|
2002
|
|
|
PoetakurtehaietanPenintsulako egoeranagusiaazpimarratzen duzirrara
|
handiz
:
|
|
|
Harenheriotzazlegendabatbilbatuzen.Horrenarabera, arabiargerlaribatek zaldipeanohondikaturikhilomenzen, JerusalemeraheltzeanDeitoreenHormaren aitzineanmakurtuzenean, hangoharrieimuinematerazihoanean.Honela, hain heroismo
|
handiarekin
betetzenahalegindu zenametshuraheriotzatragikoan amaitukozen.
|
|
2005
|
|
|
Geure izatetik eta egoera zehatzetik komunikatu eta pertzibitzen dugun neurrian, Semantikaren arloan kokatzen da zentzuaren mundua. Bihoazkie nire eskerrik
|
handienak
eta zintzoenak, batetik, komunikazioaren unibertsoan murgiltzen eta soa zorrozten irakatsi didaten Psikologia Fakultateko Jose Luis eta Terexa adiskide eta lankideei, eta bestetik, Areson izerdi patsetan, kontzeptuen hezur mamiak euskaratzen horrenbeste lagundu didaten Euskara Taldeko Teresa Belasko, Iñaki Arregi eta Lola Figueiredo adiskideei.
|
|
|
Azkenpuntuari erantzunez, Stevens-ek (1972) Hizketarenizaerakuantikoa izeneko teoriaren eskutik azaltzen digu mundukohizkuntzetanhots batzukbestebatzuk bainoegokiagodirelagunenaturaletanekoiztendirelako; izanere, artikulaziozkoaldaketa ttikiek uhinakustikoetanaldaketa
|
handiak
eragitendituzte etaalderantzizere, bestehorrenbeste; hauhorrela gertatzen omen da, batetik, akustikaren etaartikulazioarenartean erlazio linealikcz dagoelako; eta, bestetik, uhinakustikoetakoaldaketattikiekoharmenenerako berebiziko garrantzia dutelako, eta alderantziz, bestehorrenbeste.Honenbestez, erlazioalinealaez, baiziketa, areagokurba itxurahartukoluke:
|
|
|
Teoría aktibo hauen harnean sartuko litzateke Stevens-en (Halle eta Stevens, 1959) Sintesibidetiko analisiaizenekoa. Eredu honek aurrekoak baino arreta
|
handiagoa
jarriko du seinaleakustikoan, izan ere, egileakdio aztarnaaldagaitzakditugulacontinuumhorretan.Entzuleak oharmen prozesuanlehenikcontinuum aaztertukoluketasunbereizleakerauzteko (analisia, alegia), etaondoren alderatuko lituzke hizketa hotshorieksintetizatu dituen artikulaziozkoaginduekin; alderatzehonetananalisiaetasintesiabatbadatoz, hotsak etahots kateakezagutuko lituzke hartzaileak.Teoriaren ...
|
|
|
Gizon euskaldun guziz ohoragarriak, Eskuara hizkuntzaren goresle
|
handiak
, Bozten dauku bihotza zuen arpegiak, Agur derautzuegu, oi gure loriak!
|
|
|
Aldaketa datza delako gizon horietan. lurretako kantuan aipatzen ditu euskararen goresleak, gizon
|
handiak
, guziz ohoragarriak. Baliatzen dituen hitz ondoekin handi, ohoragarri sarrera hau laudoriozko sarrera da.
|
|
|
Aldaketa datza delako gizon horietan. lurretako kantuan aipatzen ditu euskararen goresleak, gizon handiak, guziz ohoragarriak. Baliatzen dituen hitz ondoekin
|
handi
, ohoragarri sarrera hau laudoriozko sarrera da.
|
|
|
Donibane Lohizunekoan, aldiz, aipatzen ditu zaharrak, euskaldun zaharrak, haien itxura agertuz, oso klasikoa biloa xuri, kolore gorri, arpegi arrai, hitz ederrak mihian, bainan oso adierazgarria, hots, aitatxi zaharra eta zuhurra, itzal
|
handiko
arbaso ospetsua.
|
|
|
Horrekin goaz uholde famatu hartara, erakus teko, denbora berean, euskararen zahartasuna, munduko zaharrena (III. ber tsoa). Tubaletik Iberoera doa, jakinik garai hartan Humboldt-en teoriek arra kasta
|
handia
bazutela.
|
|
|
Aldaketatxo bat edo bertze gora behera bigarren eta laugarren neurtitzetan, bertze biak berdinak direlarik, Dibarrart ek aldarrikatzen ditu garai hartako ideiak, hartuz euskarak dauzkan kalitateak jakintsun
|
handienen arabera
: ederra, garbia, lehena.
|
|
|
Hobeki ezagutarazteko zein diren kalitate horiek eta zer balio
|
handia
daukaten, neurtitzen azken hitzetan agertzen dira indar berezi bat har dezaten: ederrena superlatiboan lehenik, aditza nahasi ez dena gero eta azkenik hizkuntzaren iraupena, zahartasuna munduko lehena azken neurtitzaren azken hemistikioak daukalarik bertzeek ez duten balioa.
|
|
|
Geroxago, 80ko hamarkadan hauteskundeetan borrokatuko dira errepublikazaleak eta eskuindarrak. Orduan, alde batetik, Le Réveil basque, Paueko astekaria, Berdoly k sortzen du 1886an eta
|
handik
laster, 1887an, Louis Etcheverryk Baionan Eskualduna astekaria. Bien arteko gudukak hiruzpalau hauteskundetan erakusten du gorrien eta xurien arteko eztabaida eta nola emeki emeki errepublikazaleak nagusitzen diren bai itsas aldean eta bai barnekaldean.
|
|
|
Ez da kalitate
|
handiko
hamalauduna, bainan azaltzen du giro berri bat, aldarrikatuz goraki eta akrostiko modura Zazpiak beti bat.
|
|
|
Zazpiak bat nahian Ginauden aspa/ di
|
handian
. Oi 1 zein liteken ederrago, Baldin Eskualdun herrian, Eskualduna librorik halago Bere zuzenen erdian.
