|
2005
|
|
|
Aldi berean, bere matxuka hartu eta jotzen hasi zen, ebaki eta zatikatzen zuela, eta mailak birrintzen zizkien. Eta bere
|
jendeek
ikusi zutenean haien artean nahasirik, jendetzaren artetik jo eta pedazatzen hasi ziren. Orduan beharriak, oinak eta ukabilak ikus zinitzaketen hegaz, eta garunak jauzika eta buruak puskatzen; eta Errege ikusten zenuten bere matxukarekin eragiten, halako moldez non hark zaurtzen zuenak ez baitzuen medikuren beharrik...
|
|
|
Ardura karrika horiek zikinak izaten ziren baina bizi handia iragaiten zen. Orduko
|
jende
gehienek irakurtzen ez zekitelako, ikurrak zintzilik ezartzen zituzten saltegi eta lantegien atalburuetan. Etxeak zurez eginak ziren eta suteek kalte handiak egiten zituzten.
|
|
|
Nafarroan, Europako beste erresumetan bezala,
|
jende
gehienak laborantzatik eta abere hazkuntzatik bizi ziren.
|
|
|
Lan anitz, josteta guti,
|
jende
xumearen zortea
|
|
|
Erregeek foruak emaiten zituzten
|
jendeak
hiri horietan koka zitezen. Jende horiek frankoak deitzen ziren zergarik ez baitzuten pagatzen eta gehienak" Frantzia" aldetik heldu baitziren.
|
|
|
Erregeek foruak emaiten zituzten jendeak hiri horietan koka zitezen.
|
Jende
horiek frankoak deitzen ziren zergarik ez baitzuten pagatzen eta gehienak" Frantzia" aldetik heldu baitziren.
|
|
|
Nafarroako gortean, errege administrazioan eta monasterioetako agirietan erabiltzen zen hizkuntza latina zen baina honen erabilera ahulduz joan zen eta nafar erromantzea nagusitu. Herrietan, aldiz,
|
jende
xumea euskaraz mintzo zen. Nahiz eta nafar erregeek euskara ez zuten erabiltzen, Nafarroako Antso Jakintsuak 1167an Euskara Lingua Navarrorum (nafarren hizkuntza) zela jakinarazi zuen idazki batean.
|
|
|
Feudalismoa: Erdi Aroan, Europako
|
jendeen arteko
harreman menperatzaileak.
|
|
|
Argitaratzaileek
|
jende
eta erakunde hauek eskertzen dituzte: edukiaren lantzen lagundu duten irakasleak, Antton Kurutxarri historia irakaslea eta Marko Armspach marrazkilaria irudiak edota testuak eskaini dituzten idazleak, argazkilariak, argitaletxeak eta erakundeak, eta bereziki:
|
|
2008
|
|
|
Leiho zenbait ireki ziren.
|
Jendea
agertu zen, karrikaren izkinari buruz so.
|
|
|
STE BAT IRAGAN ZEN, plazan zuhaitz bat erori zen zaharkitua baitzen; zakarrontzien kamioia bost egunez ez zen pasatu eta euliak
|
jendeen
begietan kaskatzen ziren; Gustavo Martinez, pareko etxekoa, ezkondu zen eta auzoen artean pastiza parteak banatu zituen; jeepa itzuli zen eta Manuel Pedraza irakaslea eraman zuten; erretorak ez zuen igandeko meza eman nahi izan; eskolako murruan" erresistentzia" hitza agertu zen; Daniel berriz futbolean hasi zen eta gol bat sartu zuen buruarekin eta beste bat bizkarrarekin; izozkien pre...
|
|
2012
|
|
|
Montesquieu, Voltaire, Diderot eta Rousseau bezalako filosofoek
|
jendearen
libertatea aldarrikatzen zuten, monarkia absolutua kritikatuz eta erreformak proposatuz. 1 dok. Ikusmolde horiek Entziklopedia bezalako liburuei esker zabaldu ziren.
