|
2007
|
|
|
Hizkuntza baten normaltasun mailaren berri jakiteko biderik eraginkorrenetakoa da
|
jakitea
hizkuntza horren erabilera zein eremutara eta eremu bakoitzean zenbateraino dagoen zabalduta. Fishmanek hala dio Reversing Language Shift lanean.
|
|
2008
|
|
|
Gizarte balioak gizarte talde zabalek partekatutako aurretiazko ideiak (aurreiritziak) dira, eta balio orokortzat hartu ohi dira. Aztertzen ari garen jokabidearen kasuan, oso garrantzitsuak dira testuinguru
|
jakinetan
hizkuntza bat ala bestea erabiltzeko egokitasunari erreferentzia egiten dietenak. Hizkuntzak gutxitze prozesuan barneratuta daudenean, bada aipatu behar den ezaugarri bat, eta hauxe da:
|
|
2010
|
|
|
Hogei urte ez da denbora luzea, aldakortasun soziolinguistikoaren ikuspegitik. Gaiaz zerbait ikasi duen orok
|
badaki
hizkuntzaren gizarteerabileran gertatzen diren zenbait ohitura aldaketa finkatzeko, ezarpen aldi luzeak, behartzeko hainbat neurri eta hedabide andana behar izaten direla, biztanleriaren lekualdaketa garrantzitsuekin batera. kolore gehiegi egoteak adierazten du gaixorik dagoela hizkuntza. duela soilik bi edo hiru belaunaldira arteko egoera hizkuntza continuum bat bazen, azken aldian ordezkapena i... Jada ez da atzerakada geografiko bat, ezta bizkortua ere; orain, batetik etorkin erdal hiztunak toki guztietan egotearen ondorioz, eta bestetik bertako biztanleriak neurri batean beren hizkuntza utzi zuelako, printzatu egin da lurralde euskalduna. nafarroaren ipar mendebaldean eta gipuzkoaren barnealdean, gehiengoak euskalduna izaten jarraitzen du, baina urolaren goiibilguak, debabarrenak eta ibaizabal arroak ziriarena egiten dute, eta isolatuta uzten dituzte gehiengoa euskalduna duten beste ingurune batzuk, hala nola bizkaiko itsasertza eta arratia bailara. esan beharrik ere ez dago une horretan gehiengoa euskalduna zuten eskualdeak landa eremukoak zirela eta, beraz, biztanleria txikiena zutenak. euskararen ezagutza maila handia edo dezentekoa zuten eskualdeetan, bigarren edo hirugarren belaunaldiak ziren euskaldunenak. gainera, hiriburua eskualdeko batez bestekoaren azpitik ageri zen beti, eta gune erdaratzaile gisa jarduten zuen. egoera hori biribiltzeko, ez zen inolako berreskurapen zantzurik antzematen jada azken belaunaldietan erdaldundutako eskualdeetan, eta are gutxiago euskara berrezartzeko zantzurik, bertako euskara duela zenbait mende galdu zutenetan. hauek lirateke hegoaldeko guztizko kopuruak, urte hartan (nafarroako datu fidagarririk ez dagoen arren):
|
|
|
2001eKo errolda: XXi. mendea, BeSTe auKera BaT euSKararenTzaT hogei urte ez da denbora luzea, aldakortasun soziolinguistikoaren ikuspegitik. gaiaz zerbait ikasi duen orok
|
badaki
hizkuntzaren gizarte erabileran gertatzen diren zenbait ohitura aldaketa finkatzeko, ezarpen aldi luzeak, behartzeko hainbat neurri eta hedabide andana behar izaten direla, biztanleriaren lekualdaketa garrantzitsuekin batera. hala ere, esperientzia zientifikoak beste hau ere erakusten digu: aldaketa soziolinguistikoak zenbat eta gehiago finkatu, hainbat eta zailagoa dela egoera lehengoratzea. horregatik, urte bakoitzak, hilabete bakoitzak, bere balioa du hegoaldean gaztelaniak euskara ordezkatzearen aurka abiatutako erlojupeko lasterketan. horregatik, hogei urte igaro eta gero, interesgarria zen 2001eko datu demolinguistikoak aztertzea. datu horiek erakutsi behar zuten ea bazen euskara berreskuratzeko eta elebitasun eraginkorrerantz aurreratzeko egiazko gizarte borondaterik, edo, alderantziz, euskal gizartearen gehiengoarentzat euskara antzinako erlikia bat baino ez den, gizartekomunikaziorako balio ez duen tresna bat. begiratuta, hauxe da ikusten den lehen gauza ziurra:
|
|
2011
|
|
|
Ondo
|
dakigu
hizkuntza ukipen egoera guztiak ezegonkorrak direla, nolabait diglosian bizi dira; zenbat eta gutxituagoa hizkuntza orduan eta desagertze arriskuari aurre egiteko zailtasun handiagoa. guztiak dira hizkuntzen biziraupenerako arriskutsuak, eta barne immigrazioa besteak bezain indartsua (Idiazabal, 2011).
