|
2003
|
|
|
Olerki luze hau, Koldo Mitxelenak zioenez, ez zen konposaketa epiko edo epopeia bat. Aitzitik herritarren usadio, bizimodu eta gertaeren
|
hainbat
xehetasun entretenigarriz osaturik zegoen. Alta, poemaren parte handi batean euskaldunen historia kontatzen zuen.
|
|
|
Baina bereziki Anton Abadiaren Euskal Festetan aritu zen. Han aurkeztu zituen
|
hainbat
olerki historiko: Garazirat ekartzen diote berri Abarkari Moroak Iruñeko hegian direla IX. mendean giroturiko poema (1858an aurkeztua), Muñosek Baiona Españari saltzen 1643 urteko gertaera bat azalduz (1858), Heren sugea Beltzuntzeko jaunen Erdi Aroko istorio bat azalduz (1859), etab.
|
|
|
Abadiaren euskal festa haietan, Hiribarrenek bezala, beste
|
hainbat
euskaldun olerkarik, poema historikoak aurkeztu zituzten. 1858an, esate batarako, Alexander Meabe delako Hegoaldeko batek Erromanoak euskaldunen guduan izeneko lana aurkeztu zuen.
|
|
|
batzuek, exhortatu? izanak erakusten du Nafarroa Beherean, beste
|
hainbat
lekutan bezala, humanismoak eta erreforma erlijiosoak bat egiten zutela erro sozio-kultural jakin batekin, euskalduna edo euskaltzalea kasu honetan, erret ofizialetan, gorteetan eta gazteluzainetan gorpuztua.19 Talde sozial honek, erreferentziatzat Nafarroa (Beherea), euskalduntasuna eta kalbinismoa hartuta, narratiba bat, idazketa bat, eta historia bat sortzeko ahalegina egin zuen.
|
|
|
Euskal Herria kulturalki marginala zen. Nolanahi ere, posible zen euskal erakundeek, edo bertako agintariek, goren mailakoak izan ez arren, artisten mezenas gisa jardutea, idazkeraren sorreran laguntzea, historia baten garapenean, diskurtso eta pentsaera espezifikoki euskaldun baten agerreran, bereziki kontuan izanik Leizarragak aipatzen duela exhortazioak izan zituela tokiko
|
hainbat
jaunengandik. Eta testuinguru horretan koka daiteke Leizarragaren obraren sorrera, eta maila apalagoan baita Etxeparerena ere (Bernard Lehete erregeren abokatu nobleak babestua).
|
|
|
Etxeberri, Sarako Eskola baino geroagokoa bazen ere, hein handiz, haren jarraitzailetzat har daiteke (adierazgarriro, berak Axular aitortzen zuen maisutzat). Izan ere lapurtar euskaltzale honek, lehenagokoek bezala, euskarazko narratiba bat landu nahi izan zuen, hizkuntza hau
|
hainbat
arlo formal eta idatzitara hedatuz eta gainerako kultur hizkuntzen pare erabiliz. Hola, Laburdiri escuararen hatsapenac lanean (1710 inguruan idatzia), euskararen jatorri historikoen gaineko diskurtsoak bildu zituen, euskaraz eta latinez (zutabe paraleloetan).
|
|
|
Hola XVI. mendearen erdialdetik Elizak ebangelizazio eta katekizazio kanpaina sendoak bultzatu zituen, ordena erlijiosoen laguntzaz nekazari munduko txokorik baztertuetaraino iritsi zirenak. Eta herritar asko euskaldun elebakarrak zirenez, haiek hezteko euskarara jo zen, euskarazko
|
hainbat
dotrina eta katixima idatziz (gehiago Iparraldean Hegoaldean baino). Elizak, erakunde gisa, euskara interes instrumental soilez erabili zuen bada.
|
|
|
Hala ere, eskuzabalki jokatuz historia arlokotzat jo daitezkeen diskurtso batzuk aurki ditzakegu literatura erlijioso horren baitan. Axularrek, esate baterako, Guero liburuan, egitekoen geroko uzteak eragiten zituen kalteak azaltzeko eta erremedioak esplikatzeko, historiako
|
hainbat
pasarte eta istorio jaso zituen, egile greko latino klasikoei eta autore kristauei hartuak. Axularrek, letratu handientçat?
|
|
|
Bestalde, Larregiren lana argitaratu baino lehenago ere idatzi ziren santuen bizitzak euskaraz. Hola, Agustin Kardaberaz gipuzkoar jesuitak(),
|
hainbat
dotrina eta debozio liburu publikatzeaz gain, Santucho gazte biren S. Luis eta S. Estanislaoren miragarrizco bicitzaren berri onac (1764), eta S. Isidro Achurlari, ta bere Emazte Doña Mariaren bicitza (1766) argitaratu zituen. Idatzita utzi zituen ere Ama veneragarri Josefa Sacramentu guciz santuarena ceritzanaren vicitza eta vertuteac; eta Azpeitico erri chitez noblearen Gloria paregabeac edo Aita San Ignacioren bicitza laburra, baina argitaratu gabe.
|
|
|
Manuel Larramendi jesuita gipuzkoarrak(), euskarazko gramatika (1736) eta hiztegi (1745) ospetsuak argitaratu zituen. Azken obra honetan
|
hainbat
hitz teknikoren euskarazko ordainak azaltzen zituen, adibidez, historia, esateko kondaira hitza proposatuz, eta era horretara, inplizituki, euskarazko narratiba historiko bat abiatzeko oinarriak finkatzen ari zen.43 Hala ere, Larramendik erdaraz idatzi zituen bere lan historiko apologetikoak:
|
|
|
Argitaratu gabeko beste bi liburu ere utzi zituen (euskaraz eta frantsesarekin batera). Egiategi ez zen historialaria eta ez zuen bere burua halakotzat (baizik filosofotzat), baina hala ere bere lanean
|
hainbat
erreferentzia egin zizkion historiari. Aurreko hainbat euskal idazleren berri ere bazuen (Leizarraga, Axular, Etxeberri Sarakoa, Oihenart, Larramendi,...) eta haien segidan kokatzen zuen bere burua49 Beraz euskarazko narratibaren baitan.
|
|
|
Egiategi ez zen historialaria eta ez zuen bere burua halakotzat (baizik filosofotzat), baina hala ere bere lanean hainbat erreferentzia egin zizkion historiari. Aurreko
|
hainbat
euskal idazleren berri ere bazuen (Leizarraga, Axular, Etxeberri Sarakoa, Oihenart, Larramendi,...) eta haien segidan kokatzen zuen bere burua49 Beraz euskarazko narratibaren baitan. Genero idatzien artean berebiziko garrantzia ematen zion historiari.
