|
2010
|
|
|
kezka sozialak, langileak, konpromisoa? Abertzale eta kristau konpromisoa gauza beraren bi alde balira bezala
|
ikusten
zituen. 1933an ELA sindikatu kristau abertzalea sortu zenean, sindikatu horretan sartzeko langileei gogoa berotzen saiatzen zen bere artikuluetan.
|
|
|
kontuan izanik idatzi beharra. Esaterako, ez zituen maila berean
|
ikusten
Ekineko irakurleak eta Euzkadikoak. Batean euskara herrikoiagoa eta bestean jasoagoa erabili litzatekeela uste zuen.
|
|
|
Baina hura idazle handi goi mailakotzat zuten. Augustin herritik hurbilago
|
ikusten
zuten: Ondarroako herriak Txomin Agirre, idazle handia?
|
|
|
Augustin Zubikarai eta Eusebio Erkiaga. Zuzendaria, Alderdiko arazoetan murgildurik, nekez
|
ikusten
omen zuten. Telegrafo nahiz agentzietatik zetozen berriak erdaraz zetozen eta euskaratu egin behar.
|
|
|
Nik, biografia hau gidari dudala, liburuaren iruzkin txiki bat egin nahi izan dut Karmelen irakurleentzat, baina ez biografia osoarena, guretzat urrunena den zatiarena baizik. Augustinen gaztaroari erreparatu diot, bada, geroko guztiaren abiapuntu eta oinarria hor
|
ikusi
baitut. Haren biografian aldirik interesgarriena, beharbada, eta guretzat ezezagunena ere bai; ziur asko, literaturako obrei dagokienez, ez emankorrena, produkziorik handiena 80ko hamarkadatik honakoa baita.
|
|
|
Liburu hau guztiz interesgarria da idazlearen eboluzioa
|
ikusteko
. Augustin ez da estilo jantzi eta jasoa duen idazlea.
|
|
|
Zorrozki begiratuz gero, Errepublika garaiko testuen artean ere bazen alderik. Nahita edo jakinaren gainean jokatu ohi zuen horrela, berak garbi
|
ikusten
baitzuen Ekinen idaztea, Euzkadin idaztea edota Egunaeuskarazko egunkari bakarrean euskaldun guztientzat idaztea ez zela berdin. Baina ñabardurak ñabardura, gehiago edo gutxiago, lexiko eta idazkera sabindarra erabiltzen zuen hauetan guztietan.
|
|
|
Hala gertatzen direla esango nuke. Izan ere, bata eta bestea Ondarroako herriak bideratutako bi proiekturen barruan sortu dira, nahiz eta Anarenak Elkar argitaletxearen bidez argia
|
ikusi
eta Julenenak, Ondarroako Udalaren bidez.
|
|
|
Hasieratik
|
ikusi
zuten zerbait harengan; euskal kulturarako traza ona edo. Eta dei egiten hasi zitzaizkion handik eta hemendik.
|
|
|
Augustinek baietz, baina berriro ere gaixoaldiak jota, etxera itzuli behar. Astekari hark 1932an
|
ikusi
zuen argia, Ekin izenaz.
|
|
|
–Artibai?,. Txori Erreka?,. Basa txoritxu? etab. Haien artean garbi
|
ikusi
omen zuen bere bidea zein zen: bere herriaren eta euskararen alde lan egitea.
|
|
|
Kultura arloan baziren garai honetan ereduak eta gidari onak, herria eraikitzeko euskaran eta literaturan tresna guztiz baliagarria
|
ikusi
zutenak; horietako bat zen Jose Ariztimuño. Aitzol?. Honek El Día egunkari elebiduna, EAJren organo ofiziosoa, abian jartzea lortu zuen.
|
|
|
Bestalde, Lauaxeta eta herrietako idazleen artean konfiantza handiko euskal eskola modukoa sortu zen. Gainerako idazleek ere, esaterako, garai hartako olerkariek, begi onez
|
ikusten
zuten Lauaxeta: Lauaxetak, Kirikiñoren aldean, bi aldaketa nabarmen ekarri zituen:
|
|
|
Batetik, guardia zibilak
|
ikusi
eta entzun ondoren, hauxe sentitu dut: zigorgabetasun edo inpunitate kontzientziaz jokatzen dutela.
|
|
|
Operatiboburu izandakoak honako hau esan zuen nitaz (erdaraz, noski): . Gizon hauek nolakoak diren
|
ikus
dezazuen, kontutxo bat besterik ez dizuet esango. Jose Mª Auzmendi urtetan izan zen Administrazio Kontseiluko Idazkaria.
