|
2000
|
|
|
Omenaldia Borges-entzat eta izpiritua Lauaxetarena badira ere, Fernando Pessoa, Konstantino Kavafis, Marcel Schow eta bestelako autoreen obretatik harturiko gaiak aurkitzen dira Sarrionandiaren narrazioetan. Partaide izan zen POTT bandakoen, Bernardo Atxaga, Manu Erzilla, Josemari Iturralde edo Jon Juaristirekin batean izandako
|
hiru
urteko bizikizun literarioaren ondarea du hori. Horregatik, liburuaren epilogoan Bernardo Atxagak idatziriko ipuinean Marcel Schowren La cruzada de los niños liburuaren oihartzunak sumatzen dira, eta, nolabait esatearren, lagunari eginiko begi keinua bezala da epilogo hori, Sarrionandiaren liburuko Durango heresia ri, liburua ixten duen narrazioari, kontrapuntua ematera datorrena.
|
|
|
Garai historikoetan kokaturikoak dira Etxepareren zahartzaroaz eginiko" Disiecti membra poetae", Matalas-i buruz eginiko" Oroitzera eseri" eta Merlinen maitasunaren fatalitateaz" Amorante ausarta" n. Beste
|
hirurak
guztiz ezberdinak," Ukabilka" umore beltzari eginiko kontzesiotzat jotzen du komentariogileak," Hamar liburuak" kartzelako esperientziaren lekukotza eta" Oroimena eta desira" aldiz heterodoxiaren bindikazioa omen da.
|
|
|
Edorta Jimenezek (1989, 8) eta Iñaki Aldekoak Sarrionandiaren narrazioek hasiera hasieratik izan dituen ezaugarriei loturik jarraitzen dutela ondorioztatzen dute (A. Azkorbebeitia 65 or.) eta
|
hiru
ardatzetan finkatzen dituzte prosa horren ezaugarriak: metaliteraturaren praktika, poesiatik oso hurbil dagoen prosa hizkera eta hirugarrenik, istorioak ez denboran ez lekuan (kronotopo indeterminatuan, beste hitzetan) kokatzeko joera.
|
|
|
Egileak erantsiriko hitzaurrean aipatzen duen moduan, Izuen gordelekuetan barrena liburuaren berrargitarapena proposatu bazioten ere, berak nahiago izan zuen liburu honetan bildu zituen beste bi poema sortarekin harremanetan jarrita argitaratu.
|
Hiru
zati ditu eta kronologikoki atzekoz aurrera bilduriko hiru aro ezberdinetako poema sortek osatzen dute Marinel zaharrak: ihesi joan ondorengoak aurrena Tren luze eta bustiak izenburuaz (1985), kartzelakoak Gartzelako poemak (1980) eta, azkenik, Izuen gordelekuetan barrenatik hautaturikoak (1978).
|
|
|
Egileak erantsiriko hitzaurrean aipatzen duen moduan, Izuen gordelekuetan barrena liburuaren berrargitarapena proposatu bazioten ere, berak nahiago izan zuen liburu honetan bildu zituen beste bi poema sortarekin harremanetan jarrita argitaratu. Hiru zati ditu eta kronologikoki atzekoz aurrera bilduriko
|
hiru
aro ezberdinetako poema sortek osatzen dute Marinel zaharrak: ihesi joan ondorengoak aurrena Tren luze eta bustiak izenburuaz (1985), kartzelakoak Gartzelako poemak (1980) eta, azkenik, Izuen gordelekuetan barrenatik hautaturikoak (1978).
|
|
|
Bestalde, saioei berei dagokienez, gehienak idazle edo filosofo ezagunen aipamenen bat abiapuntutzat hartu eta bere argudioak eta ondorioak adierazten ditu segidan. Literatur piezei dagokienez, berriz,
|
hiru
aipatzen ditu Joxerra Gartziak beste guztien gainetik" Euria esan eta euria erortzea" (191 or.)," Ziutateko enparantzak" (201 or.) eta" Laberintoa habitatu" (206 or). Hirurak surrealismo girokoak direla diosku, Kafkaren mundu absurduetatik hurbil daudenak, eta amesgaiztoen logikan oinarrituak.
|
|
|
Literatur piezei dagokienez, berriz, hiru aipatzen ditu Joxerra Gartziak beste guztien gainetik" Euria esan eta euria erortzea" (191 or.)," Ziutateko enparantzak" (201 or.) eta" Laberintoa habitatu" (206 or).
|
Hirurak
surrealismo girokoak direla diosku, Kafkaren mundu absurduetatik hurbil daudenak, eta amesgaiztoen logikan oinarrituak.
|
|
|
Bestalde sustraiak Miranderengan dituen hizkera poetiko interesgarri horrek" modernismoak sorturiko hizkera bat" dela esaten du, baina era berean Mirandez gain," Zuberoako herri kantetan agertzen denak osatzen dute hizkera poetiko honen tonua." (Lurra eta Luma, 73 or.)