|
|
|
Euskal Herrian Frantses Iraultzarekin hasi ziren aurreneko mobilizazio publiko masiboak, milaka herritar armada batean edo bestean borrokatzean. Konbentzio Gerraren ondoren Napoleonen gerrak etorri ziren, eta gero Hego Euskal Herrian gerra karlistak (tartean
|
hainbat
mobilizazio militar txikiagorekin gerrilletan etab.). Gatazka horien inguruan aurkitu ditugu euskaldun herritarrei zuzenduriko aurreneko kontakizun historikoak, bereziki bertsoetan txertatuak. Guk batez ere lehen karlistadako bertsoak aztertu ditugu.
|
|
|
Eta hori izan da, hain zuzen, euskaldunen gainean mendetan zehar mantendu den topiko ohikoenetako bat: hizkuntza berezi bat, ahozko kultura bat eta beste
|
hainbat
usadio eta ezaugarri izan arren, euskaldunak idatzirik gabeko eta beraz historiarik gabeko herritzat hartu izan dira.
|
|
|
–Lau milla ta gueiago urte dira Noe-ren billoi Jafet-en bostgarren seme Tubal bere echetarrequin Armeniatic Españara etorri izan zala;[...] Zori oneco Aitalenen Tubal maitagarri au leorreratu izan zan bere gendearequin Guipuzcoaco itsas bazterretan[...]? 73 Tubalek, jakina, euskara, erlijio monoteista eta nekazaritza abeltzantza ekarri zituen. Horregatik euskaldunak San Saturnino eta San Ferminen eskutik Ebangelioaren berria ona entzun bezain laster kristautu egin ziren74 Halaber, gipuzkoarrek, historian zehar
|
hainbat
atzerritar eraso jasan zituzten, baina beti eutsi zioten independentziari:
|
|
|
Baina honelako baladek, ahoz sortu eta askoz beranduago idatziz jarriak, konbentzio literarioen eraginez, oso itxuraldaturik gorde zituzten iraganeko gertaerak: berri historikoak zehatz eman barik Mendebaldeko Europako
|
hainbat
baladetan ohikoak ziren motiboetan tokiko gertaerak txertatzen ohi zituzten13 Bertso itxurako kontapoesietan, gertaeren narrazioak garrantzia handiagoa zuen. Eta hor aipa daiteke, beharbada euskarazko kantu historiko zaharrena den Beotibarko pelea izeneko erromantzea, 1321 aldean nafarrek eta gipuzkoarrek izandako borrokei erreferentzia egiten diona (nahiz ziurrenik geroago sortua izan).
|
|
|
Eta hor aipa daiteke, beharbada euskarazko kantu historiko zaharrena den Beotibarko pelea izeneko erromantzea, 1321 aldean nafarrek eta gipuzkoarrek izandako borrokei erreferentzia egiten diona (nahiz ziurrenik geroago sortua izan). XIV XV. mendeetako bando gerren gertaerek ere
|
hainbat
kantu sortarazi zituzten. Euskarazko kontapoesiak, kantu epikoak eta emakumezkoen hileta eresiak, maiz gertaeren unean sortu arren (eta beraz iragana barik garaiko momentua oroitarazteko asmoz), herri tradizioan zenbait belaunalditan zehar mantentzean, azkenean ahozko nolabaiteko historiografia itxura hartu zuten.14. Ahozko historiografia?
|
|
|
Bukatzeko, sarrera honetan ez dugu ahaztu nahi eskerrak ematea gustura lagundu ziguten
|
hainbat
pertsonari: batetik, eskerrak eman beharrean gaude Luis López Sosoagari, esan bezala, lana egin genuenean Gozogileen Kofradiako lehendakari zenari, eskaini zigun arretagatik eta adeitsuki utzi zigun liburuarengatik eta lana hasteko eman zizkigun ideiengatik.
|
|
|
Harri Aroko edergintza, Erdi Arokoa eta Pizkunde arokoa, Joseba Intxaustiren Ipar Euskal Herria 1870etik 1914rat, Jose Luis Lizundiaren Geografia politikoaren ixtorioa eta J. Larramendiren Gaurko euskal edergintza. Hitzaldi sorta horrek sailak hurrengo urteetan izango zituen
|
hainbat
ezaugarri iragartzen zituen: gaien dibertsitatea, denbora historiko desberdinen azterketa, hiztegi bateratuaren falta, irakasleen aniztasuna eta harreman falta unibertsitate ofizialekin.
|
|
|
hauetako batzuei ezinezkoa izan zitzaien dedikazio osoz jarraitzea sailaren zuzendaritzan. UEUko barne eztabaidek, azkenik, izan zuten bere pisua, historia saileko
|
hainbat
kide EHUrekiko harremanen aldekoak zirelako eta elkarrizketak porrot egin ondoren ezinegona sortu zelako UEUren barruan. Talde horren emaitza izan zen Historia eta Gizarte zientzien urtekariaren bigarren alea, 1982ko data izan arren, 1983an atera zena.
|
|
|
Hirugarren belaunaldiko
|
hainbat
kidek UEUn aktibo segitzeaz gain, mende berriarekin laugarren belaunaldi batek, ikasketak euskaraz burutu dituenak, hartu du bere gain Historia Sailaren zuzendaritza. Irati Iciar lehenik() eta gaur egun Alvaro Aragón sailburu izateak agertzen duten bezala.
|
|
|
Uste hauek euren eskutik argitaratutako artikulu eta panfletoetan hedatuko zituzten. Idazki hauetan, artistaren egitekoen artean gizartearekin harremana duten
|
hainbat
aktibitate badirela azaltzen zuten.
|
|
|
Institutu hauetan, artistarik ospetsuenek ere egingo zuten lan. Bestalde,
|
hainbat
ikerketa esparru eta kultura elkarte bultzatuko ziren.
|
|
|
Honen aurrean Kandinsky-k adibidez tailerrak utzi eta Alemaniara joan zen Bauhaus eskolan irakasle gisa aritzeko, Errusian bere sormenaren esparrua mugatzen ziotela argudiatuz. Artista ospetsu honek egindakoa beste
|
hainbat
artistek ere egingo zuten.