|
|
|
Hasieran eskatu zuten guztia errepikatu zuten hitzez hitz azken saioan. Han ikusitakoa
|
ikusi
eta entzundakoa entzun, nola liteke, auzipetuoi begira, keinurik txikiena ere ez egitea gureganako zelanbaiteko errukia eta gizatasuna azalduz?
|
|
|
Elkarrizketa luzea egin genuen (4 ordukoa?) nire ondoan zetozen bi g.z.ek eta hirurok. Burua altxata baina estalita, bidea
|
ikus
ez nezan. Zeru lurrak astindu genituen:
|
|
|
salbuespenak? gela eta komunaren barruan eta forentsea (medikua alegia) edo beste karguren bat
|
ikustera
joatean. Orduan hasi zen infernu haren ezagupen eta dastapena:
|
|
|
Manta bana hartu eta oheko 2 izkinatan jarri gintuzten: batzuetan biak eserita, besteetan bat zutik paretara begira eta bestea ohe gainean etzanda, e.a. Bera ezarrita
|
ikusi
eta neu zutunik egoteak enbidia pixka bat sortzen zuen nire baitan: zergatik bera bai eta ni ez?
|
|
|
Gelan hitz egitea debekatua egoteaz gainera, elkarri begiratu ere ez genion egin behar disgusturen (zigorren) bat jaso nahi ez bagenuen. Elkarren berri ez izatea nahi zuten g.z.ek. Egun honetan forentsea goizean
|
ikusi
nuen, betiko moduan. Beti goian, ez gure ziegetan noski!
|
|
|
ofizioko abokatua (emakumezkoa) heldu ziren. G.z.a bestearen ondoan jarri zen, nire aurrean; abokatua, berriz, nire atzean,
|
ikusteko
aukerarik izan ez nuelarik. Formalitateak bete eta ea galdera bat egin nezakeen agertu nuen, alegia deklarazioak egin baino lehenagoko galdera, bestela deklaraziorik ez nuela egingo.
|
|
|
Agian deklaratzea hobe?? Egia esan, kezkak ez zuen luzaro iraun nire baitan, ez bainuen epailea aurrean egoteke deklarazioak egitearen komenentzia
|
ikusten
; alderantziz baizik. Horrela amaitu zen Golgota hura.
|
|
|
atzo deklarazioa ez huen egin eta gaur paper hau sinatzen ez badut, nolako ondorioak? Beldurtu egin nintzen neure burua indefentsio osoan
|
ikusten
nuelako eta testua irakurrita sinatzea erabaki nuen, nahiz eta irregularitatea (k) zegoela/ zeudela, usaindu? (idatzitako data eta neuk sinatutako eguna, adibidez) paperak luzapenarena baino ez zekarrelako, batetik, eta orduak zutik ez pasatzearen beldur nintzelako bestetik (sinadura igande goizean egin nuela uste baitut, eta luzapena astelehen gauean/ astearte goizean bukatzen zen, ia 48 ordu beranduago).
|
|
|
Goizean eraman zuten Xabier Oleaga. Eta espetxera heldu arte ez nuen berriro
|
ikusi
. Ez zen ia mugimendurik izan eta eguna amaigabea egin zitzaidan, ikaragarri luze eta astuna.
|
|
|
Barrutik indartsu, kementsu sentitu nintzen neure baitan, gauza? edo sentimendu eta erabaki batzuk oinarri hartzen zutela
|
ikusiz
. Aipa ditzadan, besteak beste, honako hauek:
|
|
|
Hango g.z. gizon emakumeenganako errukia, negar egiteraino eraman ninduena. Negargarri egiten baitzitzaidan hain portaera ez gizatiarra
|
ikustea
, beren deshumanizazio prozesuaz jabetzea: gu ezerezten gintuzten gizaki gisa eta gure giza eskubideetan, eta beraiek beraien izaera gizatiarra galduz zihoazen. Froga gisa galdera hau botako nieke (batez ere ama hari):
|
|
|
Ba al dakizu, irakurle, nolako zirrara eragin zidan guardia zibilak artega ikusteak, fiskalak egiten zizkien zenbait itaunen aurrean? Inoiz
|
ikusi
al dute, galdetzen nion ene buruari egoera hartan, guardia zibilek euren burua urduri fiskalak egindako galderengatik?
