|
2004
|
|
|
Behia
|
dabil
gerotik gerora, sekula ez da helduko sorora.
|
|
|
Gaurko egunetik begiratuta, bizitzak eman didan esperientziarekin, Pauline Bernardetteren kontrako izpiritua zela iruditzen zait. Izanez ere, nire mojatxoak zera ematen du, bihotz baten partez hamar bihotz ttiki ttiki dituela handik eta hemendik partituak, hamar bihotz ttiki katuen txintxarriak bezalakoak, eta beraietan mugimendu handia
|
dabilela
beti, alai edukitzen dituela esate baterako hiru, goibel eta mutu bi, eta beste bat zartatua, eta beste lau haserre eta soinu txarrarekin. Horregatik erantzuten dit erantzuten didan bezala, eguna komentutik kanpora pasatzen duenean:
|
|
|
Eta bitartean, bera Txapar izan! Eta gainera, zergatik
|
ibiltzen
da beti taldetik aparte. Harroa delako, fanfarroi hutsa!
|
|
|
—Othoi galtatzen deizuet.
|
Ibil
ixil eta sekretuan, eta bihar argi puntan abia. Ama superieurek egin dudana jakiten badu, larriki pagaturen deitzut.
|
|
|
Ordu arte hain harroxko
|
ibilitako
Rubio hura ilundu egin zen une horretan. Bere lagunak buruz motzak bezala, bera zikina zen, simaurra.
|
|
|
Pauline Bernardette hala tratatzea ezin zen ametitu. Ezin nion lagun hari huts egin behin batez, euli buruarekin
|
nenbilen
garaian, La Vacheri huts egin nion bezala.
|
|
|
Ez duzu on ihurk ere mendeku har dezan bere eskuaz —esan zidan Pauline Bernardettek neska mutil haiek lorategitik desegin zirenean. Guztiarekin, bere txintxarriak bizi bizirik
|
zebiltzan
ostera.
|
|
|
—Lagun on ona —entzun nuen orduan, jadanik ukuiluko atean nengoela— Zergatik
|
ibili
presati eta gogotsu banketera sartzeko orduan. Zergatik ez geratu une batez udazkeneko aire fina hartuz?
|
|
|
Baina, jakina, ordu hartan guk behiok ia ez genuen jaki kanpotarrik ezagutzen, eta pentsua gauza berria iruditzen zitzaigun. Lau gurpilen gainean
|
ibiltzen
zen Chevrolet hura bezain berria, bide batez esanda, zeren motorrak ere arraroak baitziren gure haranean. La Vachek aipatzen zuen abioi erori harena, eta kitto, beste motor arrastorik ez inguruetan.
|
|
|
Afaldu ondorenean, zaldien pauso arin eta dotoreak entzun ziren berriro. Kargatuta zihoazenez, gehiago kostatzen zitzaien
|
ibiltzea
: baina, karga eta guzti, haiek beti dotore.
|
|
|
—Bart gauean, zer jende mota
|
ibili
da Balantzategin?
|
|
|
Lehen infernua, orain infernua eta erdi. Bost hilabete iraganik nituzun bortuan kabalekilan bakartarzunean
|
ibili gabe
, eta jiteko zena are ilhunago ikusten nizun. Piarres egun oroz jiten zeitadazun etxerat.
|
|
|
Zeren hori baitu Bakardade izeneko desertuak, hasiera batean ez duela ematen gogor, baizik eta gozo, lasaigarri, arnasa emaile. Abioi eroriaren bila haranean gora eta behera
|
nenbilela
, sekula ez bezala sentitu nintzen, eta eskerrak ematen nituen ukuilua eta behi makalak begi aurretik kenduak nituelako. Udazkenaren erdi aldera harkaitz batzuetara iritsi eta abioia ikusi nuenean, berriz, oso ideia ona iruditu zitzaidan haren hego hautsi baten ondoan etzatea, gerrari buruz pentsatzen, han eroritako pilotoarengan pentsatzen, edozein gauzatan pentsatzen.
|
|
|
Mendiko boladari buruz halaxe pasatzen zait, zoriontsu izan nintzela eta laino batean bezala gelditu zaidala buruan. Gogoratzen dut, hori bai, gehientsuenetan
|
ibili
egiten ginela, alde batera eta bestera.