|
|
|
Honekin batera heziketa artistikoaren sistema guztia berrantolatzeari ekin zion. Baina sistema berria ezarri aurretik, zaharra desegiteko
|
hainbat
urte behar izan zituen, ondorioz denbora luzea igaro zelarik arte eskola gabe. Ondoren Komite Zentralak, arlo bakoitzeko eskola bakarra eratu zuen:
|
|
|
Hala ere, garai honetan, mugimendu hau bestelako izen batez ere ezagutuko zuten. Kritikariek Ezkerretako artea izendatzen zuten, non
|
hainbat
korronte sartzen ziren: Primitibismoa, Futurismoa, Suprematismoa, Kubismoa eta Konstruktibismoa (azken bi hauek artearen historian paper garrantzitsua izango zutelarik).
|
|
|
Historia eta fikzioa: Karlomagno Euskal Herrian VIII IX mendeetan(
|
hainbat
egile, K. Artetxe arg., 2001, UEU, Bilbo) eta Ikerketa berriak Euskal Herriko historian: metodologia aitzindariak eta berrikuntza historiografikoak (hainbat egile, J. Kintana?
|
|
|
Karlomagno Euskal Herrian VIII IX mendeetan (hainbat egile, K. Artetxe arg., 2001, UEU, Bilbo) eta Ikerketa berriak Euskal Herriko historian: metodologia aitzindariak eta berrikuntza historiografikoak(
|
hainbat
egile, J. Kintana. K. Artetxe arg., 2002, UEU, Bilbo).
|
|
|
Aurkezpen ekitaldian Iban Zaldua historialari eta idazleak ohar jakingarriak egin zituen liburu horien inguruan. Dudarik gabe liburu aurkezpen batek formazko
|
hainbat
baldintzapen ezartzen ditu, eta Zaldua irakasleak liburu aipamena bertan egin ordez idatziz eta aldizkari batera bidaltzeko xedez egin izan balu beste era batetara taiutuko zukeen (era osoago eta zorrotzagoan ziurrenik). Hala ere, Kondairazuzentzen duten UEUko Historia Saileko kideen iritziz ekitaldi hartan esandakoak bere hartan publikatzeko modukoak dira, bereziki ondo egokitzen baitira Kondairaaldizkariak plazaratu nahi dituen zenbait auzitara:
|
|
2004
|
|
|
Urbanistikoki, eraldaketa garaian, gaur egun hain ezagunak diren
|
hainbat
auzo eta etxe eraiki ziren. Honetaz gain, lantegi berrien eraikuntza eta lehen nekazaritzarako erabiliak ziren hainbat guneren desagertzeak itxura berria eman zion herriari.
|
|
|
Urbanistikoki, eraldaketa garaian, gaur egun hain ezagunak diren hainbat auzo eta etxe eraiki ziren. Honetaz gain, lantegi berrien eraikuntza eta lehen nekazaritzarako erabiliak ziren
|
hainbat
guneren desagertzeak itxura berria eman zion herriari.
|
|
|
Honela, emakumeak subjektu aktibo modura agertzen hasi ziren, askotan historia «ofizialean» isilarazi zaien parte hartzea agerian utziz. Ekonomia «berrian» parte hartu zuten, industrian lanean eta beste
|
hainbat
ekintzen bitartez bere etxeko lan taldearen sostengua posible eginez. Bestetik populazio berriaren integrazio lanean, pupilajearen fenomenoa dela eta paper garrantzitsua izan zuen.
|
|
|
Jatorri hernaniarra duten
|
hainbat
berriemaileek diotenez, orduan ikasi zuten gaztelania egoki eta baita janaria prestatzeko zenbait era berri ere (tomatea entsaladan jaten adibidez).
|
|
|
Pixkanaka indarra hartzen joan zen 1870 urte bitartean eta bigarren karlistaldiaren ondoren 1876 urte inguruan, behin betiko garapen aldia hasi zen. Fase hori
|
hainbat
hamarkadaren atzerapenaz iritsi zen, Europako gune «aurrerakoiekin» alderatuz gero, baina hori ez zen oztopo izan Hego Euskal Herria, Iberiar penintsulako bigarren industria gunea bilakatu zedin. Lehenengoa Katalunia izan zen, XIX. mendearen hasieran jadanik ondo errotutako lantegi gunea baitzen.
|
|
|
Lehenengoan, nekazaritzaren garrantzia galtzea izenburupean, industrializazioaren aurreneko epealdia aztertuko dut. Bigarren zatian jada industria pizten deneko urteetan zentratuko naiz, herrian gertatutako
|
hainbat
aldaketari so eginez. Azkeneko atalean, garai honi emakumeek egindako hainbat ekarpen aztertuko ditut artxibo eta erroldetan agertzen ez direnak.
|
|
|
Bigarren zatian jada industria pizten deneko urteetan zentratuko naiz, herrian gertatutako hainbat aldaketari so eginez. Azkeneko atalean, garai honi emakumeek egindako
|
hainbat
ekarpen aztertuko ditut artxibo eta erroldetan agertzen ez direnak.
|
|
|
Artikulu honen abiapuntua, 2003 urtean, Hernani herriko Berdintasun Sailak, kide naizen ikertalde bati emandako ikerketa bekan dago. Artikulua idazterako orduan, bekaren iker aldian lortuak izan ziren
|
hainbat
datu hartu ditut aintzakotzat. Ikerketa beka honen ondorioz idatzitako lanean, industrializazioa lantzeaz gain, 1936eko gudan eta guda ostean Hernaniko emakumeek eginiko ekarpenak aztertu dira.
|
|
|
1932an Men at Work liburua argitaratu zuen, gizaki moderno eta makinari buruzko estudio bat, lanaren benetako izaera islatu nahirik. Hasieran gai guztiz berri bat landu bazuen 30 hamarkadan beste
|
hainbat
artisten artean bat gehiago bihurtu zen eta askok bere lanari zaharkitua iritzi zioten.
|
|
|
Gure adiskide koadrila, familia, auzoa, kirol taldea, adina, hobby a, generoa, aukera sexuala, klase soziala, erlijioa, herria, nazioa, kontinentea, humanitatea...
|
Hainbat
identitate izan ditzakegu, eta horien iragana interesa dakiguke. Euskal Herriaren historia ere motibo beragatik lantzen da:
|
|
|
Kultur ibilbidea izeneko liburua argitaratu da. Bertan hezkuntzaren arlo desberdineko
|
hainbat
adituk jakintza gai desberdinen baitan euskal curriculuma nola bidera daitekeen proposatzen dute. Historiari dagokion atala Manex Goihenetxeri zor zaio().