|
|
|
2 dok. filosofo:
|
jendeen
biziaz eta jendartearen antolakuntzaz gogoetatzen duen pertsona. entziklopedia: alor guzietako jakitateak metodikoki biltzen dituen liburua edo
|
|
|
• Baionako apezpikuak" naturazkoak" deitzen dituzten lekuko
|
jendeen artean
izendatzea" à cause de l' idiome basque du diocèse, qui n' a aucun rapport avec les autres langues".
|
|
|
Biltzar konstituziogile: konstituzio baten sortzen ari den
|
jende
taldea.
|
|
|
Errepublikaren defenditzeko, Robespierren gidaritzapean ziren Menditarrek boterea eskuratu zuten eta izialdura antolatu.
|
Jendea
, milaka atxilotu eta hilarazi zuten (Danton besteak beste). Libertateak murriztu eta herria desgiristinotu zuten:
|
|
|
Milioi bat soldatu altxatu zuten Vendée eskualdeko matxinadaren kontra borrokatzeko 3 dok. eta Frantziako mugetan ziren atzerriko armaden aurka egiteko. 1794ko hasieran, barne zein kanpoko lanjerrak baztertuak baitziren, Konbentzioko
|
jende
batzuek izialdura gelditzea eskatu zuten.
|
|
|
1794ko martxoan, Sara, Itsasu eta Azkaineko herriak hutsarazi zituzten; lekuko
|
jendeari
traidore izatea leporatzen zioten.
|
|
|
Beren etxea hustua eta lurrak larre utziak atzeman zituzten. Ezpeletako, Ainhoako eta Zuraideko
|
jendeek
ere gauza bera jasan zuten.
|
|
|
• Biltzar konstituziogile: konstituzio baten sortzen ari den
|
jende
taldea.
|
|
|
• filosofo:
|
jendeen
biziaz eta jendartearen antolakuntzaz gogoetatzen duen pertsona.
|
|
|
• gorte: nobleziako kideek eta erresumako beste
|
jende
ospetsuek osatzen zuten jende multzoa; gortesauak ere deitzen ziren multzo horren partaideak.
|
|
|
• gorte: nobleziako kideek eta erresumako beste jende ospetsuek osatzen zuten
|
jende
multzoa; gortesauak ere deitzen ziren multzo horren partaideak.
|
|
|
• humanismo: ororen gainetik
|
jendea
lehenesten duen gogoeta mugimendua.
|
|
|
• pribilegio:
|
jende
batzuek dauzkaten abantailak.
|
|
|
Mano Curutcharry idazleak eta IKAS argitaletxeak
|
jende
hauek eskertzen dituzte:
|
|
|
6 Itsas
|
jendea
XVIII. mendean
|
|
|
Espeziak, zeta eta urrea eskuratzera, leku haietako
|
jendeen
giristinotzera, bai eta abentura eta jakitate zientifiko bila ere zoazen. Zalutasun handiko itsasontziak baliatu zituzten:
|
|
|
1521eko martxoa, Ozeano Baretik: Hiruzpalau hilabete Ozeano Barean iragan ondoan,
|
jenderik gabeko
uharte ttipi batzuk ikusi ditugu, eta han janari zerbait aurkitu.
|
|
|
• Nolako harrera egiten dio lekuko
|
jendeak
Kristobal Koloni?
|
|
|
Espainolek eta portugesek, haietarik batzuk meategietan lanean aritzera bortxatzen zituzten. 3 eta 4 dok.
|
Jende
guti axolatu zen hango populuen aldera. Alde agertu zirenetarik:
|
|
|
" Espainiarren jokabidea, egunak eta egunak gosearekin egon tigre eta lehoi krudelenena bezalakoa izan zen. Espainol tiraniagatik, berrogei urtez 12 milioi
|
jende
baino gehiago hil da: gizon, emazte, haur." Giristino" deitutakoek nazio atsekabetuen desagerrarazteko bi molde zituzten:
|
|
|
gizon, emazte, haur." Giristino" deitutakoek nazio atsekabetuen desagerrarazteko bi molde zituzten: bata gerla zuzengabeen eta krudelen egitea eta bestea ez abereek ez eta
|
jendeek
ere egundaino ezagutu ez zuten mendekotasunaren jasanaraztea. Espainolek urre gosez itsutuak eta aberastasunez ezin aseak direlako hilarazi dute hainbeste jende."
