|
2023
|
|
|
Halako arauen izaerari buruzko autua korapilatsua da: alde batetik, batzar nagusiek onetsi behar dituzte arauok eta, dakigunez, batzar nagusiak
|
herriaren
subiranotasunaren ordezkariak dira; hortaz, Parlamentuak legeak onetsi behar dituen bezala, batzar nagusiek foru arauak onesten dituzte. Horiek horrela, tributuak arautzen dituzten arauak ez dira Eusko Legebiltzarreko legeak, ezpada Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako batzar nagusiek emandako arauak.
|
|
|
Horiek horrela, tributuak sortzeko orduan legeak muga batzuk errespetatu behar ditu. Konstituzioak 87.3 artikuluan beren beregi baztertu du tributu legeak
|
herriaren
ekimenez aldatzeko aukera. Artikulu horrek dionez," Herri ekimena ez da bidezkoa izango, lege organikoei dagozkien gaietan, zerga kontuetan edo nazioartekoetan, ezta grazia pribilegioari buruzkoetan ere".
|
|
|
Konstituzioak 87.3 artikuluan beren beregi baztertu du tributu legeak herriaren ekimenez aldatzeko aukera. Artikulu horrek dionez,"
|
Herri
ekimena ez da bidezkoa izango, lege organikoei dagozkien gaietan, zerga kontuetan edo nazioartekoetan, ezta grazia pribilegioari buruzkoetan ere". Bestalde, aurrekontuetako legeen bidez uki daitezke tributuak, baina lege horien edukia mugatuta dago 134.7 artikuluan.
|
|
|
Argi dago tributuaren bidez lortu nahi diren helburuak direla Administrazioarenak ere. Dena dela, kontuan izan behar dugu
|
herri
erakundeak ekonomia ahalbidea agertzen duela, gastu publiko hori gauzatu nahi duenean; hortaz, tributuak ordaindu balitu, gastu publikotik kendu genuke diru kopuru bat, gero gastu publikoan berriro inbertitzeko.
|
|
|
Azaroaren 23ko 10/ 1995 Lege Organikoak Zigor Kodea onetsi zuen. Kodearen II. Liburuko XIV. Tituluak delitu batzuk jaso ditu"
|
Herri
Ogasunaren eta Gizarte Segurantzaren aurkako delituak" izenarekin, horien artean tributuen arlokoak daudela: tributu iruzurraren delitua (305 eta 305.bis. artikuluak) eta kontabilitateko delitua (310 artikulua).
|
|
|
diruaren edo balore publikoen gordailua; kreditu erakunde edo elkarrekiko bermerako sozietate batek emandako abala nahiz fidantza solidarioa, edo kauzio aseguruaren ziurtagiria. Aurrekoez gainera, Araban eta Gipuzkoan,
|
herrian
bizi diren bi zergadunen arteko fidantza solidario eta pertsonala ere onartzen da zergadunok kaudimen nabaria badute, 1.500 eurotik beherako zorrentzat (Erregelamenduaren 30.1 artikulua Araban eta 6.3 artikulua Gipuzkoan). Eta Bizkaian, azkenik, Administrazio publikoek aitortutako kredituak eskaini ditzakete (TFAOren 223.2.c) artikulua).
|
|
|
Ulerbidez, horrela gertatzen da kreditu zabalgarrien kasuan. Halakoetan, hasieran kredituak mugatzaileak izan arren, badago gerora haien zenbatekoa gehitzea aurrekontu orokorrei buruzko foru arauan(
|
Herri
zorraren interesak ordaintzeko, alegia). Ildo beretik, kredituen transferentziak aipa daitezke, horien bidez gastuen helburua aldatzen da eta hasieran onetsitakoa ez den beste xede batzuetarako erabil daitezke gastuak.
|
|
|
Halaber, finantza jasangarritasun izenarekin, Legeak behartzen du aurrekontu publikoak prestatzera eta onestera epe erdian aurrekontu egonkortasuna bete nahian eta gerta daitezkeen desbideraketak zuzendu nahian. Azkenik, gastu erregela gehitu da; horren arabera, Administrazio publikoen gastua ezin da igo BPGren hazkunde tasatik gora,
|
Herri
zorraren interesak ordaintzeko ez bada. Horiek horrela, aurrekontuetan jasotakotik gora lor daitezkeen sarrerak oso osorik erabili behar dira Herri zorraren kopurua gutxitzera.
|
|
|
Azkenik, gastu erregela gehitu da; horren arabera, Administrazio publikoen gastua ezin da igo BPGren hazkunde tasatik gora, Herri zorraren interesak ordaintzeko ez bada. Horiek horrela, aurrekontuetan jasotakotik gora lor daitezkeen sarrerak oso osorik erabili behar dira
|
Herri
zorraren kopurua gutxitzera.
|
|
|
Aurrekontuak eratzen hasi aurretik, Gobernu zentralak aurrekontu egonkortasunaren eta
|
Herri
zorraren helburuak zehaztu behar ditu aribideko urterako eta hurrengo hiru urteetarako. Helburu hori zehazteko, gastu erregela, Estatuko Aurrekontuetako finantzazkoa ez den gastuaren muga eta Europako erakundeek emandako iritzi eta gomendioak aintzat hartuko ditu Gobernuak.
|
|
|
Nolanahi den ere, Konstituzioak berariaz hala agintzen duelako, zenbait kredituren kasuan, Gorte Nagusiek ezin dezakete egin inolako zuzenketa edo aldaketarik. Ulerbidez,
|
Herri
zorraren inguruko kredituekin gertatzen da hori (interesak eta kapitala). Konstituzioaren 135.3 artikuluak ezarri duenez, Estatuko Herri Zorraren kapitala eta interesak ordaintzeko kredituak sortu badira, beti ulertuko da kreditu horiek aurrekontuen gastu orrian sartzen direla eta horien ordainketa erabateko lehentasuna izango duela; kredituok ezin izango dira zuzendu edo aldatu, jaulkipen legearen baldintzak bete ezean.
|
|
|
Ulerbidez, Herri zorraren inguruko kredituekin gertatzen da hori (interesak eta kapitala). Konstituzioaren 135.3 artikuluak ezarri duenez, Estatuko
|
Herri
Zorraren kapitala eta interesak ordaintzeko kredituak sortu badira, beti ulertuko da kreditu horiek aurrekontuen gastu orrian sartzen direla eta horien ordainketa erabateko lehentasuna izango duela; kredituok ezin izango dira zuzendu edo aldatu, jaulkipen legearen baldintzak bete ezean.