|
|
|
Gu bion arteko harremana bi txandatan hautsi zen, edo —beste modu batera esanda— harremanak bi tiratu behar izan zituen eteteko. Lehenengoa, Balantzategin hartu zuen; bigarren eta azkenekoa, elurte batean, kobazulo baten bila
|
genbiltzala
. Hainbeste denboran elkarrekin ibilitakoak betiko bereiziko ginen.
|
|
|
Lehenengoa, Balantzategin hartu zuen; bigarren eta azkenekoa, elurte batean, kobazulo baten bila genbiltzala. Hainbeste denboran elkarrekin
|
ibilitakoak
betiko bereiziko ginen.
|
|
|
Apurka apurka, Setatsuaren laguntza berezi haiekin eta, nire onenera etorri eta oso piztuta
|
ibili
nintzen uda parteraino. Zenbaitetan, begiratu sastraka zegoen aldera eta sei puntu beltz ikusten nituen errezkadan korrika, senideak bailiran:
|
|
|
Udazken hasiera hartako egun haizetsu batean izan zen.
|
Banenbilen
hara eta honaka Haundiak kantatzen zuen balkoipe hartan, eta hor non norbait gainera erortzen zaidan. Erori eta zankalatraba gelditu zitzaidan lepo inguruan.
|
|
|
" Pittin bat ukitua zegok, La Vache bezala", pentsatu nuen. " Hauxe izango duk, noski, nire suertea, ttanttoa duen jendearekin
|
ibili
beharra."
|
|
|
—Hori trufa duzu, Mo —atera zen bera niri azenario ttiki bat emanez— Zu ez zira neholaz ere zaharturik. Orhoit zite nola
|
ibili
zinen lehen aldiz, Altzurukura joan ginelarik. Trapataka egin zenuen ingurua.
|
|
|
—Bai, egia da —aitortu nuen, eta gogoratzeak berarekin dituen nekeak aipatu nizkion gero. Nire memoriok ez dutela egia guztia esaten, eta horretaz gainera kezka eta galdera besterik ez didatela sortzen— Horregatik
|
nabil
erorixea —bukatu nuen.
|
|
|
Urte asko dira Pauline Bernardette eta biok elkarrekin
|
gabiltzala
, eta ondo ezagutzen nau, inork baino hobeto. Ni dudati gelditu nintzen, egia aitortu ala ez aitortu.
|
|
|
" Bada memoriak idazteko garaia", esan zidan. Eta aurren aurrena ez, baina aspaldi honetan oso konturatuta
|
nabil
. Alegia, oso agindu arriskutsua izan zela hori.
|
|
|
Behia
|
dabil
luzamendutan, bizi da esne mamitan.
|
|
|
Gutxi gorabehera, bi egun
|
ibili
nintzen modu txar hartan. Azkenez, loaldi luze baten ondorenean, lasaiago sentitu nintzen.
|
|
|
Nik ez dakit zer, baina zerbait gertatzen zaie. Eta gero, badakizu, asko
|
ibiltzen
dira teilatuetatik eta hori ezin daiteke serioa izan. Esandakoa, ni ez naiz nor katuei buruz aritzeko, baina aukeran, nahiago dut behi izan.
|
|
|
Esandakoa, ni ez naiz nor katuei buruz aritzeko, baina aukeran, nahiago dut behi izan. Besterik ez bada ere, lau hankak lurrean dituela
|
ibiltzen
da behia beti.
|
|
|
—Lagun on ona, mundu honetan ez dago ordutan
|
ibiltzea
baino gauza hoberik —esaten zidan— Utz ezazu gaua gaueko mozolo, saguzahar eta abarrentzat, eta joan zaitez deskantsatzera. Loa galtzen duenak hurrengo eguna ere galdu egiten du.
|
|
|
—Balantzategiko gehienak makalak dira, konturatuko zara zerori ere. Belarra jan, ukuiluan egon, beti ordutan
|
ibili
, puaf!, nazka ematen du pentsatzeak ere. Zu ordea, ikusi gaua datorrela eta halere nirekin gelditu zara.
|
|
|
—Zergatik
|
dabiltza
errota zarpail horretan? —galdetu nion La Vacheri.
|
|
|
La Vache begira jarri zitzaidan, oso serio. Ez, oraingoan ez
|
zebilen
ni probatu nahian.
|
|
|
—Bada, hori, orain dela gutxi arte hemen gerra
|
ibili
dela —ekin zion ostera— Alde bateko soldaduak eta beste aldekoak. Eta soldadu batzuk hil egin ziren.
