|
2015
|
|
|
Ikasia dut lezioa, beraz, eta juxtu kontrakoa egingo dut hemen, hasieratik aitortu harremana, Gipuzkoako eskolarteko txapelketan, hamar urte inguru nituela, aipamen berezi bat eman zidatela, alegia, paperezko bertsoen sailean. Zer dirudien ezdeusa, ezta, bertso bat osatu izanak, bakarra, hamarreko
|
handia
zen gutxienez, nahiz eta antza denez hori ere baden nire bertso ezjakintzan gaizki ulertu dudan zerbait, akaso meritu handiena ez delako silaba gehiago betetzea ezpada gutxiagorekin esatea esan beharreko guztia; edonola ere, badirudi ezdeusa ezta, bertso bakar horrek hamaika plazetako hamaika aleen alboan; bat batean osatu banu, behintzat. Dena dela, bakarra izan arren ondo gogoan dut, besteak beste deskubrimendua egin zutenek bidali didatelako pieza ez behin ezpada bi bider, emailez eta whatsappez, eta atzera begira balio izan didalako hantxe 10 urte freskorekin Gipuzkoako ez naiz akordatzen zer herritan idatzi nuen hark, neure buruari analisi txiki bat egiteko eta erronkatxoa jotzeko.
|
|
|
Ikasia dut lezioa, beraz, eta juxtu kontrakoa egingo dut hemen, hasieratik aitortu harremana, Gipuzkoako eskolarteko txapelketan, hamar urte inguru nituela, aipamen berezi bat eman zidatela, alegia, paperezko bertsoen sailean. Zer dirudien ezdeusa, ezta, bertso bat osatu izanak, bakarra, hamarreko handia zen gutxienez, nahiz eta antza denez hori ere baden nire bertso ezjakintzan gaizki ulertu dudan zerbait, akaso meritu
|
handiena
ez delako silaba gehiago betetzea ezpada gutxiagorekin esatea esan beharreko guztia; edonola ere, badirudi ezdeusa ezta, bertso bakar horrek hamaika plazetako hamaika aleen alboan; bat batean osatu banu, behintzat. Dena dela, bakarra izan arren ondo gogoan dut, besteak beste deskubrimendua egin zutenek bidali didatelako pieza ez behin ezpada bi bider, emailez eta whatsappez, eta atzera begira balio izan didalako hantxe 10 urte freskorekin Gipuzkoako ez naiz akordatzen zer herritan idatzi nuen hark, neure buruari analisi txiki bat egiteko eta erronkatxoa jotzeko.
|
|
|
Fisikari
|
handi
batek esaten du erabiltzen dugun ereduaren araberakoa izango dela bizi dugun errealitate unibertsala. Nik uste errealitate txikiagoetan ere gauza bera gertatzen dela; adibidez, bertsolaritzan.
|
|
|
Ba hala sentitzen nintzen, aterkirik gabe. 2000 urtean txistulari moduan izana nintzen Jaialdian, eta harrotasun
|
handiz
hasi nintzaien Boiseri buruzko azalpenak ematen. Segituan ohartu nintzen 15 urte ez direla alferrik igarotzen, eta ezer gutxi gogoratzen nuela.
|
|
|
A, ez, ez. Handik,
|
handik
!! A, ba, ezta ere.
|
|
|
Urak egin dezakeena ezin da imajinatu Canyongo zuloa ikusi gabe. Bertigo sentsazioa
|
handia
bezain lasaigarria da, nahiz eta Sierrak ia ia zikindu zituen galtzak, edo hala kontatu zigun behintzat. Yosemitekoa ere aipatzekoa da, sekulako zuhaitz puskek eta amaiera gabeko ur jauziek txiki utzi zizkiguten ordura arte handitzat genituenak.
|
|
|
Bertigo sentsazioa handia bezain lasaigarria da, nahiz eta Sierrak ia ia zikindu zituen galtzak, edo hala kontatu zigun behintzat. Yosemitekoa ere aipatzekoa da, sekulako zuhaitz puskek eta amaiera gabeko ur jauziek txiki utzi zizkiguten ordura arte
|
handitzat
genituenak. Musikalki konparazio bat eginez gero, parke naturaleko ikusgarritasuna sentitu arte, baxua gitarra baino handiagoa zela argi nuen, baina ohartu gabe nengoen kontrabaxuak ere badaudela naturaren eremuetan.