|
|
|
Konstituzio Auzitegiak, urtarrilaren 16an emandako 3/ 2003 epaian, Eusko Legebiltzarreko 1/ 2002 Legea Konstituzioaren aurkakoa zela adierazi zuen lege horrek aurrekontuaren luzapena zati batean aldatu zuelako. Aurrekontu luzatua ezin daiteke zati batean aldatu, ezpada aurrekontuaren kredituak eguneratzeko arauekin (funtzionarioak,
|
Herri
zorra, pentsioak).
|
|
|
Hasteko, kanpoko eta barne kontrolaren arteko bereizketa dugu. Lehenengoa Batzar Nagusiek eta
|
Herri
Kontuen Euskal Epaitegiak (hau da, kontu publikoen euskal auzitegiak) gauzatzen dute; barne kontrola, berriz, Administrazioan bertan gauzatzen da, hain zuzen ere, Ogasun eta Finantzen Saileko Fiskalizazio Zerbitzuaren bitartez. Estatuan, kanpoko kontrola Gorte Nagusiek eta Kontuen Auzitegiak gauzatzen dute; eta barne kontrola, berriz, Estatuaren Kontu hartzailetza Nagusiak.
|
|
|
|
Herri
Ogasunaren finantza jardueraren gaineko lehenengo kontrola barne kontrola da. Kontrol horren lehen helburua administrazio jardueraren legezkotasuna kontrolatzea da, alegia, egintza kasuan kasuan aplikatu beharreko xedapenekin bat datorrela.
|
|
|
Azken horrek fiskalizazio eginkizuna Europar Batasuneko sarrera eta gastuen gain betetzen du, baina estatu kideetan ere eskuduna da Europako sarrerak edo gastuak ukitzen diren heinean. Euskadin, fiskalizazio eginkizuna
|
Herri
Kontuen Euskal Epaitegiak betetzen du (1/ 1988 euskal Legea), euskal sektore publiko osoaren gainean.
|
|
|
el equilibrio entre la autonoma tributaria foral y la construccion de la Europa del futuro.
|
Herri
Arduralaritzaren Euskal Erakundea, Oñati (Gipuzkoa) 2010.
|
|
|
Amaitzeko, legeak argi zehaztu du epaien betearazpena auzitegi eta epaileen zeregina dela modu esklusiboan, derrigorreko betearazpena arautuz Administrazioak epaia bete ez duenerako; hala eta guztiz ere,
|
Herri
Ogasunaren ondasunen enbargaezintasunak bere horretan dirau. Hurrenik, tributuen arloko epai irmoen ondorioak zabaltzen zaizkie bestelako interesdunei, nahiz eta azken horiek auzitegietara jo ez; horrenbestez, masan gauzatutako egintzak ez dira banan banan aurkaratu behar, horiek guztiek egoera berdinak eragiten badituzte.
|
|
|
Lehenengoaren ildotik, aurrekontuko kredituen bidez asebete nahi diren beharrizanak hartzen dira kontuan (horrela, bi gastu mota nagusi bereizten dira: gastu arruntak eta kapitalnahiz finantza jarduketarako gastuak); sailkapen funtzionalarekin, ostera, aurrekontuko kredituak sailkatzen dira Administrazio publikoak bete nahi dituen eginkizunen arabera(
|
Herri
lanak, Osasuna, Justizia...).
|
|
|
0 taldea:
|
Herri
zorra; 1 taldea: Oinarrizko zerbitzu publikoak; 2 taldea:
|
|
|
Kutxa bakar hori Foru Diruzaintza izan ohi da. Estatuan
|
Herri
Altxorra aipatzen da. AFAOren 108 artikuluaren arabera, Foru Diruzaintza Bizkaiko Lurralde Historikoaren Foru Aldundiaren eta beraren organismo autonomoen finantza baliabideek osatzen dute, hots, diruak, baloreek edo kredituek, aurrekontukoak diren zein aurrekontukoak ez diren eragiketek eragindakoak.
|
|
|
TFAOen 16.2.a) letrari (eta TLOren 2.2.a) letrari) ekinez, tasak tributuak dira, eta horien zerga egitatea bi modutakoa izan daiteke: a)
|
Herri
jabariaren bakarreko erabilpena edo aprobetxamendu berezia gauzatzea; b) Zuzenbide publikoko araubidearen menpeko jarduketa edo zerbitzua ematea, baldin eta jarduketa edo zerbitzu horiek tributu betebeharpekoari badagozkio, betebeharpekoa ukitzen badute edo horri onurak ekartzen badizkiote. Gainera, jarduketa eta zerbitzu horiek hurrengo baldintza biotatik edozein bete behar dute:
|
|
|
Konstituzio Auzitegiaren hitzetan, tasak lege erreserbaren menpe jartzeko azken arrazoia da Administrazio publikoek sortzen duten monopolioaren antzeko egoeran. Hortaz,
|
herri
jabaripeko ondasunen aprobetxamendu berezia edo bakarreko erabilera nahi duenak baimena edo emakida lortu behar du, eta erakunde publikoek bakarrik eman ditzakete horrelakoak. Gauza bera gertatuko da Zuzenbide publikoko jarduketak egitean edo zerbitzuak ematean.
|
|
|
Hurrengo kasuek tasa ordaintzeko beharra sortarazten dute: kioskoak jartzea bide publikoan; ibilgailuak aparkatzea udalerrietako kaleetan; iragarkiak jartzea
|
herri
jabaripeko lurrean, errepide zein bide publikoetatik ikus daitezen; espaloitik sarrera egitea autoentzat; kaleetan mahaiak eta aulkiak jartzea; eta abar. Hurrengoetan ere tasa kobratu behar da:
|
|
|
Autonomia erkidegoen kreditu publikoaren araubidea, aipatutako mugak eta murrizketak albo batera utzita, Estatuaren
|
Herri
zorraren antzeko ezaugarriak izango ditu (AEFLOren 14.5 artikulua).