|
|
|
ACNuren 2010eko iraileko buletinetik ateratakoa da ondoko adibidea: ondo
|
dakigu
hizkuntza ukipen egoera guztiak ezegonkorrak direla, nolabait diglosian bizi dira; zenbat eta gutxituagoa hizkuntza orduan eta desagertze arriskuari aurre egiteko zailtasun handiagoa. hizkuntza gutxitu asko (%90?) mehatxupean, eta desagertzen ari direla gauza ezaguna da. hainbat ikerlarik, (Comrie, Matthews & polinsky, 1996; Nettle & romaine, 2000; Crystal, 2000, hagège, 2000, wurm, 2001... Bertan aurreko markoaren arabera hizkuntza gutxituak bost irizpideren edo egoeren arabera sailkatzen dituzte arrisku txikiagotik desagerpenera.
|
|
|
Itzulpen industriak sekulako garrantzia izango du, eta gastu bezala ikusten duenari inbertsio alderdia erakustea komeni da. Inbertsioa kultura eta giza harremanen garapen aberatsago eta orekatuagoen alde. gure artean, jada, zigor eta debeku oso agerikorik ez dugu ikusiko, baina ondo
|
dakigu
hizkuntza kontuetan, haiek bezain eraginkorrak direla jarrerak. eta hauen ezagutza ezinbestekoa dela hizkuntza gutxituen alde egiteko. hizkuntza jarreren eremua mundu ezezagun bezain konplexua da. Ageriko eta ezkutuko jarrerak eta aurreiritziak dauzkagu hizkuntza batzuen alde edo kontra egitera eramaten gaituztenak.
|
|
|
Antzeko gogoeta iradokitzen du Florisek (1988) Aostako eskola elebidunetan nagusia den italieraren ordez frantsesez irakasteko erabakia zergatik hartzen duten azaltzeko. Irakasleek gai berri bat azaltzeko orduan, bigarren edo oso ondo ez
|
dakiten
hizkuntzan egin behar dutenean hobeto, zehaztasun gehiagorekin, ikasleen arreta atentzio handiagoarekin kontrolatuz egiten dutela; aldiz, haurraren ohiko, eta giroan nagusia den hizkuntzan irakasten denean jakintzat edo ulertutzat ematen dira gauzak sarriago, eta ondorioz kontzeptu berrien ulermena ez da hainbeste ziurtatzen. hezkuntza elebi/ eleanitza elebakarra baino zailagoa izan daiteke ondo ... Baliagarriagoa, eta batez ere, ezinbestekoa. hizkuntza aniztasuna mantendu eta bereziki hizkuntza gutxituen biziraupena ziurtatu nahi bada hiztun eleanitzak hezi behar dira.
|
|
2012
|
|
|
" Erdaldunen euskararekiko aurreiritziak eta jarrerak" (Amorrortu eta beste, 2009). Ikerketa kuantitatibo eta kualitatibo honetan, euskararen alboan bizi baina euskaraz ez
|
dakitenek
hizkuntzarekiko nahiz normalizaziorako dituzten aktitudeak aztertu zituzten. Azterketa kualitatiboak honako emaitza orokor hauek eman zituen:
|
|
2013
|
|
|
Ikasleek aukeratzen dituzte aztergaiak: enpresa/ erakunde
|
jakinetako
hizkuntza plangintzak, udalerri jakinetako euskararen egoera, sare sozialak eta hizkuntzak, eleaniztasuna hezkuntzan, lidergoa, motibazioa...