|
|
|
Bada aitzinagoko kantu bat, titulu berekoa, Eskualduna astekarian ager tu dena berant, 1893ko urriaren 6an, Azpeitian aurkeztutakoa baino zaharragoa dudarik gabe. Beti bezala badira bien arteko aldaketak, bainan arrakasta
|
handia
ukanen duen bertsoa jadanik hor dago bere osotasunean bertze batzuk bezala. Falta dena da errepika, Azpeitian agertuko dena:
|
|
|
Bi neurtitz horiek aurkitzen dira bertze kantu batean aldaketa xume batekin ongi pilotan ikhas pilota ren ordez eta arrakasta
|
handia
ukan du eta dauka oraino. Kantu horretan aipatzen dira kantu xaharrak kontserbatu behar direnak, sorterri ederra ezin ahantzia eta aldaketa batekin Donibaneko itsaso bazterra.
|
|
|
1970eko jakituria eta oraingo ezagutza maila desber dina dugu eta horregatik amaitzear den entziklopedia horretan lehen liburu kiak eta azkenak desberdinak ditugu. Berriztu beharra dago eta Eusko Ikaskuntzak hor du erronka
|
handia
eta benetakoa.
|
|
|
Hasieran Xabier Munibek bere Akademia proiektua Gipuzkoako Batzar nagusietan aurkeztu10 Arabako Artxibategi Probintziala, Prestamero saila, 11 kutxa.OLABARRI, I., Proyectos historiográficos de la Real Sociedad Bascongada de los Amigos del Pais, 1 Seminario de Historia de la Real Sociedad Bascongada de los Amigos del País. San Sebastian, 1986, 461 470.39] OSEBA AGIRREAZKUENAGAzuen11 Baina
|
handik
lasterrera hiru probientzien mailan planteatu zuen, ondo ren bascongada izendatuz. Harrezkero, hiru probintzien arteko harreman politiko instituzionalak indartu eta estutu egin ziren.
|
|
|
Nafarroako historiatik abiatzen da, Euskal Herriko ikuspegia izanik. Teoría historiografikoan, psikologismoaren esparruan kokatuko nuke, gerta kizun
|
handien
azalpena bilatzeko orduan. Adibidez, karlismoaz egin zuen interpretazioa dugu, besteak beste.Hala ere, mitoak eta leiendak indarra zuten jenderiaren ohiko kosmoaren interpretazioan bat eginda zeudelako.
|
|
|
Historia ikertzeko profesionalizazio bidea irekitzen zen unibertsitateetan. Ordura arte, artxibategi eta bibliotekariak ziren historiazko lanetan profesio nal gisa aritzea lortu zutenak.Giro honetan eta Unibertsitatean ikasia izan arreo, bere kabuz ikerketa lanak eginez, Eusko Ikaskuntzan eta CSIC erakundearen inguruan ibiliaz, euskal historiazko ikerketak beste pertsonaia
|
handi
bat ezagutu zuen: Julio Caro Baraja.
|
|
|
Bakoitza bere aldetik ari da eta historia, iragana gaurko hizkerara azaltzeko unean, gaur egun, erlatibismo kulturalean murgildu gara. Ez dago egia
|
handirik
, egiak baizik eta egia horiek bakoitza bere testuinguru sozial eta espazialean argitzen saiatu behar da. Beraz, guztia ulergarria eta jus tifikagarria bihurtzen da testuinguruan, zapalketa arbuiagarriena ere. Dena dela, historia lantzerakoan, datuak ukatu ezinekoak ditugu, erudi zioak hortxe jarraitzen du eta beharbada tokian tokiko eta talderik taldeko teoriak lantzen dira.
|
|
|
Hiriguneetan ere orain gertatu da modernizazioaren ondorioz. Diferentzia bakarra da, oraingo nahasteak askoz bizkorrago gertatzen direla, abiadura
|
handiagoak
dituela belaunaldien artean eta, beraz, sarritan jasangaitzak gerta tzen zaizkigula.
|
|
|
Nire esperientzian, ez zait berdin euskaraz edo gazte laniaz edo ingelesez idatzi. lrakurle gutxi eduki arren, jarraituko dut euskaraz lantzen historia, itzultzaileen lanak, errespetu guztiz, sarritan gogorregiak eta ulergaitzak egiten zaizkit eta. Euskaraz idazteak bai ematen du plus berezia eta euskarazko historiografia lantzeko ahalegina hurrengo 20 urteetan erron ka
|
handia
izan luke, bestelako hizkuntzak baztertu gabe, ariketa hori premiazkoa duelako edozein ikertzailek, erregistro desberdinak erabiltzeak aberastu egiten duelako geure diskurritzeko ahalegina.
|
|
|
eredu estandarra eta folk hizkeren arteko adbergentzia edo goitik beherako eragin diglosikoa, hizkera baten barreneko berregituraketa, hizkuntza arau monozentrikoen eta plurizentrikoen konstelazioak, euskalkien erabilera eta prestijioa eta herriko hizkeraren alde azken urteotan Euskal Herriko hainbat eta hainbat bazterretan sumatzen den kemena, iritzi batzuen kasuan ikuspegi idilikoa izatera ere iristen dena. Dena den, garrantzi
|
handiko
gauza da auzi hau estetika hutsa ez dela jabetzea; azken batean, hizkuntzaren kalitaterik ezak eta haur anitzen euskaran sumatzen den gaitasun murritzak etxeko eta lagunarteko hizkerak jasan duen ahultzean bai tute jatorria eta guztiz loturik dago honekin guraso eta seme alaben arteko euskararen eten edota jauzia (cf. Zuazo 1999a, 1999b, 2000; Martinez de Luna
|
|
|
...nderatzeagatik lotsasentitzea.Hiztunhauek euskarabaserri giroarekinlotudute, atzerapenarekin, etxekoarekin, etaberaz, gaztelerahiriarekin, modernotasunarekinetabizitza publikoarekin.Badute, denaden, euskararen ezagutzasakonetaaberatsa aldaera dialektalarena eta aldaerahauetarikoaskorenizaerabereziabelaunaldihonekin hateragaltzeko zoriandago.Multzohonetandituguelebakarfuntzionalak, hizkuntzgaitasun
|
handieneko
hiztunak, ahozko kultur transmisioz jasotakoeuskara dutenak. Hauekez duteidatziarenkulturakekarritakoaldaeraestandarrikezagutu.