|
Hiru
alderdi bereizten ditu hizkera horren baitan:
|
|
|
Gerardo Markuletak" Sarrionandiaren samurra zertan den" (Zabalik, 1990) artikuluan, Sarrionandiaren bilakabide literarioaren errepaso azkarra egiten du eta
|
hiru
ezaugarri berezi azpimarratzen ditu liburu honetan: " Europarekiko zabaltasuna, baliabide poetiko erabilien aniztasuna eta hizkera berezi propial baten guraria".
|
|
|
Ikuspuntuari begiratuz, aniztasuna dakusagu. Izan ere, erabat argiak ez badira ere, gure irakurketaren arabera,
|
hiru
maila narratibo bereiz daitezke. Batetik, hirugarren pertsonako narratzaile estradiegetikoa dugu; bestetik, bi narratzaile intradiegetiko izango genituzke:
|
|
|
Hunen haur denbora erakusten dauku eta bide batez, laborarien bizi moldeari buruz ainitz xehetasun emaiten, hots, baserriko lanak, plazerrak eta ez beharrak. Etxekoak ere hor daude, Iñaki seme bakarraren inguruan, ordu heietan hemen gaindi aurkitzen ziren
|
hiru
belaunaldiak orotarat: aitatxi ta amatxi xaharrak, bat bertzearen ondotik denbora laburrez itzaliko direnak, gero Matin, aita, eta Maite, Iñakiren ama.
|
|
|
Bestalde, bere nortasun berria zeharo bermatzeko beharrezkoa zuen lehen harreman sexuala Kepa deituriko ETAkide batekin izango du. Honela, hasieran bereizirik aurkezten zaizkigun
|
hiru
plano hauen bateratzearekin ezohiko harreman hauen berri ematen zaigu. Hiru plano hauetako istorioak pertsonaia ez den narratzaile estradiegetiko batek kontatzen dizkigu:
|
|
|
Honela, hasieran bereizirik aurkezten zaizkigun hiru plano hauen bateratzearekin ezohiko harreman hauen berri ematen zaigu.
|
Hiru
plano hauetako istorioak pertsonaia ez den narratzaile estradiegetiko batek kontatzen dizkigu: hots, estradiegetiko heterodiegetikoa.
|
|
|
hots, estradiegetiko heterodiegetikoa. Eleberri honen egituraketaz jardutean, Edorta Jimenezek ere
|
hiru
hari bereizi zituen: " ehun eta hirurogeitik gora foliotako oihal zuria, zeinetan hiru hari ezberdin eta orratz bakarra idazluma baliatuz, ikutu sentimentalez hornituriko brodatu errealista burutu duen." (Egunkaria I) Itziar Belaunderen aburuz, bestalde, une batean bat egiten duten bi hari besterik ez daude:
|
|
|
Eleberri honen egituraketaz jardutean, Edorta Jimenezek ere hiru hari bereizi zituen: " ehun eta hirurogeitik gora foliotako oihal zuria, zeinetan
|
hiru
hari ezberdin eta orratz bakarra idazluma baliatuz, ikutu sentimentalez hornituriko brodatu errealista burutu duen." (Egunkaria I) Itziar Belaunderen aburuz, bestalde, une batean bat egiten duten bi hari besterik ez daude: batetik, Mariok bere sexualitatearekin duen arazoa planteatzen zaigu, hemen bertan sartuko luke Afrikarekin duen harremana, honek lagunduko baitio bere arazoa gainditzen; beste aldetik, poliziarengandik ihesi dabilen Keparen istorioa genuke.
|
|
|
Izan ere," biek ezkutatzen dute beraien nortasunaren alde garrantzitsu eta funtsezko bat" (Egunkaria). Honela, narrazioan pertsonaia nagusiaren gatazkarekin batera, Jimenezek dioen bezala," beren sexu nortasunaren bila dabiltzan
|
hiru
pertsonaia dakarzkigu Gorrindok." (Egunkaria I)
|
|
|
Esan bezala, horretarako hirugarren pertsonako narratzaile estradiegetikoa darabil. Honek fokalizazioaren bidez
|
hiru
pertsonaia ezberdin hauen sentimendu eta egoeren berri emango digu. " Autorearen komentarioei esker haien ekintzak, ideiak eta eritziak objetiboki jakitera ematen zaizkigu, eta horrela ezohizko bizimodua daramaten istorioaren protagonistak pertsona arruntak bezala ikusi ahal ditugu." (Belaunde:
|
|
|
Orokorrean,
|
hiru
pertsonaia besterik ez zaizkigu deskribatzen eleberri osoan zehar. Batetik, bere senarra" Andres, profesionalki eta sozialki garailetzat jo dezakegun gizona":
|
|
|
Gainera, aitzinsolasean Berriondo´tar Anesek ipuin hauen argitalpenei buruzko oharrak egiten ditu. Ipuin bilduma honetan
|
hiru
ataletan sailkatzen ditu ipuinak: Irri eragille edo umorezkoak (batez ere, amaieran ezustea dutenak eta intrigazkoak); Anatomia eta Litteratura (absurduaren ildotik harilkaturikoak); eta Chaos.