|
|
|
Goihenetxe, arestian aipatu denez, Baionako unibertsitateko historia irakaslea zen, euskal historia ikertzeagatik zein dibulgatzeagatik aski ezaguna. Baina horrez gain, beste
|
hainbat
arduren artean, ikastoletan irakasle gisa ere eskarmentu zabala zuen. Beraz pertsona aproposa zen bai bere maila akademikoagatik zein hezkuntza arloko bere esperientziagatik gisa honetako curriculum proposamen bat aurkezteko.
|
|
|
izeneko sarrera batekin hasten da. Bertan, erantzunak eman bainoago historia irakasteak duen funtzioaz eta helburuaz gogoeta egiten du
|
hainbat
galdera pausatuz. Euskal historiaren inguruko gakoak, ene ustez, egoki aurkezten ditu hor.
|
|
|
dio Goihenetxek, argi adieraziz euskal historia, Europakoa bezala (eta berdin frantsesa, suediarra zein indonesiarra), ez dela berezkoa, baizik historialarien lanarekin eraikitzen den konbentzio bat dela. Gainera euskal eta europar historien kasuak paralelismo handiak dituzte, bietako ezeinek ez baitu izan estatu propiorik, bai aldiz
|
hainbat
muga, barne zatiketa eta eskualdeen araberako dinamika desberdin, kontrajarri eta lotura gutxikoak ugari. Hortaz bi hauen inguruan konbentzio bat eraikitzeko lana askoz berdeago dago aspalditik Estatu nazio gisa finkatuak dauden herrialdeen kasuan baino.
|
|
|
ipini litzaioke. Ikuspegi horrek
|
hainbat
abantaila eskaintzen ditu, ez soilik europar dimentsioak duen interesagatik, baizik baita historiaren euskal zatiari dagokionean ere. Hola euskal historia ez da antolatzen ez zatitzen Frantziari lotutako Ipar Euskal Herri eta Espainiari lotutako Hegoalde baten artean, baizik Pirinioen alde biei eragiten dien europar marko global baten arabera.
|
|
|
Aldaketa ofizial horiek etorri artean irakasleek eurek badaukate hein batez euskal historia egungo planetan txertatzen joateko aukera, ez agian egitarau osoak aldatuz baina bai parte batzuetan. Goihenetxek proposatzen duen programaren baitan,
|
hainbat
material historiko konkretu aurkezten da, ariketa eta gai konkretuak lantzeko aukera eskaintzen dutenak. Nolanahi ere, zaila da egitarau ofizialak gauza bat dioenean eta testu-liburuek eredu horri segitzen diotenean irakasle batek konpondu ahal izatea orokorra den arazo bat.
|
|
|
eta? 5 Europa eta Euskal Herria gaur (1980ko hamarkada arte)?. Hauen baitan
|
hainbat
azpiatal bereizten ditu. Nolanahi ere, kontzeptuzko egitarau bezain garrantzitsua edo gehiago, berau orientatzeko prozedurei ematen dien garrantzia da:
|
|
|
Beraz Europako zein Euskal Herriko gai ugari aztertzeko prozedura konkretuen erreferentzia aurki daiteke proposamen honetan. Gainera, eta gorago aipatu dudan kezkari erantzunez bezala, jatorriz euskaraz sortuak diren
|
hainbat
dokumentu ere aipatzen ditu (bertsoak...). Pena da Goihenetxek ez idatzi izana gida osoago bat prozedurak modu zehatzagoan garatuz, nabari baita oso informazio zabala zuela halako gauzen inguruan.
|
|
|
Diot hau, sarriegi euskal historia landu izan denean euskarazko testu historikoak guztiz baztertu direlako. Adibidez
|
hainbat
datu eskaintzen dituzte bertsoek eta kantuek (nekazarien bizimodua azaltzen dutenak, karlistadetakoak, Napoleonen gerretakoak...), euskal aldizkarietako artikuluek (Eskualdunakoak, Euskalzalekoak, Euzkadikoak, Argiakoak...), apaizen sermoiek (herritarren bekatuen inguruko salaketekin eguneroko bizitzaren inguruko albiste interesgarriak eskainiz), literatura lanetatik atera daitezkeen pasarte hist... ez dago euskal testu historikoen bildumarik prest helburu didaktikoekin; eskuratuta ere egungo irakurlearentzat euskalkizko testu zaharrak sarritan erdal testuen itzulpen modernoak baino zailagoak dira; etab. Baina landuz gero hezkuntzan erabiltzeko moduko hainbat material baliagarri eskura liteke.
|
|
|
Diot hau, sarriegi euskal historia landu izan denean euskarazko testu historikoak guztiz baztertu direlako. ...istadetakoak, Napoleonen gerretakoak...), euskal aldizkarietako artikuluek (Eskualdunakoak, Euskalzalekoak, Euzkadikoak, Argiakoak...), apaizen sermoiek (herritarren bekatuen inguruko salaketekin eguneroko bizitzaren inguruko albiste interesgarriak eskainiz), literatura lanetatik atera daitezkeen pasarte historikoek (Etxepare, Lazarraga, Axular, Mogel...), etab. Material oso heterogeneoa dago hor,
|
hainbat
zailtasunekin: ez dago euskal testu historikoen bildumarik prest helburu didaktikoekin; eskuratuta ere egungo irakurlearentzat euskalkizko testu zaharrak sarritan erdal testuen itzulpen modernoak baino zailagoak dira; etab. Baina landuz gero hezkuntzan erabiltzeko moduko hainbat material baliagarri eskura liteke.
|
|
|
Adibidez hainbat datu eskaintzen dituzte bertsoek eta kantuek (nekazarien bizimodua azaltzen dutenak, karlistadetakoak, Napoleonen gerretakoak...), euskal aldizkarietako artikuluek (Eskualdunakoak, Euskalzalekoak, Euzkadikoak, Argiakoak...), apaizen sermoiek (herritarren bekatuen inguruko salaketekin eguneroko bizitzaren inguruko albiste interesgarriak eskainiz), literatura lanetatik atera daitezkeen pasarte historikoek (Etxepare, Lazarraga, Axular, Mogel...), etab. Material oso heterogeneoa dago hor, hainbat zailtasunekin: ez dago euskal testu historikoen bildumarik prest helburu didaktikoekin; eskuratuta ere egungo irakurlearentzat euskalkizko testu zaharrak sarritan erdal testuen itzulpen modernoak baino zailagoak dira; etab. Baina landuz gero hezkuntzan erabiltzeko moduko
|
hainbat
material baliagarri eskura liteke. Kondaira aldizkarian, Testu Historikoen atalean, halako testuak biltzeko ahaleginetan dihardugu, proiektuak zer landu asko badu ere oraindik.
