|
2022
|
|
|
Baina honek aitortu zidan bazuela bestalde asko lan eta Herriarekiko kolaborazioan Panpeia Etxebarne batek berak egin lezakeen baino lan askoz hobea egiten zuela. Erran niolarik, orduan, menturaz beste zuberotar berriketari batzuk Panpeia behar luketela lauzkatu, Allandek erran zidan
|
haren
ustez zoritxarrez zuberotar guti zela zubereraz behar den bezala idazten zakienik. Horretan gelditu zen gu bien arteko orduko solasa, Herriari doakionez.
|
|
|
Eta hegan gindoazelarik, guk baino beldur handiagoa zuten berek! Izugarriko burrunba egiten baitzuen traste
|
hark
! Horiek segur trenez itzuli zirela!
|
|
|
Asko aipatu da —nire aldetik ere egin dut behin eta berriro— Ipar Euskal He rrian euskararen inguruan azken urteotan nabaritzen den" giro ona", hau da, hain luzaz eta horren gogorki gutxietsia, baztertua eta borrokatua izan den gure hizkuntzari buruzko oniritzia eta
|
haren
onespena, jendartean eta maila ezberdinetako hautetsi edo agintari politikoen aldetik. Giro ona bai, hala nahi bada...
|
|
|
Beste behin ere hotz eta motz esatearren, euskararen aldeko giro hori nabaritu daitekeenetik, gure hizkuntzaren eguneroko erabilera neurria beti eta gutxiagotuz joan da. Badirudi —eta hau ere uste dut jada adierazi dudala— euskararen egoera nolabait" hobea" zela
|
haren alde
gogor borrokatu behar zen garai haietan. Haatik, borroka garai horietara, beharbada, itzultzeko unean gaude, ikusiz Frantziako Estatuaren aldetik itsuke riaren jarreretara berriro lerratzeko joerak daudela.
|
|
|
Euskal tzaindiaz gain, esaterako, Euskararen Erakunde Publikoa eta Xiberoa Herri Alkargoaren Eüskara zerbitzua. Hortaz, aurreko garai batzuetan baino kontrako jarrera jakin batekin hartu dira euskarari gutxiespena edo
|
harekiko
garrantzi es kasa ageri agerian uzten duten erabaki horiek. Gutxiespena eta garrantzi eskasa... jende horrek, ordea, sekula santan erakutsiko ez lukeena frantses hizkun tzaren aldera.
|
|
|
Gai honetaz
|
harekin
sarritan hitz eginik, uste dut Jean Mixel Bedaxagar Urdi ñarbeko arotz kantari adiskideak ere nik hementxe azaltzen ditudan kezka hauekin, gutxi edo aski, bat egiten duela. Hortaz, ikusmin handia sortu behar luke Bedaxagarrek aurtengo apiril amaiera inguruan oholtzara eramango duen Akitaniako Alienor trajeriak.
|
|
|
Hanitxek uste düe ezagü tzea, bena ontsa lana hartüz geroz, güti dakiela ohartüren dira. Es küetan düzün libürü hau Züberoaren hobeki ezagützen eta
|
haren
eretzeko mai tarzünaren handitzen lagüngarri agitzen bazaizü, botzik izanen gira.
|
|
|
Baina ez naiz batere purista; ez diet latinetik eratorritako hitz guziei uko egiten. Zuberera gure berezitasun esparrua da;
|
haren alde
egin behar dugu, beste euskaldunen kontra joan gabe. Batuak, ez barka, Komunikaziozko Euskara deitzen diot, badu huts bat:
|
|
|
Iparralde zale makurra naiz, baina aitortu behar dut nire kontzientzia politikoa etorri zela, parte batetik, bederen, Hegoaldetik. Lehenik, German Rodríguezen heriotza
|
hura
! Sasoi hartan argazkilari nahi nuen saiatu, eta joan nintzen Hegoalderat argazki batzuen hartzera, Iruñeko sanferminetara, istilu egun haietan.
|
|
|
Lehenik, German Rodríguezen heriotza hura! Sasoi
|
hartan
argazkilari nahi nuen saiatu, eta joan nintzen Hegoalderat argazki batzuen hartzera, Iruñeko sanferminetara, istilu egun haietan. Sekulako
|
|
|
Nire oroitzapenetan ez da emazterik garai
|
hartan
, eta ez, hala ere, batere baztertzen genituelako. Hautetsi izana naiz, eta ohartu naiz, batzuetan, berak baztertzen direla.