|
|
|
Gure aburuz, denboraren igarotzeak garrantzia handia du liburu honetan. Honela, askotan
|
hiru
denborak, iragana, oraina eta etorkizuna bat eginda aurkezten zaizkigu. Hiru denbora hauek lotzeko modu bakarra oroitzapenak eta ametsak direnez, hauei etengabeko erreferentzia egiten zaie.
|
|
|
Honela, askotan hiru denborak, iragana, oraina eta etorkizuna bat eginda aurkezten zaizkigu.
|
Hiru
denbora hauek lotzeko modu bakarra oroitzapenak eta ametsak direnez, hauei etengabeko erreferentzia egiten zaie. Oroitzapenen garrantzia Javier Rojok ere aipatu zuen:
|
|
|
Patxi Ezkiagak
|
hiru
gauza azpimarratu zituen ipuin bilduma honetaz aritzean: " Lehenik, barrurako bidaiak direla.
|
|
|
Bestalde, bilduma honetako
|
hiru
ipuinetan tradiziozko ipuinak oinarritzat hartu eta hankaz gora jarri ditu: " txikitako ipuinak hartu, astindu bat eman eta ipuinok hankaz gora jartzeko." Joera hau Mailuix Legorbururen ipuin batzuetan ere ikusiko dugu.
|
|
|
Ondorengo lerroetan Linazasororen lehen ipuin bilduma izango dugu komentagai. 90eko hamarkadan idazle honen
|
hiru
ipuin bilduma eskuratu ahal izan ditugu. 1992 urtean Eldarnioak lehen bilduma argitaratu zuen, eta ondoren, 1994 urtean estuki loturik dauden Zer gerta ere eta Ipuin arriskutsuak kaleratu zituen (ikus 4.3).
|
|
|
Egileak bilduma honetako narrazioak
|
hiru
ataletan banatu ditu: lehen eldarnioan bederatzi narrazio eskaintzen zaizkigu; bigarrenean bost; eta azkenekoan hamazazpi:
|
|
|
|
Hiru
ataletan dator banaturik ipuin bilduma, itxura batean, bi erizpide oso ezberdineri jarraituz: kontatutako istorioaren garaia (beti ere galtzear dugun Euskal Herri sakonaren sasoia lehen" eldarnioan"; istorio garaikideagoak bigarren eta hirugarrenean) eta ipuinen luze laburra:
|
|
|
Jimenezek
|
hiru
ipuin bilduma argitaratu zituen 90eko hamarkadan: Atoiuntzia (1990), Manhattan (1994) eta Laudanoa eta sutautsa (1996).
|
|
|
Azken ipuin bilduma honetan ere lotura tematikoa nabaria da, aurreraxeago adieraziko dugun bezala. Ikusiko dugunez,
|
hiru
saio ezberdin dira, nahiz eta badiren errepikatzen diren elementuak ere.
|
|
|
Xabier Montoiaren" Emakume biboteduna" ekarri dit gogora" Manhattan" honek, eta, estutzen banauzue, Pablo Sastreren" Kristalezko bularrak" ere zaku berean sartu eta hara trilogia bikaina. Hemengo eta, batez ere, gaur gaurko gizakiaren alderdirik ilun eta zakarrenak agertzen dira galtzailez betetako
|
hiru
liburuotan. Ustez itsusia denaren sublimazio ederra.
|
|
|
Aldez edo moldez, seietako gaiak historikoak dira. Lehenengo
|
hiruretan
Erdi Aro bitxi batera eramaten gaitu idazleak. Erdi Aro bitxi samarra, edo erdi asmatutakoa, zeren, narrazio hauetan, historiari dagozkion elementuekin batera, leiendetatik aterata daudela ematen duten elementu batzuen integrazioa ere gertatzen baita.
|
|
|
Lehen zatian plano bakarra aurkezten zaigun arren, bigarren zatitik aurrera aurreikusgarria zirudien narrazioa korapilotuz joango da. ...osoaren haria zena ez da azkenean kristal zati hautsi bat baino, ispilua eratzen duten kristal zati guztien arteko bat." (Egunkaria) Egileak berak dioskun bezala," Hasieran, beharbada, errealagoa, sinesgarriagoa da kontakizuna, baina apurka apurka gero eta gauza eta pertsonaia bitxiagoak hasten dira agertzen." (Egunkaria XII) Ondorioz, bigarren zatian aurrera egin ahala, eleberrian
|
hiru
plano ezberdin azaltzen zaizkigula ikusi ahal izango dugu. Hiru plano hauek bigarren zatiko lehen atalean egiten dute bat.
|
|
|
" Honela, partitzeko orduan liburu osoaren haria zena ez da azkenean kristal zati hautsi bat baino, ispilua eratzen duten kristal zati guztien arteko bat." (Egunkaria) Egileak berak dioskun bezala," Hasieran, beharbada, errealagoa, sinesgarriagoa da kontakizuna, baina apurka apurka gero eta gauza eta pertsonaia bitxiagoak hasten dira agertzen." (Egunkaria XII) Ondorioz, bigarren zatian aurrera egin ahala, eleberrian hiru plano ezberdin azaltzen zaizkigula ikusi ahal izango dugu.