|
|
|
– Goenagaren (1978) gramatikak ere, eragin
|
handia
izan zuen joeren bateratze horretan, hel
|
|
|
gaztelania eta, beste maila batean, ingelesa bezalako hizkuntza
|
handi
eta boteretsuak direla hizkuntza menderatzaileak. Hain zuzen ere honek ekarri du euskararengan hizkuntzen mailakako heriotzaren?
|
|
|
Bigarrenik, goi mailako jendek erabiltzen dituen hizkuntzak dira eredu modura ezartzen direnak eta hizkuntza txikiak lan munduan baliogabe bihurtzen direlarik, modernitatearekin zerikusirik ez duten esparruetara muga turik geratzen dira (nekazarien gizartea, erlijioa, maila pribatua). Hizkuntza
|
handiak
dira aro modernoarekin hatera etorri diren teknologiaz, medikuntzaz, zientziaz, eta abarrez mintzatzeko erabilgarri diren bakarrak. Azkenik, mendekotasun kulturalari dagokionez, aipatu beharrekoa da hizkuntza txikiek testu idatzirik edota literaturarik ez izateak ezinez koa egiten duela hizkuntzen iraupena eta, jakina, eskolan hizkuntza menderatzailea erabil tzeak erabateko garrantzia du hizkuntza menderatuaren galtzean, horrelako heziketa jaso duten hiztunek, idazteko, irakurtzeko eta oro har kultur eginkizunetarako askoz ere hobe to menderatzen baitute hizkuntza handia txikia baino.
|
|
|
Hizkuntza handiak dira aro modernoarekin hatera etorri diren teknologiaz, medikuntzaz, zientziaz, eta abarrez mintzatzeko erabilgarri diren bakarrak. ...kionez, aipatu beharrekoa da hizkuntza txikiek testu idatzirik edota literaturarik ez izateak ezinez koa egiten duela hizkuntzen iraupena eta, jakina, eskolan hizkuntza menderatzailea erabil tzeak erabateko garrantzia du hizkuntza menderatuaren galtzean, horrelako heziketa jaso duten hiztunek, idazteko, irakurtzeko eta oro har kultur eginkizunetarako askoz ere hobe to menderatzen baitute hizkuntza
|
handia
txikia baino. Azkenean, hizkuntza txikia bizitza modernoaren esparruetarako erabilgarria ez dela pentsatzera heltzen dira hiztunak eta hiz kuntza menderatzaileaz baliatzen dira.
|
|
|
Izan ere, hizkuntza ahulduen ezaugarri nabarmenetako bat da arau bateraturik gabeko aldakortasuna (Elordui, 1995): «[...] hiztun osoek beraiek erabilitako formen eta hiztun erdiek eratutakoen artean ezberdintasunak somatzen dituzten arren, ez dituzte azken hauek erabilitakoak gaitzesten[...] hiztunak hizkuntza txikian ez ikasiak izateak azaltzen du hein
|
handi
batean hiztunok beren hizkeran dagoen aldakortasunaz ez ohartzeko arrazoia... ».
|
|
|
egungo euskal testu asko, gramatikaltasunaren eta estandarizazioaren aldetik zuzenak izanik ere, traketsak direla. Arazoak neurri
|
handian
testu horien eraikuntzatik bertatik datoz, baina hizkuntzalarien lanak ezegokitasun hori saltzetik harantzago joan behar du: ongi eraturiko testuen eta gaizki eratutakoen artean dauden ezberdintasunak objektibatzen dituzten azterketak behar dira, ezegokitasunak zuzenduko baditugu.
|
|
|
12 Euskara Teknikoa izeneko gaien irakasleak dira, beste batzuen artean, profesional egokiak mota honetako eginkizunak aurrera eramateko, hizkuntzalaritzarekin eta euskara tekniko zientifikoarekin lan egiten baitute. Hizkuntzalaritza aplikatuak hizkuntzalaritza teorikoa ren ekarpenak ere kontuan hartu behar ditu eta haren eginkizuna neurri
|
handian
erabiltzai leei zuzenduta badago ere, ateratzen dituen ondorioek erkagarriak izan behar dute, hiz kuntzalarien bermea edota kritika jaso ahal izateko.
|
|
|
batetik, idatziaren errotzea eta hiztunen alfabetatzea eta, bestetik, gramatika eta oinarrizko hiztegiaren finkapena. Hizkuntzaren zientzia eta teknikarako erabilerak eta hizkuntza komuna gainezarrita daude zati
|
handi
batean, baina erabilera berezitu bakoitzak berezko aldea ere badu.
|
|
|
Nominalizazio eta adjektibaziorako joera
|
handia
erakusten dute testu tekniko zientifikoek eta, ondorioz, hizkera komunean baino izen sintagma konplexuagoak eratu ohi dira honelakoetan. Batetik, testu lotura bideratzeko erabiltzen da askotan nominalizazioa, lehenago perpaus madura azaldu den ekintza edo gertaera bati berriro ere erreferentzia egin nahi zaionean izen sintagma madura trinkotuz.
|
|
|
Maila honetan garrantzi
|
handia
du, ordea, nazioartekotasunak, komunikazioa hizkuntza batez mintzatzen diren hiztunen artekoa baino areago hizkuntza desberdinez mintzatzen diren jakintza esparru bateko adituen artekoa baita. Terminoa sortu duen ikertzailearen hizkuntzaz eratzen da askotan eta bestelako hizkuntzetako zientzialariek mailegatu egiten dute, edo, batez ere, jatorrizko terminoa zabalkuntza semantikoaz lortu bada, kalko semantikoa egiten dute hizkuntza bakoitzean, nazioarteko mailan adigai baterako antzeko etiketak izateko asmoarekin.