|
|
|
1980 inguruan bil akatu nintzen militante politiko eta, politikarekiko lehenbiziko lotura Mixel Labegue rierekin egin nuen, Enbatako sortzaileetarik bat izan baitzen Labe gue rie!
|
Hark
François Bayrourengana eraman ninduen eta, frantses zentrista haiekin egon nintzen sei hilabete, ez gehiago! Mixel Labegueriek ez ninduen Euskal Herrian erre nahi, eta Biarnora eraman ninduen.
|
|
|
Baigorriko gertakari horren osteko militantea naiz. Horrek eragin handia izan zuen, gertaera
|
hark
jende andana beldurtu zuen, hoztu, eta erabat beste militante belaunaldi bat sartu zuen IKn. Erabat beste bat.
|
|
|
Popo ez zegoen ar matua, hori segurtatzen ahal dugu. Beste hipotesirik ere izaten ahal da, leku
|
hartan
bada urmaelik asko... Halako batean erori zen, edo ez.
|
|
|
" Lau mila bizilagun biltzen dira pastoral batean. Eta egun
|
hartan
euskara asko entzunen da, baina biharamunean gauzak berriro frantses sisteman sartuak izanen dira. Ez gara frantses sistematik atereak.
|
|
|
21 urte bete berritan, bekadun gisa egindako bi hilabeteak ziren nire esperientzia bakarra; hutsaren parekoa, alegia. Allande, ordea, kazetaritzan aritua zen aurretik ere, eta
|
hark
emandako patxadak lana asko errazten zuen.
|
|
|
Paternalismorik gabe, beti errespetuz eta berotasunez, telefono elkarrizketa luzeak izaten genituen, egunero gure esku zeuden bizpahiru orriak nola bete erabakitzeko: Aturritik iparralderakoak (eta Barkoxetik ekialderakoak)
|
haren esku
, Ebrotik beherakoak niretzat. Teletipoen laguntza nik, irratiak eta frantses egunkariak hark, aktualitateari tenperatura hartu eta Egunkariako irakurleei modu ulergarri batean eman nahian.
|
|
|
Aturritik iparralderakoak (eta Barkoxetik ekialderakoak) haren esku, Ebrotik beherakoak niretzat. Teletipoen laguntza nik, irratiak eta frantses egunkariak
|
hark
, aktualitateari tenperatura hartu eta Egunkariako irakurleei modu ulergarri batean eman nahian. Hasierako urteetan haren testuek ahal zuten moduan egiten zuten Zuberoaren eta Andoainen arteko bidea:
|
|
|
Teletipoen laguntza nik, irratiak eta frantses egunkariak hark, aktualitateari tenperatura hartu eta Egunkariako irakurleei modu ulergarri batean eman nahian. Hasierako urteetan
|
haren
testuek ahal zuten moduan egiten zuten Zuberoaren eta Andoainen arteko bidea: faxez eta eskuz idatzita normalean, baina batzuetan baita telefonoz diktatuta ere, Mendikotako Sü Azian edo Xiberoko Botzan makina ez zebilenean.
|
|
|
Urte mordoa aritu ginen eskuz esku, Estatuak saila Europa bihurtu arte bederen.
|
Harengandik
asko ikasi nuen Frantziaz eta klase politikoan hain errotutako frantses jakobinismoaz —" Oh, Iker! Hori benetako frantsesa da!" —; baina, batez ere, asko ikasi nuen Ipar Euskal Herriaz eta bereziki Zuberoaz.
|
|
|
Hori benetako frantsesa da!" —; baina, batez ere, asko ikasi nuen Ipar Euskal Herriaz eta bereziki Zuberoaz. Hegoaldean garai
|
hartan
hain zabalduta zegoen mistizismotik urrun, pastoraletatik eta maskaradetatik harago dagoen lurraldeari zion maitasuna erakutsiz, bere guztiekin.
|
|
|
|
Harekin
mahai baten inguruan biltzerik ez zegoenez —nik behintzat ez nuen lortu—, Zuberoako muinoetan, basoetan eta herri arteko bideetan elkartzen ginen tartean behin; baten eta bestearen berri ematen, zubereraz hau eta bestea nola esaten zen entzuten, eta politikari errepasoa egiten, beti jakin minez baitzegoen gauzak nola ikusten genituen mugaz bestaldeko kontaktuek.