|
|
|
Dena den kontuz ibili behar da zazpi probintzien inguruko bloke zurrun irudia saihestu guran ez igarotzeko. Baskongada/ Nafarroa/ Iparralde? partiketa hirukoitz halaber zurrunera8, historiak ez baitu bloke erabatekorik inoiz seinalatzen,
|
hainbat
arlotan harreman, transbertsalak, aurki daitezkeelarik (adibidez Aro Modernoan arrantza auzietan Bizkaiak, Gipuzkoak eta Lapurdik oso harreman estuak izan zituzten beren artean, beste ezein probintziarekin baino estuagoak).
|
|
|
Horrek, batetik, Euskal Herrian historikoki egon den aniztasun linguistikoa ezkutatuko luke, eta, bestetik, euskara beraren egoera historikoa osotasunean ulertzea galaraziko liguke. Izan ere, euskararen alboan, gainean zein azpian, bere bilakaeran eraginez zein ia oharkabean igaroz, estatus desberdindun
|
hainbat
hizkuntza hitz egin izan dira (zeltar berbetak, latina, arabiera, nafar erromantzea, gaskoia, erromintxela, gaztelania...). Horiek guztiak beren baitan aipatzeko modukoak dira, eta aldi berean euskararekiko harremanean ere azter litezke (utzi dituzten mailegu hitzak ikusiz, euskararen garapen ofiziala mugatu ote duten ala ez aztertuz, etab.). Eta historiak berak baliorik emango ez badigu ere, gaiak parada ematen du eleaniztasunaren eta hizkuntzen arteko elkarbizitzaren inguruan hausnar egiteko.
|
|
|
Euskal historiarekin bezala, espainiar, frantses edo beste edozein herrialderen historiarekin hau bera egingo balitz, hots, subjektu historikoaren zergatia eta nondikoa aurretiaz definitu eta konbentzionala dela argituko balitz, orduan seguru aski historiaren kriptobalio nazionalizatzaileen inguruko
|
hainbat
mesfidantza eta beldur uxatu lirateke. Eta hola, argiago ikusiko litzateke jada gaur egun ere de facto gertatzen dena ikasgai hauekin:
|
|
|
Eta euskal curriculuma, ikasketetako egitarauen euskal edukia edo euskal dimentsioa. Euskal dimentsio horrek
|
hainbat
irakurketa ditu.
|
|
|
2Adibide bakarra ipintzearren, gaztelaniaz ere, Españahitza ez da beti egungo grafian idatzi (Erdi Aroko eta are Aro Modernoko
|
hainbat
dokumentutan Hespaña, Espanna, Espanyaeta gisakoak aurki daitezke). Eta esangura aldetik, luzaz, iberiar penintsula osoa adierazten zuen (Portugal barne), egun, konbentzioz, izen bereko estatuari aplikatzen zaion arren.
|
|
|
Gure abiapuntuko erreferentzia konbentzionalak euskara, euskaldunak eta Euskal Herria baldin badira, horiek iraganera proiektatu eta ikusiko dugu ea haiei lotutako zein datu aurki daitekeen. Hortaz euskarari buruz han eta hemen dauden ikerketak, Arabako historiari buruzkoak, Baionako datuak, Erriberaren ingurukoak, Bizkaikoak, Tolosaldekoak, Uruguaira joandako euskaldunen gainekoak... hau da,
|
hainbat
eta hainbat historia desberdin, batzutan elkarrekin lotura nabarmena dutenak baina beste askotan ez, gure jakintzagai izango dira, hala erabaki dugulako aurretiaz.
|
|
|
Gure abiapuntuko erreferentzia konbentzionalak euskara, euskaldunak eta Euskal Herria baldin badira, horiek iraganera proiektatu eta ikusiko dugu ea haiei lotutako zein datu aurki daitekeen. Hortaz euskarari buruz han eta hemen dauden ikerketak, Arabako historiari buruzkoak, Baionako datuak, Erriberaren ingurukoak, Bizkaikoak, Tolosaldekoak, Uruguaira joandako euskaldunen gainekoak... hau da, hainbat eta
|
hainbat
historia desberdin, batzutan elkarrekin lotura nabarmena dutenak baina beste askotan ez, gure jakintzagai izango dira, hala erabaki dugulako aurretiaz.
|
|
|
izan du. Azken finean Euskal Herria, munduko beste
|
hainbat
toki bezala, bai itsasoz zein lurrez, auzoko zein urruneko herrialdeekin harremanetan egon izan da, eta euskal historia ezin uler daiteke lotura horiek aipatu gabe. Nolanahi ere, abiapuntua (ez helmuga) hiru osagai horiek (euskara, euskaldunak eta Euskal Herria) izan dute.
|
|
|
Eta ezagun zait, bai, jada nahiko garaiz kanpokoa dela behinolako historiografia nazional ofizialen gisako eredu bat finkatu nahi izatea, noiz eta espainiar edo frantses historiografiek (mundu osokoek bezalaxe) euren kanon zaharrak kritikatzen dituztenean. Baina hala ere, kanon horiek,
|
hainbat
arlotan, ez diote baliagarri izateari uzten, bereziki kontuan izanik autokritikak badaude lehenago kanonak egon direlako dela, eta halaber kanon horiek egungo historialariei ere konbentzio erabilgarriak eskaintzen dizkietenean (adibidez epealdi historikoak mugatzeko orduan: Frantziako. II. Inperioa?,. III. Errepublika?, Espainiako. Independentzia gerra?,. Seiurteko Demokratikoa?,. Errestaurazioa?...).
|
|
|
Historia general del País Vasco, Ttarttalo, Donostia, 1999tik). Lehen biak
|
hainbat
historialarik (bereziki EHUkoek) epe historiko desberdinen inguruan idatzitako artikuluz osaturiko obra kolektiboak dira, eta azkena Baionako unibertsitatean arituriko Manex Goihenetxe historialariak egina da. Beraz, guztiak ere historialari profesionalek idatziak dira eta espero zitekeen bezalako kalitatedunak.