|
|
|
bata gerla zuzengabeen eta krudelen egitea eta bestea ez abereek ez eta jendeek ere egundaino ezagutu ez zuten mendekotasunaren jasanaraztea. Espainolek urre gosez itsutuak eta aberastasunez ezin aseak direlako hilarazi dute hainbeste
|
jende
."
|
|
|
• Zenbat
|
jende
hil zen espainiar konkistarengatik?
|
|
|
13 000ko bat bizilagun zituen hiri hori, negoziolari eta bankari batzuek kudeatzen zuten.
|
Jende
horien biziaren parte handiena portuko lanei lotua zitzaien.
|
|
|
• Zergatik desagerrarazi zuten espainolek hainbeste
|
jende
–
|
|
|
Merkataritza triangeluarra deitzen zen
|
jende
salerosketa hori. 4 eta 5 dok. itun:
|
|
|
XVI. mendearen amaieran, mundua hobeki ulertu nahi zuten jakintsu batzuek
|
jendea
ororen muinean ematen zuten: jakintsu horiek humanistak ziren.
|
|
|
Espainian, Miguel Servetek odolaren zirkulazioa ikertu zuen; Joanes Uharte nafarrak
|
jendearen
nortasunaren araberako heziketa proposatu zuen. 2 dok.
|
|
|
4 dok. humanismo: ororen gainetik
|
jendea
lehenesten duen gogoeta mugimendua.
|
|
|
• Zer
|
jende
mota dira hunkituak antolatua den sarraski horretan?
|
|
|
Hemen mahastien ordez sagarrondoak landatzen dituzte(...).
|
Jende
xumeak," sagarno" deitu sagarrez egindako arnoa edaten du. Edari ona da, zuria eta argia, gustua poxi bat minkorra; sanoa da edateko usaia dutenentzat baina bestela digeritzeko zaila eta urdailarentzat tzarra.
|
|
|
Eskualde honetako
|
jendea
biziki airosa da(...). Hemen irri egitea, jostatzea eta dantzatzea da gogoan duten gauza bakarra.
|
|
|
1682tik aitzina, erregea bere familiarekin han bizi zen ministroez eta gorteaz inguraturik. gorte: nobleziako kideek eta erresumako beste
|
jende
ospetsuek osatzen zuten jende multzoa; gortesauak ere deitzen ziren multzo horren partaideak.
|
|
|
1682tik aitzina, erregea bere familiarekin han bizi zen ministroez eta gorteaz inguraturik. gorte: nobleziako kideek eta erresumako beste jende ospetsuek osatzen zuten
|
jende
multzoa; gortesauak ere deitzen ziren multzo horren partaideak.
|
|
|
Beste
|
jende
guziak hirugarren estatuan ziren: burgesak 4 dok., eta bereziki erregeari zerga pisuak eta kleroari detxema pagatzen zizkieten laborariak.
|
|
|
kleroa, noblezia eta populua edo hirugarren estatua). pribilegio:
|
jende
batzuek dauzkaten
|
|
|
• 1775ean, Guiberteko kondeak, Hazparneko bospasei mila
|
jenderen
oldartzearen berri eman zuen. Zioenaz, jende horien guzien artean emazte anitz bazen.
|
|
|
• 1775ean, Guiberteko kondeak, Hazparneko bospasei mila jenderen oldartzearen berri eman zuen. Zioenaz,
|
jende
horien guzien artean emazte anitz bazen. Denen buru, emazte gazte eta polit batek[...] zioen:
|
|
|
Bizkitartean, herioa beti hurbil zen eta bizitza laburra.
|
Jende
gehiena gaizki elikatua zen eta eritasunen gainditzea zaila zen, bereziki haurrentzat eta adinekoentzat.
|
|
|
Eskualde guzietan
|
jendeak
giristino kartsuak ziren eta beren fedea lekuko sainduak otoiztuz adierazten zuten, bai eta hurbileko zein urruneko beiletan parte hartuz ere, hala nola Konpostelako beilan. 1 dok. Hilen ehorzketetan lekuko ohiturei jarraikitzen zitzaizkien.