|
|
|
La Vacheri erreparatu nion: ez
|
zebilen
ni baino hobeto. Aitzitik, nik neronek baino nekatuagoa ematen zuen, eta erotzeko zorian.
|
|
|
—esan nion— Oraindik ez naiz Balantzategiko ukuiluan sartu ere egin! Ez al duzu ikusi mendian
|
ibili
naizela?
|
|
|
Huraxe zen jakin nahi nuena, zehazki non nengoen eta nondik etxera nintekeen. Baina Setatsua beste kontu batzuekin
|
zebilen
.
|
|
|
Behia, eta ez, esate baterako, sator bakar bat ere. Udazkenean bai, udazkenaren epeltasun hartan
|
ibili
ziren satorrak han eta hemen zuloak egiten eta festa batean, baina orain, non daude. Eta zizareak?
|
|
|
Ez daude inon, zeren ihes egin baitute, lur barrurantz ihes, gero eta barrurago ihes, eta auskalo non dauden honezkero koldar horiek guztiak, apika lurraren erdi erdian. Eta zer esan belar artean
|
ibili
edo, ibili baino gehiago, irristatu egiten ziren suge eta ziraunez. Edo harkaitz bateko zirrikituan azaldu eta burua tentetzen zuten sugandilez?
|
|
|
Ez daude inon, zeren ihes egin baitute, lur barrurantz ihes, gero eta barrurago ihes, eta auskalo non dauden honezkero koldar horiek guztiak, apika lurraren erdi erdian. Eta zer esan belar artean ibili edo,
|
ibili
baino gehiago, irristatu egiten ziren suge eta ziraunez. Edo harkaitz bateko zirrikituan azaldu eta burua tentetzen zuten sugandilez?
|
|
|
—Hori da marrua egin duzuna, lagun —atera zen orduan nire barrukoa— Eta hor non zure marru horrek, agian, arazoa konponduko dizun. Izanez ere, marruak jakinaren gainean jarri izango du mendi honetan
|
dabilen
otso taldea. Uste dut azkenaldi honetan, daukagun eguraldiarekin eta, oso gosetuta dabiltzala, eta oso gustuz jango luketela zu bezalako behi gazte eta xamurra.
|
|
|
Izanez ere, marruak jakinaren gainean jarri izango du mendi honetan dabilen otso taldea. Uste dut azkenaldi honetan, daukagun eguraldiarekin eta, oso gosetuta
|
dabiltzala
, eta oso gustuz jango luketela zu bezalako behi gazte eta xamurra. Ez litzateke harritzekoa izango laster hemen azaltzea, seguru honezkero korrika ari direla.
|
|
|
—Hogeigarren mendea da, lagun, edo zehatzago esatearren, 1940 urtea, baina hau Euskal Herria da, eta Euskal Herria gerra batean
|
ibili
da orain dela gutxi arte, eta gose asko dago, pobrezia handia, jende gutxi basoak garbitzeko, eta hotsa dabil, otsoz beteta daudela mendiak.
|
|
|
—Hogeigarren mendea da, lagun, edo zehatzago esatearren, 1940 urtea, baina hau Euskal Herria da, eta Euskal Herria gerra batean ibili da orain dela gutxi arte, eta gose asko dago, pobrezia handia, jende gutxi basoak garbitzeko, eta hotsa
|
dabil
, otsoz beteta daudela mendiak.
|
|
|
—Hotsa
|
ibiliko
da, baina otsorik ez —esan nion Setatsuari elurretan ondo etzanez. Baina artean dardarizoka neukan isatsa.
|
|
|
Non gelditu ote dira otsoak?", esan nion neure buruari. Eta esatearekin batera, nire isatseko ileetatik tiraka
|
ibilitako
otsoak, kosk, hortzak sartu zizkidan nire gorputzeko zati urruti hartan. Deiadar eginez, sekulako ostikoa eman nion, eta baita bete betean harrapatu ere.
|
|
|
Pausoka
|
ibiltzea
nekagarria egiten zitzaidanez, etzan egin nintzen. Nire gorputza, ordu hartan ehun bat kilokoa zena, epel eta gozo sentitu zen istantean, txoria habian bezala.
|
|
|
Zer animalia mota ote nintzen? Baina, zertan luzamendutan
|
ibili
... Burua jiratu eta jakin egin beharra neukan.