|
|
|
Espainia Estatu bezala ez zen ikuspegi juridikotik eratu XV. mendea amaitzear zegoen arte, kasurik onenetan, Errege Katolikoen erreinaldiarekin (Gaztelako Isabel eta Aragoiko Fernandorekin). Ordura arte, Iberiar penintsulan
|
herri
ezberdinak elkarrekin bizi ziren modu baketsuan eta erresuma ezberdinak sortu zituzten Gaztela, Leon, Aragoi edo Nafarroa bezalakoak, bakoitzak bere antolamendu juridikoarekin. Gero Euskadi izango zenaren kasuan, bereziki, antolamendu juridiko propioaren ezaugarriak Bizkaian zuen indar gehiago; Bizkaia Gaztelaren barruan sartu zen Jaurerri tituluarekin baina bere erakunde, Zuzenbide eta ogasunari eutsiz.
|
|
|
Gogora ekarri behar da foru arau fiskalek Estatuko lege lerruneko tributu arauek bezalako edukia dutela, eta Estatuko legeak bezala,
|
herriak
zuzenean hautatu duen organo ordezkariak (Batzar Nagusiek) onetsiko dituela. Hortaz, edukiaren aldetik legearen bezalako lerruna badute ere, formaren aldetik erregelamenduaren parekoak dira, nahiz eta Konstituzio Auzitegiaren aurrean soilik aurkara daitezkeen (otsailaren 19ko 1/ 2010 Lege Organikoa).
|
|
|
Eskubideen aldetik, lau erakunde juridikok osatzen dituzte ekonomia eskubideak: tributuek, monopolioek,
|
Herri
zorrak eta Ondareak.
|
|
|
Finantza zuzenbidearen eta Administrazio zuzenbidearen arteko harremanak, berbarako, nabariak dira oso. Ezbairik gabe, tributua,
|
Herri
zorraren jaulkipena, gastu publikoaren antolaketa eta abar Finantza zuzenbideari dagozkion erakundeak dira, baina erakundeok eragingarriak izan daitezen, administrazio prozedurak erabili behar dira; ondorenez, prozedura horien izaera juridikoa, printzipioak eta abar Administrazio zuzenbidean bilatu behar dira.
|
|
|
Eskubide eta ondasunen eskualdaketa da baldin eta halako eskualdaketa Estatuak beretzat gordetzen badu modu esklusiboan eta, ondorioz, merkatuko trafikotik ateratzen badu. Europar Batasunean halako monopolio fiskalak debekatu dira Merkatu Bakarrarekin bat ez datozelako elkar lehia askearen printzipioaren aurkakoak izanik. c)
|
Herri
zorra edo kreditu publikoak: Erakunde publikoak dirua eskatzen duenean mailegu bidez Herri zorra osatzen da.
|
|
|
Europar Batasunean halako monopolio fiskalak debekatu dira Merkatu Bakarrarekin bat ez datozelako elkar lehia askearen printzipioaren aurkakoak izanik. c) Herri zorra edo kreditu publikoak: Erakunde publikoak dirua eskatzen duenean mailegu bidez
|
Herri
zorra osatzen da. Zorra banku batekin edo batzuekin hitzartutako mailegua izan daiteke, edota kapitalen merkatu anonimoan zorra jaulki daiteke, azken horri Herri zor bezala izendatzen da. d) Ondareko sarrerak:
|
|
|
Erakunde publikoak dirua eskatzen duenean mailegu bidez Herri zorra osatzen da. Zorra banku batekin edo batzuekin hitzartutako mailegua izan daiteke, edota kapitalen merkatu anonimoan zorra jaulki daiteke, azken horri
|
Herri
zor bezala izendatzen da. d) Ondareko sarrerak: Halako sarrerak sortzen dira erakunde publikoak bere titulartasunpeko ondasunak eta eskubideak kudeatzen dituenean sarrerak lortzeko asmoarekin.
|
|
|
1.5
|
Herri
zorra
|
|
|
Kreditu publikoaren bidez, Administrazio publikoek mailegu bidez kapitalak hartzen dituzte. Kapitala hartzeko bideak arautu egiten dira arau multzo baten bidez, eta horri
|
Herri
zorra deritzo. Aurrekontuen Lege Orokorraren 92 artikuluak (azaroaren 26ko 47/ 2003 Legearenak) definitzen du Herri zorra.
|
|
|
Kapitala hartzeko bideak arautu egiten dira arau multzo baten bidez, eta horri Herri zorra deritzo. Aurrekontuen Lege Orokorraren 92 artikuluak (azaroaren 26ko 47/ 2003 Legearenak) definitzen du
|
Herri
zorra. Artikulu horren arabera, Herri zorra da Estatuak maileguan hartzen dituen kapitalak Estatuko gastuak finantzatzeko edo diruzko egoera aktiboak sortzeko, hurrengo bideak erabilita:
|
|
|
Aurrekontuen Lege Orokorraren 92 artikuluak (azaroaren 26ko 47/ 2003 Legearenak) definitzen du Herri zorra. Artikulu horren arabera,
|
Herri
zorra da Estatuak maileguan hartzen dituen kapitalak Estatuko gastuak finantzatzeko edo diruzko egoera aktiboak sortzeko, hurrengo bideak erabilita: jaulkipen publikoaren bidez, kreditu eragiketak itunduz, hirugarrenaren zordunaren egoeran subrogatuz, edo oro har, Estatuaren bestelako finantza eragiketaren bidez, gastuak finantzatzeko edo tesoreriako egoera aktiboak sortzeko.
|
|
|
Tributuekin alderatuta, sarrera hauek Zuzenbide Publikoko kontratuko izaera izan dezakete, esaterako,
|
Herri
zorraren jaulkipenaren kasuan; baina, beste batzuetan, Zuzenbide Pribatuko kontratuko izaera ere izan dezakete, adibidez, mailegu eragiketak burutzen direnean.
|
|
|
1.5.1
|
Herri
zor motak
|
|
|
Hala ere,
|
Herri
zorraren sailkapenik ohikoena zorraren epearen araberakoa da; horiek horrela, epe laburreko zorra, epe ertainekoa eta epe luzekoa bereiz daitezke. Epe laburrekoa hamabi hilabete bitartekoa da, gehienez, eta Altxorreko Letra deritzo.
|
|
|
1.5.2
|
Herri
zorraren agiriak
|
|
|
|
Herri
zorra balore titulutan jaso (izendunak edo eramailearentzakoak) edota zorra aitortzeko bestelako agiritan jaso badaiteke ere, gaur egun Estatuko zorra, bereziki, kontuko idatzoharretan jasota geratzen da modu esklusiboan, baimendutako erakunde kudeatzaileetan. Ez dago agiri fisikorik, beraz.