|
|
|
izan zela nabarmenduz eta, bigarrenik, bere bezeroen, eta sarri askotan beste hiruron defentsa zoragarria eta hunkigarria burutuz. Hiru epaileei begira nengoela, garbi
|
ikusi
nuen haien interesa entzuten zutenaren aurrean, idatzi eta idatzi ari baitziren tai gabe. Auzipetu lagun batek horrela esan zidan:
|
|
|
Kantu honen bila ari den ederzaleak Iparraldeko euskal kantutegirik gehienetan aurkituko du. Hemeretzigarren mendean, J. D. J. Sallaberriren 1870 urteko Chants populaires du Pays Basqueliburuan
|
ikusten
dugu, lehen aldiz. Hogeigarren mendeko Iparraldeko kantutegirik garrantzitsuenetan ere badator; euskal aldizkarietan ere aldaera bat baino gehiago ikus ditzakegu.
|
|
|
Hemeretzigarren mendean, J. D. J. Sallaberriren 1870 urteko Chants populaires du Pays Basqueliburuan ikusten dugu, lehen aldiz. Hogeigarren mendeko Iparraldeko kantutegirik garrantzitsuenetan ere badator; euskal aldizkarietan ere aldaera bat baino gehiago
|
ikus
ditzakegu. Aztergai dugun kantua jatorriz Zuberoakoa izan arren, Lapurdira ere zabaldu zen, itxurak direnez.
|
|
|
–Ahaire zahar huntan? honetan ere beste herri kanta askotan dauden hainbat esaldi egin eta ideia
|
ikus
ditzakegu. Etxahunena berarena izan litekeen. Filipiñekuak?
|
|
|
kantuan ere berdin berdin dator. Gure honetan antzerako zerbait
|
ikusten
dugu: gazterik eztakizün xurit bilhua.
|
|
|
Gurean bresetmetatesisduna agertzen da, besteetan berset. Ezagutzen ditugun ereduetatik desberdintzen duen maitiahitza
|
ikusten
dugu geure ereduan eta KKKkoan.
|
|
|
izan daiteke, baldin lehenengo pertsonan bada. Zuberoako euskeraren (batez ere Basabürüko euskararen) ezaugarriak argi
|
ikusten
dira kontsonantismoan. Dardarkari indartsuak ez dira ahoskatzen:
|
|
|
Ahapaldi honek ere baditu ñabardura eta desberdintasun markagarriak. KKK liburuan eta Haritschelharrenean zitzaitzat
|
ikusten
dugu. Gurean haplologia argi batez zitzait.
|
|
|
10. Ez da garbiegi
|
ikusten
minrso edo horrelako zerbait transkribitu dut lehenengo aldiz.
|
|
|
Sallaberrik berak argitaratzeko prestatua zuen eskuidatzian bi ahapaldi berri datoz, gure atal honetan 8 eta 9 zenbakiak eman dizkiogunak. Bi ahapaldi hauek ez ditugu inongo lekutan
|
ikusi
argitaraturik. Gaurko begietatik ikusirik zentsura jartze hori ulergaitz egiten zaigu.
|
|
|
Bi ahapaldi hauek ez ditugu inongo lekutan ikusi argitaraturik. Gaurko begietatik
|
ikusirik
zentsura jartze hori ulergaitz egiten zaigu. Zergatik dira bi ahapaldiok zentsuragarri?
|
|
|
Ahapaldi hau. Xarmagarria zira eder eta gazte? kantan
|
ikusten
dugu.
|
|
|
Denak utzi ta etorri nintzan, Lur au
|
ikusi
nai nuan! Aritz tantayak, pago lerdenak, Nola ez izan goguan!
|
|
|
izateak, haritzek eta onbuak elkarrenganantz adarrak hedatzeak eta, agian, etorkizunean bataren eta besteen adarrak elkar ukitzeak badu bere sinbolismoa. Hala
|
ikusten
dugu guk bederen.
|
|
|
Leku isil hori!, urrin agertzen ziniakozan ametsetanetsipen egun ondoren
|
ikus
guratsuari, eta zu, nire etxe, eta zuek, joko lagunok, Muinoko zuhaitzok, hain ezagunok!