|
|
|
Yosemitekoa ere aipatzekoa da, sekulako zuhaitz puskek eta amaiera gabeko ur jauziek txiki utzi zizkiguten ordura arte handitzat genituenak. Musikalki konparazio bat eginez gero, parke naturaleko ikusgarritasuna sentitu arte, baxua gitarra baino
|
handiagoa
zela argi nuen, baina ohartu gabe nengoen kontrabaxuak ere badaudela naturaren eremuetan. Begirada parajeetatik kendu gabe, eta bidean atzera begira abiatu ginen Gardnervilleko Jaialdira, han geneuzkalako bi emanaldi hitzartuta.
|
|
|
Ez dakienarentzat, aipatu euskal dantza ere ikasi daitekeela Estatu Batuetan, eta 8 urte bitarteko haurrek erakutsi ziguten ondo egiten ere badakitela. Baina egun
|
handia
ondoren etorriko zena izango zen. Herri txikia den Gardnervillen, inguruko estatuetako hainbat euskaldun elkartzen dira urtero, eta denak egoten dira bazkariaren zain.
|
|
|
Oraingoan barra aldean kokatu genuen oholtza berezia, hain zuzen hiru musikariok makina txanponjaleetan zeuden hiru aulkiak okupatu genituen. Fin aritu ziren bertsolariak, baina bereziki Haritz Casabal izan zen
|
handia
. Egoera deskribatuko dut:
|
|
|
Demagun, jende asko joaten dela urteroko gosari horretara. “Jende asko” esamoldearekin izugarrizko pila esan nahi dut, kontuan izan AEBetan dena dela
|
handia
, baxuak kontrabaxu bihurtzeraino. Bukatzeko, jantokia beteta dagoen artean, gosaria hartu nahi dutenak tabernan itxaron beharrean daude.
|
|
|
Beraz, esan daiteke publiko mordoa genuela, baina ia inork ez zuen euskaraz ulertzen. Eta hor agertu zen Casabal I
|
Handia
. Erakutsi zuen ingelesez oso ondo dakiela, gaiak ematen baitzituen, baina bereziki erakutsi zuen ahots izugarri handia duela, euskaraz tutik ere ulertzen ez zutenen arreta osoa lortu baitzuen.
|
|
|
Eta hor agertu zen Casabal I Handia. Erakutsi zuen ingelesez oso ondo dakiela, gaiak ematen baitzituen, baina bereziki erakutsi zuen ahots izugarri
|
handia
duela, euskaraz tutik ere ulertzen ez zutenen arreta osoa lortu baitzuen. Umeez, musikariak arduratu ginen.
|
|
|
San Frantzisko itzela da.
|
Handia
. Handia eta polita.
|
|
|
Handia.
|
Handia
eta polita. Eta tenperatura onekoa.
|
|
|
Ohean eseri eta lasaitu nintzenean, leihotik begiratzea otu zitzaidan, eta orduan konturatu nintzen ez zela bakarra, baizik eta bikotea zegoela. Katuen antzekoak dira mapatxeak, baina AEBetan dena da
|
handiagoa
eta animalia hauek ere gure katuak txiki uzten dituzte.
|
|
|
Oso era ederrean erakutsi zigun Euskal Etxea, eta zin egiten dut itzela dela. Jatetxeaz gain, areto
|
handia
eta frontoia dauzkate, eta, nola ez, azken hau aukeratu genuen Johnny handiari elkarrizketa egiteko. Gauza ugari eta sakonak kontatu zizkigun, tartean, ez dela itzuliko Euskal Herrira, nahiz eta urtero etorriko zaigun bisitan.
|
|
|
Oso era ederrean erakutsi zigun Euskal Etxea, eta zin egiten dut itzela dela. Jatetxeaz gain, areto handia eta frontoia dauzkate, eta, nola ez, azken hau aukeratu genuen Johnny
|
handiari
elkarrizketa egiteko. Gauza ugari eta sakonak kontatu zizkigun, tartean, ez dela itzuliko Euskal Herrira, nahiz eta urtero etorriko zaigun bisitan.
|
|
|
Holliwooden ere ibili omen ziren, izarren hiribidean. Michael Jacksonen izarra ere bidali zidaten whatsappetik, baina nik banuen Laida Rock eta Jackson
|
handiak
ez zizkidan barruak eragiten. Ikusi omen zuten bista itzelak zituen Griffith Observatoryko miradorea ere; nonbait, hiriaren handitasuna bistaratzen duena, eta Los Angeleseko kale infinituak erakusten dituena.
|
|
|
New Yorken hartzea: Casabal I
|
Handia
|
|
|
Baina ez zen dena agurra izango. Kaixo
|
handi
batekin agurtu gintuen New Yorkek, eta, noski, Bertshowek AEBetan izango zuen azken konkista ere hura izango zen. Manexengatik hustuko genituen barruak, eta gure zaldi izan ziren kotxeen omenez ere lortuko genuen garaipena Euskal Etxean.