|
|
|
Artikulu horren arabera, aurrekontu egonkortasunaren printzipioa ezarri zaie Estatuari eta Autonomia erkidegoei, eta orekaren printzipioa Toki Korporazioei orekak esan nahi du udalek ezin dutela zorrik jaulki eguneroko gastuak finantzatzeko, aldi baterako diruzko beharrizanak ordaintzeko izan ezik. Administrazio publiko guztien
|
herri
zorraren kopuruak ezin du gainditu Europar Batasunaren Funtzionamendurako Tratatuak ezarritako balioa, barne produktu gordinari begira (Konstituzioaren 135.3 artikulua). Horiek horrela, Euroaren guneko herrialdeetan herri zorrak ezin da barne produktu gordinaren %60 baino handiagoa izan.
|
|
|
Administrazio publiko guztien herri zorraren kopuruak ezin du gainditu Europar Batasunaren Funtzionamendurako Tratatuak ezarritako balioa, barne produktu gordinari begira (Konstituzioaren 135.3 artikulua). Horiek horrela, Euroaren guneko herrialdeetan
|
herri
zorrak ezin da barne produktu gordinaren %60 baino handiagoa izan. Hala ere, krisi ekonomikoaren eta zati batean pandemiaren eta nazioarteko gatazka edo guden ondorioz, une honetan Espainiak muga horiek gainditzen ditu eta herri zorra barne produktu gordinaren %113tik gorakoa da, gutxi gorabehera.
|
|
|
Horiek horrela, Euroaren guneko herrialdeetan herri zorrak ezin da barne produktu gordinaren %60 baino handiagoa izan. Hala ere, krisi ekonomikoaren eta zati batean pandemiaren eta nazioarteko gatazka edo guden ondorioz, une honetan Espainiak muga horiek gainditzen ditu eta
|
herri
zorra barne produktu gordinaren %113tik gorakoa da, gutxi gorabehera.
|
|
|
1.5.4
|
Herri
zorraren araubidea
|
|
|
|
Herri
zorraren jaulkipena lege erreserbaren menpe dago, Konstituzioaren 135.1 artikuluaren arabera, Estatuak ala Autonomia erkidegoak lege eskuespena behar du Herri zorra jaulki edo kredituak bere gain hartzeko. Horren ildotik, Aurrekontuen Legeak muga bat jarri ohi du.
|
|
|
Herri zorraren jaulkipena lege erreserbaren menpe dago, Konstituzioaren 135.1 artikuluaren arabera, Estatuak ala Autonomia erkidegoak lege eskuespena behar du
|
Herri
zorra jaulki edo kredituak bere gain hartzeko. Horren ildotik, Aurrekontuen Legeak muga bat jarri ohi du.
|
|
|
|
Herri
zorra merkatuetan eskualda daiteke, horrela likidezia ziurtatu egiten dela.
|
|
|
Aukera hori, ordea, zailtasun ugari ditu muga zorrotzak ezarri zaizkielako autonomia erkidegoei moneta politikaren arrazoiengatik edota
|
Herri
zorraren gainean kontrol bakarra ezartzeagatik; horrela ikusi dugu Herri zorra eta Konstituzioaren 135 artikuluan jasotako mugak aztertu ditugunean. Atzerriko kreditu eragiketak antolatzeko (edota euroa ez den monetan Europar Batasuneko lurralde esparrutik kanpoan jaulkitzeko), Estatuaren baimena behar da.
|
|
|
Aukera hori, ordea, zailtasun ugari ditu muga zorrotzak ezarri zaizkielako autonomia erkidegoei moneta politikaren arrazoiengatik edota Herri zorraren gainean kontrol bakarra ezartzeagatik; horrela ikusi dugu
|
Herri
zorra eta Konstituzioaren 135 artikuluan jasotako mugak aztertu ditugunean. Atzerriko kreditu eragiketak antolatzeko (edota euroa ez den monetan Europar Batasuneko lurralde esparrutik kanpoan jaulkitzeko), Estatuaren baimena behar da.
|
|
|
—
|
Herri
zorraren interesen kasuan jaulkitzailearen arabera jokatuko da: Aldundiek edo Jaurlaritza denean, atxikipen eta konturako sarrerak Euskadiri ordainduko zaizkio; Estatua bera eta beste autonomia erkidego batzuk direnean, Estatuari.
|
|
|
1.5
|
Herri
zorra 25
|
|
|
1.5.1
|
Herri
zor motak 25
|
|
|
1.5.2
|
Herri
zorraren agiriak 26
|
|
|
1.5.4
|
Herri
zorraren araubidea 27
|
|
|
Familia etxea aldatzen denean, berau beste
|
herri
batera lekualdatzeagatik, kontratuari eusteari dagokionez aplikatuko da enplegatzailea aldatzen denerako dagoen araubide bera. Beraz, uste izango da kontratuari eutsi zaiola, zerbitzuak ematen jarraitzen direnean, 7 egunez, bizileku berrian.
|
|
|
© (19) Unibertsitateko ikasle bat, udako oporretan bere
|
herriko
hondartzan dagoen txiringito batean lan egiten duena.
|
|
|
© (30) Gernikako Udalak
|
herriko
jai nagusietako saio baterako kontratatu duen MUSIKAZ BLAI dj a.
|
|
|
Genero indarkeriaren edo terrorismoaren biktima diren langileek, euren lanpostuaren zerbitzuak zein
|
herritan
eman eta herri horretako lanpostua utzi behar dutenean, euren babesa edo oso osoko gizarte laguntzarako eskubidea eragingarriak izan daitezen, lehentasunezko eskubidea dute enpresak beste lantokiren batean hutsik duen lanposturen batean hasteko, betiere, lanpostu hori bada langile horiei dagokien lanbide taldekoa edo baliokidea den lanbidetaldekoa. Kasu horietan, enpresak betebeharra du langileei komunikatzeko une horretan dauden hutsuneak edo etorkizunean izan daitezkeenak.