|
|
|
Eta suposatu egiten dut ezen oparotasun materialean joera ekonomikoa birbanatzailea dela, redistributivoa, baina igarotzen baldin bagara egoera material urrietara, privaziozkoetara, orduan joera aldatu egiten da eta akumulativoa da, metatzailea (paradigmatikoa izango litzateke basamortuetan garatu den kultura orientala, akumulativoa, gerrazale ondorioz, eta patriarkala). Hipotesis horrekin nik historiaren filosofia bat egiten dut, eta herri indigenak
|
ikusten
ditut, aldaerak aldaera, inguru oparoetan, oso oparoetan, bizi izandakoak direla, eta joera birbanatzailea erakusten dutela euren antolamendu politikoetan, eta hori historikoa da, historiak estudiatu lukeen fenomenoa. Baina ostera, basamortuetako Orientean ikasten dut gizarte antolamendu politiko klasistak, marxismoan esaten den moduan, hau da, joera akumalativo garbikoak, eta Orienteko cultura metatzailea ikasten dut nik gerraren eta patriarkatuaren hazia bezala, eta baita ikasten dut nik joera horren arrazionalizatze bat jabego pribatuaren inguruko legediarekin.
|
|
|
Klasikoek bitartean, gerren bitartez zabaltzen joan direla, gaur egun nagusigoa eurek dutelarik duda izpirik gabe (Elizako hierarkiak Jesusen parabolen mezua aintzat hartuta, nola parabolek gogora ekartzen duten despotismo orientala, Elizako hierarkiak ere kultura klasista hori ezinbestekotzat jo du, ohartu gabe universal bihurtu du, kulturetan bera bada ere txarrena, ahaztuz Jesusek nola argitzen dien apostoluei jendeei parabolaz mintzatzea, hau da: paraboletan mintzatzen zaie bestela konprenitzen ez dutelako, begiak dituzte
|
ikusteko
eta ez dutelako ikusten eta belarriak dituzte aditzeko eta ez dutelako aditzen. Jesusek Erresumaren misterioak esplikatu zizkien apostoluei zuzenean, eta ez paraboletan, nahiz eta ez dizkiguten ezer esan evangelioetan hori izan ezik, nahikoa dena nik gero, gaur egun, kultura orientala partikularizatzeko, Jesusekin bat etorriz, manera poltiko hobeetarako azterbidea zabaltzen dudala horrela, idealista izan gabe, eta bai zientifikoa izanik).
|
|
|
Klasikoek bitartean, gerren bitartez zabaltzen joan direla, gaur egun nagusigoa eurek dutelarik duda izpirik gabe (Elizako hierarkiak Jesusen parabolen mezua aintzat hartuta, nola parabolek gogora ekartzen duten despotismo orientala, Elizako hierarkiak ere kultura klasista hori ezinbestekotzat jo du, ohartu gabe universal bihurtu du, kulturetan bera bada ere txarrena, ahaztuz Jesusek nola argitzen dien apostoluei jendeei parabolaz mintzatzea, hau da: paraboletan mintzatzen zaie bestela konprenitzen ez dutelako, begiak dituzte ikusteko eta ez dutelako
|
ikusten
eta belarriak dituzte aditzeko eta ez dutelako aditzen. Jesusek Erresumaren misterioak esplikatu zizkien apostoluei zuzenean, eta ez paraboletan, nahiz eta ez dizkiguten ezer esan evangelioetan hori izan ezik, nahikoa dena nik gero, gaur egun, kultura orientala partikularizatzeko, Jesusekin bat etorriz, manera poltiko hobeetarako azterbidea zabaltzen dudala horrela, idealista izan gabe, eta bai zientifikoa izanik).
|
|
|
Eta universaltasunaren argumentu falaziazko hori erabiltzen dute espainolistek euskal nazionalismoaren kontra, eta argumentu falsua da (euskal kulturan, adibidez, hizkuntzan badugu aurkitzen halako aztarna bat erakusten duena kultura zahar hori birbanatzailea zela, eta da persona adierazteko lagun esaten dela). Eta espainolistek (ni ez nago obsesionatua euren kontra) euren kultura universaltzat hartzen dutenean ez dakite zer universal bihurtze klase egiten duten,
|
ikusi
besterik ez dago nolakoa den hainbatetan kultura klasiko hori (kultura klasista eskandalosua ere dela esango nuke nik), eta beste aldetik nola izango da universala kultura bat besteak ignoratzen baditu?, ezagutza universal batek, definizioz, den dena, salbuespenik gabe, ezagutzen du, baita Euskal Herria ere, eta hola..
|
|
|
Gero, luzaroagorako plana egin behar da: Sei urteren epean batez ere zeri ekingo deutsagun, Ordena guztia kontuan harturik eta lurralde handi bakoitza; eta horretarako zelako medioak erabiliko diran, batzar orokorrak (zertaz, noiz eta non), eta bisitak beharrizanak eta itxaropenak
|
ikusteko
: zelako bisitak eta zelan eginak,.