|
Hiru
plano hauek bigarren zatiko lehen atalean egiten dute bat. Are gehiago, plano bakoitzean gainerako planoen hainbat elementuri erreferentzia egiten zaie, plano ezberdinen arteko lotura estutuz.
|
|
|
Izan ere, hasieran narratzaile autodiegetikoa mintzatzen hasten bada ere, liburuaren bigarren zatitik aurrera, narratzaile autodiegetikoa alde batera utzi eta narratzaile estradiegetikoak hitz egiten digu. Honela, maila narratibo bakarrekoa zela zirudien istorioa bi maila edo
|
hiru
maila narratiboetara igarotzen da. Joko honek, irakurlearen arreta piztea lortzen du, izan ere, bigarren atalera iristean irakurritakoa pixkanaka hanka motz geratuko baitzaio.
|
|
|
Honako
|
hiru
eleberri hauetan, hortaz, gizarteko testuingurua deskribatzeari arreta berezia eskaintzen zaio.
|
|
|
Ipuin bildumak sailkatzerako orduan, hauen batasunari begiratu diogu. Hartara, datozen orriotan ikusi ahal izango duzuen bezala,
|
hiru
sailetan berezi ditugu; lehenik, ipuinen artean nolabaiteko kateaketa erakusten duten bildumak aurkeztuko ditugu; bigarrenik, bata bestearengandik independienteak edo askeak diren ipuinak eskaintzen dizkiguten bildumak aipatuko ditugu; eta azkenik, ipuin aske gutxi batzuei buruzko zenbait aipamen egingo ditugu.
|
|
|
Hogei horietako hamazazpitan Mikelen gorabeherak testuratzen zaizkigu. Eta horien tartean badira beste plano ezberdin batean kokaturiko
|
hiru
kapitulu Dionisos modura izendatuak. Bertan, Dionisosen iraganeko pasarte bat aurkezten zaigu, oroitzapen modura edo:
|
|
|
(1996). Trilogia honetaz gain,
|
Hiru
egun Larburun (1996) eta Ladix Petrirenekoa (1998) eleberriak ere argitaratu zituen.
|
|
|
Trilogia osatzen duten eleberrietan antzekotasun ugari aurki daitezke. Tramari dagokionez,
|
hiruretan
gertaerak une historiko jakin batean harilkatuz garai jakin batzuk islatu nahi izan ditu; hezkuntza erlijiosoak eta mundu erruralak garrantzia handia dute bere eleberrietan; plano ezberdinak erabiltzeko joera erakusten du; eta munduak bitan banatu ohi ditu, mundu manikeoak eraikiz.
|
|
|
Lan hau Espainiako Gerra Zibilean Euskal Herriko lurretan kokatuta dago. Hala ere, ez du kokagune bakarra
|
hiru
baizik: Erandioko kanposantua, Argentina, eta Gipuzkoa eta Bizkaia arteko ibilaldi bat.
|
|
|
Azken kokagune honetan gertatzen da eleberriaren istorio garrantzitsuena.
|
Hirurek
gerra badute ere ardatz, azken honetan ezagutzen du irakurleak gerra bera eta bere bilakaera eta garapena Euskal Herrian.
|
|
|
Hala ere,
|
hiru
leku hauek erlazionaturik daude, eta ez gerragatik soilik, baita hirurek pertsonaia komun bat dutelako ere. Honela, Fidel, protagonista izateaz gain hiru istorioak elkartuko dituen pertsonaia ere izango da.
|
|
|
Hala ere, hiru leku hauek erlazionaturik daude, eta ez gerragatik soilik, baita
|
hirurek
pertsonaia komun bat dutelako ere. Honela, Fidel, protagonista izateaz gain hiru istorioak elkartuko dituen pertsonaia ere izango da.
|
|
|
Hala ere, hiru leku hauek erlazionaturik daude, eta ez gerragatik soilik, baita hirurek pertsonaia komun bat dutelako ere. Honela, Fidel, protagonista izateaz gain
|
hiru
istorioak elkartuko dituen pertsonaia ere izango da. Fidel Ameriketan bizi den euskalduna da, gaztetan hara joandakoa.
|
|
|
|
Hiru
kokagune hauek txandakatuz eta tartekatuz eskaintzen zaizkigu, aurreko eleberrietan bezala, kasu honetan ere plano ezberdinak pertsonaia baten bidez lotuz: Fidel.
|
|
|
Berriro ere pertsonaiek gidatuko dituzte gertaerak.
|
Hiru
pertsonaia nagusien arteko elkarrizketak baitira eleberriaren muin nagusia: " Elkarrizketen bitartez hainbat kontraesan erakutsi nahi izan ditut." (Egunkaria XI) Aitzitik, ez da pertsonaien garapenik deskribatzen.
|
|
|
Arestian aipatu bezala, 1996 urtean
|
Hiru
egun Larburun eleberria argitaratu zuen. Liburu honetan, seminarista baten gogoetak dira mami nagusia.