|
|
|
ezaugarri bat da sailkapenerako joera
|
handia
, ikertzaileak gai bati buruzko jakintzan sakonduz doazen neurrian sailak eta azpisailak egiten baitituzte eta honek ekartzen baitu terminoak gehienetan konplexuak izatea: aurrizkiak eta atzizkiak daramatzate askotan (biopolimero, sulfogatz, disolbagaitz...) eta sarritan izaten dira izen elkartuak (disoziazio konstante, kristal sistema, elek troi dentsitate...), izena+ adjektiboa moduko segidak (eremu magnetiko, osa era mineralogiko, sienita feldespatoidedun...) edo are konplexuagoak diren sintagma hedapenak (behetik gorako analisi sintaktiko, bitarrean kodetutako hamartarren batutzaile...).
|
|
|
bizidunen dietaz ari garelarik, haragijale eta belarjale hitzak, esate baterako, hizkuntza komunekoak direla onartu beharra dugu, hiztun gehienek erabil ditzaketen adigaiei baitagozkie eta irizpide horretan oinarrituta bultza genitzake, karniboro eta herbiboro hitzen aldean. Mikrofago eta makrofago hitzak, aldiz, termino berezituak dira eta mailegatzeak ez du eragin
|
handirik
euskara osoari begira. Esparru berezitu horietako zientzialariek, aldiz, argi eta garbi nahiago dituzte termino horiek, euskaraz asma litezkeen txikijale edo antzeko zerbait baino adigai berezitu horietarako nazioartean erabiltzen diren terminoen ordain zuzenak baitira.
|
|
|
Euskaltzaindiak ixa izena erabaki du hizki horretarako eta hala erabili behar da hizkuntza tekniko zientifikoan ere. Goiko ekuazio horretan ageri den gainerako guztia hizkuntza komunetik urrun dago neurri
|
handian
eta horrelakoak nola irakurri erabiltzen dituzten zientzialarien erabakia da erabat.Azkenik, hizkuntza naturaletik urrun dauden esapide hauek hizkuntza naturalaz idatziriko testu batean txertatu behar ditugunean hainbat arazo sortzen zaizkigu deklinabidearekin edo sintaxiarekin zerikusia dutenak: Deklinabide mugatuko edo mugagabeko atzizkia gaineratu behar al dugu?
|
|
|
Deklinabide mugatuko edo mugagabeko atzizkia gaineratu behar al dugu? Marratxoa jarri behar al dugu ikurraren eta deklinabide atzizkiaren artean? 24Formulak edo ekuazioak testu batean txertatzen ditugunean, hizkuntza naturaleko perpausekin bezala jokatu behar al dugu puntuazioari, menderakuntzari eta juntadurari dagokienez. Laburbilduz, hizkuntza tekniko zientifikoaren zati
|
handia
bat dator hizkuntza komunarekin: batetik, fonologia eta ortografia; bigarrenik, morfologia flexiboa; hirugarrenik joskera, eta azkenik hiztegiaren zati handia.
|
|
|
Marratxoa jarri behar al dugu ikurraren eta deklinabide atzizkiaren artean? 24Formulak edo ekuazioak testu batean txertatzen ditugunean, hizkuntza naturaleko perpausekin bezala jokatu behar al dugu puntuazioari, menderakuntzari eta juntadurari dagokienez. Laburbilduz, hizkuntza tekniko zientifikoaren zati handia bat dator hizkuntza komunarekin: batetik, fonologia eta ortografia; bigarrenik, morfologia flexiboa; hirugarrenik joskera, eta azkenik hiztegiaren zati
|
handia
. Edonola, jos kerari dagokionez, hizkuntza komunean posible diren zenbait baliabide ez ditu erabiltzen hizkuntza tekniko zientifikoak zehaztasun, argitasun, neutrotasun eta inpertsonaltasunaren mesedetan, esate baterako zenbait pertsonari dagozkien adizkiak baino ez ditu erabiltzen.
|
|
|
ekis eta ez ixa irakurtzeko ohitura. Txikikeria iritzi diezaioke norbaitek kontuari, baina ahozkoan garrantzi
|
handia
du, Matematikaz edo Fisikaz mintzatzean behin eta berriro agertzen den hizkia baita. Gainerontzean, zailagoa da kode aldaketa hizkuntza idatzi eta zainduan, mintzatuan eta zaindu gabean baino; batez ere beste hizkuntza batean ikasi ditugun erakundeen edo geografia izen propioen kasuan gertatu ohi da.
|
|
|
Zailagoak dira ikusten batzuetan gramatika eta estilo liburuen egileek egindako analisiek eta emandako gomendioek eragindako aldaketak. Askotan aipatzen da, esate baterako, Azkuek (1891) eta Altubek (1929) XX. mendeko testuen hitz hurrenkeran izan duten eragina' t, neurri
|
handian
ordura arteko ohiturak aldatu zituena (ikus Hidalgo, 1994). Atal honetan, neurri batean behintzat, euskara tekniko zientifikoari egozten zaizkion zenbait joeraz edota aldaketaz arituko naiz' 2. Erreferentziazko erdal adjektiboen kontua dugu bereziki azpimarratzekoa.
|
|
|
Atal honetan, neurri batean behintzat, euskara tekniko zientifikoari egozten zaizkion zenbait joeraz edota aldaketaz arituko naiz' 2. Erreferentziazko erdal adjektiboen kontua dugu bereziki azpimarratzekoa. Hirugarren atalean aipatu bezala, hizkuntza tekniko zientifikoaren berezitasunetako bat da izakiak eta gertaerak sailkatzeko joera
|
handia
eta sailkapen horretarako erruz erabiltzen dira euskararen inguruko erdaretan erreferentziazko adjektiboak. Hortaz, euskara gaurkotzearen lehendabiziko ondorioetako bat izan da euskara' izena+ erref. adjektiboa' moduko segidez betetzea.