|
|
|
Sortaldeko Asian, Japon eta Singapur eta Taiwan-en, beste nazinoetan be dinamismo hori agirikoa da, era diferenteetan. Dinamismo hau erlejinoan be
|
ikusi
daiteke: historian izan dituen bizikizun dramatikoen ondoren, sakontasun eta indar barria asmatzen dira eurakan.
|
|
|
Sentimentu erlijiosoa kulturaz barruan daroe. Bestetik, egonezina eta batetik besterako iraultzak
|
ikusten
dira, eta ez gitxi krimenak leku batzuetan. Nik lehendik be hainbat nazino ezagutzen nebazan.
|
|
|
Kultura aipatu dozu. Zerbait garrantzitsua
|
ikusten
dozu horretan giza aldetik eta kristau fede aldetik.
|
|
|
Maitasunak bereizi behar dau zer dan herria suntsitzen dauana eta zer garatzen dauana. Dinodan hau orokorra da, gain gainekoa, baina
|
ikusi
daiteke badagoala hor egiaren alderdia.
|
|
|
Ameriketan eta Australian, gure herritarren emigrazinoaz be bai. Orain be
|
ikusi
ditut karmeldarren Garapenerako Erakundeak, beste batzuen laguntzaz, baita Euskal Instituzioenaz be, egindako garapen eraikuntzak: eskolak, geixotegiak, lantegiak:
|
|
|
Ezinezkoa da ahaztutea. Eta, ganera, Karmel hartzen neban eta Euskal Herriko beste aldizkari batzuk, interes handiaz
|
ikusten
nebazanak, Erroman nengoanean. Handik ikusten neban seriotasunez eginak zirala, eta konturatu zelako ahalegina eskatzen dauan holako aldizkariak prestatzen jarraitzeak.
|
|
|
Eta, ganera, Karmel hartzen neban eta Euskal Herriko beste aldizkari batzuk, interes handiaz ikusten nebazanak, Erroman nengoanean. Handik
|
ikusten
neban seriotasunez eginak zirala, eta konturatu zelako ahalegina eskatzen dauan holako aldizkariak prestatzen jarraitzeak.
|
|
|
Eta beste hau esatea be zilegi bekit: Gure misiolarien egintzen ondorioak
|
ikusiz
, eta beste herri batzuen gaurko entusiasmua asmatuz, gure herriaren gaurko egoerea gogarte gai bihurtzen jatan. Ekonomi eta gizarte aurrerakuntza eta erosotasunak, alderdi batetik.
|
|
|
Arriolak idatzitako bertsorik gehienek egunkarietan (La Voz, El Diario Vasco...), garaiko aldizkarietan (Arantzazu, Goiz Argi, Zeruko Argia...), eta jubilazio kari Arrasateko Udalak argitaratu zuen Nekez bada ere (1981) liburuan
|
ikusi
izan dute argia. Liburu horretan Arriolaren 751 bertso argitaratu ziren, baina bertso jartzaile jatorra ez zen horretan gelditu eta idazten jarraitu zuen, kementsu jarraitu ere.
|
|
|
Arrasateko benetako kronista dugu Arriola, berak erabilitako gai zerrendatxo honetan
|
ikus
daitekeenez: jaiak, kultur ekintzak, omenaldiak, herritar ezkonduen urrezko ezteiak, jubilatuen inguruko ospakizunak, herrian gertatutako aldaketa sozialak, familiari eta senideei eginiko bertso sortak...