|
|
|
Liburu honetan, seminarista baten gogoetak dira mami nagusia. Migel seminaristak
|
hiru
eguneko baimena izan du etxekoak ikustera joateko. Beraz, hiru egun horietan zehar dituen sentipen, oroitzapen, gogoeta,... kontatzen zaizkigu.
|
|
|
Migel seminaristak hiru eguneko baimena izan du etxekoak ikustera joateko. Beraz,
|
hiru
egun horietan zehar dituen sentipen, oroitzapen, gogoeta,... kontatzen zaizkigu. Ostiraletik iganderako hiru eguneko iraupen hori 1962 urte inguruan kokatzen da.
|
|
|
Beraz, hiru egun horietan zehar dituen sentipen, oroitzapen, gogoeta,... kontatzen zaizkigu. Ostiraletik iganderako
|
hiru
eguneko iraupen hori 1962 urte inguruan kokatzen da. Eleberri honetan ere Mujikak kokapen historikoari garrantzia berezia eman dio:
|
|
|
|
Hiru
egun hauen berri emateko hika darabilen narratzaile autodiegetikoa dugu: hots, narrazioan esku hartzen duen narratzailea.
|
|
|
Baina, erabakia hartzen duenerako, beranduegi izango da. Beraz, ezbairik gabe,
|
hiru
egun horiek erabakiorrak izango dira zalantzak agertzeko. Bestalde, Leticia Grandesek adierazi bezala," seminarista kezkatzen duenaz jabetzen goazen neurrian, besteak kezkatzen dituzten arazoez ere ohartzen goaz." (Egan 49)
|
|
|
Narrazioaren haria gogoetek bideratzen dutenez,
|
hiru
egunetan egituraturiko narrazio honetan linealtasun eza da nagusi: " denboran zeharkako jauziek iragana nahasten dute orainaldiarekin, gogoeta batzuk beste oroitzapen batzuekin..." (Egan 49) Beraz, kanpo analepsi ugari egiten ditu narrazioan zehar.
|
|
|
Egan 51) Beraz, eleberri honetan ere plano ezberdinak aurkeztuko dizkigu:
|
hiru
dira hari nagusiak; Ladixen miraria, Maria Lurdesen bortxaketa eta On Benjaminen zalantzak.
|
|
|
Nire irakurketak eta nire asmoak mundu onirikotik errealistago batera joan dira orain dela
|
hiru
edo lau urte Carver irakurtzen hasi nintzenetik. (Argia 1739)
|
|
|
Ur Apalategik bere lehen eleberri honetan
|
hiru
gazteren arteko harremanen gazi gozoak kontatzen dizkigu: Felix, Antton eta Murielen artean eratzen den harreman sare horrek osatuko ditu eleberri honen gaiak:
|
|
|
Gainera, eleberri honetan" Sentimendu hitza funtsezkoa da, gertakizun guztien gidaria" (A.A.A.: Pergola 66)
|
Hiru
gazte hauen bidez, ikasleen mundu horren berri eman nahi izan du, eta zehazki, gazteen gaueko irteeren berri. Beraz, bizitzaren gertuko plano bat eskaintzen zaigu:
|
|
|
Bestalde,
|
hiru
lagun hauen arteko harremanak harilkatzeko eleberrian Lugi Bordoniren Gauak eta hiriak filmea darabil leit-motiv gisara. Liburuaren hasierako aipuan ematen zaigu honen berri lehen aldiz, eta narrazioak aurrera egin ahala ugariagoak izango dira honen aipamenak.
|
|
|
|
Hiru
pertsonaia hauen aurkezpena hirugarren pertsonan mintzatzen den narratzaile orojakile batek egiten du. Aitzitik, gutxitan bada ere, zenbaitetan narratzailea lehenengo pertsonara igarotzen da.
|
|
|
" Gauzak honela, egileak, ironia lagun, erromantizismoa baztertzeko ahaleginak egiten ditu, baina batzutan ezinezkoa gertatzen" zaiola uste du Javier Rojok. (El Correo IX) Honen iritziz,
|
hiru
gazte hauen harremanek René Girard-en teoria dakarte gogora: hau da, beste batek desiratzen duena desiratu ohi dugula.
|
|
|
Urrujulegiren hitzetan, intimotasuna, errealismoa eta abertzaletasuna dira liburuaren
|
hiru
ardatz nagusiak: " Nobela intimista egin nahi izan dut, oso intimista.
|
|
|
|
Hiru
lanen ondoren, Beluna Jazz eleberria eman zuen argitara. Bai berarentzako bai guretzako bere bide labur baino intentsoaren apustu arriskutsuena izan zen.
|
|
|
1996
|
Hiru
egun larburun, narrazioa, BBK Euskaltzaindia.
|
|
|
Hau da, flash back deitu izan dena.
|
Hiru
eratako analepsiak ditugu: a) Barne analepsia:
|
|
|
Antología de textos del siglo XX, Crítica, Bartzelona. ere deitu ohi diogu honela.
|
Hiru
barne fokalizazio ezberdin bereizten dira: a) Iraunkorra:
|
|
|
Honela, fokoa leku jakin batera bideratuz, kontakizunari norabide konkretu bat ematen zaio.
