|
2013
|
|
|
Euskal Herrian bertan gutxienez lau biblioteka publikotan aurkitu daitekeen arren (Azkue Biblioteka, Deustuko Unibertsitatekoa, Nafarroako Unibertsitatekoa eta Baionako Udal Liburutegia), ez da, dena dela, eskuratzeko erraza. Hala ere, hura atzeman eta irakurtzeko lana hartzen duenak nekez esan ahal izango du denbora alferrik galtzen ibili denik, liburu zinez ederra baita alderdi
|
guztietatik
, ondoren erakusten saiatuko garen bezala.
|
|
|
Garrantzitsua da, beraz, protagonistaren bizitza interesgarria izatea eta munta handikoa gertatzea herrialde jakin baten historia argitu nahi denean. Baldintza
|
guztiak
betetzen ditu liburu honek.
|
|
|
Baina garaia ere biziki interesgarria begitantzen zait: XVI. mendearen lehen bi herenek Errenazimentuaren goren aroa markatzen dute, lehen monarkia nazional handien umatzea eta, aldi berean, erreforma protestantearen hedapena, mota
|
guztietako
erlijio gerrak eta gatazkak ekarriz. Ororen buru, indibiduoaren kontzientzia librearen auzia lehen aldiz mahaigaineratzen da indar handiz eta, harekin batera haren ustezko ifrentzua, hots, herritarrek nahitaez nork bere printzearen erlijioa segitu beharra (cuius regio, eius religio).
|
|
|
Ororen buru, indibiduoaren kontzientzia librearen auzia lehen aldiz mahaigaineratzen da indar handiz eta, harekin batera haren ustezko ifrentzua, hots, herritarrek nahitaez nork bere printzearen erlijioa segitu beharra (cuius regio, eius religio). Gai
|
horiek guztiek
leku handia izango dute Joana Albreten bizitzan.
|
|
|
Ildo honetan liburua eredugarria da zinez: psikologismo merke
|
guztietatik
oso urrun, hala ere azterketa fina bezain sakona eskaintzen du, oso argigarria puntu askotan. Tamalez, neurea baino ingeles joriagoa behar da ñabardura eta xehetasun guztiak modu egoki batean dastatzeko eta haztatzeko.
|
|
|
psikologismo merke guztietatik oso urrun, hala ere azterketa fina bezain sakona eskaintzen du, oso argigarria puntu askotan. Tamalez, neurea baino ingeles joriagoa behar da ñabardura eta xehetasun
|
guztiak
modu egoki batean dastatzeko eta haztatzeko. Tesi nagusia, dena den, erraz atzematen da eta hitz gutxitan aurkez daiteke:
|
|
|
Ildo horretan, bereziki adierazgarria da Joanaren izaeraren alderdi horri dedikatzen dion kapitulu monografikoa (IX.a), baina baita ere Cleves-eko dukearekin izandako sasi-ezkontzaren auzia (II. kap.) edo haren bizitzaren bukaeran Katalina de Medici erregina amarekin izandako negoziazio latzak, bere seme Henrikeren ezkontzaren harira (XIII. kap.): kasu
|
guztietan
Joanak presio latz eta handiei egin behar izan zien aurre, bere irizpideak irmoki defenditu zituelarik. Izaera horren kontraste eta neurri gisa beste bi emakumeren potreta aurkezten zaigu luze eta pasarte ugaritan.
|
|
|
Izaera horren kontraste eta neurri gisa beste bi emakumeren potreta aurkezten zaigu luze eta pasarte ugaritan. Batetik, Margarita Nafarroakoa, Joanaren ama eta Frantziako errege Frantzisko I.aren arreba bakarra, alabaren ifrentzua, bizi osoa anaiaren zerbitzura higatu baitzuen, bere nortasun propioa
|
guztiz
ezereztuz maila ia ia erridikulu bateraino, zenbait gutunetan irakur daitekeen gisan. Hots, Margaritak poz pozik onartu zuen erregearen tresna politiko huts eta debotoa izatea.
|
|
|
Baina bestetik Katalina de Medici, Joanaren lehengusina (lehengusuaren emaztea) eta Frantziako erregina lehenik (Henrike II.a senarrarekin) eta erregina ama eta boterearen zinezko jabea gero, hogeita hamar urtetan, bere hiru semeekin (Frantzisko II.a, Karlos IX.a eta Henrike III.a). Hau ere Joana bezala nortasun handi handiko emakumea izan zen, baina lehengusina Joana ez bezalakoa, botere estrategia
|
guztiz
femeninoak baitzituen: agresibitatea eta larderia beharrean, pertsonen manipulazioa, engainua, makurkeria eta xantaia emozionala.