|
|
|
foku baten hurbiltasunean bezalakoak ikus daitezke foku batetik hurbil litzatekeen tokian. Bestetik, maileguak euskal atzizkiez ezkutatzeko joera hedatu zen garai batean, Euskaltzaindiak (1994) zuzentzeko gomendioa eman duenetik neurri
|
handian
geldiarazi bada ere; ins talazio, ebaluazio eta integrazio izenen ordez instalakuntza, integrapena eta ebaluaketa erabiltzeaz ari naiz. Honen eragilea erdal sistematik urruntzeko saioa bide da.
|
|
|
Zabala da Txillardegiren lana, arlo askotan jardun du, bikain jardun ere;(+ 2,) hori nahikoa litzateke beste baten lana justifikatzeko. Baina bere meriturik
|
handiena
beharbada ez da emaitza zientifiko batera mugatzen; askoz harago doa, egiteko era zintzo eta konprometitu bat defendatu eta ikasleak inguruan biltzen jakin du. Bera gidaria, akuilaria eta adore emalea izan da guretariko askorentzat.
|
|
|
Aurrekoan legez, azentua txertatzeko aukera bi dauden arren, euskaldun berrien eta zaharren artean ez dugu desberdintasun
|
handirik
topatu, aukera nagusia (o ó) da: IÑAK/ GAMIND
|
|
|
Ondoko grafikan ikusten den moduan, desberdintasunik
|
handiena
boka
|
|
|
Grafikan ikusten den moduan, desberdintasunik
|
handiena
bokalez amai tutako oinetan gertatzen da berriz ere; aurreko atalean azaldu dugun prozesu beraren ondorioa dela esan dezakegu.
|
|
|
igogáilua, izugárria, e.a.; hau hurrengo baterako azterketa izan daiteke), behin arau bat edukiz gero berori beti aplikatzen da salbuespen barik. Hiztunen artean egin ditugun moten araberako taldeetan, gipuzkoar eta bizkaitarren artean ez dago desberdintasun
|
handirik
; haatik, euskaldun berri, euskaldun zahar banaketaren arabera arau batzuen arteko desberdintasun nabarmena agertu zaigu. Funtsean gazteleraren azentueraren araua da (Harris 1991) nagusitzen dena silaba bikoetan, dela izenki mugagabeetan, dela aditz partizipioetan.
|
|
|
Bestalde, gauzakezdaude hainbateratsu (e) tikhemendik, atzizkiaren inguruan. Oro har, hortik etagutxiago
|
handik
, (e) oso goiz darabiltzate haur guztiek. Alabaina, izeneiedosintagmei erantsitakotik atzizkidunadibideakhaurbatzuengan goizikusibadituguere, bestebatzuen
|
|
|
1914eko zeingehiagoketan beren euskarazko lanentzat sariak irabazi zituzten ikasle edo irakasle tipi eta
|
handien
izenak.
|
|
|
Iskribariak aipatzen ditu oraino zuzendaritzaren bizpalau xede berri, hala nola, Baionako jaun apezpikuari eskatzeko erabakia Jean Saint Pierre bezalako euskaltzale argitu batek Seminario
|
Handiko
apezgaiei euskara apur bat irakats diezaien, edo Jaun prefetari galdetzekoa Paristik eta behere horita rik osasun bila datozen mutiko eta neskato kanpotarrak bertze eskualde bate tara igorriak izan daitezen, zeren eta boz emaileen lerroa kanpotar izenez egu netik egunera betetzenago baita (sic).
|
|
|
Gure irakasle zenak errana zuen lehenago Euskal Herriko historia eta geografia apur bat behar luketela ikasi Euskal Herriko ume guziek eta atsegi nekin jakin du orai jakitate hori etsaminetan ere baliagarri duketela beren ama hizkuntza bezala. Eskerrak igorri ondoan Vichy rat Carcopino jaun minis troari, euskarari egin dion fagore
|
handiaren
gatik (sic), ikusi behar da nola hobekienik balia eskola orenez landa eskaintzen den asteko ordu eta erdi hura.
|
|
|
Behin baino gehiagotan egona naiz gogoeta zertako bortxatzen gaituzten frantses hutsean haurren eskolatzera. Nago Pariseko
|
handi
mandiek ez ote duten Frantzia bazterretako jendea eskoil eta gibel atxiki nahi, haien herbailtzeko eta kraxturitik bezala abere ba tzuen pare kudeatzeko.
|
|
|
Eskuizkribuetan eta argitaraturiko txostenetan gertaturikoa nabaritzen da kaleratu zituen liburu hauetan ere: aipatu hiru uharte
|
handietako
dialektoak direla Bonapartek gehien ematen dizkigunak, ia erdia baino gehiago. Dena den, orduko hizkuntzalariek, eta bereziki dialektologoek, Italiako dialektoen argitalpenak lortzeko bide errazagoa zuten euskarazkoekin jabetzeko baino,
|
|
|
c4) Halaber, bestalde, bestela eta gainera bezalako kide emendiozkoek, osterantzean bezalako kide hautakariek, aitzitik bezalako kide aurkaritzako ek, beraz bezalako kide ondoriozko eta ondorioztapenezkoek eta izan ere bezalako kide kausazko eta argudiozkoek, perpaus osoa besarkatzen dutela dirudi: besarkadura
|
handiko
kideak direla esan daiteke. Bestela esanda, per paus mailako modifikatzaileak dira nonbait.
|
|
|
Hala ere, Euskaltzaindiak lokai lu deituriko testu antolatzaileak baizik ez ditugu erabiliko gure lanean. Horrelakoetan, testu mailako funtzio horiekin hatera, besarkadura txikiko edo besarkadura
|
handiko
perpaus mailako funtzioak ikusiko ditugu. Edonola, azpimarratu beharrekoa da lokailuek eta oro har testu antolatzaileek esku hartzen duten esparru hauetan oraindik ere sintaxi harremanik gabeko per paus alboratuak ditugula.
|
|
|
Besarkadura
|
handikoen arteko
pilaketak, aldiz, zilegi dira zenbaitetan (30a), batez ere mota honetako lokailuek aukeran dituzten kokaguneetatik bi erabiltzen direnean (30b d); horrelakoak direla eta, esan beharra dago bestela ko pilaketa guztietan baino aldakortasun handiagoa aurkitu dugula eta idaz tankerak eta hizkuntz mailak ere oso kontuan hartzekoak direla.