|
Hiru
fokalizazio mota ditugu: kanpo fokalizazioa (ik.), barne fokalizazioa (ik.) eta fokalizazio orojakilea.
|
|
|
. MAILA NARRATIBO:
|
hiru
maila narratibo bereiztu izan dira: estradiegetikoa (ik.), intradiegetikoa (ik.) eta metadiegetikoa (ik.).
|
|
|
Hala ere, ez da testuan zehar ageri diren indizioekin nahastu behar.
|
Hiru
eratako prolepsiak ditugu: a) Barne prolepsia:
|
|
2001
|
|
|
(16.or.)" Arkupetik doazenetatik bat bi edo
|
hiru
metro aurreratzen da iheslearen planutik,(...)"
|
|
|
Plano honetan gehien azaltzen den fokalizazio mota intradiegetikoa eta sumagaitza izateak ihesleak azken metro horiek nola sentitzen dituen erakusten du, heriotza aurretik pasatzen diren
|
hiru
minutu horiek xehetasun osoz sentiaraziz irakurleoi. Halaber, xehetasun hau hunkigarria gertatzen da iheslea zaurituta dagoenean fokoak mugimendu sinpleenaren traszendentzia nabarmentzen digunean.
|
|
|
Ondorengo lerro hauetan Ramon Saizarbitoria idazlearen traiektoriaz jardun nahiko genuke, euskal nobela modernotasunaren atarian jarri zuten nobelez, hain zuzen. Bere
|
hiru
nobelek garaian ekarri zituzten berrikuntzak onartuz, eta euren azterketa gaindituz, nobela bakoitzak oinarrian duen poetika izango dugu mintzagai.
|
|
|
Robbe Grillet: "(...) la función del arte no es nunca ilustrar una verdad(...), sino traer al mundo preguntas (y también quizás, en su día respuestas) que no se conocen a sí mismas.") 3 orain artean idatziriko
|
hiru
lanetan hiru esperimentazio egin dituela esan daiteke, bilakaera narratibo horretan bata bestearen ondorio zuzen bihurtzen diren hiru saio, hain zuzen. Forma narratiboarekiko ardura hau XX. mendeko nobelagintzak izan duen
|
|
|
Robbe Grillet: "(...) la función del arte no es nunca ilustrar una verdad(...), sino traer al mundo preguntas (y también quizás, en su día respuestas) que no se conocen a sí mismas.") 3 orain artean idatziriko hiru lanetan
|
hiru
esperimentazio egin dituela esan daiteke, bilakaera narratibo horretan bata bestearen ondorio zuzen bihurtzen diren hiru saio, hain zuzen. Forma narratiboarekiko ardura hau XX. mendeko nobelagintzak izan duen
|
|
|
Robbe Grillet: "(...) la función del arte no es nunca ilustrar una verdad(...), sino traer al mundo preguntas (y también quizás, en su día respuestas) que no se conocen a sí mismas.") 3 orain artean idatziriko hiru lanetan hiru esperimentazio egin dituela esan daiteke, bilakaera narratibo horretan bata bestearen ondorio zuzen bihurtzen diren
|
hiru
saio, hain zuzen. Forma narratiboarekiko ardura hau XX. mendeko nobelagintzak izan duen
|
|
|
Baina aldaketek zergaiti bati erantzuten diotenez, jakina da XX. mendean eman diren nobelari buruzko teoria guztiek arrazoi bat, poetika berri bat, dutela oinarrian eta, azken finean, momentuko beharrari erantzuten diotela. Bilakaera honek literatur irakurleriarengan eragin zuzena duenez (ez dezagun ahantz literaturak komunikazio egite orok bezala
|
hiru
elementu jartzen dituela harremanetan: idazlea, obra eta irakurlea)," Aurreusteen eremu" bat(" Horizonte de expectativas" delakoa Harreraren Estetikan erabiltzen den terminologia erabiliz) birmoldatzen du, garapen horretan ematen diren testu desberdinen harrera ahalbidetuko duena.
|
|
|
|
Hiru
nobelen artean, bigarrena, 100 metro, dugu, dudarik gabe, harrera hoberena izan duena. Ez bakarrik hiruren artean argitaratuena izateagatik, beste hizkuntzetara itzuli zen lehenengo euskal nobela izateagatik ere bai (lau hizkuntzatara, hain zuzen) 11.
|
|
|
Hiru nobelen artean, bigarrena, 100 metro, dugu, dudarik gabe, harrera hoberena izan duena. Ez bakarrik
|
hiruren artean
argitaratuena izateagatik, beste hizkuntzetara itzuli zen lehenengo euskal nobela izateagatik ere bai (lau hizkuntzatara, hain zuzen) 11.
|
|
|
denbora narratiboaren manipulazioaz eta bigarren pertsona gramatikalaren erabilerak ahalbidetzen duen ikuspuntu intimistaz. Ez da inongo kasualitatea, nobelaren lehenengo bost kapituluetan ihesleak ehun metroak korritzen pasatzen dituen
|
hiru
minutuak soilik kontatzea, eta hil ondorengo 53 minutuak kontatzeko, berriz, azken kapituluaz soilik baliatzea. Denbora kronologikoari denbora proustiarra kontrajarriz, errepikapen eta oroitzapenekin eteten den denbora azaleratzen zaigu nobelan.