|
|
|
Genero indarkeriaren edo terrorismoaren biktima diren langileek, euren lanpostuaren zerbitzuak zein herritan eman eta
|
herri
horretako lanpostua utzi behar dutenean, euren babesa edo oso osoko gizarte laguntzarako eskubidea eragingarriak izan daitezen, lehentasunezko eskubidea dute enpresak beste lantokiren batean hutsik duen lanposturen batean hasteko, betiere, lanpostu hori bada langile horiei dagokien lanbide taldekoa edo baliokidea den lanbidetaldekoa. Kasu horietan, enpresak betebeharra du langileei komunikatzeko une horretan dauden hutsuneak edo etorkizunean izan daitezkeenak.
|
|
|
Bestalde, osasuna babesteko eskubidea eragingarri egiteko, desgaitasuna duten langileek, beharrizana egiaztatzen badute euren
|
herritik kanpo
gaitzeedo birgaitze tratamendu mediko funtzionala jasotzeko edo euren desgaitasunarekin zerikusia duen arreta, tratamendu edo orientabide psikologikoa jasotzeko, lehentasunezko eskubidea izango dute, genero indarkeriaren eta terrorismoaren biktima diren langileentzako ezarri modu eta baldintzetan, tratamendu hori jasotzeko zein herri izan gertuago eta herri horretan enpresak izan ditzakeen lantok...
|
|
|
...a duten langileek, beharrizana egiaztatzen badute euren herritik kanpo gaitzeedo birgaitze tratamendu mediko funtzionala jasotzeko edo euren desgaitasunarekin zerikusia duen arreta, tratamendu edo orientabide psikologikoa jasotzeko, lehentasunezko eskubidea izango dute, genero indarkeriaren eta terrorismoaren biktima diren langileentzako ezarri modu eta baldintzetan, tratamendu hori jasotzeko zein
|
herri
izan gertuago eta herri horretan enpresak izan ditzakeen lantokietako lanpostu hutsen batean hasteko, betiere, lanpostu hori langile horien lanbide talde berekoa bada (LELTBren 40.5 artikulua).
|
|
|
...rizana egiaztatzen badute euren herritik kanpo gaitzeedo birgaitze tratamendu mediko funtzionala jasotzeko edo euren desgaitasunarekin zerikusia duen arreta, tratamendu edo orientabide psikologikoa jasotzeko, lehentasunezko eskubidea izango dute, genero indarkeriaren eta terrorismoaren biktima diren langileentzako ezarri modu eta baldintzetan, tratamendu hori jasotzeko zein herri izan gertuago eta
|
herri
horretan enpresak izan ditzakeen lantokietako lanpostu hutsen batean hasteko, betiere, lanpostu hori langile horien lanbide talde berekoa bada (LELTBren 40.5 artikulua).
|
|
|
Lekualdaketa hori izan daiteke banakakoa edo kolektiboa. Bi kasu horietan, lekualdaketaren ondorioz ezkontideetako batek bizilekua beste
|
herri
batera aldatzen badu, enpresaburuak errespetatu behar du beste ezkontideak duen eskubidea, enpresa bereko langilea izanez gero, herri horretara lekualdatzeko, bertan lanpostua badago (ikusi LELTBren 40.3 artikulua).
|
|
|
Lekualdaketa hori izan daiteke banakakoa edo kolektiboa. Bi kasu horietan, lekualdaketaren ondorioz ezkontideetako batek bizilekua beste herri batera aldatzen badu, enpresaburuak errespetatu behar du beste ezkontideak duen eskubidea, enpresa bereko langilea izanez gero,
|
herri
horretara lekualdatzeko, bertan lanpostua badago (ikusi LELTBren 40.3 artikulua).
|
|
|
Lan elkartuko kooperatibek xede dute euren bazkideei lanpostuak ematea; horretarako bazkideek lan pertsonala egin behar dute, lanaldi partzialean nahiz osoan, hirugarrenentzako ekoitzi beharreko ondasunak edo eman beharreko zerbitzuak erkidegoan antolatuz (80 artikulua). Halaber, Euskal Autonomia Erkidegoari dagokionez, kontuan hartu behar da ekainaren 24ko 4/ 1993 Legeak, Euskal
|
Herriko
Kooperatibei buruzkoak, xedatutakoa. Hain zuzen, Zioen Azalpenaren X. atalean, argiro adierazi da langile bazkideen eta kooperatiben arteko harremanak ez direla lan izaerakoak, ezpada sozietate izaerakoak, harreman horiek autokudeaketan oinarritzen baitira.
|
|
|
O 1902ko ekainaren 20ko Dekretua,
|
herri
lanetako kontratuetan jaso beharreko hizpaketak ezartzeari buruzkoa. Arau horren helburua zen langileen eta ugazaben artean sor zitezkeen gorabeherak saihestea.
|
|
|
O Aurreikuspeneko Institutu Nazionala (INP), 1908ko otsailaren 27ko Legeak sortutakoa,
|
herri
aurreikuspena hedatu eta irakasteko asmoarekin, batik bat, erretiro pentsioen bidez gauzatutakoa; hasieran, aurreikuspen mota hori borondatezkoa zen, eta berau finantzatzeko banakako kapitalizazio sistema erabili zen. INP gizarte aseguruen bultzatzaile nagusi bihurtu zen, eta gizarte aseguruetatik Gizarte Segurantzarako jauzia eman zenean ere bere horretan iraun zuen, 1978an gaur egungo erakunde kudeatzaileek ordeztu zutenera arte.
|
|
|
Jatorrizko TAOLean toki autonomia auto gobernuari eta auto antolakuntzari lotuta gelditzen da. Toki erakundeetan erabakiak hartzen dituzten organoak (Alkate Udalburua, Udalbatzak, etab...)
|
herriaren
ordezkariak izango dira, hau da, izaera politikoa duten organoak izango dira, herriak aukeratutako ordezkarien bitartez. Horrez gain, toki erakundeek euren antolakuntza eta funtzionamendua zehazteko ahalgoa aitorturik dute.
|
|
|
Jatorrizko TAOLean toki autonomia auto gobernuari eta auto antolakuntzari lotuta gelditzen da. Toki erakundeetan erabakiak hartzen dituzten organoak (Alkate Udalburua, Udalbatzak, etab...) herriaren ordezkariak izango dira, hau da, izaera politikoa duten organoak izango dira,
|
herriak
aukeratutako ordezkarien bitartez. Horrez gain, toki erakundeek euren antolakuntza eta funtzionamendua zehazteko ahalgoa aitorturik dute.