|
|
|
Hasieran geure taldeari jarri genizkion oinarrizko minimoei gain hartuta joan ginen NYCko Euskal Etxetik. Eta geratzen zitzaizkigun beste 4 egun. Urtzik bataiatu ninduen Casabal I
|
Handia
bezala, eta argi zegoen garaipena paseatu beharra genuela etxe orratzen artetik.
|
|
|
Batzuek etorkizun iluna ikusten zioten euskaltasunaren jarraipenari, eta beste batzuek, gazteenek akaso, argi utzi ziguten gogoz eusten zietela gure kulturaren sustraiei. Ezagutu genuen Jaialdi
|
handia
, eta baita tamainaz hain handia ez den baina akaso edukiz josita dagoen beste bat ere. Ikusi genituen guretzat arrotzak zaizkigun parajeak eta baita gozatu haietaz ere.
|
|
|
Batzuek etorkizun iluna ikusten zioten euskaltasunaren jarraipenari, eta beste batzuek, gazteenek akaso, argi utzi ziguten gogoz eusten zietela gure kulturaren sustraiei. Ezagutu genuen Jaialdi handia, eta baita tamainaz hain
|
handia
ez den baina akaso edukiz josita dagoen beste bat ere. Ikusi genituen guretzat arrotzak zaizkigun parajeak eta baita gozatu haietaz ere.
|
|
|
XXI. mendeko gizarte honetan, non alde batetik bestera erraztasun izugarriz mugitzen garen, agian ez du zentzu gehiegirik izango bidaia baten kronika egiteak, edo akaso, irakurle fina zaren heinean, gustu eta plazer
|
handiz
egingo duzu bederatzi lagunek 2015eko uztailean egin zuten bidaia horren irakurketa. Honetan guztian egia borobila bakarra da, etorriko diren paragrafoetan irakurri ahal izango duzunez, bederatzietako bakoitzak esperientzia pertsonal ahaztezina izan zuela.
|
|
|
|
Handiak
dira Kaliforniako intxaurrak, baina, tarteka agertzen da bereziki txikia den bat. Ez duzu ulertzen nola saihestu dituen kalitate kontrolak eta plastikozko poltsaren handian galdurik tokatu zaizun zuri.
|
|
|
Handiak dira Kaliforniako intxaurrak, baina, tarteka agertzen da bereziki txikia den bat. Ez duzu ulertzen nola saihestu dituen kalitate kontrolak eta plastikozko poltsaren
|
handian
galdurik tokatu zaizun zuri. Bitxia da kontua, baina ez dezadan aurreratu Gardnervillerako bidean aurkitu nuen bitxikeria.
|
|
|
Izaki boteretsua behar zuen irakasleak, kantuan hasi aurretik guztiak jarri baitzituen lurraldeko banderari begira. Hain kontzentratuta kantatu zuten guztiek, hain berdin, hain bat;
|
handik
ere atera zitekeen beste thriller beldurgarri bat.
|
|
|
Ez… Gernikako arbola. Pentsatzen dut ez ziola grazia
|
handirik
egingo sushi puska erraldoietan txikitutako arbolari, baina… Gaixoak ahalik eta kexa gutxien izan zezan, saiatu nintzen ahalik eta ondoen kantatzen Iparragirreren bertsoa. Bai, niri tokatu zitzaidan ereserkia kantatzea:
|
|
|
gogo betez ahalegindu zaitezke, baina arraunak ez badu ura ukitzen, nekez egingo du ontziak aurrera. Hala planteatuta, Ameriketan ohiko moduan bertsotan aritzeak ez du zentzu
|
handirik
, ez bada soilik entzule euskaldunez osatutako talde batentzat. Ulertu ezean, bertsolariak gaizki samar kantatzen dugun a capela abeslariak baino ez gara.
|
|
|
Lehen esperimentu serioa 2010ean egin nuen, Iratxe Ibarra lagun izan nuen Boiserako lehen espedizioan. Ordukoak gogoan hartuta, eta ontzen utzita, saiatu ginen ingelesez, zortziko
|
handian
edo bederatzi puntukoan:
|
|
|
– Egañak esan zidan Gimme hope, Joanna, gimme hope kopla
|
handia
dela, baina ez dakit yankie hauek doinua ezagutuko duten.
|
|
|
Garai beretsuan, duela hogei bat urte hasi zen Martin Aramendi ere bertso bilketan. “Nire orduko lankide eta lagun
|
handi
bat –Jontxu Markos– eta Xenpelarren dokumentalista lanetan zebilen Edurne Oiarbide pisu berean bizi ginen. Hark bazekien oso bertsozaleak ginela, eta berak proposatu zigun grabatzaile lanetan hastea, jendea behar baitzuten.