|
|
|
jaiak, kultur ekintzak, omenaldiak, herritar ezkonduen urrezko ezteiak, jubilatuen inguruko ospakizunak, herrian gertatutako aldaketa sozialak, familiari eta senideei eginiko bertso sortak... Esan dezakegu Jose Manuel Arriolak XX. mendearen bigarren parteko Arrasate herriaren historia apal bat idatzi digula, bihar etziko arrasatearrek euren herria nolakoa zen
|
ikusi
ahal izan dezaten. Lekuonak Nekez bada ereliburuan zioskunez:
|
|
|
Leintz bailarako bertsozaleen. Joxe Manuel errizaina eskertu nahian? hamar bertsoko sorta samurrean
|
dakusagu
islatuta:
|
|
|
Gorago esan dugunez, handik urte batzuetara, argazki horretako partaide gehienak izan ziren omenduak Donostian, Bertsolari Egunean(). Hamabost urte geroago
|
ikusi
du argia Mondragoiko kalezaiñaren bertsoak liburuak, egilearen bertso bizitzan hirugarren mugarri nagusia denak. Metafora eder bat erabilita diosku Aita Zavalak zer den liburuau:
|
|
|
Bederatzi urte lehenago Deustuko Unibertsitateak Honoris CausaDoktore egin zuen jesuitak, besteak beste, Auspoaliburu bilduma mardulean 311 liburu zizkien opetsiak liburuzale euskaldunei. Edozelan ere, hil osteko egunetan liburu berri batek
|
ikusi
zuen argia, Mondragoiko kalezaiñaren bertsoakbertso liburuak, hain zuen ere, Zavalak berak hil aurretxoan amaitua eta inprentarako bidean utzia.
|
|
|
Beharrik! Ezin irentsi eta ezin sinetsi: Ez, ez euskaldunek maite dituzte ere kiwi eta zainzuri, whisky eta uzki, enbido eta iduki, segurki.Bainan, batez ere, bisturi, egiteko harakiri.Aluak ere dantzan ditut
|
ikusi
, kantuz bainituen denak han atzo nik utzi.
|
|
|
Duela hamalau bat urte, nire familiarekin batera, Lapurdira bizitzera etorri nintzenean, bertako gizartean integratzeko euskalduna izatea, hau da euskaraz egitea, aski zela nekarren buruan. Berehalaxe
|
ikusi
nuen ez zela aski. Lapurtarrek izugarri maite dute kantatzea eta dantzatzea, eta hori ere, guztiz beharrezkoa zela ikusi nuen.
|
|
|
Berehalaxe ikusi nuen ez zela aski. Lapurtarrek izugarri maite dute kantatzea eta dantzatzea, eta hori ere, guztiz beharrezkoa zela
|
ikusi
nuen. Hori dela eta, Urruñako gure etxetik gertuen zegoen euskal elkartea bilatu nuen, eta horrela, Donibane Lohizuneko Begiraleakelkartean izena eman nuen.
|
|
|
Urteak igaro dira, fite eta azkar. Nik Iparraldean ez dut nire burua lekuz kanpo inoiz
|
ikusi
. Bat gehiago izan naiz beti.
|
|
|
|
Ikus
dezagun diogun hau, adibiderako testua berreginez:
|
|
|
|
Dakusagunez
, izenordeak garrantzi handikoak dira egiturari eusteko.
|
|
|
Bestalde, ikasleei begira, nori edo hari begietara so egiten diozunean, elkarrizketa laburra daukazu berarekin. Alde horretatik, irakasleak eta ikasleak elkar ez
|
ikustea
deserosoa da. Akordetan naiz, orduko 1973ko Alfabetatze kanpainetan, Imanol Berriatua Bermeora eramanik h a dela-eta sorturiko itzelezko nahastea baretze aldera, Aita Luis Villasante ekarri genuela Arantzazutik.
|
|
|
Altzaga' tar Toribi, Orixeolerkaria, Juxto Oyarzabal ezaguna eta Olaizola' tar Joseba txauneskindaria? (. Bertsolari Gudaketa nola egingo dan?, Argia,, 1 or.).
|
Ikusten
dugunez, azken orduko aldaketak egon ziren epaimahaian
|
|
|
–Irakasleak bezela daukat/ nik ere aitortu naia,/ au esanikan yoan zitzaigun/ Arana Goiri aundia: / Il naiago
|
det
ikusi baiño/ Aberriaren amaia!?.
|
|
|
Gaurko talaiatik begiratuta, harrigarri egiten zaigu
|
ikustea
, hurrengo urtean, 1936an, txapela irabaziko duen Txirrita bertsolaria, ordurako mito bat zena, lehenengo lau horien artean ez ikustea21 Era berean, azpimarratzeko modukoa da bertsolari bizkaitarren inguruan agertzen den aipamen urritasuna. Izan ere, Joseba Zubimendik Yakintzaaldizkarian eta Bertsolari Guduak liburuan jasotzen dituen 45 bertsoetatik bakarra da bizkaitar bertsolariei dagokiena:
|
|
|
(...) Besoak, biak motzak zituan bizkaitar onek; esku muturretik moztuak. Jaten ez nuan beiñere
|
ikusi
; ez dakit nola manejatzen zan; ba, a dirua ederki kontatzen zuan. Brusaren patrikaran ibiltzen zituan sosak; esku mutur batekin aterako zituan andikan; zabala zuan, ba, esku muturra, ta ga, ean aterako zituan, da beste esku muturrarekin botako zituan zure eskura pezetaren ganbioak.