|
|
|
Euskal
|
Herriko
Aldizkari Ofiziala
|
|
|
Autoreak horrela adierazten zuen: " Gure
|
Herri
hau txikia eta konplexua da, eta esan daiteke konplexutasuna gure DNA politikoaren, ekonomikoaren, linguistikoaren, lurraldekoaren, sozialaren eta are kirolaren zati dela, eta, nola ez, baita DNA juridikoaren zati ere" 3.
|
|
|
" Kudeaketa publikoetan politikoaren eta administratiboaren artean egin nahi den bereizketa, kasu gehienetan, ezinezkoa da. Ez bakarrik ezinezkoa, ez dator bat konstituzioaren hitzekin eta espirituarekin, toki korporazioak sufragioaren bitartez aukeratzen diren momentutik, gobernu horiek
|
herriaren
ordezkari direlako eta hori garrantzi handikoa delako, toki korporazioei bakarrik funtzio administratiboak emateko" 18.
|
|
|
Lege horrek 270 artikulu zituen eta bere barne antolaketan II. titulu osoa (33 artikulutik 123.era) hautaketa sistemari dedikatzen zitzaion. Alde batetik, 25 artikuluan adierazten zuenez, Alkateak eta Erregidoreak osatuko zuten udala eta biak
|
herritik
jaio behar ziren, herritarrek aukeratu behar zituzten. Horiek hautatzeko eskubidea, hau da, hautatzaile izateko eskubidea oso zabala zen, ORDUÑA REBOLLOren esanetan ia unibertsala33:
|
|
|
Gainerakoan, bat dator federalismo kooperatiboaren printzipioekin; formula federal modernoak izendatzeko erabili den adierazpena da, eta esan nahi du lurralde botereko zentroek eskumenak modu koordinatuan erabiltzen dituztela, subjektu publikoen arteko harremanak zuzendu behar dituen leialtasunaren ondorioz. Leialtasunaren ideia hori dago Toki araubideari buruzko oinarrizko Legearen 10 artikuluak agintzen du toki administrazioen eta gainerako
|
herri
administrazioen arteko harremanak" elkarrekiko informazio, lankidetzaeta koordinazio betebeharretara" doitzea, bai eta gainerako administrazioek beren eskumenak modu legitimoan baliatzea errespetatzea ere, kasu bakoitzean inplikatutako interes guztiak haztatuz (Toki Araubidearen Oinarriak Arautzen dituen Legearen 55 artikulua, gaur egun hori guztia APELko 4 artikuluak zehazten du)"...
|
|
|
1931ko udal hauteskundeetan
|
herri
handienetan errepublikaren aldeko alderdiek irabazi zuten eta horrek errepublikaren aldarrikapena ekarri zuen 1931ko apirilaren 14an. Garai horretan, Udal Estatutuak indarrean jarraitu zuen 1935 eko Udal Legea onetsi arte eta argi dago azken lege horrek oso indarraldi laburra izan zuela.
|
|
|
Alkatearen izendapenean demokraziarako lekurik ez zen utzi: 10.000 biztanle baino gehiagoko
|
herrietan
eta probintzietako hiriburuetan izendapena Gobernazio Ministroak egiten zuen eta beste udal guztietan Gobernadore Zibilek (probintzietako gobernu zentralaren ordezkariek).
|
|
|
Ikusi dugu lehenago ere toki autonomia eta kontrolaren arteko bateragarritasuna aztertzean, toki erakundeen gaineko kontrola epaitegien eskuetan uzteaz gain, udalez gaineko Administrazio Publikoen eskuetan (Estatuaren eta autonomia erkidegoen) ere utzi da. Toki erakundeek ebazpena eman baino lehen, toki erakundearen jarduera bera baimenduz, edo ebazpena eman eta gero toki erakundearen jarduera onartuz, edota toki erakundearen prozedura eta gero toki erakundearen gaineko Administrazio publikoak prozedura amaituz (hau izango zen, esate baterako,
|
Herri
Antolamendurako Plan Orokorra onartzeko EAEko ekainaren 30eko 2/ 2006 Legeak 7.000 biztanle baino gutxiagoko udaletan ezartzen duen administrazio prozedura).
|
|
|
" 1 Aldundiaren foru dekretuak edo udal mugarteak aldatzeko espedientea ebazten duen Batzar Nagusien erabakiak honako hauek zehaztu behar ditu, hala badagokio: (...) 2 Gipuzkoako udal mugarte bat aldatzeko espedientea ebazten duen Aldundiaren Foru Dekretua edo Batzar Nagusien Erabakia Gipuzkoako Aldizkari Ofizialean, Euskal
|
Herriko
Agintaritzaren Aldizkarian eta Estatuko Aldizkari Ofizialean argitaratuko da, eta Toki Erakundeen Foru Erregistroan inskribatuko da, eta Euskal Autonomia Erkidegoko eta Estatuko administrazioei idatzizko komunikazioa bidaliko zaie dagozkion ondorioetarako".
|
|
|
|
Herri
ondasunen aprobetxamenduen emaitza, baldin eta kostu bidez edo jenoz banatzen badira.
|
|
|
Horien adibidea da: ...o finantzarioen argitan, eta Autonomia Estatutuak berak jasotzen duen erregulazioa aintzat hartuz, komenigarria ez ezik beharrezkoa ere bada tokiko finantzaketaren alorreko zenbait printzipio eta arau jasotzea, betiere espresuki aitortuta EAEko lurralde historikoek beren esparru instituzionaletan eskumen inportanteak dituztela esparru material horretan, baina argi adieraziz eskumenok, aldi berean,
|
Herri
Dirubideen Euskal Kontseiluari esleitzen zaion egiteko ezin garrantzitsuagoan uztartu behar direla, bai alor horretan, bai eremu ekonomiko finantzarioarekin eta aurrekontu egonkortasunarekin eta finantza jasangarritasunarekin loturiko beste alor batzuetan". Gogora dezagun ETELk toki erakundeen gaineko finantza zaintzako eskumenak zehazten dituela eta horien funtzio eta ahalmenak indartzen dituela (toki autonomiaren printzipioaren nagusitasuna egon arren):
|
|
|
Errekerimendua egin ondoren, Bizkaiko Foru Aldundiak udalen eta mankomunitateen zerga itunduetako partaidetzaren konturako emateen %20 atxiki ahal izango du, edo
|
Herri
Administraziorako eta Erakunde Harremanetarako Sailak izapidetzen dituen diru-laguntzen edo transferentzien portzentaje bera, hurrenez hurren, baldin eta aurreko b) atalean agertzen den informazioa igortzen ez badute. Informazio hori jaso ondoren, zenbateko atxikia ordaintzeari ekingo zaio.