|
|
|
Udal batzarra honakoek osatzen zuten: EAJko bi zinegotzi eta alkatea (Basilio Maisterrena, Juan Etxenike eta Ignacio Iturria), lzquierda Republicana ko bi zinegotzi (Blas Marín eta Juan Bautista Iribarren), eta alderdi eskuindar desberdinetako
|
hainbat
zinegotzi (Saturnino Burguete, Francisco Etxenike, Marcelino Amigorena, Pascual Urrutia, Francisco Jaimerena, Jose Manuel Goienetxe, Jose Mª Iribarren...). Tomas Ariztiak, Antonio Irigoienek eta Fernando Garaikoetxeak zinegotzi jarraitu zuten7 Udalaren jabe egin ziren eskuindarrak, Saturnino Burguete teniente alkateak alkate kargua hartu zuen.
|
|
|
Militarrak, Espainiako historian
|
hainbat
alditan egin duten bezala, gobernua aldatzeko altxatu ziren, baina altxamendua gerra zibil odoltsu eta errukigabea bihurtu zen. Hiru urtez gerrak Espainiako toki guztietan izan zuen eragina, zuzenean edo zeharka.
|
|
|
Berroetako neska gazte hau izan zen, bere herrian hil zuten baztandar bakarra. Izatez baztandar gehiago fusilatu zituzten baina gainontzekoak Baztandik kanpo hil zituzten.Udalak berak emandako
|
hainbat
informeren ondorioz, haraneko zenbait irakasle kargugabetu zituzten. Junta Superior de Educación en erabakiei segituz, kargugabetu zutenetako bat Jose Mª Cherrail Almandozko irakaslea izan zen, ihes egina zegoena, baita Erratzuko maistra Maria Arevalo ere.
|
|
|
Berehala agertu ziren Amaiurko monumentua begi onez ikusten ez zuten
|
hainbat
nafar. Garai hartako egunkarietan eztabaida sutsuak argitaratu ziren.
|
|
|
Indarkeria tradizionalean, indar fisikoa erabiltzen zen beste metodo eraginkor batzuk aplika ezin zitezkeenean. Orain aldiz, (indarkeria sozialean
|
hainbat
forma aurki daitezke) indarkeria pribatua, operatiboa izan edo ez, zilegitu daiteke eta indarkeria publikoa era indiskriminatu batean erabiltzen da. Gaur egungo gizartean ez dago indarkeria zuzenik, despertsonalizatua da, eta horrela zaila da bereizketak egitea.
|
|
|
Egipton jaio zen, Alexandrian, erdi kasualitatez (bere bizitzan zehar ez du erlazio handirik izan hiri honekin), nazionalitatea Britainia Handiak eman zion eta Erteuropan ere bizi izandakoa da. Munduko
|
hainbat
herrialdetan, Ingalaterrako inmigrante bat bailitzan sentitu izan da eta leku orotan judu bezala. Leku guztietako atzerritartzat du bere burua, Israelekoa batik bat:
|
|
|
gehiegikerien aurrean judu guztiek ez zuten jarrera irmo bera agertu.
|
Hainbat
katolizismora igaro ziren, Fritz Haber esate baterako, sinesmen aldaketak lanbideari begira erraztasun handiagoak eskainiko zizkielakoan. Alabaina, halako erabakiek arazoa konpondu baino gehiago zaildu egiten zuten.
|
|
|
Ikasketak zirela eta, israeldar horrek Ingalaterrara jo zuen. Bertan, Israelen jatorriari buruzko
|
hainbat
dokumentu aztertzeko aukera izan zuen. Benetan gertaturikoa jakin zuenean, negar egin zuen.
|
|
|
Hortik aurrera jaso zuen presio eta mehatxuen eraginez (bere pertsona zein familiaren kontrakoak), erbestera jo zuen. Alde egin aurretik,
|
hainbat
lankidek eta lagunek bere iritziekin ados zeudela esan zioten, baina publikoki agertzeari uko egin zioten horrek ekar ziezaiekeen arazoen beldur baitziren. Une honetan, Bartzelonako unibertsitatean, Filologia fakultatearen barruan, hebraierari buruzko mintegia sortzea da irakasle errepresaliatuaren helburua.
|
|
|
Egun batetik bestera lurralde bat banatzea zeinen traumatikoa izan behar duen kontuan harturik(
|
hainbat
mendez bertan bizi izan diren herritarrei begira, batik bat), azalekoegia iruditzen zaigu Stern ek egiten duen gogoeta. Juduek euren nahia betetzea lortu zuten, baina arabiarren iritzia ez zuen inork eskatu.
|
|
2005
|
|
|
1970etik aurrera, ikasle mugimenduaren garrantzia zertxobait gutxitu egin zen, langileen protestek gero eta indar handiagoa zuten bitartean. Oposizioko bi mugimendu horiekin batera, 60 hamarkada bukaeran beraien ekintzak hasi zituzten
|
hainbat
gizarte kolektibo aipatu behar ditugu, hala nola, abokatuak, kazetariak, emakume taldeak, etab. Baina, frankismoan ohikoa izan zen legez, protesten areagotze horren aurrean, erregimenetik bideratutako errepresioa are latzagoa bihurtu zen. Gainera, askatasun demokratiko ezak, adierazpen, bilera eta manifestaziorako askatasun ezarekin batera, emakumeen borroka gehiago bultza zezaketen taldeen sorrera ekidin zuen.
|
|
|
Azken urteetan, erregimenaren politika errepresiboa are bortitzagoa bihurtu zen: Euskal Herrian salbuespen egoera inposatu zen,
|
hainbat
heriotza zigor ezarri ziren, etab. Egoera horren aurrean, protestak areagotu egin ziren eta heriotza zigorrak ezabatzeko eskatu zen, batez ere, Garmendia eta Otaegiren kontrakoak. Kasu honetan ere, emakumeek parte hartu zuten.
|
|
|
Roman del Cerro Alacanten jaio zen duela jada hirurogei bat urte. Ikasketa sendoak egin omen zituen, hau da, Espainiako unibertsitateren batean lizentziatzeaz gain, ikasketak Frantzian jarraitu ei zituen eta geroztik hamaika bat liburu eta beste
|
hainbat
artikulu idatzi ditu. Bere azken bi liburuetan toponomastika aurrelatindarrean espezialista dela aurkitu dugu.