|
|
|
Eta ez dut sakonduko hala nola ontasunari, musikaltasunari, arruntasunari eta jatortasunari buruzko balorazio ugarietan, baina kontuan izan behar da horiek ere aldaketa linguistikoa baldintzatzen dutela, komunitate elebakarretan barne (Lippi Freen 1997, Tusón 1988). Azken finean, hizkuntza jakin bat zer den definitzean edo, zehatzago esanda, hizkuntza baten barruan zer barietate dauden definitzean, hein handi batean, hertsiki egiturez baino gehiago irudikapenez ari gara5 xix. mendearen amaieran, G. I. Ascolik adierazi zuen franko proventzera eta erretoromaniera izeneko hizkuntzak zeudela; bada, gutxienez ordutik
|
dakigu
hizkuntzen mugak ezartzean hiztunen kontzientzia kolektiboak kontuan ez hartzea, behinik behin, problematikoa dela (ikus Calvet 1996 eta Kremnitz 2006). Elaborazio bidezko hizkuntzen indibiduazio prozesua (Ausbau) —edo aurkako Einbau prozesua, hau da, hainbat barietate hizkuntza berean bateratzea— barietateen adibidez beteta dago; hau da, sistema linguistikoen adibidez.
|
|
2014
|
|
|
Mikel Zalbidek poliki asko azaldu zigun gisara honelako kasuetan bi aukera izaten dira: " bata elebidun bihurtzea, eta bestea, zeuk
|
dakizun
hizkuntza horren kaltean beste hizkuntzara pasatzea (language shift edo mintzaldatzea bezala ezagutua). Kontaktu lingüistikoa dagoenean eta jendea jendearekin nahasten den bitartean, beti gertatuko dira hiru gauza horiek.
|
|
|
Honelako kasuetan bi aukera izaten dira: " bata elebidun bihurtzea, eta bestea, zeuk
|
dakizun
hizkuntza horren kaltean beste hizkuntzara pasatzea (language shift edo mintzaldatzea bezala ezagutua).
|
|
2015
|
|
|
— Ø, ez
|
dakite
hizkuntza
|
|
2016
|
|
|
Hori horrela izanik ere, hiztun hitzaren OEHko adiera hurbilago dago egitetik jakitetik baino. Bistan da, bestalde, hizkuntza soziologiaren alorrean funtsezko aldea dagoela hizkuntza bat
|
jakitetik
hizkuntza horretan egitera5 Garrantzitsua da, beraz, hiztun diogunean zer esan nahi dugun argi azaltzea. Honako definizio operatiboa, eta horri dagokion terminologia, darabilgu txosten honetan:
|
|
2017
|
|
|
ez zuten aukeratu behar. Hitz egiten zuten euskara hitz egiten
|
zekiten
hizkuntza bakarra zen. Elebakarrak ziren.
|
|
|
" Muda linguistiko" deitzen diogu, funtsean, azken aldaketa mota horri: pertsona bat gizartean ordura arte erabiltzen ez zuen hizkuntza hitz egiten hasteari, edo jende ezagunarekin edo testuinguru
|
jakinetan
hizkuntza aldatzeari, edo ordura arte egoera jakinetan hizkuntza erabiltzeko aukeran eragiten zuten arauak aldatzeari. oan Pujolar, Isaac González eta Roger Mart� nez – Gazte katalanen muda linguistikoak ia katalan guztien biografietan aurki daitezke muda linguistikoko uneak, eta kasurik gehienetan, zerrenda labur samar honetan aurki daitezke une horiek: a) haurtzaindegian edo lehen hezkuntzan hastean, b) bigarren hezkuntzako institutu batean hastean, c) unibertsitatean hastean, hasiko balitz, d) lanean hastean, eta beste alde batetik, e) bikote harreman bat hastean eta f) lehen haurra jaiotzen denean. abiapuntu gisa hartzen dugu aurrez aipatu dugun" jatorrizko hizkuntza" deiturikoa, hori baita elebitasuna ohiz kanpokoena (%11, 4 soilik) den eremua. zehaztu egin behar da, baita ere, bai aipaturiko inkestek zein elkarrizketatutako lekukoek datu gutxi ematen dizkigutela immigrazioaren bizipen berrienei buruz. gogoan izan behar da, dena den, gazte gehienentzat oso ezohiko fenomeno bat izan dela euren artean familian ez katalanik ez gaztelaniarik hitz egiten ez zuen jendea egotea, eta, hortaz, soilik hemendik aurrera has gaitezke aztertzen eta neurtzen ibilbide biografikoaren dimentsioan duen inpaktuagatik.