|
|
|
Eta, nork daki, agian halaxe gertatuko zen nik indarra edukitzera, neure jaiotetxea galtzeraino urrutiratuko nintzela. Baina, ahul egon artean eta Balantzategiko haranetik atera gabe
|
ibili
nintzen. Batzuetan, gelditu eta marru egiten nuen:
|
|
|
Desertuan aurrera, gero eta bakartiago, gero eta aspertuago, lehenengo erorialdiak nozitu nituen, eta sufrimendu handia eragiten zidaten indarrak egin behar izaten nituen Balantzategiko ukuiluaren epelera ez itzultzeko; ukuiluaren epelera eta ukuiluaren musikara, zeren
|
nenbilen bezala
, behi makalengandik bereizita eta beste, galdu egiten bainuen Genovevaren diskoak entzuteko txanda. Baina ez nuen nolanahiko behia izan nahi, eta itzuli ordez, denbora pasatzeko modu berriak asmatzeari ekin nion.
|
|
|
Halere, ez zuen jostaketa hark luzaro iraun, zeren, negua hurbilduz zihoanez, baso guztia soilduta gelditu baitzen haran gailurretik hasi eta erreka ondoko zuhaitzetaraino. Adar jostaketa egitea pentsatu nuen orduan, zuhaitz adar ttikiak noiz erori zain
|
ibiltzea
, baina etsi egin nuen segituan: ez zeukan graziarik, haizea edo erauntsia zenean mordo bat erortzen zen batera, bestela berriz ezta bakar bat ere.
|
|
|
Nik ikusitako La Vache qui Rit hura ez zen egiazko behia, baizik eta haluzinazio baten ondorio. Sahara, Gobi eta beste desertuetako behi edo gameluek espejismoak ikusten dituzten bezala, eta espejismoetan beraiek gehiena desio dutena, ur putzua edo palmondoen itzala, Bakardade bezalako desertuetan
|
ibiltzen
diren izakiek lagunak ikusten dituzte. Horixe gertatu zitzaidan niri arrats hartan:
|
|
|
—Zer moduz
|
gabiltza
aspaldi honetan?
|
|
|
Nik uste gauzak larri jarriko direla aurki. Oso oker ez
|
banabil
, Balantzategi honetan tiro batzuk ere entzungo dira oraindik.
|
|
|
Bankete horietan, normala bihurtu zen La Vache eta bion arteko hizketaldia. Ukuiluz kanpo geundenean ez, berak nahiago baitzuen —bere basurde bihotzak halaxe eskatzen ziolako, agian— bakar bakarrik
|
ibili
. Ordea, Genovevaren abistua entzun orduko, Balantzategiko atarian elkartu eta hizketan hasten ginen.
|
|
|
Eta ukuiluaren atera iristear geundenez— Baina isil gaitezen orain, segituko dugu beste behiok lotan daudenean. Kontuz
|
ibili
behar dugu makal jendearekin. Zerbait entzunez gero, auskalo zer nahasmendu sortuko luketen.
|
|
|
Antiaju Berde eta bere laguntzaileak! Horiengatik
|
ibiltzen
dira disimuluan! Bestela, auskalo zer kastigu hartu luketen!
|
|
|
—Lehengo batean, oso gaizki
|
ibili
nintzen goiko elur horietan —esan nion oroitzapenetan sartuz— Mendiko belar bixi hori jaten ari nintzen... eta ez zait bada otso talde izugarri bat atzetik segika hasten!
|
|
|
La Vacheren begiak gain elurtuetara joan ziren, otsoak artean handik ote
|
zebiltzan
edo.
|
|
|
—jarraitu zuen berak, burua niregana mugituz— Basurde, zapelatz edo mendiko beste edozein jende izango bagina, borroka egin genuke jateko. Baina nahi bezala
|
ibiliko
ginateke. Mendi guztia guretzat, bide guztiak guretzat.
|
|
|
—Ene lagun on ona —entzun nion orduan nire barruko Setatsuari— Zure laguna behi atsegina eta bizkorra da dudarik gabe, baina heldu gabea ere bai aukeran. Hortaz, basurdeak dira libre
|
ibiltzen
direnak. Hortaz, zapelatzek egiten dute nahi dutena?
|
|
|
—ukatu zuen La Vachek— Antiaju Berde, Eztenas alegia, jeneralak hona bidali duen sikarioa da. Balantzategi inguruan
|
dabilen
jendea harrapatzeko, noski.