|
|
|
Besarkadura handikoen arteko pilaketak, aldiz, zilegi dira zenbaitetan (30a), batez ere mota honetako lokailuek aukeran dituzten kokaguneetatik bi erabiltzen direnean (30b d); horrelakoak direla eta, esan beharra dago bestela ko pilaketa guztietan baino aldakortasun
|
handiagoa
aurkitu dugula eta idaz tankerak eta hizkuntz mailak ere oso kontuan hartzekoak direla.
|
|
|
Besarkadura
|
handikoen
eta txikikoen artekoak ere zilegi dira askotan (31): gogoan izan bedi perpaus mailako kokaguneari dagokionez behintzat ez dagoela inolako oztoporik.
|
|
|
e ezbide
|
haundia
dela au, ta bizitza txaxurkeritan ondatzea. Baina,
|
|
|
Aski izan hedi, heraz, haieztatzea etimologia herriek zeresan
|
handia
dute
|
|
|
m > b disimilazioa batean, n > e 1 V_ V orotan, da alde guztia. Bada, >: ·zemana rainoko berreraiketa ausardia
|
handirik gabekoa
ontzat ematen badugu, kideotako bokal eta kontsonante talde bera kausitzen dugu; hori bai, ordena diferentzia larriarekin kontsonanteetan m n z 1 z m n. Gehiegi ote haien arteko edozein lotura ukatzeko?
|
|
|
baino lehenago hainbeste idatzi duenik, Eskualduna kazetaren parte
|
handi
bat hark bere lumaz egina baita.2
|
|
|
Bere haurtzat zuen Eskualduna. J. Etxepare idazle
|
handi
eta haren
|
|
|
ikasle baina bere burutik ari zenak esan zuenez, Kazeta xume batean agertuizan da kazeta egile
|
handi
(Charritton: 1984:
|
|
|
Bere gaztetik eta hain luzaz kazetan idatzirik, kazeta baten egitekoez ongi jabetua, ez da estonagarri Hiriart Urrutik oso garbi finkatu nahi izatea nola zerbitzatu irakurleen interesak, nola behar ziren jokatu kazeta eta kazetariak, eta areago, nola behar zen idatzi. Irakurleen interesez axola
|
handia
zuen, bizi pide, laborantza eta abere hazkuntza, diruaren goiti beheiti, merkatu, osaga rri, etxeko gora beherez (Lafitte: 1971:
|
|
|
Erdietsi zuenetz? Bere garaian geroztik baino ospe
|
handiagoa
izan bide zuen behintzat bere artikuluengatik.
|
|
|
Tonuak ere araberakoak: irakasteko mintzaldietan didaskalikoa da batzuetan, are maiestatikoa zenbaitetan; gehienetan serioa, ezkorra (ez du uste
|
handirik
justizian), erasiakorra irakurtzaileekin (ezaxola egotziz), edo bestela erasokorra etsaiekin, are maizkara irri eta trufa, laido eta piko edo zaharozkoa. Baina Hiriart Urrutik tonuak aldatzen eta aldizkatzen ohi zituen (serioa irri garriarekin, adibidez), are artikulu berean, irakurleari atsegin harrarazteko.
|
|
|
Ariaren bortxaz, berriketari sare bat osatu eta Eskual Herria izeneko saila eraiki zuen, Lapurdi, Baxenabarre eta Zuberoa azpisailetan banatua, eta horietako bakoitzean herriz herrika. Sail hau hark sortua da eta geroztik tradizio
|
handikoa
euskal kazetaritzaren historian, egun ere Herria kazetan baitirau. Hau Hiriart Urrutiren ekarpen axola handienetariko bat da, nahiz kontu hau ia inork ere aipatzen ez duen eta antologietan ere herrietako berririk ia agertzen ez den.
|
|
|
Sail hau hark sortua da eta geroztik tradizio handikoa euskal kazetaritzaren historian, egun ere Herria kazetan baitirau. Hau Hiriart Urrutiren ekarpen axola
|
handienetariko
bat da, nahiz kontu hau ia inork ere aipatzen ez duen eta antologietan ere herrietako berririk ia agertzen ez den. Honen arrazoietarik bat izan daiteke Eskualdunako kazetalan gehientsuak sinatu gabeak direla, eta, beraz, egilea (k) estilotik ezagutu beharrekoa (k).
|
|
|
Herrietako berri batzuetan sartzen du ere beste kazeta genero ohargarri bat, egun gure artean gutiago ageri dena: hil ospetsuen berri, apaizkide, euskaltzale, jaun
|
handi
... adiskide edo etsai, horien laudorio edo gaitzespen eginez. Klasikoen genus epidicticum delakoaren mota bat da, erkideen edo irakurleriaren arteko balioak goraipatuz loturak sendotzeko hitzaldi erretoriko zinez baliagarria.
|
|
|
Egun euskal tradiziokoak diren josta idazlanik guti ikusten dugu gure kazetetan, ez ateraldi, ez irri solas, ez bitxi ez bitzirik (irakurleak atseginik eman dakion merezi ez duelako edo?). Bereziki istorioek Hiriart Urruti kontalari
|
handia
dela erakusten digute, Euskal Herria sailekoek eta are lehen mintzaldiko anekdota eta pasadizoek aski erakutsi ez balute ere. Oso gutxi aipatua den alderdia, antologietan ere ipuinen bat edo beste baizik ez baita jasotzen.
|
|
|
Sekulan ez zinezakete pentsa, zer eta zoin den eskuara, otso eta aker mintzai hunek guri, eskualdun gaixoeri egiten daukun bidegaberik
|
handiena
... 1 Kalte bat egiten dauku gaitza, ikaragarria, miletan entseaturik ere ez baitzi Mais raisonnons un peu: A quoi bon, dites vous, sefforcer de rajeunir une langue qui depuis cinquante ans vieillit..., (A quoi bon?, Notes Euskariennes, Eskualduna sina tua, E 1156). 69XAB/ ER ALTZIBARnezakete atzeman zoin, zer...