|
|
|
Parisen hotz egiten du; emazteek eskuak eta besoak mahuka erdi beroen barnean begiratzen dituzte.
|
Jende
helduak bezala jantzirik, haurrak jostatzen dira, jukutriak eginez edo jendeak enganatu nahiz.
|
|
|
Parisen hotz egiten du; emazteek eskuak eta besoak mahuka erdi beroen barnean begiratzen dituzte. Jende helduak bezala jantzirik, haurrak jostatzen dira, jukutriak eginez edo
|
jendeak
enganatu nahiz.
|
|
|
Denek ura edaten zuten. 6 dok.
|
Jende
helduek sagardoa ere; laborari ahaldunek arnoa nahiago zuten. Nobleek eta burgesek baxera ederretan 7 dok. jaten zuten.
|
|
|
Ikusi ditut laborarien afariko eltzekariaren prestatzen. Xata kolore itsusiko ogiz gainezka zen baina bazen aza, urina eta ura ausarki; haatik, hogei
|
jenderendako
haragia, gutixko izanen zena sei laborari ingelesen asetzeko." Voyages en France obraren arabera (Arthur Young, 1787)
|
|
|
Lurrak emanarekin bizitzera saiatzen ziren. 2 eta 3 dok. Euskal Herrian 1 dok. laneko tresnak, kabalak eta
|
jendeak
denak aterpe berean aurki zitezkeen. 4, 5 eta 6 dok.
|
|
|
• Zein abere da osoki baliatua
|
jendeen
elikatzeko?
|
|
|
6 Itsas
|
jendea
XVIII. mendean
|
|
|
Baionako, Biarritzeko eta Donibane Lohizuneko portuei esker,
|
jendeak
arrain freskoa eskura zezakeen; emazteak ziren arrainen garraioaz eta saltzeaz arduratzen. 2 eta 3 dok. Itsasontzi batzuk Ternuaraino joaten ziren bakailaoaren arrantzatzera 4 dok. eta balearen ihiztatzera.
|
|
2013
|
|
|
Dena makila, dena zango,
|
jendeena
eta berdin kabalena, dena marra, dena gurutze, eta borobil, dena tita, dena puntu, haizeak basamortuan ezabatzen dituen bideak. Gau beltzeko izar gidariak, egun beroetako harea pikorrak eta harrixkak.
|
|
|
Dena makila, dena zango,
|
jendeena
eta berdin kabalena, dena marra, dena gurutze, eta borobil, dena tita, dena puntu, haizeak basamortuan ezabatzen dituen bideak. Gau beltzeko izar gidariak, egun beroetako harea pikorrak eta harrixkak.
|
|
|
Lehen egunean ibili zelarik gereziondoetan" haiku" koplak kantatzen, nehork ez zion deusik erran. Bigarren egunean erreka bazterrera joan zelarik arrainekin jostatzera,
|
jendea
dudatzen hasi zen. Pintzela batekin kaligrafia idazten hasi zelarik, denek zioten gizon burugabe hori ez zela eltzegintzan aditua.
|
|
|
Lehen egunean ibili zelarik gereziondoetan" haiku" koplak kantatzen, nehork ez zion deusik erran. Bigarren egunean erreka bazterrera joan zelarik arrainekin jostatzera,
|
jendea
dudatzen hasi zen. Pintzela batekin kaligrafia idazten hasi zelarik, denek zioten gizon burugabe hori ez zela eltzegintzan aditua.
|
|
|
|
Jendea
harritu zen; anderea doi bat gaitzitu: zer errespetu eskasa, zer kopeta!
|
|
|
|
Jendea
harritu zen; anderea doi bat gaitzitu: zer errespetu eskasa, zer kopeta!
|
|
|
3
|
Jendeen
jarduerak 10
|
|
|
3
|
Jendeen
jarduerak
|
|
|
Euskal erlaitzan, azkenik aipatu ditugun badien inguruan da
|
jende
gehiena kokatzen. Historikoki, hango jendearen jarduerek itsasoarekiko lotura tinkoa dute.