|
|
|
Eztenas izugarri haserre dago. Errotara etortzen den bakoitzean, garrasi batean
|
ibiltzen
da hortzaundiekin.
|
|
|
—Oso larri
|
ibiliko
gaituk hemendik aurrera. Beste kargamentu bat bidaltzeko modua badugu, asko.
|
|
|
—Lehenbailehen, aste honetan bertan —esan zion Bizkarrokerrek—
|
Ibili
nauk herrian entzunka, eta faxista guztiak kanpora joatekoak direla jakin diat. Ospakizunen bat omen zeukatek Burgosen.
|
|
|
—Batailoiak negu osoan ondo jan du, eta zuri esker. Hala esaten dute denek, azkenaldi honetan frentean
|
ibili
ginenean baino intendentzia hobea izan dugula. Gainera, ez dut uste mendian luzaro segituko dugunik.
|
|
|
Gainera, ez dut uste mendian luzaro segituko dugunik. Mugaz bestaldera joango ote garen, hots hori
|
dabil
.
|
|
|
Logikaz pentsatu beharra zegoen, erne
|
ibili
beharra geneukan: Sekretuen Gurpil Handia bere hirugarren eta azken buelta ematen ari zen.
|
|
|
Baina Antiaju Berdek ez zuen etsitzen. Behin ere baino zurbilago, mendiko bidean gora eta behera
|
zebilen
. Pentsatzen ari zen.
|
|
|
—Orain ukuilura sartu dugu behi beltz guztiok —esan nion geroxeago, Antiaju Berde, behin ere baino bizkorrago
|
ibiliz
, aginduak ematen ari zela ikustean. Guardiek segituan obeditu zioten:
|
|
|
Antiaju Berde gaixo zegoela, edo hortzaundiek boda zutela... zainketarik ez zegoela, alegia. Edo kontrakoa, bazegoela, guardia mordo bat
|
zebilela
inguruetatik.
|
|
|
—Ez, hil ez. Bizirik harrapatu eta beren batailoia nondik
|
dabilen
esateko eskatuko die. Antiaju Berde batailoiaren atzetik dabil, ez gizon bakan batzuen atzetik —zuzendu ninduen La Vachek.
|
|
|
Bizirik harrapatu eta beren batailoia nondik dabilen esateko eskatuko die. Antiaju Berde batailoiaren atzetik
|
dabil
, ez gizon bakan batzuen atzetik —zuzendu ninduen La Vachek. Berak ere bazekien logikaz pentsatzen.
|
|
|
Antiaju Berderen guardiek Usandizaga hila zutelarik, eta preso eramana Balantzategiko ugazaba andre Genoveva, behiok bakar bakarrik gelditu ginen etxean. Eta, lehen mementoetan, lasaiago ere sentitu ginen denok, zeren gerrak erabat bukatua baitzirudien gure haranean, eta ez baikenuen, bestalde, inongo nagusiren aginduak betetzen
|
ibiltzeko
obligantzarik. Ordea lehen memento haiek pasa zirenean, ukuiluko jende gehiena urduri jartzen hasi zen.
|
|
|
—Somete, mundu honetan ez dago behi makala baino gauza makalagorik —haserretzen zen La Vache— Behin izango gogoak emanda bezala
|
ibiltzeko
aukera, eta zera, kexa eta purrustia besterik ez. Nagusirik gabe gaudela, eta zer!
|
|
|
Hala zirudien, hustu egin nahi zutela guztia: egun batean, Genovevak diskoak jartzeko
|
ibiltzen
zuen aparatua eramango zuten; handik pixka batera, armairuren bat bere ispilu eta guzti; hurrena, berriz, etxeko kikara eta plater jokoa. Gainera, beren hustu lana ez zuten etxean bakarrik egiten, basoan ere egiten zuten.
|
|
|
—Lagun on ona, kontuz!
|
Ibili
apartean!
|
|
|
Eta bai, apartean
|
ibiltzen
nintzen, baina Setatsuari amore emateagatik, ez apartatzea benetako premia iruditzen zitzaidalako. Gehientsuenetan, mendian ibiltzen nintzen La Vacherekin batera, abioi eroriaren inguruetan; bestetan, berriz, etxera inguratzeko gogoa egiten zitzaidanean, Genovevaren senarra lurperatua zegoen basoko kanposantura joaten nintzen etzatera, zeren leku hura libre gelditzen baitzen, hortzaundiek ez baitzuten harako joerarik.