|
|
|
agresibitatea eta larderia beharrean, pertsonen manipulazioa, engainua, makurkeria eta xantaia emozionala. Bere ama eta lehengusinaren aldean Joana
|
guztiz
desberdin aurkezten zaigu, beraz, eta behin baino gehiagotan egileak paralelismo garbiak, baina aski diskretoak, trazatzen ditu garai bereko beste erregina protestante batekin: Ingalaterrako Elisabet II.a, zeinekin hainbat gutun trukatu baitzituen.
|
|
|
Frantziako errege etxearekiko ahaidegoa da Joanaren garrantzi politikoaren eragile nagusia, horrek bihurtzen zuen haren ezkontza lehenik, eta haren semearena gero, lehen lehen mailako arazo politikoa Europan. Baina ahaidego horrek, huts hutsean, ez du
|
guztia
esplikatzen, faktore gehigarri batzuk kontuan hartu behar dira. Lehenengo eta behin, termino feudaletan esanda, haren jabetzapeko lurralde zabal zabalak, mapa batean harrigarrizko zabalera hartzen dutenak (ik.
|
|
|
Izan ere, ez da esajerazioa esatea Nafarroak inoiz ez duela izan horrelako garrantzirik Europako agenda politikoan. Zeren eta garrantzi hori areagotu egiten baita Nafarroako errege erreginek (Joanak eta Antoniok) erabakitzen dutenean higanoten alderdiarekin lerratzea eta, hartara, Europako gorte
|
guztietan
alarma gorriak piztea: protestantismora amilduko ote zen Frantzia, Alemania, Ingalaterra, Suedia edo Danimarka bezala?
|
|
|
Leizarragaren Testamentu Berriabera, behin bakarrik aipatzen da, eta Joanaren hizkuntz politika eredugarria (biarnesa Biarnoko legezko hizkuntza bakartzat hartzea, adibidez) bidenabar aipatzen da, inolako garrantzirik eman gabe. Baina, hala eta
|
guztiz
ere, euskaldunok zer ikasi handia dugu liburu honetan. Besteak beste, hau:
|
|
|
Ahal zuenean, jakina. Baina errakuntza handia da egungo estutuak eta errealitate politikoak besterik gabe XVI. mendera proiektatzea, eta horrek
|
guztiontzat
balio duen lezioa da, ez batzuentzat bakarrik.
|
|
|
Iraultza sekulakoa bizitzen, eta gozatzen? ari naiz ordutik ordura, eta iraultza teknologikoa
|
guztiz
mesedegarria gertatzen ari zaio euskarari. Mitxelena harrituko litzateke.
|
|
|
Hamarkada honen erdi aldera ordenagailua gure artean agertzeak, eta haren garapenak, ekarpen kalkulaezina egin zion euskararen munduari, lana errazteko ez ezik testuaren kalitatea hobetzeko ere bai, zuzentzaile ortografikoari esker.
|
Hori guztia
laster etorriko zen, ordenagailuz lagunduriko itzulpengintzaren hasiera baizik izan ez zena.
|
|
|
Erabilera estrategikoa (2011), gramatikaren eremuak utzi eta estilistikaren zelaiak hasten direnetan behar beharrezkoak direnak teknologia berriek zalapartaka idaztera bultzatzen gaituzten aroan. Horrelako gomendioak eta ezagutzak idazle on askok garai
|
guztietan
erakutsi badituzte ere, milaka pertsona bere buruan estandarizatzen eta normalizatzen ari den hizkuntza batean eskolatzeak, eta gaurko bizimoduak testuak idaztea eta jendaurrean eraginkortasunez hitz egitea askori eskatzen dion garaiotan, inoiz baino hobeki txertatzen dira gure aurrerabide neketsuan. Beraz, gramatikaren mugetatik harago, estilistikaren alorrean ekarpenak egiteak ibilbide oso bat biribiltzea esan nahi du, herri literaturaren azterlanarekin eta Esnalen erabilera estrategikoko bi ekarpenekin, azkenik, B. Atxagak maisuki gidatzen duen Erlea aldizkariarekin galdorra ezarriz.