|
|
|
Gai horiek arautzen dituzten artikuluek TOLTBn eta foru arauetan epe laburreko betebehar bezala eta epe luzeko betebehar bezala jasotzen baitute. Hori horrela, berriro ere TOLTBren ordena jarraituz honako kasuetan baimena da:
|
Herri
administrazioen berankortasunaren aurkako eta finantza arazoak dituzten toki erakundeei laguntzeko premiazko neurriei buruzko ekainaren 28ko 8/ 2013 Errege Lege Dekretuaren 24 artikuluko zorren ordezkatzea erabili dituzten toki erakundeek beste kreditu eragiketa egiterakoan (arauaren 31 art). Hornitzaileei ordaintzeko mekanismoaren esparruan sinatutako mailegu eragiketen amortizazio aldiak eta ga... (TOLTB 53 art eta 2013ko aurrekontuak onartzen zituen abenduaren 27ko 17/ 2012 Legearen 31 Amaierako Xedapena, abenduaren 30eko 20/ 2011 Lege Errege Dekretua aldatzen duena)
|
|
|
|
Herri
administrazioen berankortasunaren aurkako eta finantza arazoak dituzten toki erakundeei laguntzeko premiazko neurriei buruzko ekainaren 28ko 8/ 2013 Errege Lege Dekretuaren 24 artikuluko zorrak ordezkatzeko kreditu eragiketei eta hornitzaileei ordaintzeko mekanismoaren esparruan sinatutako mailegu eragiketei (PRE/ 966/ 2014 Aginduaren 5 Klausula) buruz lurralde historikoek ez dituzte arau berezia... Estatuaren arauek egoera berezietarako sortutako berfinantzazioa suposatzen dute edota indarrean dauden kreditu eragiketen gaineko baldintzen aldaketa.
|
|
|
Biek adierazmolde berdina erabiltzen dute: lurralde historikoek" probintziaeta udal ondasunen araubidea, bai jabari publikokoak, bai ondare ondasunetakoak, bai berezko eta
|
herri
ondasunetakoak" zehazteko eskumena izango dute. Eskumenen esparru honetan, KAren 118/ 2016 Epaiak adierazten duenez, lurralde historikoen foru izaerak horiei lurralde erkideko probintziek dituzten eskumenak baino gehiago aitortzen dizkie:
|
|
|
• Aurreko paragrafoan sartzen ez diren gainerako enpresa erakunde publikoak, merkataritza sozietateak eta
|
herri
administrazioen mendeko zuzenbide publikoko gainerako erakundeak ere sektore publikotzat hartuko dira, eta lege honetan horiei buruz berariaz xedatutakoaren mende geratuko dira.
|
|
|
Marko hori da egitura oreka edo superabita markatzen duena. Enpresa erakunde publikoentzat, merkataritza sozietateentzat eta
|
herri
administrazioen mendeko zuzenbide publikoko gainerako erakundeentzat aurrekontu egonkortasuna finantza oreka izango da. b) Finantza jasangarritasunaren printzipioa (4 art.)
|
|
|
2 Ohartarazpena jaso duen Administrazioak hilabeteko epea izango du arriskua saihesteko beharrezko neurriak hartzeko; neurri horiek Ogasun eta
|
Herri
Administrazio Ministerioari jakinaraziko zaizkio. Neurriak hartzen ez badira edo Ogasuneko eta Administrazio Publikoetako ministroak uste badu nahikoak ez direla arriskua zuzentzeko, 20 artikuluan eta 21 artikuluan eta 25 artikuluko 1.a) idatz zatian aurreikusitako neurri zuzentzaileak aplikatuko dira".
|
|
|
Artikulu horrek, 2013an zuen idazketan, udalei biztanle kopuruaren arabera gutxieneko zerbitzu batzuk emateko beharra ezartzen zien (1985tik aurrera gertatzen zen bezala). Legeak artikulu berdinak bigarren paragrafoan 20.000 biztanle baino gutxiagoko udalerrietan probintziako diputazioei honako zerbitzu hauek koordinatzeko beharra ematen die: Hondakinen bilketa eta tratamendua Ur edangarriaren etxez etxeko hornidura eta ur hondakinen estolderia sarea eta tratamendua Bide garbiketa Biztanle nukleoetara sartzea
|
Herri
bideen zolaketa Argiteri publikoa
|
|
|
De Diego GoMEZek gaiaren inguruan, udal plantaren inguruko ikerketa beharrezkotzat jotzen du: " Espainia ez da hirien herrialdea, hirien eta
|
herrien
herrialdea baizik; izan ere, udalerrien %95 ez da 20.000 biztanlera iristen, %60k 1.000 biztanle baino gutxiago dituzte, %47k 500 baino gutxiago eta %14 ez dira 100era ere iristen, eta ia guztietan udalak eskaintzen ez dituen zerbitzuak ez ditu beste Administrazio publikorik ematen. Hemen ez dago bikoiztasunik, baina bai prekarioan dauden zerbitzuak edo horien falta, gure toki administrazioaren arazoa bere oinplano mapa delako.
|
|
|
...gin ahal izango dituzte toki erakundeekin, beren esku hartzeaz eta kudeaketa ekonomikoaz nahiz aurrekontuen kudeaketaz arduratzen diren organoak sendotzeko helburuarekin. Foru Aldundiek erabakiko dute, hala badagokio, 20.000 biztanle baino gutxiagoko udalerriek nahitaez eman beharreko gutxieneko zerbitzuak eskaintzeko formula, TAOALeko 26.2 artikuluan zehazten denari kalterik egin gabe (Ogasun eta
|
Herri
Administrazio Ministerioaren ordezkapen gisa).
|
|
|
LARRAZABAL BASAÑEZk ETELk lortutako helburuen inguruan horrela adierazten zuen: "
|
Herri
honetan beti delikatua den gai bati buruzko eztabaida: toki ogasunaren arloko eskumenen titulartasunari buruzkoa, toki erakundeen finantza zaintza lurralde historikoei dagokien ala ez eta zein neurritan" 584 Lehenago adierazi dugunez, autore batzuen ustetan ENDEMAÑO AROSTEGUI barne uste dute585 Estatuko lege batek edo EAEko lege batek zehaztu behar duela zeinek duen finantza zaintzaren titulartasuna.