|
|
|
Gure herriaz handizki maitemindürik, eta
|
haren alde
borrokatü nahian, lagün andana batekin, IK erakundean sartü zen. Militante sühar bezala atxilotü züen 1989an.
|
|
|
Jean Mixel Bedaxagar. " Eta maita Herria üken dezadan plazera" 114 ere
|
haren
esküetarik igaraiten ziren inprimatü gabe, hala nola herriko besta, Pastoral ala edozoin jeietako afitxak. Halaber Herriko Etxeetako ützülpenak oro:
|
|
|
Alkarte mündüan ere, arraina hurean bezala zabilan Allande. Bereziki Xiberoko Botzeko behazale kartsüek egürükitzen züen arrahenki
|
haren
" Egün bat hitz bat"! Eta ez da erraiteko baizik, ez nüan haren heriotze berria jakinik baizik, non eta irratiaren bidez entzüten düdan:
|
|
|
Bereziki Xiberoko Botzeko behazale kartsüek egürükitzen züen arrahenki haren" Egün bat hitz bat"! Eta ez da erraiteko baizik, ez nüan
|
haren
heriotze berria jakinik baizik, non eta irratiaren bidez entzüten düdan: " Nik exi goraintzi erran izozü!" (nik exi delarik ene partez xiberotarrez) Agitzea ere...
|
|
|
Eta hortan zen Allanderen gano miresgarria:
|
hura
Ahüzkiko ütürritik bezala, hitzak ahotik jelkitzen zeitzaion! Gure kantütegiko altxorrak ere Beñat Larrorirekin jorratzen zütüen, orai kasik ahatzerik diren erranaldiak eta hitzak berriz arra oritaraztez.
|
|
|
Ondotik, Pello Zubiriaren denboran Egunkaria n, bereziki nazioarteko sailean, baita Argia eta Jakin aldizkarietan, berantago Berria egünkarian. Iparraldean, Herria astekarian ere irakurgei ziren
|
haren
Züberoko kronikak, Iparraldeko batuaz eta zübereraz.
|
|
|
Eüskara" plaña", beste eüskalki zonbait eta batua errotik menperatzen eta idazten balin bazütüan, frantses erdaraz ere alabadere zirikazale zen gure gizona! 2016az geroz
|
haren
webgünean edirengari zelarik" Hitza Pitz" kronika. Besagainka eta ahoan bilorik gabe jorratzen zütüan Iparraldeko aktüalitate politikoa, institüzioneak bai eta bürüan ez zütüan erakunde politikoak...
|
|
|
Prefosta, nahiago beitzütüan goraipatü borrokalari lagün ohiak, eta nolaz ez kartze lan ezagütü korsikar adiskide minak. Jakin behar da ere Korsika zela
|
haren
bihotzeko bigerren lürraldea.
|
|
|
" Eta maita Herria üken dezadan plazera 116 eüskalkialat!
|
Haren
mintzoa, hiztegi aberatsa," rr" eta" r" horien erabilteko manerak, bizi gireno aranatüren dira gure beharrietan...
|
|
|
Nerabea nintzen, atxilotu eta Iparretarrak erakunde armatuko kide izateagatik preso sartu zutenean. Geroztik, artean ezagutzen ez nuen kazetari
|
haren
izena gehiagotan entzun edo irakurri nuen, auzi gehiago izan zituelako, al di haietan, astekariko zuzendari gisa.
|
|
|
Ekaitza astekariak zenbait auzi izan zituen argitaratutako artikulu batzuen harira, hautetsi edo polizia batzuek jarritako salaketen ondorioz. Astekariaren lege ordezkaria izanik,
|
hura
izaten zen auzipetua eta epaileen aitzinean erantzun behar zuena. Bere gain hartzen zituenak ez ziren, ordea, bere erabakiak eta bere ekintzak.
|
|
|
Han lanean hasi nintzenerako, Allanderen izena beste hedabide batekin ere lotua nuen, Euskaldunon Egunkarian ari baitzen lanean. 1990eko abenduaren 6an atera zen astekariaren lehen zenbakia, eta lehen zenbakitik hasia zen egunkari
|
hartan
lanean. Baionako erredakzioko lau kazetarietako bat zen, Luzien Etxezaharreta, Jaki Lautre eta Xan Goenagarekin batera.
|
|
|
Euskarazko egunkariak berritasun bat ekarri zuen, hala ere; beste egunkari batzuek" Estatua" saila zutelako, hots, Espainiako berriak ematen zituen saila. Egunkariak, gisa
|
hartan
, azpimarratu zuen Euskal Herria ez dagoela bakarrik Espainiaren menpe.