|
|
|
Halako zerbait eman nahi izan dit aditzera berriki Donostiako udal bibliotekari batek Joyce-ren Ulysses ekin bere liburutegian gertatutakoa aipatu didanean. Dirudienez, zortzi urtetan hogeita
|
hiru
irakurlek edo eraman omen zuten nobela etxera, baina azken irakurlea bakarrik ohartu omen zen liburutegiko aleak zituen orri txuri ugariez. Horrelakoak entzun ondoren, Harold Bloom ek" irakurketa zailaren plazerra" deritzona etorri zait gogora, liburuaz gozatu gabe, euren denbora jokabide absurdo horretan xahutzeko prest daudenek burutzen duten irakurketa antzua.
|
|
|
Orain arteko
|
hiru
nobeletan (Egunero hasten delako (1969), Ehun metro (1976) eta Ene Jesus (1976)) poetika narratibo berean bata bestearen ondorio logikoa diren testuak eskaini dizkigu. Beste artikulu batean" isiltasunaren poetika" deitu genion ibilbide horretan3, modernitatearen amaieran Arteak bizitutako gatazkak eta zeinuaren adierazkortasunaren krisia irudikatu digu.
|
|
|
Oraintxe hogei urte bete dira, irailaren 27an, Juan Paredes Manot" Txiki" eta Anjel Otaegi Etxeberria, FRAPeko beste
|
hiru
kiderekin batera afusilatu zituztenetik. Eta Saizarbitoriaren nobelan gertakizun horren inguruko datu zehatz ugari ematen bada ere (sumarioko eta egunkarietako testuen etengabeko aipamena dago), helburua ez da dokumentu historikoa egitea," guztiok ezagutzen dugun historiaren" alderdi ezkutua argitzea baino.
|
|
|
istorioa 1973an edo has daiteke, Iñaki Abaituak Ortiz de Zarate ezagutzen duenean Bartzelonan, gerora, gutxienez, Enrique Casas PSOEko senadorea hiltzen duten arte luzatzen delarik: 1984ko otsailaren hogeita
|
hiru
arte, beraz. Tartean, nobelaren garrantzi sinboliko eta narratibo guztia daraman gertakizunaren inguruko kontaketa daukagu:
|
|
|
Gure iritziz, pertsonaia hauen sendotasun deskriptiboa eta garapen narratiboa benetan nabarmenak dira. Beste
|
hiru
nobeletan baino ahalegin handiagoa dago azken nobela honetan pertsonaien taxuketari dagokionez. Nobela irakurri ahala, irakurleak beren izakera eta bilakaera psikologikoaz datu ugari biltzen ditu zeharka, deskribapen psikologiko honen aberastasunari ihes egitea zail gertatzen zaiolarik.
|
|
|
Gaurkoan, Ramon Saizarbitoriaren nobelak ditugu hizpide, gutako irakurle askorengan betiko geratu diren obrak, hain zuzen. Saio honi jarri diogun izenburuan adierazten denez, mundua erromantizatzeko modu hori begiradan (lehenengo
|
hiru
nobeletan) eta oroimenean (azkenengo bietan) oinarritu da, eta hauexek izan dira, jarraian zehaztuko ditugun testu estrategiekin batera, poetika desberdinak testuratzeko egileak eskura izan dituen abiapuntuak. Has gaitezen, hortaz, azterkizun ditugun nobelek eragin dizkiguten irakurketak azaltzen, egileari eta bere garaiari buruzko hainbat datu eman ondoren.
|
|
|
Saizarbitoriak gaur arte argitara eman dituen bost nobeletatik, lehenengo
|
hirurek
Egunero hasten delako (1969), Ehun metro (1976) eta Ene Jesus (1976) garaiko nobelagintzaren panorama errotik aldatu zuten. J. M. Lasagabaster irakasle eta kritikoaren esanak errepikatuz, Saizarbitoriaren nobelek euskal literatura modernitatearen atarian jarri zutela esango dugu.
|
|
|
Urtaroen araberako denboraren antolaketa tradizionalaren oinarrian, igarotako denboraren testuratzea Leturiari adierazgarriak zaizkion bizikizunak soilik aipatuz egiten da. Horregatik, ez du gehiegi axola udari dagokion atalean gertatutakoen berri ez izatea edo epe hartan
|
hiru
hilabete baino gehiago igaro zirela jakitea. Pertsonaiak antolatzen du nobelari dagokion aurkezpen kronologikoa, berarentzat garrantzia duten pasadizoak soilik azpimarratuz.