|
|
|
Berriki galdu dugun eta seguru asko euskara batuaren alde beste inork baino ekarpen handiagoa egin duen Txillardegiri omenaldi xume gisa, Huntaz etaHartaz (1976) saiakeran zioen harako hura gogorarazi nahiko nuke: ...tu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan
|
guztiak
eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuengan ere loratu dadin. Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen jakin dezaten eta guztion ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
|
< < euskara gaitu, osatu, batu, gaurkotu, zorroztu eta aberasten> > eman ditudala neure urte gehientsuenak aldian aldiko beharrek eskatu didaten eta neure indar eta gaitasunak ahalbidetu nauten neurrian, eta orain neure 66 urteren gaindegitik atzera begiratzean harridura sentitzen dut euskararekin batera egin dudan ibilbidea begiestean, adiskide sentitzen ditut egiteko bikain horretan bidaide izan ditudan guztiak eta azken aldi honetan, Huhezi Garabideren eskutikAbia Yala edo Hego Amerikako, hizkuntza gutxituen ordezkariei euskara batu eta gaurkotzearen gure esperientzia nolakoa izan den azaltzeko aukera izan dut, eta horretan jarraituko dut ahal dudan bitartean gure harridura eta poza beste batzuengan ere loratu dadin. Nire belaunaldiko askok, gutxi gorabehera antzera ikusten dugu euskararen ibilbide hau, baina badira gerora etorri diren beste belaunaldi batzuk, euskara batuaren baitan jaio direnak, eta batez ere horiei begira idatzi ditut lerro hauek nondik gatozen jakin dezaten eta
|
guztion
ahaleginarekin geroan noraino irits gintezkeen suma dezaten.
|
|
|
Gaztaroa eta helduaroa joandakoan, bizialdiaren zorabioan ezagututako
|
guztia
eskertu beharra igarrita, tristeziak irabazi eban tokia Eusebioren lerroetan. Baetorren agur baltza esateko ordua.
|
|
|
Lagunei, gauzei, etxekoei,
|
guztiei
|
|
|
Jakina, Torrealdairen azterketaren eskutik jarraituz, berrogei urtean, gauza
|
guztiek
bezala, bere bilakaera izan zuen zentsurak. Hasiera batean, 40ko hamarkadaren erdialdera arte gutxienez, gidatzaile edo, dirigista?
|
|
|
Beaz alper lan ori utzite, obe dugu gere bidetik euskera goi mailatara iasotzen ekin, bakoitzak bere almenaren neurriak. Gero ere, literatura
|
guztietan
bezela, gurean idazlan garaiok izkera eta erria bera ere goraltxatuko dute? (1953 VIII).
|
|
|
Hori irakurrita, ikusten da A. Arruek usadiozko bertsoa maite zuela, eta bertsolariei laguntzen ziela guardia zibilek jarritako oztopoak eta gainditzen, bazituelako adiskideak. Bertsogintza modernoa ez zuen aukerarik izan asko ezagutzeko 1976an hil baitzen, baina ez dakit oso gustuko izango ote zuen, jakina, eskubide
|
guztia
zuen gustuko ez izateko?. Behin, 1976an edo, hil zen urtean segur aski, hitzaurrean ez da izendatzen urtea, baina esaten du gehiago ez zituela bertsolariak entzungo?, Oiartzunen bertsolariak entzuten izan omen ziren biak ala biak, eta bertso saioaren ondotik etxera bueltan, horrela aitortu omen zion Arruek:
|
|
|
Baina gauzak bere neurrian: A. Arruek ez zuen, dakigunez, bere abokatu lanean inoiz erabili euskara, eta ezta inoiz aipatu ere horrelakorik egin behar zenik, hots, euskara arlo
|
guztietara
zabaldu, beste batzuek egin zuten bezala; Euzko Gogoa koek egin bezala. Bere ideologiak eta erregimenean zuen lekuak galarazten zion osoki.
|
|
|
Urretabizkaiak orain arte esandako
|
guztia
iraultzen du. Emakume adindunak hartu ditu pertsonaia nagusitzat.
|
|
|
Handirekin osatzen zuten gaztaroko adiskide triangelua. . Txuri eta Gorri
|
guztiz
desberdinak dira, bata errotuta dago, landare bat bezala; bestea munduan zehar ibili da eta beti dago egitasmo berriak pentsatzen, geldirik egotea ezinezkoa izango balitzaio bezala. Jakin badakigu Txuriren bizitzan gazi gozoak daudela, bizipozak izan dituela, eta hutsune nabarmen eta mingarriak?
|
|
|
58), amatasuna da nobelaren gunea, eta maiuskulaz izendatzen den Amaren jardunak harilkatzen du narrazioaren unibertso osoa. Nobelaren eduki tematiko
|
guztia
Ama horrek koaderno gorri batean idatzitakoak bideratzen du. –Horretarako, gailentzen da pertsonaien barne mundua, denbora proustiarraren ildotik, oroimenak gogora dakarzkigun guneetan geratuz?
|
|
|
Pertsonaien barne solasa testu atzekoa, zehar estiloa eta zehar estilo askea darabiltza narratzaileak, gehienetan aditza ezabatuz eta erritmo arinari eutsiz. Baina Olaziregik dio
|
guztiarekin
ere amatasunaren alderdi fisikoaz nahiz psikologikoaz haratago joaten ahalegintzen dela nobela hau, eta amatasunaren alderdi soziala edo politikoa ere azaleratzen saiatzen dela (Olaziregi, 2002: 107).