|
|
|
Handik urte gutxira," Estatuak" saila desagertu zen, eta Frantziako eta Espainiako berriak, munduko beste edozein herrialdetako berriak bezala, nazioarteko sailean sartu zituzten. Aldaketa
|
haren ondotik
, Allandek munduko edozein berriri buruz idatzi zuen. Baina," Estatuak" sailean hasi zenean bezala, beti arreta handiarekin jarraitu zituen beren askatasunaren alde borrokan ari zi ren herrialdeetako berriak, oroz gainetik Korsika, Bretainia, Kaledonia Berria, Guadalupe edo Martinikakoak.
|
|
|
Gogoeta horietan eguneratu zuen autonomiaren proposamena (urte batzuk lehenago Iparretarrak erakundeak aurkeztu zuena, zeinarengatik atxilotu zuten). Xeheki esplikatu zuen autonomia
|
hura
izan daitekeen autonomia mailarik gorenekoa litzateke.
|
|
|
Ez zuen huts egiten Sarako Idazleen Biltzarra. Gehienetan, egun
|
hura
izaten zen Allanderekin elkartu eta kalakan aritzeko parada ematen zuena. Baina ez bakarra.
|
|
|
Pentsatzen nuen gure bideak hor elkartuko zirela berriz... Beste elkarrizketa luze bat ere egitekoa nintzen
|
harekin
, oraindik kontatu gabeko istorio batzuei buruz. Eta kontatu gabe joan da...
|
|
|
Denen artean, zuzendari gisa, Allande hautatu ginuen. Garai
|
hartan
, astero, autobusez, Maule Baionako joan jina egiten zuen.
|
|
|
MIACA egiturak (Akitaniako Kostako antolamendua helburu zuen mi sio interministeriala) proposatzen zituen turismo egitasmoak beldurgarriak ziren. Garai
|
hartako
hautetsi gehienak Euskal Herriarekiko axolagabe ziren, inongo euskal kontzientziarik gabeak, euskara zein euskal izatearekiko. Zer egin?
|
|
|
IK izan zen abertzaletasunaren esparru zabalena. Ezkerrekoa zela
|
hura
, eskuinekoa bestea. Ez dakit, ez zuen inporta, herriaren alde ari ginelako.
|
|
|
Osoki abertzaletu, egintza publikoetan nahiz itzalpekoetan parte hartuz... Denaren emaile, erdi biderik gabe... beti burua txut buhurtu eta etsai bakar bat ere ez da izan
|
haren
plegarazteko...".
|
|
|
Haatik obretan bide horretarik zebilen, ber denboran besteen sinestea gain gainetik errespetatuz. Aita Junes Casenaveri atxikimendu handia zion, eta pentsu dut orain
|
harekin
dagoela Parnasoan. Hor ez dut zalantza ez dudarik, ezen azken epai eta jujamenduko arauak, San Mateoren Ebanjelioan agertzen direnak, ongi bete ditu, jende asko lagunduz, eman dezagun samariar onak bezala, oroituz samariarra heretikoa zela, gutienik zismatikoa.
|
|
|
Hola nola, lagün baten etxean, Euskal Kultur astearen antolatzen ari ginelarik, berrogei lagünetarik batek, ahapeka erran zeigün: " So egizüe leihoaren gibelean norbait kukuxka ari zaigü!" Erran gabe doa segidan denak leiho
|
hari
so egin geneiola, jüsto ikusteko begitarte bat bertan desagertü zena. Bena segunda zonbaiten bürüan izigarriko flash argi batek denak txütiarazi güntüan eta zoin lehentaka kanporat elkarazi.
|
|
|
Erran behar da aro haietan, hede xuriek akudiña handiak zütüela abertzale bazter nahasle haien nolabait tinkatzeko edo pürü beren egingeietaz ahal bezain bat xehetarzün biltzeko. Bena gaü beltza zen, txakür herexarik ihon ere ez, bena ezezagün
|
harek
esküaldea gük beno hobeki ezagützen züan, horkoa zelakoz: Etxebarrekoa.