|
|
|
Amaia Agirrek ere, etxean gorde baino, nahiago izan du grabatutakoa Xenpelarren esku utzi. “Tamalez nahi baino bilketa eskasagoa egin dut, jakin badakidalako horrek garrantzia
|
handia
duela. Elkartean zuzendaritzan sartu nintzenean ohartu nintzen horren balioaz, duela 18 urte inguru, eta ahal dudanetan materiala eramaten saiatzen naiz, gure etxe eta karpetatan baino hobeto gordetzen eta artxibatzen eta katalogatzen dituztelako besteak beste, eta badakidalako bilketa lana garrantzitsua dela, eta egunen batean nik zerbait banu badakidalako non egongo den, baita beste inork balu ere”.
|
|
|
“Bertsolaritza mugimendu bizia den heinean dokumentazio zentroak berak bizitasun
|
handia
izango du. Hori da gure ustez Xenpelar Dokumentazio Zentroak egun duen ezaugarri nagusienetakoa.
|
|
|
“Herri baten ondarea biltzen duelako eta horrek herria identifikatu egiten duelako. Beste alde batetik, bertsolaritzan arrazoi gehiagorekin gertatzen da hori, bertsolaritzak Euskal Herrian identifikazio izugarria daukalako, historian ere zerikusi
|
handia
eta gure nortasunaren zati bat delako. Orain arte ahozkoa izan da, eta horrek badu bere garrantzia, baina hori dena gordetzeko momentua iritsi da; bestela, belaunaldi guztien memoria galdu egiten da.
|
|
|
“Orain gutxi arte bertso saioak iragartzeko kartelak ziren nagusi gure herriko kaleetan, beraz, guk paperean jaso eta artxibatzen genituen kartelak. Egun, saioen iragarpena fitxategi digitaletan bidez egiten da sare sozialetan hein
|
haundi
batean, beraz, egun, bilduma digitala osatzen dugu zuzenean”.
|
|
|
Euskadi Irratiak, bestalde, artxibo zabala dauka bertsolaritzaren inguruan. “Lehen Nikolas Aldaik urte askotan mimo
|
handiz
jasotakoak eta orain nik egunero jasotzen ditudanak. Kontsultarako bertso eta datu interesgarriak dira”.
|
|
|
Hedapena ez dute kazetariek bakarrik egiten, herritar oro izan daiteke Xenpelar Dokumentazio Zentroko erabiltzaile. Bada norbaiti opari bat egin nahian bertso baten eske joaten denik; hezkuntza arlotik ere eskaera
|
handia
izaten dute, bai testu liburutan, bai argitalpen ezberdinetan, bertsoak nahiz argazkiak sartzeko; herri eragileek ere, euren bertso saioak iragartzeko eskatu ohi dituzte argazkiak…
|
|
|
“Neure kideen artean, jesuiten artean, ere izan ditut nire lanari irribarre maltzurrez begiratzen ziotenak”. “Kontuan izan behar da garai horretan garbizalekeriak indar
|
handia
zuela eta bertsoak gaizki ikusiak zeudela, euskara traketsa erabiltzen zutelako –jarraitzen du– Bertsolaritza horregatik baztertu zen eta bazter horretatik ateratzen lan handia egindakoen artean Manuel Lekuona aipatu behar da. Literatura oral vasca [Ahozko euskal literatura] eman zuen argitara 1930ean.
|
|
|
“Neure kideen artean, jesuiten artean, ere izan ditut nire lanari irribarre maltzurrez begiratzen ziotenak”. “Kontuan izan behar da garai horretan garbizalekeriak indar handia zuela eta bertsoak gaizki ikusiak zeudela, euskara traketsa erabiltzen zutelako –jarraitzen du– Bertsolaritza horregatik baztertu zen eta bazter horretatik ateratzen lan
|
handia
egindakoen artean Manuel Lekuona aipatu behar da. Literatura oral vasca [Ahozko euskal literatura] eman zuen argitara 1930ean.
|
|
|
Ezinezkoa litzateke bilketa lanean aritu diren guztiak aipatzea, inurri lana izan baita, kontzienteki edo ez, afizioz edo ondarea zaindu eta gordetzeak duen garrantziak bultzatuta, herriz herri magnetofoi
|
handia
, grabadora modernoagoa, bideo kamera, argazki kamera, blok txikia edo telefono mobila hartuta aritu direnena. Aipa genitzake Alan Lomaxen grabazioak, Patxi Mujikak egin zituen grabazioak, Ximun Haran… Beranduago Jose Antonio Gesalaga “Zaldubi”, komunikabideetan Joxe Mari Iriondo, Laxaro Azkune eta Nikolas Aldai, Mixel Lekuona… Nola ez, Joanito Dorronsorok doinu bilketan egindako lana ezin aipatu gabe utzi.