|
|
|
Agian arazoa LARRAZABAL BASAÑEZi jarraituz gure ideosinkrazian bertan dago: " Gure
|
Herri
hau txikia eta konplexua da; are gehiago, esan liteke konplexutasuna gure DNA politiko, ekonomiko, linguistiko, lurraldekoi, sozial eta kirolekoaren zati dela, eta, jakina, baita juridikoarena ere" 592 Hiru mailen inguruko egituraketa horretan garrantzitsuak dira RAZQUIN LIZARRAGAk egiten duen azalpena593 EAEn hiru maila daude:
|
|
|
Zabala Allendek eskumen edo ahalmen horien inguruko zerrenda egin zuen: " Errege Dekretu horretan zehazten da euskal diputazioek esku hartu behar dutela udal obretan; udalerrietako ondareeta
|
herri
mendietan; udaletako langile fakultatibo, administratibo eta mendekoetan; herri aprobetxamenduetan eta baso aprobetxamenduetan; alkate eta udal organismoek dituzten gobernu erantzukizunen eskakizunean; udalerriei kasu batzuetan jar dakizkiekeen zaintza araubidean; organo ekonomiko administratiboaren izendapenean, zeinak, azterketan, aurrekontuak eta zergak ebaztean, hala erabakitzen baitira; trib...
|
|
|
Zabala Allendek eskumen edo ahalmen horien inguruko zerrenda egin zuen: " Errege Dekretu horretan zehazten da euskal diputazioek esku hartu behar dutela udal obretan; udalerrietako ondareeta herri mendietan; udaletako langile fakultatibo, administratibo eta mendekoetan;
|
herri
aprobetxamenduetan eta baso aprobetxamenduetan; alkate eta udal organismoek dituzten gobernu erantzukizunen eskakizunean; udalerriei kasu batzuetan jar dakizkiekeen zaintza araubidean; organo ekonomiko administratiboaren izendapenean, zeinak, azterketan, aurrekontuak eta zergak ebaztean, hala erabakitzen baitira; tributuen ordenantzak; bai eta aurrekontu eta ordenantza horien aurka egiten diren e...
|
|
|
Horrela aitoru zuen KAren 233/ 1999 Epaiak: " Toki ogasunen arloan Estatuak eta, Kataluniakoa bezala, haien estatutuetan
|
herri
administrazioen araubide juridikoari buruzko estatu oinarriak garatzeko ahalmenak haien gain hartu dituzten autonomia erkidegoek dituzten eskumenen izaera partekatua zailtasunik gabe baieztatzen da. Espainiako Konstituzioaren 149.1.18 artikuluaren arabera, Estatuak gai horretan dituen eskumenak erabiltzeko gaitzen duen titulua da, baldin eta haren erregulazioak toki administrazioaren araubide juridikoan irismen orokorreko aldaketak sartzea badakar edo Konstituzioak bermatzen duen autonomia bermatzeko ematen bada.
|
|
|
a) Ekonomia Itunaren arabera lortzen diren zergen bilketan parte hartzea, Estatuari ordaindu beharreko kupoa eta Autonomia Erkidegoari egin beharreko ekarpenak deskontatu ondoren, eta ekarpenen legeak ezarritakora jotzea horiek zehazteko. b) Gutxieneko bermea, EAEko udalerri guztientzat. Baliabide maila hori ez da inola ere izango araubide erkideko legeria aplikatuz legokiekeena baino txikiagoa. c) Tokiko ordezkariak
|
Herri
Dirubideen Euskal Kontseiluan sartzea, eskubide osoko kide gisa. d) Lurralde Historiko bakoitzean udalen partaidetza banatzeko foru eskumena aitortzea; ondorioz, lurralde historikoetako foru organoek askatasunez gauzatuko dute eskumen hori. Hala ere, aurreikusten da Herri Dirubideen Euskal Kontseiluak ezarriko duela udalek itundutako tributuetan izango duten gutxieneko partaidetza maila, bai eta banaketa hori egiteko irizpideak ere.
|
|
|
Baliabide maila hori ez da inola ere izango araubide erkideko legeria aplikatuz legokiekeena baino txikiagoa. c) Tokiko ordezkariak Herri Dirubideen Euskal Kontseiluan sartzea, eskubide osoko kide gisa. d) Lurralde Historiko bakoitzean udalen partaidetza banatzeko foru eskumena aitortzea; ondorioz, lurralde historikoetako foru organoek askatasunez gauzatuko dute eskumen hori. Hala ere, aurreikusten da
|
Herri
Dirubideen Euskal Kontseiluak ezarriko duela udalek itundutako tributuetan izango duten gutxieneko partaidetza maila, bai eta banaketa hori egiteko irizpideak ere.
|
|
|
Lehen esan dudan bezala, gai hori ez dago berariaz jasota eskumena gaitzen duen ezein arautan. Hala ere, LHLren bigarren xedapen gehigarriaren 3 zenbakiak, gai horri dagokionez, xedatzen du, EAEko hiru administrazio mailetako ogasunak modu eraginkorrean artikulatzeko, horiek eta haien organismo eta erakundeek,
|
Herri
Dirubideen Euskal Kontseiluak zehaztutako moduan, Euskal Autonomia Erkidegoko erakunde erkideek aurrekontu prozeduraren eta kontabilitate publikoaren arloan erabiltzen dituztenen irizpide homogeneoak aplikatuko dituztela. ENDEMAÑO AROSTEGUIren iritziz xedapen horrek, inplizituki, esan nahi du legegile autonomikoak eskumena duela toki erakundeen aurrekontu araubideari buruzko alderdiak arautzeko; izan ere, araubide horren arauketa oso laburra da307.
|
|
|
Sortutako arazoa konpontzeko, kontuan izan behar da, gai horri dagokionez, Konstituzioak 133.4 artikulua: "
|
Herri
administrazioek finantza betebeharrak hartu eta gastuak legeen arabera bakarrik egin ahal izango dituzte". Agindu horren arabera, Konstituzioak" hutsik" bidaltzen dio legegileari administrazio publikoek finantza betebeharrak beraien gain hartzea mugatzeko aukera, eta, jakina, horien artean daude toki erakundeak.
|