|
|
|
Zer mila sorgin ote da?. !... frantsesez erra neo dautzuet, zeren ez baitire Miarritzeko jakintsunen burutikako egia(?)
|
handi
hoik eskuara motz eta zotz, korotz huntan kokatzen ahal. Emazkitzue lunetak.
|
|
|
Emazkitzue lunetak. 1 Eskuarak eskualdunei egiten deien bidegabe
|
handienetarik
bat da, zera... frantsesez deitzen baita alcoolisme eta hura. (E 835,).
|
|
|
Jendearen gogoko ditxo edo zirtoak, hots, erantzun zorrotz, errimadu nak maite ditu. Adibidez, Jaquin juje
|
handi
eskandaluan atzemanari apostro fatzen dio:
|
|
|
Erran zahar edo zuhur metaforikoek edo haien bihurketa tik sortuek osatzen dute atal bat, lokuzioek beste bat. Usuenenetarikoak dira ondokoak, zenbait bederen tradizio
|
handikoak
lparraldean: Aspaldikoa da hori. Urak eta apezen pagak bide egin dute geroztik.
|
|
|
Konparazio ironikoak (oilategiko haga bezen garbi) eta hiperbolikoakere baliatzen ditu; orobat hiperbole eta adierazmolde hiperbolikoak, hitzen adieraziezintasunaren lekuko.Pipa bat tabako ez eta ere tu bat ez duela balio; hatsa gezur eta ele zuri dariola, egun gu azkar gure hatzean (ohart hatsa 1 hatzean hitz jokoari ere). 4.3 Esaldien joskerarena da agian Hiriart Urrutiren alderdi ohargarri eta bereziena. Prosa zalu edo malgu eta lasterra beharra kazetaritzan, higikorra eta askatasun
|
handikoa
ekarri digu. Lafittek zioenez, dantzaria (figura hitzak latinez dantzako eskemak adierazten ditu) eta fantasía poxi batekin:
|
|
|
Imitorioak). Norbeitek egun hautan erraiten zaukun, Combes hortaz eta horrekila koez mintzatzean, arduregi ez ote ditugunez ahoan urde eta urdekeria eta holako hitz itsusi batzu. (EO 4,, Nor noren alde?) Esan gabe doa,
|
handik
aitzina are jaulkitzenago zituela. Anafora eta epi fora, polisíndeton (bereziki eta juntagiluaren errepikapena kontaeran) eta anadiplosiak ederki baliatzen ditu.
|
|
|
1 Beharrik dire munduan jaun argitu zenbeit, oro dazkitenak. (E 790,, De Musculdy a Saint Esteben). Umorea, irri eragingarria edo bestelakoa, irakurleekiko jarrera eta per tsuasio indar
|
handikoa
da, konfiantza ematen baitio irakurleari eta hau hizla riaren alde errazago jartzen. Hortakotz ditu Hiriart Urrutik etsaiak eta haien78ZER DAKARK/ 0 HIRIART URRUTIK EUSKAL KAZETARITZARI, legeak usu irriegingarri uzten (ridiculum).
|
|
2019
|
|
|
A. Irigarayk bere ohiko diskrezioari jarraituta, itzalpetik eragin nahi izan zuen. Neologismoen aurkako bere iritzia kontu
|
handiarekin
adierazi zion lexikografia batzordeko N. Oleagari:
|
|
|
Badirudi lanean jarraitu zutela," g" letra ere osatu arte, baina euskaltzainburuaren heriotzak, 1951n, ezinezko bilakatu zuen proiektua amaitzea. Akademiaren artxiboan gordetzen den lexikografia corpuseko azken sarrerak" halógeno= gatz soŕarazle" eta" haloideo= gatz antzeko" izan ziren.252 Dena dela, Euskaltzaindiaren hiztegi
|
handiaren
bideragarritasun komertziala zalantzan jarrita zegoen ordurako.
|
|
|
Eta etorri ziren, etorri: gau luze haren ondoren, atera zen, halako batean, hainbeste desiratutako eguzkia; erakundea bera indartzearekin batera,
|
handik
gutxira sortu zen euskaldunontzat hain garrantzitsua izango zen euskara batua; eta handik aurrera hasi ziren ikerketa lanak ugaritzen, unibertsitateko ikertzailez hasi ziren hornitzen erakundeko batzordeak, eta handik etorri ziren euskararentzat lan garrantzitsuak: euskara batuaren oinarriak, gramatika lanak, lexikografia lanak, literaturari buruzkoak, onomastikakoak...
|
|
|
Eta etorri ziren, etorri: gau luze haren ondoren, atera zen, halako batean, hainbeste desiratutako eguzkia; erakundea bera indartzearekin batera, handik gutxira sortu zen euskaldunontzat hain garrantzitsua izango zen euskara batua; eta
|
handik
aurrera hasi ziren ikerketa lanak ugaritzen, unibertsitateko ikertzailez hasi ziren hornitzen erakundeko batzordeak, eta handik etorri ziren euskararentzat lan garrantzitsuak: euskara batuaren oinarriak, gramatika lanak, lexikografia lanak, literaturari buruzkoak, onomastikakoak...
|
|
|
" eztugu comprenitzen batere euskera zerratu ori". Behaztopa arri
|
handiena
neologismoak eta graphia hertsi ori; gure lagun batzuek ezdute au ikusi nai, naiz iguzkia bezain argi den. Orai erran dezakegu emen euskaldunek erdara bakarrik irakurtzen dutela salbu bakar, agitz bakar batzuk (Andiazabal & al. 2005:
|
|
|
G. Maidagan Akademiako idazkariordeak ez zuen parte hartu" Euskera ta Euskal Elerti Saľa" n, baina gogo
|
handiz
egin zuen EJ GEren alde. 1937ko urtarrilaren 4an Alemaniako abiazioak Bilboaldea bonbardatu eta gutxienez zazpi hildako eragin zituen, baina errepublikanoek bi abioi nazi lurrera botatzea lortu zuten (Landa Montenegro 2007).