|
|
|
Elkarrizketatutako lau bertsolarien artean, Enbeita zen lanketa
|
handiena
egina zuena. Psikologoak, kinesiologoak, mentalistak, transzendentalista eta beste hainbatekin egin izan du lanketa.
|
|
|
Bestela, zer nabil bertsotan… robotekin? Uste dut akats
|
handi
bat dela bertsolaritza gorputzetik eta emozioetatik urruntzea”.
|
|
|
emozioekin, alaitasunarekin eta plazerarekin tentuz jokatzera. Nik pentsatzen dut gure kulturan plazerari beldur
|
handia
diogula”, egin zuen haurrengandik helduenganako ibilbidea. Psikologoak horretaz “asko” jabetzen dira:
|
|
|
Imajinatzen dut nik moduan beste jende askok ere hala egin behar izan duela. Hori guztia karga emozional
|
handi
bat da”, ondorioztatu zuen bertsolariak.
|
|
|
Horren beldur ere badira. Ahultzat kontsideratu ohi diren emozio horien artean biluztea gogorragoa da, arrisku
|
handiagoa
du. Pentsatzen dut euren barrutik segurtasun eza edukiko dutela”, aztertu zuen Vazquezek.
|
|
|
“Nik uste euskaldunok badaukagula elkartzeko eta gu sentitzeko premia. Kolektibo horrek daukan kezka azaleratzen denean, uste dut erantzukizun
|
handia
daukala bertsolariak; erantzukizuna baino karga”. Gutasun hori lortzea “zoragarria eta jeniala” Barrosorentzat:
|
|
|
Barroso ere bai, baina Barrosorentzat ere oso eremu delikatua da: “Haurrak ere 20 dituzu, hogei mundu dituzu, hogei emozio memento berean… Kudeatzen aski zaila egiten zait, baina indar
|
handia
egiten dut nik emozioak lantzen”. Agirrek kasu batzuetan bere “kopiak” egin dituela igarri du:
|
|
|
Adinarekin eta ofizioarekin lotu zuen Igor Elortzak bere bertsogintzan parte emozionalak gero eta tarte
|
handiagoa
izatea. “Bertsoa egitea bera ariketa mental bat da.
|
|
|
“Bertsoa egitea bera ariketa mental bat da. Hasieran, gura zein ez, ahalegin
|
handia
eskatzen dizu horrek; beraz, leku handia hartzen du. Alde razionala gailentzen edo inposatzen da, alde horretatik.
|
|
|
“Bertsoa egitea bera ariketa mental bat da. Hasieran, gura zein ez, ahalegin handia eskatzen dizu horrek; beraz, leku
|
handia
hartzen du. Alde razionala gailentzen edo inposatzen da, alde horretatik.
|
|
|
Alde razionala gailentzen edo inposatzen da, alde horretatik. Hori menperatu ahala, beste arlo batzuei atentzio
|
handiago
eskaini ahal zaie”, ebatzi zuen Durangon (Bizkaia). Nonbaiten entzuna zuen adin batera arte —hogeita hamar bat urtera arte zela oroitzen zuen— gaien bila ibiltzen dela, eta adin horretatik aurrera gaiak segika izaten direla.
|
|
|
Bertsolari gehienon moduan, abuztuan saio pila bat eduki nituen, eta niretzat ez zen hilabete erraza izan, baina ezin dut herri denetan tristeziatik eta penatik kantatzen ibili. Niretzat ere ez litzateke ona, zerbait arrastatuko nukeelako
|
handiegia
bihurtuko litzatekeena arrastatu ahal izateko”. Bizitza pertsonaleko emozio denak norberarekin eroanda, eta horiei saioak sortzen dizkien egonezin guztiak batuta, maskara jartzea da “errazena” Enbeitarentzat.
|
|
|
Maskara albora uztea eta biluzteari balio
|
handia
ematen dio Vazquezek: “Ausardia da, eta hori behar dugu”.
|
|
|
Barroso eta bertsozale asko hunkitzen dituen irudi hori, borroka psikologiko
|
handitzat
du Enbeitak: “Niretzat egun tortura bat da pentsatzea negar egin ahal dudala”.