|
|
|
Hilabetekari hau gustatü zeion jaunkilloten egitate maltzürrak gaitzesten zütüalakoz eta Allanderi hügün zeion gaüza bat, maltzürkeria zen. Gainera ohartü zen ere idazteko jitea bazüala, arraileria gustüko züalakoz, bere ikusmoldea txirto fi
|
hartan
troxatzen ahal züala eta irakurleak bere idatziak botzik hartzen zütüala. Berantago, Egia hilabetekariaren idazlegoako kide zonbait, barne arrazu batengatik, üztera behartürik izan zelakoz, baratzen züenek builta jarraiki züen eta beste hilabetekari bat sorrerazi Abil deitüko zena.
|
|
|
Honek ere bere bidea eginen züan eta Allandek, besteak beste, idazteko gano izigarria agertüko.
|
Hari esker
ziren hedatü Xiberoan aro hartako politikako lehen artikülüetarik euskara hütsean. Xiberoan diot zeren Allandek Zeruko Argian idazten züalakoz, Kultur asteetako egitarauak eta gaüaldien edükinak agertzen.
|
|
|
Honek ere bere bidea eginen züan eta Allandek, besteak beste, idazteko gano izigarria agertüko. Hari esker ziren hedatü Xiberoan aro
|
hartako
politikako lehen artikülüetarik euskara hütsean. Xiberoan diot zeren Allandek Zeruko Argian idazten züalakoz, Kultur asteetako egitarauak eta gaüaldien edükinak agertzen.
|
|
|
Hizkuntzaren arresküalatzeko garaipenak eztabadetan pizten zirelarik, ikasgei hau artetarik oriterazten züan Allandek. Gainera, bere sorterrian zen agitü, hain maite züan herrian eta barne barnetik
|
haren
zati senditzen zen herri euskaldünean.
|
|
|
|
Haren
jakintzaz jabe egiten ginen, bena baita errieginarazten zeigün ere. Zerbait erriegingarria erran aitzin, bürüa zotükatü, ahotsari holako" mmmm" a elki, begiak gora eta behera igitü eta erriño maltzür ttipi bateki prestatzen gün tüan erranen züanari erriz lehertzeko.
|
|
|
Berareki pertsonalki egon ondoan, bere izkiribüzko lanak dütü batetik eta botzezkoak edo audiozkoak bestetik. Euskaldunon Egunkaria eta Berria izeneko egü narietan irakurten nütüan
|
haren
lanak, nazioarteko aferetaz haboroxenak, bena baita Maskarada eta Pastoralen kronika zorrotz eta interesgarriak ere, Xiberoko kültürgileeki alkarrizketak ere emaiten zütüan. Hortik landa, Herria aldizkarian, Xiberoaz hain güti mintzo den astekarian, bena hala ere agerkari interesgarrian, Allandek betetzen züan Xiberoazko informazionea –J.
|
|
|
Xiberoko kültüraren süstazale nausienetakoa beitzen. Bena orano entzün dezakegü
|
haren
ahotsa" Egün bat, hitz bat" izeneko emanaldi llabür, bena izigarri interesantan. Xibereraren hitz zahar eta berrien jakintza bazüan.
|
|
|
Hiru anaiak bazütüan, zoinetan nik biga ezagützeko parada üken nüan, lagün baten autoa hondatü zelarik.
|
Haren
Etxebarreko sortetxerat eraman güntüan, konpont lezaen. Isabella, bere bizikidea eta maitarzüna.
|
|
|
Trajeria emateetan behintzat ez da sarritan horrelakorik gertatu. Es kertzeak emateko orduan, Jean Louis Davant idazleari merezitutako gorazarrea egin zioten, eta
|
hark
eskerrak bueltatu zizkien aktoreei eta ikusleei. Abdelkader traj eria urtebetez atzeratu beharrak egutegia aldatu ondotik, pastoral bat emate ko gogoan diren beste bederatzi herrietakoei esker onak eman nahi izan zizkie ten antolatzaileek.
|
|
|
Züberoa eta Baxenabarraren jüntako herri honek eman züan azkenetik 37 urteren bürüan beita agitüko! Aita Junes Casenave Harigile zenak izkiribatürik zen Pette Basabürü trajeriak izigarriko arrakasta bildü züan 1982 urte
|
hartan
, 4.000 ikusliarrez goiti üken beitzüan! Hainbeste denbora igaran delarik geroztik, Frantxoa Caset Pagolako semeak hontü düan Domingo Garat trajeriak, düdarik batere gabe, ikusmin handia piztüko dü eta araberako arrakasta bildüko ere.