|
|
|
Olabideren Gizasoña (1917) hiztegi anatomikoaren bidea hartu zuena. Euskarazko testugintza ofizialak, eten historikoen erruz, unean uneko indar politikoen eraginari erantzuten zion, hizkuntza ereduaz den bezainbatean, neurri
|
handi
batean adanismora kondenatuta (Lobera Revilla 1995; HAEE IVAP 1997; Aizpuru 2012; Makazaga 2012; Trebiño 2014).
|
|
|
Euskaltzaindiaren gaztelania euskara corpusak ere partez erabili zituen. Jesuitek argitaratu zuten Diccionario castellano vasco (1965)
|
handia
, L. Michelenak ezarritako Akademiaren lexikografia normatiboaren baldintzak ase ezin arren, 1987 arte lau edizio izan zituena (La Gaceta del Norte; Múgica Berrondo 1987: 5; Sarasola 2006:
|
|
|
919 Kontuan hartu behar da BRSVAP ere atzerapen
|
handiarekin
plazaratzen zela eta L. Villasanteren hitzaldi osoa (bi zatitan) urte amaieran zabaldu zela. BRSVAPen 1952ko hirugarren eta azken zenbakia, adibidez, 1953ko otsailean banatu zen (ABA AIB:
|
|
|
Izkera ortan euskal lanik aundienak burutu dira eta zati baten beintzat burutuko ere dira. Sail ortako idazleak Axularrena gaurkotu besterik ez dute egin eta saratar
|
aundi
bien urratsetan ibiliz euskerarik berebizikoena mamitu dute, partidismu eta targoak aldebat utzirik. Beraz zer dala eta bat bateko yauzi ori Axular’en izkera zâarrera?
|
|
|
Balbín eta F. Udina idazkariak. A. M. Badiaren eta Institut d’Estudis Catalans eko kideen gaitasunari esker, maila zientifiko
|
handiko
biltzarra izan zen. Katalana lan hizkuntza izateaz gain, katalanaren aurkako politika salatu zuten hainbat partaidek, horrek frankismoarekin lerrokatutako hizkuntzalarien ezinegona eragin zuelarik.
|
|
|
Auzi ekonomikoekin jarraituta, 1951z geroztik etenda zegoen NFDren diru laguntza ere hizpide izan zuten. Bestalde," Jefatura Nacional de Estadística" ren Bizkaiko ordezkaritzak laguntza eskatu zion Euskaltzaindiari, Bizkaiko toponimia ofizialeko euskal izenen ortografia eta esanahia zehazten laguntzeko.938 Akademiaren idazkariak poz
|
handiarekin
erantzun zion eskariari, Espainiako Gobernuaren instituzio ofizialak aintzat hartzen zituelako hala euskara, nola Euskaltzaindia bera.939
|
|
|
47). 953 Konparazione, Euskaltzaindiak 16.000 pezetako diru laguntzak baino ez zituen eskuratu 1950ean, euskal instituzio frankistekiko harremana gaiztotu baino lehenago. Baina egia da, halaber, Espainiako Gobernuak 1953 abenduan legea aldatzearen ondorioz, tokiko administrazioek baliabide ekonomiko eta eskumen gehiago izan zituztela eskura, eta GPDk diru sarrera gehiago eta aurrekontu
|
handiagoak
izan zituela urte horretatik aurrera. Akademiarentzat ere onuragarri izan zen administrazioen egoera ekonomiko lasaiago hori, ikusiko dugunez (cf.
|
|
|
Urrian ikasturtea behar bezala hasteko guztiak bideratuta zirudienean, zuzendaria izendatzeko maniobrak porrot egin zuen.959 Gipuzkoako zenbait agintarik eta euskaltzainek eta A. Tovarrek adostuta, L. Michelena abertzalea proposatu zuten posturako, baina bere aurrekari politikoengatik, betoa jarri zioten. Kolpe
|
handia
izan zen hura, 1946ko atxiloketa gogorarazi ziona, R. Piñeiro presondegiko adiskideari 1954ko Urteberri egunean adierazi zionez:
|
|
|
Uste izatekoa da, zenbait diputatuz gain, T. Garicano Goñi gobernadore zibi967 Nafarroako Tafallan jaiotako José M.ª Azcona Díaz de Rada() eskuindar aberatsaren biblioteka pribatua gaur egun Biblioteca de Navarra n gordailutua dago. Espainiaren XIX. mendeko historia politiko eta militarrean berezitua, 8.500 lan eta 11.500 liburuki inguruz osatua dago (San Martín Casi 2016). lak eragin
|
handia
izan zukeela erabakian. Dena dela, Akademiak instituzio berrian pisu handia izaten jarraitzen zuen.
|
|
|
Espainiaren XIX. mendeko historia politiko eta militarrean berezitua, 8.500 lan eta 11.500 liburuki inguruz osatua dago (San Martín Casi 2016). lak eragin handia izan zukeela erabakian. Dena dela, Akademiak instituzio berrian pisu
|
handia
izaten jarraitzen zuen. I. M. Echaide, GPDko presidentearen aginduz, J. M. Urrutiarekin bildu zen SFVJUz hitz egiteko 1954ko urtarrilaren 28an.968 Euskaltzainburuordeak elkarrizketaz J. M. Caballerori idatzitako gutunean, zurikeriak gorabehera, nabari da J. M. Urrutiak ezustean eta fede gutxirekin jaso zuela zuzendari izendapena, L. Michelenaren hautagaitzak porrot egin ostean:
|
|
|
Antonio Arrue Gipuzkoako buruzagi" falcondista" k, GPDko presidentearen eta euskaltzainburuordearen onespenarekin, gero eta eragin
|
handiagoa
zuen proiektu hauetan. A. Arrueren ustez, J. M. Urrutiak jarraitu behar zuen SFVJUko behin behineko zuzendari nominala izaten.
|
|
|
JCV talde
|
handi
batek osatu zuen, ohorezko izendapenak zituzten E. Bilbao, J. F. Lequerica, A. Iturmendi edo F. Castiella goi kargu frankistek barne. Hala ere, erabakiak betearazteko batzorde iraunkorra herritar eta diputatu hauek osatu zuten hasieran:
|