|
|
|
" Muda linguistiko" deitzen diogu, funtsean, azken aldaketa mota horri: pertsona bat gizartean ordura arte erabiltzen ez zuen hizkuntza hitz egiten hasteari, edo jende ezagunarekin edo testuinguru jakinetan hizkuntza aldatzeari, edo ordura arte egoera
|
jakinetan
hizkuntza erabiltzeko aukeran eragiten zuten arauak aldatzeari. oan Pujolar, Isaac González eta Roger Mart� nez – Gazte katalanen muda linguistikoak ia katalan guztien biografietan aurki daitezke muda linguistikoko uneak, eta kasurik gehienetan, zerrenda labur samar honetan aurki daitezke une horiek: a) haurtzaindegian edo lehen hezkuntzan hastean, b) bigarren hezkuntzako institutu batean hastean, c) unibertsitatean hastean, hasiko balitz, d) lanean hastean, eta beste alde batetik, e) bikote harreman bat hastean eta f) lehen haurra jaiotzen denean. abiapuntu gisa hartzen dugu aurrez aipatu dugun" jatorrizko hizkuntza" deiturikoa, hori baita elebitasuna ohiz kanpokoena (%11, 4 soilik) den eremua. zehaztu egin behar da, baita ere, bai aipaturiko inkestek zein elkarrizketatutako lekukoek datu gutxi ematen dizkigutela immigrazioaren bizipen berrienei buruz. gogoan izan behar da, dena den, gazte gehienentzat oso ezohiko fenomeno bat izan dela euren artean familian ez katalanik ez gaztelaniarik hitz egiten ez zuen jendea egotea, eta, hortaz, soilik hemendik aurrera has gaitezke aztertzen eta neurtzen ibilbide biografikoaren dimentsioan duen inpaktuagatik.
|
|
|
6.1 Hiztun berrien gaitasunari buruzko iritzi negatiboak bistan da hiztun berriek ez dutela konfiantzarik beren buruaren gain, ezta oso adituak direnak eta dialekto tradizional bat ikasteko ahalegin berezia egin dutenak ere. elkarrizketaren egunean, g1 (28 urte, gizonezkoa) irlanderako graduondokoa lortzeko puntuan zegoen, baina etsia hartuta zegoen ez
|
zekizkielako
hizkuntzaren arau guztiak:
|
|
|
Ikasle guztiek jarrera positiboa azaldu dute euskararekiko eta, ezagutza maila ona badute ere, ez dute erabilera ziurtatu. galdetzean, lehen kontaktuan erabilitako hizkuntzak duen garrantziaz ere jabetu dira ikasleak, ohiturak aldatzea zaila dela onartuz, nahiz eta ez duten
|
jakin
hizkuntza bat edo beste aukeratzearen arrazoia azaltzen. iñaki garciak (2001) erabilera azaltzeko eredu psikosozialean, testuinguruari dagozkion aldagaien artean, euskaldunen presentziaren garrantziaz ohartu da. oñatitik datorren ikasleak aitortu du kalean euskaraz egiten duela beti, hori delako herriko ohitura. donostiako eta iruñeako ingurune soziolinguistikoetan, hots, euskarak presentzia m...
|
|
2018
|
|
|
Laugarren eta azken galdera: Lurralde
|
jakinetako
hizkuntzak eta kulturakondo menderatzen dituzten euskal herritar berriak ez lirateke mesedegarriak izango euskal ekonomiarentzat, nazio arteko harremanetan eta lehian. Hizkuntza atzerritarrak menderatzen dituzten horiek enbaxadore ezin egokiagoak lirateke gure enpresen ordezkari/ teknikari gisa, hizkuntza horiek hitz egiten diren lurraldeetan.
|
|
|
Eta alderantziz, noski; bertsotan trebatzeak ezinbestean dakar norbere hizkuntza baliabideak areagotzea, oharkabean, hein batean, eta berariaz, beste batean. Bertsotan ari denak, beraz,
|
badaki
hizkuntza lantzen ari dela.
|
|
2023
|
|
|
ezagutza, erraztasuna, erosotasuna, aldagai garrantzitsua da subjektuentzat euskara edo gaztelania hautatzerako orduan; askotan etxeko hizkuntzak markatzen du gailentasun hori. Baina, batez ere, solaskideak (edo solaskideek)
|
dakien
hizkuntza izaten da pisu handiena duen irizpidea (izan ere, ikerketa subjektu gehienek antzeko gaitasunarekin aritzen dira bietan).
|