|
|
|
Eta bai, apartean ibiltzen nintzen, baina Setatsuari amore emateagatik, ez apartatzea benetako premia iruditzen zitzaidalako. Gehientsuenetan, mendian
|
ibiltzen
nintzen La Vacherekin batera, abioi eroriaren inguruetan; bestetan, berriz, etxera inguratzeko gogoa egiten zitzaidanean, Genovevaren senarra lurperatua zegoen basoko kanposantura joaten nintzen etzatera, zeren leku hura libre gelditzen baitzen, hortzaundiek ez baitzuten harako joerarik.
|
|
|
—Non ote
|
dabil
Bidani makal hori. Bada astebete ikusi ez dudala.
|
|
|
Guztira, zazpi behi. La Vacherekin zortzi, abioi eroriaren inguruetan
|
ibiliko
baitzen. Nirekin, bederatzi.
|
|
|
Hotzikara batek hartu zidan bizkar guztia. Heriotza Balantzategitik
|
zebilen
. Bidani gorriak eta beste bi behiek sentitua zuten ordurako labanaren hotza.
|
|
|
—Kontuz!
|
Ibili
apartean!
|
|
|
Halaxe jokatuko nuela esan nion neure buruari, apartean
|
ibiliko
nintzela. Eta bete egin nuen promesa.
|
|
2010
|
|
|
Aldaketa garaia zen britainiar irletan, eta hango filosofiak aldaketekin batera
|
ibili
behar zuen. Erregea hil egin zuten 1649an eta 1688an Aintzazko iraultza gertatu zen.
|
|
|
Berriz ere, arrazoitze teologiko zuhurra tolerantziaren alde. Barne gorabehera askoren ondoren (tartean errege katoliko bat egon zelako) anglikanoak eta puritanoak elkarrekin
|
ibili
ziren tolerantzia erlijiosoa defendatzen, eta 1688ko iraultzaren ondoren, 1689an, Tolerantziaren legea promulgatu zen Ingalaterran, bere kolonietara zabalduz. Lege honen arabera," Ingalaterrako Elizarekiko disidente diren erregeen subdito protestanteei legeek ezartzen dizkieten zigorrak" kendu zitzaizkien.
|
|
|
Hortaz, erlijioaren gaia begi zientifikoz aztertu zuen deskribapen zehatzez eta fenomenoaren zabaltasunaz eta garrantziaz. AEBetan erlijioa ongi zabaldua zegoela konturatu zen, han
|
ibili
zelarik, nonahi aurkitu baitzituen predikariak, eta haiei entzuteko bide luze luzeak egiten zituen jende ugari ere bai.
|
|
|
Hortaz, kristautasuna eta hainbat teoria filosofiko, halako batean, ortodoxiatik heterodoxiara igaro ziren, eta bidean aldaketa kontzeptual handiak egin behar izan zituzten. Egia/ gezurra eskema sinplea alde batera utzi beharra zegoen errealitate ñabarraren zirrikutuetan
|
ibiltzeko
. Tentuz aztertu behar ziren bestearen arrazoiak eta iritzi finko eta lasterretatik ihes egin.
|
|
|
Hari dakogu zor, Euskal Herrian zerbait giren gehienek, gure adimenduko indarrik hoberena: zoin bidez
|
dabilan
xuxen jakitea; makur doala zertarik gitazken ohart, sendo gireno; zer den gure arima; mendetik mendera jakintsunek nolako jaidurak daizkoten hauteman; zerk duen egiten ongia, ederra zerk, zerk egia; nundik datorren gizona, mende eta toki guzietako jakintsunen arabera, eta norat doan; azkenik, lur hunen gainean bizi diren gizaldeak nola bizi izan diren orai artio, bakotxa bereaz ala beren artean&q...
|
|
|
Hainbertze eta halako lur mokorrek lotsa bat sortzen dauzute barnean. ...ire aurdiki ziliporta bat baizik, hastapenean su zarionetik emeki emeki azalez hoztua, daukat etzela iguzkiaren errai samurretarik arroltzearen idurirat osoki biribil eta leun jauzi pikorra, bainan ba ordukotz dena zimur eta konkor, guneka; gune hotan, azala gogortu zelarik behin, eta gero euriteekin zonbait menderen buruko gozatu, zela egin, hanitzez berantago ez dakigu nola Biziaz amatzeko, orai
|
gabiltzan
Gipuzkoako eskualde maitea".