|
|
|
Frantziako Iraültzarekin zerbait gisaz abenitürik eta
|
haren
politika bideetan ebili ondoan, Domingo Garat Pariserik Eüskal Herrialat ützüli zen eta Üztaritzeko aüzapez kargüalako haütatü züen. Hil artino, eüskal kültüra eta tra dizioneen altekoa izan zen.
|
|
|
Lehenago izentatü dütügün Pettarreko lau herriek Jean Louis Davanten obra hau haütatü ondoan, Battitta Berrogain urdiñarbetar sohütarrari galtatü zeioen pastoraleko errejenta izatea eta honek galtegitea honartü. Bigerren al dikoz da lan zail horri plantatüren,
|
harek
beitzüan jadanik tauladala moldatü Sohütako herriak 2013 urtean eman züan René Cassin pastorala, hau ere Jean Louis Davantek hontüa. Lehen lehen mustraka igaran 2020ko urtarilaren 11an eginik(!), pastoraleko kargüen emaitea, berriz, ondoko barantailaren 15ean agitü zen.
|
|
|
Hona, arren, orain düala abantxü urte bat eta erdi emanik, zoin diren trajeria hontako kargü nausiak. Süjeta, hots Abdelkader izanen dena Alain Mercapide date, eta
|
haren
lehen emaztea zen Kheira, aldiz, Mathilde Faurie izanen da. Frantziak Aljerialat igorri züan armadako bürüzagi nausia zen Tho mas Robert Bugeaud, Allande Davantek jokatüko dü.
|
|
|
|
Haren
izena eta izana hanitx ezagütüak balin badira ere, bi hitzez oritaraz dezagün nor zen Jose Miguel Barandiaran eta zer plantaz egin züan egonaldi bat Züberoako Basabürüko herri ttipi hortan.
|
|
|
Hizkuntza aditu eta arau egile gi sa, nola ontzat eman, Zuberoan, ahomintzozko H-ak atxiki beharra edota ea idatzi beharrean ia izkiriatzea? Esaterako, nola onartu Phagola eta Sarrikota Gañia bezalako itsuskeriak, Zuberoako herrien zerrenda ofizial
|
hartan
bertan Lakarri idazkera egoki emana zelarik (alta bada, Lakharri ahoskatzen dugu...). Nolako seriotasuna ematen zion Euskaltzaindiari Berrogañe idazteko aholkua emateak eta berrogaintar bezala ematea hango bizilagunak?
|
|
|
Hemendik aurrera, beraz, Zuberoako herrien izenak idazkera arautuan agertuko dira hedabideetan eta ez dugu jasan, nik behintzat, folklorismo hitzaz definitu dudan jokaera. Izan ere, idazkera fonetiko edo erdi fo netiko
|
haren
atxikitzeak bazeukan sasi azalpen bat, hau da, Zuberoan, H ho rien ahoskatzeko ohitura ez zela galdu behar. Beraz, idazkerak behar zuen ahoskeraren arauei egokitu eta ez alderantziz.
|
|
|
Erran bezala Sü Azia elkarteko zutabea zen Allande.
|
Harekin
liburu eta hiz tegi ttipi batzuk argitaratu zituen. Horietan ere hautu bat egin dugu, hiru lagin adierazgarri eskainiz hemen.
|
|
|
Orduko" xuri" en eta" gorri" en arteko bo rrokaren testuinguru politiko eta erlijiosoa azaltzen du, almanak horiek xuriek idatziak zirela, hots hizkuntzaren sustatzale zorrotzak ziren euskaldunfe dedunek idatziak. Azken zatian Paris ondoan bizi zen Jean Félix Larrieu me diku mauletar eta euskaltzain urgazlea aurkezten zuen,
|
hura
izan baitzen almanakaren arduraduna kasik denbora osoan.
|
|
|
Aita Junes Casenave Harigile gogoan libu ruko bigarren zatian hartu dugu. Erran behar da Allandek 2018an zendu zen ohorezko euskaltzain elizgizon zuberotarra anitz maite zuela eta
|
haren
eus kararen aldeko lana anitz amiratzen zuela. Bere xedea zen orain arte argitaratuak ez ziren Aita Junesen lanak argitaratzea emeki emeki Sü Aziaren Aita Ju nes Casenave Harigile gogoan izeneko sail berezi batean.
|
|
|
Hots, artikulu, liburu zati eta elkarrizketa horien bidez Allande Socarros zenaz ikuspen orokorra izanen duzu, irakurlea. Jarraian diren hamabi le kukotasunekin hobeki ulertuko dira
|
haren
nortasuna eta etengabeko lana eus kararen eta Euskal Herriaren alde.