|
|
|
Euskal erlaitzan, azkenik aipatu ditugun badien inguruan da jende gehiena kokatzen. Historikoki, hango
|
jendearen
jarduerek itsasoarekiko lotura tinkoa dute.
|
|
|
Turismoa Ingalaterran sortu zen XVIII. mendean. XIX. mendean, turismoa
|
jende
aberatsek baizik ez zuten gozatzen. Itsasbazterra biziki modako bilakatu zen:
|
|
|
XX. mendean, aisialdietako denbora anitz emendatu zen, bereziki 1936an Frantzian opor ordainduak legez finkatu zirelarik. Orduz geroztik, sosdun ala ez, maila guzietako
|
jendea
bakantzetara joaten hasi zen, eta opor ordainduak emendatu arau, turismoa ere goiti joan da.
|
|
|
% 20 baino gehiago turismoari zor zaio. Ondorioz, gune turistikoetan kanpoko
|
jendearen
beharrei erantzuteko merkataritzak toki handia du. Alabaina, turistei aterpeak, jatetxeak, oroigarriak eta aisialdiak eskaintzen zaizkie.
|
|
|
Horrek guziak eraikuntza eta azpiegitura anitz galdegiten du. Gero eta
|
jende
gehiagok Lapurdiko itsasbazterrean bizi nahi du eta, ondorioz, bigarren etxeen kopurua handia da (2008an, bizitegien% 39 Biarritzen,% 43 Donibane Lohizunen). Arrazoi horiengatik, lurren prezioa azkarki goititzen da etxegintzako lursail bihurtuz, ingurune naturalari eta laborantzari gero eta toki gutiago utziz.
|
|
2014
|
|
|
Finki mintzo dira! Aldizka
|
jende
helduak bezain serios eta haurrak bezain irrigarri, zenbat ele eta zenbat marruma...
|
|
|
Finki mintzo dira! Aldizka
|
jende
helduak bezain serios eta haurrak bezain irrigarri, zenbat ele eta zenbat marruma...
|
|
2016
|
|
|
Igeriketa ingurumenari egokitzeko jarduera da.
|
Jendeen
jokabideen 3 printzipio kordokan ezartzen ditu: oreka, lekualdatzea eta arnasketa.
|
|
|
|
Jende
helduei dei egitea Uretik ateratzea Urera itzultzea
|
|
|
|
Jende
heldu bat urean.
|
|
|
|
Jende
heldu bat urean.
|
|
|
Eremua barnatasun ttipian mugatua, taldean edo jarduera guneka, binakako jarduera.
|
Jende
heldu bat urean, irakaslea kanpoan.
|
|
|
Eremua barnatasun ertainean mugaturik, kaiola erdi urperaturik,
|
jende
heldu bat urean.
|
|
|
▶ ikasleek taldean etorri behar dute,
|
jende
heldu batek lagundu gabe (bukaerako xedea).
|
|
|
5 saila:
|
Jende
jarduerak eta mundua adierazteko moldeak kirolaren bitartez, espazioa eta denbora ezaupideak eraikitzen dira (hurbileko ingurumenean, nork bere burua kokatzea, orientatzea, lekualdatzea, inguramena adieraztea, etab.).
|
|
|
Haurrei ohartarazi behar zaie jarduera horri esker lantzen direla segurtasuna, zorroztasuna, autonomia eta nork bere mugak gainditzea. ikasleek babes egoeretan sistematikoki parte hartuko dute. Egoera lanjerosetan,
|
jende
helduak du babesa segurtatuko (alderantzizko bermakuntza...).
|
|
|
Igeriketa ingurumenari egokitzeko jarduera da.
|
Jendeen
jokabideen 3 printzipio kordokan ezartzen ditu: oreka, lekualdatzea eta arnasketa.
|
|
|
• Abiarazlearen arabera, gorputz jardueretarik (objektuak,
|
jendeen
jarduerak, soinuak...) edo ikasgelan antolatuko den ahozko adierazpenetik (idatziak, irudiak, musika, gertakariak) hasi da.