|
|
|
Emakumezkoa izatea eta bikotekiderik ez edukitzea ere “borroka psikologiko ideologikoa” du. “Maitasunaren inguruan edo sexuaren inguruan, kantatzen dugunean, borroka
|
handi
bat daukat nire barruan. Kantatuko banu, triste bizi naizela eta niretzat pena handi bat dela bakarrik lo egitea, jendeak pentsatuko luke neskazahar samindu bat naizela.
|
|
|
“Maitasunaren inguruan edo sexuaren inguruan, kantatzen dugunean, borroka handi bat daukat nire barruan. Kantatuko banu, triste bizi naizela eta niretzat pena
|
handi
bat dela bakarrik lo egitea, jendeak pentsatuko luke neskazahar samindu bat naizela. Popatik joan daitezela munduko mutil guztiak eta batek ere ez duela merezi kantatuko banu ere, ez dakit zer pentsatuko luketen.
|
|
2016
|
|
|
Azken urteotan lan
|
handia
egiten ari da memoria historikoa osatzen. Eta nabarmen geratzen ari da isiltasuna zein luzea eta itxia izan den.
|
|
|
Unai Iturriaga: Horretan parte
|
handia
dauka gerra zibila edo anaien arteko gerra izan zela saldu izan digutela. Altxamendu faxista bat izan zen, euskaldunak bi aldeetan egon ziren, baina horrek ez du esan nahi anaien arteko gerra bat izan zenik.
|
|
|
Badaude umorerako tarteak eta badaude tarte gogorragoak. Gaiarekiko hurbiltasunak eta norberaren nortasunak, hala ere, zeresan
|
handia
izaten du horrelako gai bat umoretik hartzeko orduan.
|
|
|
Gugana etorri izanaren arrazoietako bat izan da, euren ikuspegitik, euskal antzerkia testuan oso oinarritua izan dela. Garrantzi
|
handia
ematen diote, gainera, horrela izateari eta horregatik jo dute gugana. Horregatik diot bertsoarekin lotura hori izan dezakeela; dena edo batere ez.
|
|
|
Gu Abadiñora edo Gasteiza goaz, eta ez dugu berdin kantatzen, hasi euskalkitik eta segi beste guztiarekin. Gure jarduna, gainera, hasi eta amaitu egiten da, momentuan, eta inguruko baldintzek eragin
|
handia
daukate.
|
|
|
Antzerkian, berriz, hausnarketarako tarte
|
handiagoa
dago aurretik. Behintzat guk ikusi dugun antzerki mota honetan.
|
|
|
Hura zen hura apote zaharra! ’, zioen gure amak. Horretaz gain Txirritak bazeukan euskal mundu tradizionalean indar
|
handia
duen gaitasuna: hitz gutxitan asko esateko gai diren esamoldeak sortzea.
|
|
|
Joxan Goikoetxeak oroitzen du antzerkiak eragin
|
handia
izan zuela duela 34 urte, eta baita gaur egun ere: “Letek idatzitako obra, Lete zuzendari, Lete aktore eta Txirritaren inguruan!
|
|
|
ZORTZIKO
|
HANDIA
|
|
|
garaipen
|
haundi
itzela
|
|
|
diferentzi
|
handia
|
|
|
Kubatarren indarra, zipretarren jolasa, galestarren dotorezia, mexikarren alaitasuna, austriarren umorea, Balear Uharteetakoen etorria… Lehenengo saioa egin, inprobisatzaileak kantuan entzun, eta konturatu ginen guk aurreikusitako mugen gainetik ari zirela denak kantuan. Gure beldurra zela beraiek gure gaien logika ez ulertzea, geure ardura
|
handienetakoa
zela beraien eta euskaldunen arteko interakzioak ez funtzionatzea, guk kontrolatu nahi genuela beraiek berez eta bat batean egiten dutena. Lehenengo saioa entzun eta argi ikusi genuen:
|
|
|
Nik gauza txikiak ditut gustuko, bizitzako gauza txikiak, detalleak. Kontzeptu
|
handiak
adierazteko eskala txikian lupa jartzea dut gogoko. Esaterako, gaia Tristura bada, malkotik abiatzea gero tristurara iristeko.
|
|
|
BECen, gainera, bertsoak itzulita jaso nituen eta ohartzen nintzen han bazirela eduki poetikoak, baina baita eduki ideologiko
|
handiko
bertsoak ere. Eta pentsatu nuen:
|
|
|
Asteazkena egun
|
handien
kanela usainez etorri zen, eta tabako ke atenporal baten geruzapean igeri. Mende eta latitude ezberdinetako ahots kordak sokatiran, eta Rebeca “askok irudipena du…” kantuan, ahots lehengusuen oihartzunarekin.