|
|
|
Allanderen he rriarekiko maitasuna eta euskal kulturarekiko engaiamendua azpimarratzen di tu lekukotasunean.
|
Haren
ibilbide politikoa azaltzen digu nagusiki, Iparretarrak taldean armarik gabeko sailean egin zuen lana eta gero hautetsi gisa 2001etik 2017a arte. " Autonomiaren aldeko borroka izan da Allanderen egiazko aportazioa".
|
|
|
Lan anitz egin du hor ere, adibidez" Egün bat Hitz bat" kro nikaren bostehun grabaketa eginez edo" Pasealdi" kronikan mendietako landareen, animalien izenak eta guneko toponimia landuz. Allanderen azken ibilaldia Ligitik Etxebarre sorterrira izan zen, halabeharrak
|
haren
azken ibilaldia izanen zela bazekien bezala. Beñatek hola bukatzen du lekukotasuna:
|
|
|
Azken lekukotasuna Andres Urrutia euskaltzainburuarena da.
|
Hark
ere Allan deren dohainak eta bizitzan jarrera azpimarratzen ditu: " Laudoriotan ari tzea ez zuen Allandek maite; ekintzetan, ordea, hor han hemenka ekimenak antolatzen eta ekitaldiak moldatzen, maisu eta eragile gorena zen Socarros(...) Zuberoako lurrak ematen dituen giza seme alaba aparteko horietarik euskararen mundura etorria".
|
|
|
Gero Euskaldunon Egunkaria eta segidan Berria egunkarietan hemezortzi urtez lan egin zuen, Es tatuak sailean bereziki, Frantziako eta nazioarteko berriez arduratuz (19902008).
|
Haren
idazteko moldea kalifikatzeko, erran nezake egoerak, ekintzak, gertakariak zorrozki eta zehazki azaltzen zituela, ongi menderatzen baitzituen.
|
|
|
Osoki segür dena da, aldiz, Jean Félix Larrieu eüskaldün eta eüskaltzale süharra zela, eta
|
hura
ez bazen izan, Ziberoko Egünariak ez züala 27 urtez iraünen. Ordünko eüskaltzaleen mündüan ezagütürik zen eta goraipatürik ere, zeren eta Euskaltzaindiko ürgazle izentatü beitzüen 1919 urtean.
|
|
|
Ziberoko Egünariaren ez haboro agertzea argitalpen kostü elibatengatik esplikatzen ahal bada ere, ez da entelegatzen ahal, aldiz, Lehen Mündü Gerla aitzin hain eüskalzale kartsüa izan zen bat, ez ledin haboro gerla horren ondoko eüskararen alteko mündüan parteliant izan. Gerla
|
harek
" frantsesagotü" ote züana, ipar eüskal herritar hanitxekila agitü zen bezala. Kasü hortan, halere, ez leite sobera entelegat, nolaz, 1919 urtean, euskaltzain ürgazle izentatürik izatea honartü züan...
|
|
|
Oso garai gogorrak ziren. Ikastolen borro ka pil pilean zegoen, MIACA egiturak (Akitania kostako antolamendua helburu zuen misio interministeriala) proposatzen zituen turismo egitasmoak bel durgarriak ziren, eta, garai
|
hartan
, hautetsi gehienak Euskal Herriarekiko ezaxolagabe ziren, inongo euskal kontzientziarik gabeak euskara zein euskal izatearekiko. Ez zen besterik egiten ahal borrokan sartzea baino.
|
|
|
Tiroketa horiek jendea beldurrarazi zuten, eta batzuk urrundu egin ziren; baina beste asko buru belarri sartu ziren, ni tarteko. Iparraldea Iparraldeko jendeak aitzinarazi behar zuen; horregatik, ni beti anti ETA izan naiz,
|
haren
sudur sartzeen erabat kontrakoa. Hemengoa hemengoek kudea dezatela.
|
|
|
IK izan zen abertzaletasunaren esparru zabalena. Ezkerrekoa zela
|
hura
–Eskuinekoa bestea?
|
|
|
Erri eta elgar trüfa harreman hori beikünüan, üsüxüa intseatü nüan
|
haren
botzaren entzünaztera behazaleer bena hor ere arrapostüa beti berra zen" aieiaieia, kantatzen hasten baniz irazarria dükek non ere ez datekean ixola!".
