beste modu bat erabiltzen diat, norbaiti galdeginez irakurtzea boz ozenez, baina hala ere ez nauk arras kontent, zeren eta jendeak hain dituk apal mintzo non ez ditudan entzuten ere! Eta hara non,
|
joan
den egunean, telefonoko kabinatik behar izan diat atera, hurbilegi izanez ez nintian botoi gaineko zenbakiak irakurtzen ahal ere.
|
|
|
Denak urruntzen ari dituk, ene etxetik eta herrirako bidea doblatu duk, eta gainera lehenago sekulan ikusi ez nituen patar batzuetaz ere gehitua izan duk. Eta izugarri dena, autobusa hartu behar dudanean, beti presan duk, lasterka
|
joan
behar diat haren kausitzeko, usaian ni heltzen nintzelarik baino goizago abiatzen zidak.
|
|
|
Udak ere ez dituk lehengoak bezalakoak, erretzeko beroak jasaiten ditiaguk, barnetan bereziki, aire korronteak azkarrago dituk, eta hori heldu daiteke, segurago, leihoak lehen baino arruntagoak egiten dituztelako. Etxetik jalgitzeko ere nekeago zaitak, bidaiaz
|
joan
gogo diat baina, norat ere abia beti urrunegi duk
|
|
|
Ohartzen nauk, ene belaunaldia komodozki adin ederra deitzen duten garairat hurbiltzen ari dela, baina hori ote da arrazoi bat zahar okitu batzuen gisa erdi maingu ibiltzen baitira, dunban gainera?
|
Joan
den gau batez, eskolako lagun bat topatu diat, hain zian aldatua, ez nik ezagutu ere.
|
|
|
... orain duk unea, har ditzagun lastargia, ikatz kutxa, errauts gorria, eta goazen... harkaitz zutabe horren ondotik
|
doa
lurpeetarako bidea, xendra... eta han ormaren zabalean ikusiko duk Aba garbitu duen basa idia... gorriz emokatua... gezi bat saihetsean... eta ere abelgorriak, oreinak. Baina, ez dituk bakarrik ikurrak agertzen hemen, orman tilingo diren harkaitz puska horiek erabiltzen ditiat ttunttunaren egiteko, orein adar punta batekin, jo eta jo ari nauk gure arbasoei deika, entzun gaitzaten...
|
|
|
... egia dun, ikusten ez direlarik hobekiago ohartzen gaitun nola profitatzen duten... edo haurrek edo kabalek, funtsean, batera heldu dun. Garbiki erraiteko, aitortu behar dinat ontsa kontent ginela berak proposatu zaukularik etxearen antolakuntzaz arduratuko zela... ez gindinan auzo edo beste kanpoko bateri hori galdetzen ahal... ordaindu behar baita gero... ez... ez zutenan ez errefusatuko bainan... hola hobeki iduritu zaukun... gakoak eman diazkonau eta... aire
|
joan
gitun... zer aisaldi goxoan ginen... eta denak bere gain utzi... baratzeaz ere arduratu dun, uste’una?...
|
|
|
... ez, ale... ez dun ene eguna... errefusak merke bon,
|
goazen
bazkariaren prestatzerat... guk ere jan behar dinau...
|
|
|
— Egun on, sartu zizte azkenean? Oporrak ongi
|
joan
direa, bosteko sendo bat Jakesi, bi pott Xexiliri... ez sobera hurbil, halere... neska sano eta girgilatua... langilea... ez harro ez herabe, gisakoa...
|
|
|
... to, Argitxu ttipia horra hiza, munaka... ile horaila... panpina bezala bezti, ez beti besoetan dagoen horietarik ez... jes, nola beltzatua den... eta berdin bere ama... afrikano batzu bezala!... ene larru zuriaren aldean... hemendik urruntzeak hun egin deik naski... beritzultzean berdinak dituk... irritsu eta kaanak... jia! nola mintzatzen haiz, Jakes... ez duk hire usatuzko tonua, hori zer duzue zuen arteko griña?... xito bat lehertu dakok trakturrarekin, ala?... ez dirudi denak xuxen
|
doatzin
egun, hemen... ez diat luzatu... beren aferetan sartu gabe...
|
|
|
— Ba,
|
joan
duk ba, arazorik gabe
|
|
|
... egia duk, hamabost egunez bakarrik denak ongi
|
joan
dituk... lotsa nindian alta, zerbaitetan edo nunbeit huts bat egin nezan... ez, deus ere... egin beharra egin diat... zaudete gustuan, gazteak... denak zuzen... to, joan aintzin eman dirua ere hor duzue, gastatu gabean... konduekin karnetxoa utzi dauzuet... zuek egiten duzuen bezala...
|
|
|
.. sorpresa ederra izan nian baietz erran zutelarik... ni artatuko nintzela etxaldeaz oporretara balin bazoazin proposatu nuelarik... horrek erran nahi zian nitan konfiantxa bazutela nunbeit... nitan kondatzen ahal zutela... kabalen haztera eta etxeko lanen egitera jiteko prest nintzela erran neian...
|
zoazte
gustian, maitasunezko bidaia baten egitera... tortoil pare bat bezala... badukezue beharra, etxaldeko trabak baztertzeko pixka bat... ingurumenaz aldatzearen beharra... hik, Xexili, bereziki hiritar izanik luzaz... aire amiñaten hartzera...
|
|
|
— Ez, ez dinat fazoinik egiten, gogotik egonen nindunan, bena
|
joan
behar dinat... eguerdiko zeinuak ezaun ditun, banoan, bestaldi bat artio!
|
|
|
— ale...
|
joan
behar diat...
|
|
|
Eta so bat gabe
|
joan
zen aintzina.
|
|
|
Behereko herriko aranean, berak erraiten zituen guziak galtzen ziren haizearen firfirarekin batean gaztanondo eta haritz erraldoien azpian pasatzen zelarik. Eta urte bat
|
joan
zen berriz leku heietarat itzuli zen artean. Bi haurrekin, aldi huntan, bata tarrotua, ile gorria, untutsik eskutik atxikiz zabilana eta bestea oraino ñiñia, bularrean hazten zuena.
|
|
|
Haurrak ezetz egin zion keinu batez, gizonak aitzurra lurrerat utzi zuen, ogi eta gasna zerra baten bila
|
joan
eta eman zion.
|
|
|
|
Joan
zen, jan, eta jadanik bere zainetan bietan bederen senditu zuen kalda bera gorputz guzian kurritu zaion Anttonen errana behatuz:
|
|
|
Irriz lehertu zen Josefina, eta luza gabe ere senditu erretzen zuen sua hiltzer
|
zoala
.
|
|
|
—
|
Goazen
, haurrak.
|
|
|
Anttonek, une hartako momentu gozo eta ezustezkoa gogoan zuen. Hargatik, damuz ikusi zuen
|
joaiten
eta, ahal zuen bezain guziz, leku beretarat heldu zen Josefinaren gorputz zabal eta emankorra topatu esperoan. Artoak xuritu ziren, negua etorri, gero lurra berriz ere berdez estali eta emaztea ez zen agertu.
|
|
|
—
|
Bagoaz
haurrak, erran zuen geroxago, ekarri haxota suan eman gabe. Bide hemendik!
|