|
|
|
33 Orain, perkusioak entzunen ditugu. Batzuk duela milaka urte agertu ziren; gaur egun, musika gehienen erritmoa markatzen dute eta
|
jendeen
irudimen mugagabeak etengabe asmatzen ditu musika tresna edo erritmo berriak. Klabeak zur gogorrezko bi makilatxo dira, bata bertzearekin jotzen direnak.
|
|
|
◦ Taula horretan,
|
jende
ahotsa erreferentzia gisa har daiteke, bereziki haur baten ahotsa. Bi zortzidun baino pixka bat ttipiagoa da.
|
|
|
Bi zortzidun baino pixka bat ttipiagoa da. Musika tresna guzietatik, hedadura ttipiena hark du, nahiz
|
jende
heldu batek hedadura hori 3 zortzidun edo gehiagoraino zabal dezakeen lan erregular (eta oso luze) bati esker.
|
|
|
lantzer batez aire xirripa bat zatikatuz, mihi bat edo batzuk dardararaziz, edo ezpainak ahokadura batean dardararaziz. Soinua ekoitz daiteke ere hari bat edo batzuk igurtziz, zimikatuz, kolpekatuz edo aire xirripa batez zeharkatuz,
|
jende
bozean bezala.
|
|
|
Perkusioak kultura eta garai guzietan aurkitzen dira. Herrialde guzietako
|
jendeen
irudimen mugagabeak musika tresna kopuru zenbatezina sortu du, eta hauen zerrenda ez da sekula osoki finkatua. Perkusioak abantzu munduko musika guzien oinarri dira eta edozein musika tresna bezain adierazkorrak izan daitezke.
|
|
|
Duela 10 000 urteko
|
jendeek
animalien adarretan ufatzen zuten. Adar haietatik datozen musika tresna guziek hodi koniko bat daukate azken zatian, tronpetarena baino soinu biribil eta goxoagoa, baina ozentasun gutiagokoa, eginez.
|
|
|
biolina; biola (7,5 cm-z proportzionalki handitu biolina), soinua biolinarena baino maketsagoa du, baina biribilagoa eta beroagoa ere; biolina bezala jotzen da. Biolontxeloa, biolina baino bi aldiz luzeagoa da, baxuagoa eta
|
jende
ahotsetik hurbil omen da, biziki adierazkorra da eta jarririk jotzen da, tresna xutik atxikiz. Kontrabaxua, biziki baxua da, jazz musikan hariak zimikatuz maiz baliatzen da.
|
|
2017
|
|
|
Historiaurrea lehen
|
jendeen
agertzearekin hasten da eta idazketaren asmatzearekin bukatzen.
|
|
|
Euskal Herria beraz, alde horretarik leku biziki aberatsa da. Garai hartako
|
jendeak
harpeetan artelan anitz utzi zituen, munduaz zuen ikuspegiaren lekuko.
|
|
|
|
Jendeak
nomada izatea utzi zuen; orduko europarrak ez ziren gehiago harpeetan bizi eta laborantzan eta ontzigintzan hasi ziren. Mendietako megalitoek (harrizko eraikinak), eta herrixka edo eskulangintza aztarnek, orduan espazioaren okupatzeko molde berriak izan zirela adierazten dute.
|
|
|
Mendietako megalitoek (harrizko eraikinak), eta herrixka edo eskulangintza aztarnek, orduan espazioaren okupatzeko molde berriak izan zirela adierazten dute.
|
Jende
zibilizazioaren lehen urratsen aztarnak dira. lehen jendea (K.a. 2,5 milioi urte) suaren aurkikuntza (K.a.
|
|
|
Mendietako megalitoek (harrizko eraikinak), eta herrixka edo eskulangintza aztarnek, orduan espazioaren okupatzeko molde berriak izan zirela adierazten dute. Jende zibilizazioaren lehen urratsen aztarnak dira. lehen
|
jendea
(K.a. 2,5 milioi urte) suaren aurkikuntza (K.a.
|
|
|
Haitzetako artea harpeetan bizi zen
|
jendeak
egin arte obrez osatua da.
|