|
|
|
1990garrenean kaleratutako bere lehen lana, Serreta d' Alcoi-n aurkitutako berunezko xaflatxo batean iberieraz idatzitako testuan oinarritzen da. Autoreak testua itzultzea lortu zuen eta La ofrenda de los pueblos izena ematen zion, hain zuzen ere (bere ustez)
|
hainbat
herrik emankortasunaren jainkosa bati egindako eskaintza bat zelako53 Baina nondik sortzen du interpretazio hori. Toponimia aurrelatindarra aztertzeko milaka toponimo bilduta eduki eta gero, batzuk Serreta d' Alcoi-ko idazkian jasota zetozen hitzekin antzekotasun nabariegiak zituztela ohartu zen, adib. beruneko BAGAROK, eta Bacarot toponimoa.
|
|
|
Euskal Herrian
|
hainbat
aztarna arkeologiko daude garai desberdinetakoak Euskal Herritik kanpo ekoitzitakoak. Adibidez, Eskoriatzan aurkitutako Axtrokiko urrezko katiluak lehenengo Burdin Arokoak direnak, Euskal Herritik kanpo ekoitzi ziren.
|
|
|
III. Gainera Gomez Moreno-k bere lanerako
|
hainbat
material erabili zituen bitartean, txanpon elebidunak, Askoli ko Brontzean agertutako pertsona izenak eta Alcoi-ko beruna,... Bergua k, Azaila ko ustezko elebiduneko bi hitzekin nahikoa dauka signarioaren sistema osoa zein den ebazteko.
|
|
|
1 J. Alonso (Valladolid, 1934) euskoiberistarik oparoena da. Erromatar aurreko Penintsula Iberiarrari buruz
|
hainbat
obra idatzi ditu. Denetariko ikasketak egin baditu ere (komertzio, historia eta soziologia73), hizkuntzalaritza eta filologia arloko ikasketa akademikorik ez duenez egin, autodidaktatzat har daiteke.
|
|
|
Gai enigmatikoak lantzen dituzten liburuak idazteaz gain, itxura akademikoagoa duten lanak ere baditu: Historia de España (11 tomoa), edo Historia Universal Ilustrada (12 tomo), eta beste
|
hainbat
generotan ere ibilia da; biografia76, elaberri historikoa77, historia78, saiakerak79,... Historia eta linguistikari buruz idatzitako lanak ugariak dira80, baina hemen honako lau hauek aztertu ditugu:
|
|
|
Alonso-k iberieraz dauden testuen hitzen banaketa euskarazko hitzen arabera egiten du, euskara jakin gabe eta ohartu gabe euskarak beste hizkuntzen moduan, ez dituela soilik euskal hitz jatorrak, maileguak ere badituela, latinetik eta erromantzetik batez ere (ikus Mitxelenaren lanak adibidez). Hala 1998ko liburuan dagoen hiztegiaren orrialde bakoitzean, iberiarren garaian existitzen ez ziren
|
hainbat
euskal hitz daude, adib. abade, abere, bake, basea, bataioa, bortitz, boza, deitu, done, diru, garesti85.. baita latinaren eraginez, tu bukaera duten aditzak ere: gogatu, bizitu, otoitu, dolutu, bihurtu,...
|
|
|
Egungo euskara ere (edo beste edozein hizkuntza bizi), ez da garbia, aitzitik berezkoak ez dituen elementu kanpotarrak barneratu ditu. Euskarak latinetik eta erromantzetik
|
hainbat
mailegu hartu zituen familia bereko hizkuntzak izan ez arren, eta ingelesak frantses hitz asko, eta akitanierak izen hibridoak ditu, ez bakarrik iberieraren eraginez adib. Ennebox eta beste baita galierarekiko harremanaren ondorioz adib.
|
|
|
Fletcher ez zen izan nola nahiko ikertzailea.
|
Hainbat
erakundetan parte hartu zuen, esate baterako Servei d' Investigació Prehistórica delako erakunde publikoaren zuzendaria izan zuen, eta hainbat lan argitaratu zituen. Inongo obretan euskoiberista zela espresuki aitortu ez bazuen ere, zaletasun bat zeukan:
|
|
|
Fletcher ez zen izan nola nahiko ikertzailea. Hainbat erakundetan parte hartu zuen, esate baterako Servei d' Investigació Prehistórica delako erakunde publikoaren zuzendaria izan zuen, eta
|
hainbat
lan argitaratu zituen. Inongo obretan euskoiberista zela espresuki aitortu ez bazuen ere, zaletasun bat zeukan:
|
|
|
penintsularen hegoaldean euskararekin zer ikusirik zuen hizkuntza bat hitz egingo zela, baina lurralde honek ele hau galduko zuela iberizazio prozesuaren ondorioz, eta beraz, bata desagertuz zihoan heinean, bestea ezarri zela, berezitasun batekin: bi hizkuntzen arteko kontaktuaren ondorioz, iberierak, euskararen itxuradun mintzaira horren
|
hainbat
elementu linguistiko onartuko zituela. Beraz, Oroz entzat euskara eta iberiera bi hizkuntza ezberdin dira, baina penintsularen hegoaldean hitz egiten zen euskararen ahaideak iberieran substratua utziko zuen, gaskoieran gertatu zen moduan.
|
|
|
Izaera filologikoa duen liburua bada ere, liburuaren bukaera aldean, egileak zeharka
|
hainbat
gai ukitzen ditu bestelako izaera dutenak: iberiar erlijioa, antolakuntza politikoa, gaitasun artistiko, etnografia, eta abar.
|
|
|
Hau da, 1996ean iberiera deszifratzea lortu zuenez gero, bi urte beranduagoko liburuan autoreak testu iberiarren corpusaren bilketa eta (bere hiztegiko) euskararekin itzulpena egiten du. Beraz, bost orrialde eskaseko aitzin solasaren ostean, liburu honetan
|
hainbat
testuren itzulpena bildu da82.
|
|
|
euskara historiaurreko hizkuntza orokor kontsideratua izatetik, ahaide gabeko hizkuntzatzat hartzera igaro da. Euskarari egozten zaizkion ahaideen artean iberiera ez dela aparteko kasu bat erakutsi nahi izan dugu, beste
|
hainbaten
artean bat gehiago baino. Euskara edozein hizkuntzarekin lotzeko saiakera arruntak izan dira eta egun ere badira1.
|
|
|
Beraz, nahas mahasa sortu zen Estatu espainiarrean.
|
Hainbat
izan ziren alderdi desberdinen artean egindako, azpijokoak?. Adibidez, PCren legalizazio atzeratua Navarroren ustez.