|
|
|
Bena plazer hartü züela Allande eta behazaleek uste düt hiru urte horietan. Nik ja
|
harekin
segür.
|
|
|
Ez düt ihor ere espantatüko erraiten badüt
|
haren
mentsa egün oroz senditzen dügüla Xiberoko Botzan ez girelarik akort hitz ala erraiteko manera batentako. Zürkaitzirik gabe ere, zühainak jarraiki behar dü handitzen, agian okerxka.
|
|
|
Püntü hartan, hanko ikastolak gaüaldi, kantaldi e.a. antolatü nahi bazüan, ordüko merak edo aüzapezak aldi oroz eza emaiten züan gela prestatzeko izan ledin edo beste. Ordüan züen ikastolako aitetamek deliberatü alkarte baten sortzea (Bortükariak), gero
|
haren
izenean, eman dezagün gela baten galtatzeko Atharratzeko herriko etxeari, erran gabe prefosta ikastolarentako zela.
|
|
|
|
Hartarik
landa, 1990 altexean, Allanderekin alkartearen segida hartü günüan. Xüxen, nor ginen edo zonbat ginen ere ez nakike.
|
|
|
Allande alkarteko süstazaleetarik zen,
|
harek
züan oroen arteko lotüra egiten. Hala nola, ebilaldi bezperan, telefona ihardesgailüan, mezü bat üzten züan biharameneko elkaldiaz xehetarzün zonbaiten emaiteko (norat günüan, abiatzeko tenorea... non ez zen ezeztatzeko, denbora txarragatik, hura ere agitzen beitzen).
|
|
|
Allande alkarteko süstazaleetarik zen, harek züan oroen arteko lotüra egiten. Hala nola, ebilaldi bezperan, telefona ihardesgailüan, mezü bat üzten züan biharameneko elkaldiaz xehetarzün zonbaiten emaiteko (norat günüan, abiatzeko tenorea... non ez zen ezeztatzeko, denbora txarragatik,
|
hura
ere agitzen beitzen).
|
|
|
Lehenik, esprabü bat egiten günüan, bereziki jakiteko ützüliaren egiteko zonbat denbora behar zen. Ordüan günüan deliberatzen ebilaldi
|
harek
nonbait han zonbat oren iraüten züan. Bezperan ebilbidea seinalatü behar zen.
|
|
|
Lerro hauek idazterakoan, ez dakit zehatz mehatz zeri egin kasu gehiago. Allande Socarros adiskidea gogoan izatea eskatzen dit nire buruak; aldiz,
|
haren
figurak ezinbestean narama Zuberoako herrialde euskaldunera. Hona, bada, lehen lehena eta hasierako egiaztapena, bata bestea gabe ezin ulertzekoak baitira nire barnean.
|
|
|
Laudoriotan aritzea ez zuen Allandek maite; ekintzetan, ordea, hor hanhe menka ekimenak antolatzen eta ekitaldiak moldatzen, maisu eta eragile go rena zen Socarros. Sona eta aipu handiko kazetaria, idazlea, bultzatzailea, irakaslea, etnografoa, euskalaria...,
|
haren
alorrak lerro laburretara ekartzea luzeegi joango litzaiguke. Hitz sotiletan adierazteko:
|
|
|
Behinolako Bela zalduna zuberotarrak idatziriko
|
hura
betor gure buruetara: Lehen hola, orain hala, gero ez jakin nola.
|
|
|
Artikulu gehienak kulturari josiak. Eta artikuluen izenburua askotan luzea, kazetaritzan egia erran ez dena hain egoki, baina
|
haren
idazmoldea beti errespetatu dugu. Urrian helarazitako azken artikuluak, Sü Aziak argitaratutako bi liburu zituen aipatzen, Allande bera elkarte horretako kide suhar izaki aspaldian.
|
|
|
" Ez baduk gehiago ahalketu nahi, heldu den astetik igorzkik berriak, aitzineko hutsentzat barkatua izanen haiz". Herriakoei, gustatzen zitzaizkigun
|
haren
berriak, gauza asko ikasten baigenuen. Adibidez, Zuberoako seme zen Pierre Claude Aïtcin erakasle eta ikerzalea, Quebeceko Sherbrooke unibertsitate famatuan ibilia, ezagutarazten zigularik, edo xumekiago Junes Xübürü, Zuberoako kantore tradizionalaren jakile handienetarik zena, biak guk hemen osoki ezezagunak genituenak.
|