|
|
|
Abortoa Frantzian 1975 arte legeztatu ez bazen ere (Espainian 1985 arte), guztiz esanguratsua izan zen 1972an Bobigny-n egin zen epaiketa, zeinetan Gisèle Halimi abokatu ospetsuak Michèle Chevalier gaztearen kasua defendatu baitzuen. Saizarbitoriaren nobelako protagonista
|
hiru
urte lehenagokoa bada ere, ezin esan irakurlearen begietara izenaren aukeraketa axalekoa suertatzen denik.
|
|
|
Ihesak irauten duen
|
hiru
minutuak testuratzeko, narratzaileak nobelaren lehenengo bost kapituluak erabiltzen baditu, protagonistaren heriotzaren ostean pasatzen diren 53 minutuak testuratzeko, nobelaren seigarren kapitulua bakarrik darabil kontalariak. Denbora kronologikoari denbora psikologikoa kontrajarriz (M. Proust-en lanen ostean" denbora proustiarra" deitua), errepikapen eta oroitzapenekin eteten den denbora azaleratzen zaigu nobelan.
|
|
|
Gaurtik begiratuta, benetan aipagarria deritzogu Saizarbitoriak urte gutxitan egindako bilakaera literarioari. Bere lehenengo
|
hiru
nobelak Flaubert-ekin hasten den idazketaren hausnarketa helburu duen nobelagintzatik gertu egon arren, bada jauzi estetiko nabarmenik Egunero hasten delako eta Ene Jesus-en artean. Kritikoek modernitate eta posmodernitate arteko lehia gisara definitutakoa dakusagu bertan.
|
|
|
Gaztelaniara itzuli duen Jon Juaristi kritikari eta irakaslearen iritziz, nobela hau bere belaunaldiaren nobela handia da. Kritika Saria lortu zuen 1995ean eta gaurdaino
|
hiru
argitalpen izan ditu.
|
|
|
Gerrako kronikak, gaztelaniara Amor y guerra titulupean itzulia (Espasa Calpe, 1999). Orain artean liburuak euskaraz izan dituen
|
hiru
argitalpenak eta 1997an Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailak eman zion Zabalkunde Saria, bere arrakastaren lekuko ditugu. Arrakasta hori gaztelaniako itzulpenak jaso dituen laudorioetara ere heda genezake, izan ere, R.
|
|
|
Saizarbitoriaren kasuan, gainera, benetako
|
hiru
desehorzketa famatu, fikziozko beste bi desehorzketarekin batera azaltzen zaizkigu. Lehenengo taldekoak lirateke, Rossetti margolari prerrafaelitaren emaztea izan zen Elizabeth Eleanor (Lizzie) Siddal en gorpuarena, Yves Montand kantari eta aktore frantziar ezagunarena, edo gertuagokoa zaiguna, Sabino Aranarena berarena.
|
|
|
• Sedukzioa
|
hiruren arteko
kontua da
|
|
|
Norman Mailerrek esan eta Woody Allenek frogatu duenez, gaur egunean
|
hiru
pertsonaiaren arteko kontua da sedukzioa: mutila, neska eta psikiatra.
|
|
|
Beraz, hortxe daukagu Juan Martin, oraindik galdu ez duen Eugenia horren aurrean melankoliko, triste. Hortik aurrerakoak, hurrengo
|
hiru
kapituluetan zehazten dira, Eugeniaren" ehiza" transkribatzen diguten pasarteetan. Horregatik esaten da Juan Martin Casanova bat dela (79), seduktore enganatzailea delako.
|
|
|
Adituek osasun ahuleko emakume beltzaran lerdentzat deskribatzen duten honek, Henry James eta George Bernard Shaw bera inpresionatu zituen bere edertasun eta graziarekin. Jakina denez, Rossetti alargun geratu zenean, Morristarrekin joan zen bizitzera eta
|
hiruren artean
triangelu bitxia osatu zuten. Azkenean, Morrisek ezin izan zuen gehiago jasan egoera eta alabak eta emaztea utzirik, Islandiara aldegin zuen.
|
|
|
|
Hiru
fokalizazio mota bereiziko ditu Genette k bere sailkapenean: a) Narrazio ez fokalizatua edo Zero Fokalizazioa (Pouillon ek" vision par derrière" deiturikoa eta Todorov ek narratzailea> pertsonaia gisara aurkezten diguna).
|
|
|
Liburuan argitaratzen diren
|
hiru
hilarri izkribuak ideia hori adierazten dute, hil ala bizi artekoak dira eta, era berean, mugimendu bikoitza erakusten dutenak:
|
|
|
|
Hiru
aipamenetan, etorkizuna heriotzarekin lotzen da. Baina ez da hori orain garrantzizko duguna.
|
|
|
Itzul gaitezen baina, Magritte rengana eta bere
|
hiru
pintura hartuko ditugu kontuan: Odolaren ahotsa, Euklidesen paseoa eta Uste gabeko erantzuna.
|
|
|
Lehen pinturan zuhaitza ikusten dugu paisaia zoragarri eta menditsu baten erdian. Zuhaitzaren enborrean
|
hiru
ate zabaltzen dira, zuhaitza armairu handia balitz bezala. Beheko zuloan etxe txiki bat ikusten dugu, bigarrenean esfera biribil eta distiranta eta hirugarrena itxirik dago.
|