|
|
|
Hola jada unibertsitate garaian La Revista Universitaria zein El Porvenir Alaves sortu eta zuzendu zituen (azken hau zazpi urtez). Bere izakera biziari esker, Herran gazteak, gerora berarekin
|
hainbat
proiektutan aurkituko ditugun adiskideak egin zituen unibertsitatean: Julian Apraiz, Federico Baraibar, Julian Arbulo, etab. Gasteizko kultur mundutxo horretan aktiboki aritu zen, bai hiriko Ateneoan (klaseak emanez zein idazkari karguaz), bai Academia Cervántica ren sorreran (1873), edo baita Revista Bibliográfica bezalako proiektu editorialak aurrera eramanez ere (aldizkari hau euskaraz, latinez, gaztelaniaz, portugesez, italieraz, frantsesez, ingelesez, alemanez, katalanez eta proventzalez idatzia ei zegoen).
|
|
|
Herranen jarduera ez zen bat ere mantsotu aldizkaria zuzendu eta bertan
|
hainbat
kultur, literatur, arte artikulu eta poesia argitaratzeagatik: 1879an Estudios artikulu bibliografiko bilduma atera zuen.
|
|
|
1879 urterako aldizkariaren iragarpenean, Revista de las Provincias Euskaras ek, Hego Euskal Herriko
|
hainbat
pertsona ezagun aipatzen zituen bere kolaboratzaile moduan:
|
|
|
Nafarrenak gutxiago. Eta «gainerako EH» multzoan, euren herrialdea ezin zehaztu izan dugun
|
hainbat
euskal idazle ere sartu ditugu. Baina artikulu ugarienak (erdia baino gehiago) arabarrenak ziren, aldizkaria Gasteizko Ateneoko prentsa organoa baitzen.
|
|
|
«La profecía de Lara» anonimoa, «Los hijos de Amándarro» Juan Eustaquio Delmas-ena, eta Vicente Aranaren «El basojaun y la maitagarri» eta «La leyenda de Lelo». Asko izan ezagatik, azken bi hauek Revista n agertutako narrazio lanik luzeenak dira, atalka aldizkariaren
|
hainbat
aletan zehar luzatuz.41
|
|
|
Erdi Aroaz Soraluzeren bigarren entrega eta Mateo Morazaren
|
hainbat
artikulu ditugu. Morazaren artikulu gehienek Arabaren historia politiko instituzionalaz dihardute (Arabako jaunak, herrialdearen estatu independente izaera, borondatezko entrega,...), beti Arabaren funts subirano eta forala erakutsiz.
|
|
|
Edozein kasutan kontuan izan ditugu lehenagoko ikerketek eskainitako ereduak. Bereziki aipatu beharrekoa da Tuñón de Lararen ardurapean 1986an argia ikusi zuen prentsari buruzko lan bilduma zabala, non komunikabide idatziez diharduten
|
hainbat
artikulu aurki daitezkeen5 Lan horretatik kanpo, Hermes aldizkaria aztertzen duen Rodríguez Urriz en (1993) doktorego tesiaren eredua eta Lola Valverdek (1996) Iruñeko Revista Euskara ren gainean egindako analisia presente izan ditugu. Hau guztia, esan bezala, geure beharretara egokituz.
|
|
|
Foru abolizioak gasteiztar eliteetan frustrazioa eragin bazuen, badirudi herritar gehienak ez zirela asko asaldatu. Jada isabeldar garaian
|
hainbat
foru erakunde galtzen ikusiak zituzten (adibidez justizia eskumenak edo aduanak). Hiriak, gainera, estatu zentralaren erakundeekiko menpekotasun harremanak garatu zituen (batez ere kapitania nagusiaren inguruan), eta horrek Gasteizko bizitza, arlo askotan, Espainiakoren pareko bihurtu zuen.
|
|
2006
|
|
|
Ondorengo gutunean, Ausonio kexatu egiten da, Paulinori bidalitako
|
hainbat
eskutitzek ez dutelako oraindik erantzunik jaso, eta, itxura denez, geroz eta gehiago luzatzen ari delako Hispanian dagoen bere lagun Paulinoren itzulera. Honela dio aipatutako epistolak:
|
|
|
Ez dirudi urte horietan baskoien gune honek arazo handiegirik sortu zionik erromatar administrazioari. Hala ere, garrantzi handia izango dute, erromatar eragina eremua sendatzeko orduan,
|
hainbat
gertakarik: erromatar gerra zibilen izenez ezaguturiko gatazka prozesuen garapenak, Pompaelo eta Lugdunum Convenarum hirien fundazioak...
|
|
|
Euskal Herriari egiten zaizkion erreferentziak, kroniketan Bizkaiko jaunei behin eta berriz egiten zaizkien erreferentziekin lotuak daude.
|
Hainbat
kronika eta kronikagile aipa ditzakegu, hala nola, Alfontso X.aren kronika, Pedro Lopez de Ayalaren kronikak, Mosen Diego de Valeraren Memorial de diversas hazañas edo Hernando del Pulgarren Errege Katolikoen kronika.
|
|
|
Etsaien ausardiari aurre egitea lortu zuen une oro. Bere anaia Fruelarekin zenbait espedizio antolatuz
|
hainbat
hiri hartu zituen militarki, adibidez, Lugo, Tuy, Oporto, Anegia(?), Braga metropolitanoa, Viseo, Chaves, Ledesma, Salamanca, Numancia (gaur egun Zamora deitzen dutena), Avila, Astorga, Leon, Simancas, Saldaña, Amaya, Segovia, Osma, Sepulveda, Arganza, Clunia, Mave, Oca, Miranda, Revenga, Carbonera, Hablaos, Cenicero eta Alesanco, bere gaztelu, herri eta herriskekin. Aldi berean, ezpataz hil zituen arabe guztiak, baina kristauak berarekin eraman zituen aberrira.
|
|
|
Filosofoek Akitania hau oso emankorra bezala aipatu izan dute, era guztietako hornizio eta jatekotan. Guaskonia honetan
|
hainbat
hiri egon zirela irakurtzen dugu, horietatik batzuk izendatzea atsegin zaigularik, esate baterako, Buturicas (Bourges)/ Arivernis (Auvergne)/ Argentine/ Limodicas (Limoges)/ Pictavis (Poitiers)/ Mediolano/ Santinis (Saintes)/ Gilissima (Angoulême)/ Petiagroris (Perigord)/ Aginnis (Agen)/ Caturtium (Cahors)/ Rodingis (Rodez)/ Albigi (Albi)/ Bordicalon (Bordele). Eskualde berean, badira hiriak beste aldean ere, esate baterako, Blavia/ Tholosa/ Luci/ Cantilia/ Langlo/ Blivida/ Bagaridon.
|