|
|
|
–Galdetzeko etzan gauza egokia ere, ta ortan gelditu ginan?. Hurrengo lerrootan, Abarrategi non eta noiz
|
ikusi
zuen kontatzen digu Uztapidek:
|
|
|
Frantzia aldean edo ibillia izan bear zuan. Nik ez nuan luzaro emen
|
ikusi
, ta an zebillela aditzen genduan29 Gero Errenterin ikusi nuan, aztu ta geroko batean. Piska bat zartzera egi, a zegoan ordurako.
|
|
|
Frantzia aldean edo ibillia izan bear zuan. Nik ez nuan luzaro emen ikusi, ta an zebillela aditzen genduan29 Gero Errenterin
|
ikusi
nuan, aztu ta geroko batean. Piska bat zartzera egi, a zegoan ordurako.
|
|
|
Piska bat zartzera egi, a zegoan ordurako. Urte asko ziran nik
|
ikusi
ez nuala, ta ez da arritzekoa neri zartua iruditzea, onera Oiartzunera etorri eta geroko kontuak dira ta. Emen ez dakit senideren bat edo zer eukiko zuan Errenterin.
|
|
|
Ura zarra da onezkero, bizi baldin bada. Ez det geroztik
|
ikusi
ta ez dakit zertan dan? 30.
|
|
|
Bertsozale Elkartearen web orrian (www.bertsozale.com) ere, garaitsu hori aipatzen da: . Zestuan 1936 aurretik eta Errenterian 1952az geroztik
|
ikusi
zuen Uztapidek?.
|
|
|
Edozelan ere, badirudi, Auñamendi entziklopediak dakarren informazioak Aita Zavalak bere Bosquejo de Historia del Bersolarismoliburuan eskaintzen digun hurrengo testigantza honetan daukala oinarri; izan ere, Tolosako jesuitak bertatik bertara
|
ikusi
zuen Abarrategi Bilbon:
|
|
|
36. Abarrategi, Manco: Bertsolariya, Wilsen Ed., Bilbo, 1987, 3 ed., 206 (Bertsolariya, 23,, 6 or.).
|
Ikusi
, era berean, Aita Onaindiaren Bertso berri eta kanta zar (I), 1957, 59
|
|
|
38?
|
Ikusi
: J. Urkizaren. Bertso eta olerkien hemeroteka?
|
|
|
Bertsorik baina, ez zaigu heldu. Orduko argazkietan
|
ikusten
denez, brusa ilunez jantzita joan zen saiora, idunean koadrodun zapi bat zeramala.
|
|
|
Gaiei dagokienez, daukagun corpustxikia kontuan harturik,
|
ikusten
dena da, Abarrategik gai zabal eta orduko jendearen gustukoak erabiltzen zituela: neskatxak (janzkera, ezkontza kontuak...), boxeoa, herri kirolak...
|
|
|
41. Gorago
|
ikusi
dugunez, Aita Zavalak Abarrategik Uzkuduni, 1933an, dedikaturiko beste bertsopaper bat aipatzen du.
|
|
|
–Mesede egitearren, [bertsopaperak] Besamotzabertso saltzalleari ere ematen omen zizkion, bai, an bere izenik gabe eta arenean edo argitaratzeko eman ere? 43 Izan ere, badago nolabaiteko paralelismoa Erauskin eta Abarrategiren artean: bitzuek hiruna bertsopaper opetsi zizkioten P. Uzkuduni; eta, izenburuei bagagozkie, bitxia da
|
ikustea
Erauskinen sorta batek eta Abarrategiren sorta bik ia ia titulu bera daukatela44 Lankidetzaren bat egongo zen bien artean. Urduliztarraren bertso (paper) edota argibide berriak agertuz gero, agian, posible litzateke galderok erantzutea.
|
|
|
Gora!? (Patxi Erauskin bertsolaria III, 19); Abarrategirenak lan honetan
|
ikus
ditzake irakurleak.