|
|
|
Rona ondoren edan genuen. Edo
|
handitan
rona izan nahi zuen ginebra.
|
|
|
Bertso Egun hartan Donostiako Kursaalen buruz buru egin zuten emanaldi entzutetsu haren ostean, ezezko ugari eman zituzten berriz halakorik egiteko. Azkenean, bestelako zerbait eskaintzea erabaki zuten, ordea, eta horri eutsita oihartzun
|
handia
lortu dute.
|
|
|
I.G.: Definizio
|
handiena
arlo musikaletik ailegatu da, ez hainbeste letretatik. Aurreneko diskoa egin genuenean, kantak sortzen joan eta forman hainbesterako batasunik ez zeukaten sorta bat egin genuen; pilaketa lana izan zen, neurri batean.
|
|
|
guk ere gure gorabeherak izaten ditugu, baina erortzen garen aldiro ahalik azkarren ohartu, eta aurrera jotzen dugu. Askotan, lanik
|
handiena
hori izaten da: norberaren buruari ez onartzea zulora sartu izana.
|
|
|
Lelo errazetik alde egitea da, batetik; eta, bestetik, diskurtso aldetik gordina izatea. Umorez ez dakit, baina ironia
|
handiz
bai, behintzat. Harrigarria izan da zein ondo hartu izan diren zenbait letra.
|
|
|
“Horretarako oso testuinguru egokia genuen, gainera. Era berean, pedagogikoki bertsolaritzak aukera
|
handia
ematen du berba jolasak egiteko, errimak egiteko eta gauza askotarako. Bertsogintzak beste edozein proiektutan dauka lekua, musikak daukan bezala”.
|
|
|
Hori dena ondo dago, eta beharrezkoa izango da egungo testuinguruan. Baina horrek guztiak ez du demostratzen bertsolaria herrian txertatuagoa dagoenik eta arrakasta
|
handiagoa
duenik.
|
|
|
Zelako jardun ederra, txinpartatsua haien amak, Antonio Maria aitaren alargunak, eta osaba mutilzaharrak, nire ustez Prantxisko deituak! 12 edo 16 orduko Santa Eskeen kronikak kontatu zizkidaten, elurte
|
handien
garaian Antonio Mariak egindako ibilera latzak, Tolosatik edo Azpeititik oinez etxera iristeko.
|
|
|
Geroago, 18 nituela, idazteko aukera ere eman zidaten. Ordurako, idaztea gustatzen zitzaidan marraztea baino gehiago, eta ausartu egin nintzen, arrasto
|
handirik
izan ez arren. Eta, berehala, aldizkariaren komertzial lanak ere eskaini zizkidaten:
|
|
|
‘Aizu, gose aurpegia dakarkizu. Ordua ere bada… Legatz freskoa daukagu bazkaltzeko, eseri gurekin’ Bertsozaleen familia
|
handia
.
|
|
|
Aitortu beharra dago, bestalde, azken hamarkadako erronka, sarera behar bezalako jauzia ematea, gauzatzeke daukagula. Sare sozialetan egindakoarekin sekulako erantzuna izan dugun arren, potentzial
|
handiagoa
izan dugu, oraingoz, potentzia baino.
|
|
|
Gogorik ez zaigu falta. Familia
|
handiak
bidean aurrera egin nahi badu, nahikoa osagai badira Amaren Sua hauspotzen, edo su horren bueltan dantzan, jarraitzeko.
|
|
|
Hegazkina hartu, eta mundua ezagutzeko aukera izan nuen, haur izaten jarraitzeko aitzakia baino ez zen kazetari lan bati esker. 2006 urtean Kuba zeharkatu nuen Indio Nabori repentista
|
handiaren
heriotzari buruzko ale bat osatzeko. Bertsolari aldizkariarekin lotura estua sortu zitzaidan, ordutik.
|
|
|
komunitate bat sortzen, interes baten inguruan. Gerora ohartu nintzen Bertsolari aldizkaria izan zitekeela albiste iturri, eta komunitate hari zentzu
|
handiagoa
ematen ziola aterki hark. Hargatik fusionatu nituen bi komunitateak.