|
|
|
Ostera, txonten kontua bestelakoa da, arras nahasgarria. Hasteko, Galapagoetan
|
dabilela
Darwinek ez zuen ezer berezirik igarri txori horien artean, haren begiarentzat ez ziren bereizgarriak suertatu, izatez, haien lumajea arre eta aspergarria begitandu zitzaion, eta ezin izan zuen inolako argitasunik atera haien marroi kolorearen tonu desberdinen artean. Darwinek ez zion jaramonik egin txonten mokoen tamainu eta itxurari.
|
|
|
Baina, beste urtebetez itxaron behar izan zuen eboluzioaren mekanismoaz ohartzeko. Hori 1838ko irailean gertatu zen, entretenitzearren Malthus en An Essay on the Principle cf Population irakurtzen
|
zebilela
. " Hautespen naturala" esan zion bere aurkikuntzari.
|
|
|
Moupin lur promestua izan zen aita Davidentzat: bertan bederatzi hilabete igaro zituen martxotik azarora arte, osasunez nahikoa kili kolo
|
ibili arren
.
|
|
|
Armand Daviden esplorazioen interes nagusia naturalistikoa zen itxuraz, baina, bide batez bestelako argibide eta xehetasunak batu zituen Txinan barrena, edozein inteligentzia zerbitzurentzat guztiz baliagarriak ziratekeenak. Kasurako,
|
ibilitako
lurraldeetako mapak egin zituen ezkutuka, eta, kontura gaitezen, mapak zirriborratzea espioien lana zen orduan. Areago, meategien gaineko ohar zehatzak jaso zituen:
|
|
|
Gizon hori Ezpeletan jaioa zen, eta, zer esanik ez, Parisetik bueltan Lapurdiko herri horretaraino ere hurbildu zen gurasoak eta haurrideak ikustera, euron artean atseden hartzera, hainbeste urtez urruneko lehorretan
|
ibili
eta gero. Armand David Haltsuet naturalista handia
|
|
|
Atzera ere itzuli zen Barkoxera 1855 urte aldera mukuru aberastuta, amerikak hogeita hamar urtez egin eta ostean. Dirudienez, saltoki bat zabaldu zuen Guayaquilen eta
|
ibili
eta ibili dirutza galanta metatu. Azkenean, bildu zituen aberastasun guztiak sorterriari laga zizkion testamentuz, 1860an, hil zenean.
|
|
|
Atzera ere itzuli zen Barkoxera 1855 urte aldera mukuru aberastuta, amerikak hogeita hamar urtez egin eta ostean. Dirudienez, saltoki bat zabaldu zuen Guayaquilen eta ibili eta
|
ibili
dirutza galanta metatu. Azkenean, bildu zituen aberastasun guztiak sorterriari laga zizkion testamentuz, 1860an, hil zenean.
|
|
|
Aipagarria da, halaber, dokumentuen arabera Leonen anaia bat ere egon zela Ekuadorren amerikak egiten, hots, Jean Baptiste. Itxuraz, urre bilatzaile
|
ibili
zen Quijos aldeko errekak ustiatzen, hamar urterako baimen esklusiboa luzatu baitzioten anaia nagusiari. Gerora, Jean Baptiste hori izango da Leonen testamentuko onuradunetariko bat, Leonek ez omen zuen-eta emazterik, ez seme alabarik.
|
|
|
Kontuak kontu, 1926ko martxoaren azken egunetan aita Laburu Iruñetik
|
ibili
zen, biologiaren gaineko hiru hitzalditarako, eta Larreko k beraien kronika eman zuen Eskualduna astekarian, eta besteak beste hauxe zioskun:
|
|
|
Aita Laburuk argi erakutsi zigun, arazo untarik gezurra frango
|
dabiltzala
[...] evolutionismerik ez da".
|
|
|
1904an, non, Grezia, Frantzia eta Alemanian zehar
|
ibili
baitzen, Uriosteko familiari ohiko bisitaldia egiteaz gainera. Montevideon zendu zen 1912an, hirurogeita hamalau urterekin:
|
|
|
Ordu hartan, Paulina oso apala zen. Lotsatuta
|
ibiltzen
zen gure artean.
|