|
|
|
Esteban Uriarte gaztetxotan hasi zen bertsotan, eta gaztea zela hasi zen idazten, 1920an kirikiñori Dimatik bidalitako bertso sortan
|
ikus
daitekeenez47 Hogeita sei bat urte dauzkan bertsolari idazle gaztea euskaltzale eta abertzale sutsu dagerkigu bertsootan; eta, baserritarra den aldetik, lugin nekazaleenganako elkartasuna beren beregi azpimarratuko du. Era berean, orduko idazleen taiua eta garbizaletasun ukitua bereganatuta dauzka. Arratiako txori txikiak? 48:
|
|
|
46. Esteban Uriarteren bizitzaren nondik norako nagusiak
|
ikusteko
, eskertzekoak dira Iñaki Esparza irakasleak Arratiako Begitualdizkarian argitaraturiko artikulu bikainok: –Arratiako bertsolaritza azken mendeetan II:
|
|
|
Esteban Uriarte?, Begitu, 18, 2003, 6; eta. Arratiko bertsolaritza azken mendeetan III: Esteban Uriarte?, Begitu, 20, 2003, 16 Era berean,
|
ikusi
: –Uriarte Etxebarria, Esteban?, in Esparza, Iñaki & Larrea, Angel:
|
|
|
Kirikiño, zuk nitzat ba dozuLekurik izparringian, Luginatzaz gaur aurkituten naizZegozer esan gurian.Bermeon nintzan sarritan legezIxidor Deun egunian, Ainbeste lugin
|
ikus
nebazanEupeme Deun txadonian.
|
|
|
49. Euzkadi, 1928, 4831 zb., 5 or.
|
Ikus
, era berean: Arratiako euskal idazle aitzindariak, 285 or
|
|
|
Zugatz igali mendian etabedar garbia soluan, biotza sutsu, mingaña garbi, ekandu zarrak goguan, euskeldunaren jatorria tabeti erdera agoan.Au emen ez dot
|
ikusten
etaze atsegiñez nagoan: neure biziya emongo neunkepozik Ibarrangeluan.
|
|
|
Uriarteren beste bertso bat ere gogoratzen du Faustino Etxebarriak. Esan liteke saio horretan Uriartek pozarren
|
ikusi
zuela Dima herrian bertsolaritzaren katea ez zela eten, Faustino gazteak eroan zezakeela jarraipenaren lekukoa Arratian:
|
|
|
–1935eko urtarrilaren 20an Donostiako kursaal en egin zen Euskal Herri guztiko Txapelketara azaldu zen. Baziren hogei bat bertsolari eta Uriartek bostgarren saria jaso omen zuen? 65 Esanda daukagunez, lau sari baino ez zituen banatu epaimahaiak; baina Jose de Artetxe idazleak ere aurretxoan
|
ikusi
zuen dimoztarra sari zerrenda posible horretan: –Lástima grande que la escasez de medios(...) impidiera que mayor número de bertsolaris pudieran ser destacados en la calificación.
|
|
|
izeneko sorta aipatzen du, eta Esteban Uriarterena izatea oso litekeena dela gehitu. Halaxe da, hona dakargun bertsopaperean
|
ikusi
daitekeenez. Bertso sorta hau koldo Mitxelena kulturuneko bibliotekan dago eta fitxa teknikoan esaten denez, Gregorio Mujikaren liburutegitik heldu zen bertara67.
|
|
|
Bertsopaperetan, aldiz, bizkaiera natural eta bizia darabil Uriartek, ondo zekien-eta irakurlego berezia, herrikoiagoa, zena bertsopaperak erosten zituena; herri xehea, azken baten. Orrialdeotan
|
ikus
ditzake irakurleak aipatutako bertsopaper biak.
|
|
|
Beti zailtasunak
|
ikusten
duena, areago da mugatua zuhurra baino.
|
|
|
Buruz behera jartzen naizenean
|
ikusten
dut mundua zuzen.
|
|
|
...agarriz gainera da Jesus hoberena, beraz sozialismo aristokratiko hori nik bihurtzen dut sozialismo kristaua, eta soluzio horrekin katoliko diren sozialistek ba dukete eduki partidu bat eurena demokrazian bere jokoa egingo lukeena eta bere indarrak neurtuko lituzkeena, eta aldi berean katolikook ez genuke zertan ibili behar kontzientzia problemekin politikan ezkerrekoak garenean, abortuaren kasuan
|
ikusten
den moduan, edo suicidioa, ezkerretik, justifikatzerakoan, eta hola.
|
|
|
Familiako guztiontzakobeti izan da gertuko.Gurasoei ikasitakohizkuntza ez du ahaztuko, berakin ez da euskara garbieta aberatsa galduko: Euskara salbu
|
ikusi
arte
|