|
|
|
Bertsolarien bikotekide, guraso, bestelako ahaide, lagun, ezagun eta ezezagunak. Ikerlariak, adituak, arrasto
|
handirik
ez baina esateko zerbait badutenak, serioak eta arinagotik aritzea nahiago dutenak… Euskaldunak, euskal herritarrak, italiarrak, katalanak, mexikarrak, kanariarrak, ingelesak, ukrainarrak, galiziarrak, Puerto Ricokoak, venezuelarrak, argentinarrak, Granada Karibearrekoak… Adin guztietako jendea. Apologistak, detraktoreak, eszeptikoak, boluntariosoak…
|
|
|
Aldizkarian ordu asko sartu dituztenak eskuetako hatzekin zenbatu daitezkeela egia da, baina gainerako ehunka guzti horiengatik ez balitz, sareagatik, bertsozaleen familia
|
handiagatik
, mirari txiki baten eraginez baietz esaten duten guztiengatik izan ez balitz, Bertsolarik ez zituzkeen 25 urte bete izango. Ezta bakarra ere.
|
|
|
Aldizkari txikia da, berriro diogu, Bertsolari. Urte askoan Joxean Agirrek berak hartu du bere gain kazetaritza lanaren pisurik
|
handiena
. Lehen urteetan Laxaro Azkunek ere gauza dezente atera zituen, eta hurrengoetan Pako Aristi ere makina bat zenbaki egindakoa da bakarrik, erdibana edo heren batean.
|
|
|
25 urte
|
handi
,
|
|
|
Hainbesteko lanaren ordainetan, urtean behingo afariaz gain, lustre
|
handiko
tituluaren jabe egin ginen: Bertsolari aldizkariko Erredakzio Kontseiluko kide bihurtuta.
|
|
|
Hori gutxi balitz, Euskaldunon Egunkaria izango zenaren zuzendari kargua har nezan eskatzen ari zitzaizkidan Joxemi Zumalabe zena eta Joan Mari Torrealdai, besteak beste. Buruhauste
|
handia
izan zen niretzat hura, batetik ohore handia zitzaidalako, eta bestetik bertso programa ez nuelako utzi nahi indarra hartzen hasia zegoen unean. Donostiako Zapatarinean bazkaltzera (nola ez?) elkartu ginen bolada batean astero:
|
|
|
Hori gutxi balitz, Euskaldunon Egunkaria izango zenaren zuzendari kargua har nezan eskatzen ari zitzaizkidan Joxemi Zumalabe zena eta Joan Mari Torrealdai, besteak beste. Buruhauste handia izan zen niretzat hura, batetik ohore
|
handia
zitzaidalako, eta bestetik bertso programa ez nuelako utzi nahi indarra hartzen hasia zegoen unean. Donostiako Zapatarinean bazkaltzera (nola ez?) elkartu ginen bolada batean astero:
|
|
|
Egoera horretan, Bertsolariarenak ez ninduen ez asko ez gutxi kezkatzen, baina, lan
|
handia
ez zenez, Joxeanek abian jarritako egitasmoan kateatzen joan nintzen pixkanaka.
|
|
|
Bata, gizarte kronikarena, ez dut hemen aztertuko, baina garbi dago bertsolariak izar ospetsu bihurtu zituela. Niri interesgarriagoa zait beste ildoa, “akademikoa” izenda genezakeena, eta hor garbi daukat ekarpen
|
handia
egin duela aldizkariak.
|
|
|
Zabaldu egin nahi genuen bertsolaritza. Eta Txapelketak geuk antolatzeaz gain, urteko plazetako emariaren onentsuena biltzen zuten Bapateanak argitaratzen hasiak geunden urtero, arriskuak arrisku telebistan sartzea erabakita geneukan eta Ahotik Ahoraren ondoren Hitzetik Hortzera indar
|
handia
hartzen hasia zegoen…
|
|
|
Ez genuela argi ikusten horrelako aldizkari baten funtzioa eta etorkizuna. Lehen ere saltsa askotan sartuak geundela eta Bertsozale Elkartetik kanpoko horrelako ekimen bati ez geniola zentzu
|
handiegirik
topatzen. Joxan Agirre Joxan Agirre da, ordea.
|
|
|
Joxani batetik sartzen ez zaiona –gorreria arazoak ditu edo hala esan izan digu beti bestetik sartzen zaio. Eta ezezkoa erabaki genuen arren, berak aurrera jo eta
|
handik
gutxira zen lehen Bertsolari ale hura gure eskuetan. Portadan, Mañukorta bizarra egiten.
|
|
|
aldizkaririk ez ateratzea erabaki bagenuen ere, ni konbentzitu ninduen Basarriren etxera joan eta lehen aldizkari hartarako elkarrizketa bat egin niezaion. Eta beti eskertuko diot Joxani aukera eman izana, ordura arte ez bezalako hurbiltasunetik ezagutu ahal izan bainuen laurogei urteak urruti ez zituen bertsolari
|
handia
. Haren langela; haren idazmakina; gordean zeukan bertso sorta bat…
|