|
|
|
Gabonetako lau egunez Coro mojak Jesus Haurra jaiotzan ikusita sentitzen duen maitasun kontaezina azaltzen da ipuin horretan. Amodio debekatua, amatasun garatu gabekoa, edota Maria
|
Guztiz
Garbiaren irudia, sexu harremanik gabe haurra munduratu zuen Ama Birjinari buruz egindako irudi deseraikitzailea. Dena dela ere, esperoan, esperantzan, haurdunaldiarekin lotzen den izenburupean, ipuinean, amatasunaren irakurketa modu mistiko edo ezustekoan proposatzera dator Urretabizkaia.
|
|
|
bikote harremanak, amatasuna, emakumezkoen gorputza, emakumezkoen ahotsa, antisorgailuak, egunerokotasunaren zama? Ezaugarri horietaz
|
guztiez gain
, abandonuaren trataera, amatasunaren denborak eta guraso bakarreko familiaren paradigma aurkeztea oso dira azpimarragarriak, eta zer esanik ez garai hartan emakume idazle batek idatziriko lana euskal kritikak goraipatu izana; izan ere, ez zen hori ohikoa tenore hartako kritika historiografikoan.
|
|
|
ezizena jarria diote beren parrokiako apaizetako bati. Seigarren agindua sermoi
|
guztietako
gai izatetik datorkio goitizena. Apaiz jatorra da, kontalariaren aburuz:
|
|
|
Malentxorentzat Donostia, Marixanentzat Baiona eta Loli Menarentzat Bilbo bihurtzen dira zoritxar eragile.
|
Guztiek
landa giroa sorleku izanik, asmoren batek hirira eraman eta gero, zigorra jaso dute: inori ez zaio ondo atera hirian hasitako abentura.
|
|
|
Neskatxa ugari zegoan inguruetako maitxoetan.
|
Guztietarikoak
ziran, zintzoak, ezbaiekoak, erabilliak... (82)
|
|
|
Multzo horretan badira izen propioaren jabe ere ez direnak izenen batekin izendatzen direnen artean.
|
Guztiotan
, kontalariak emakume bakarra hautatzen du Araibar zalduna berrerosteko: Loli Mena soil soilik.
|
|
|
Bistakoa denez, emakumeok ere urratu dituzte 6 eta 9 aginduak, baina zigorra Loli Menarentzat bakarrik da. Beraz, 6 eta 9 aginduak urratzen dituzten
|
guztiek
ez dute ordaintzen hutsegitea Araibar zaldunaeleberrian: ez gizakumea den pertsonaia nagusiak, ezta hiria bizileku duten emakume lizunek ere.
|
|
|
Horra, Araibarren barne egoeraz egindako azterketa
|
guztia
: prozesu baten berri emateko keinua baino ez.
|
|
|
Nai nuke nire bizitza arteztu, eta osoroberanduegi danik, ez dut uste. Nire okerrak, alegiñean, zuzendu nai nituke,
|
guztiak
egitea eziña izango dan arren... Orra ba, nire asmoak.
|
|
|
Itxura
|
guztien
arabera, Erkiagarentzat, maitasuna da pertsona berrerosteko ahalmena duen sentimendua. Loli Menak Araibarren bizitza hobetzearren eskaintzen zuela bere bizitza adierazi zion aitorleari hil aurretxoan.
|
|
|
maila filosofikoko gogoetak eta ohituren deskripzioak barneratzeko ez ezik, gertaeraren batek iradokitako jazoeraren bat jasotzeko, kantak eta errefrauak sartzeko... Osagai
|
guztiok
leku narratiboa betetzen dute; hau da, berbaldi bihurtzen diren aldetik tokia hartzen dute, beste egiteko bat izan zezakeen berbaldiaren galeratan. Esaterako, kontalariak eman zezakeen pertsonaia nagusiaren ibileren berri zehaztasun gehiagorekin, lanak eragindako jardunari tarte handiagoa eskainiz edo bere maite jokoen gorabeherak xehetasunez betez.
|
|
|
Mugatzerik ez dagoen tarte horretan Manu Araibar konkistaz konkista ibiltzetik senar eredugarri izatera igaroko da, baita haurrik ezin eduki dezaketelako, haur bat jasotzera ere.
|
Honek guztiak
denbora luze samarra eskatzen du, baina, luze ala labur izan, ez dago neurtzerik: Araibarren bizitzako bi aldi aurkezten dira, aldi horien eta aldi horietako bakoitzean garatzen diren gertaeren iraupenaren gainean zehaztasunik eman gabe.
|
|
|
Hala eta
|
guztiz
, bada gordinkeriarik sumatzen dioenik. Pertsonaia nagusiak 6 eta 9 aginduak urratuz gauzatutako ekintzak esplizituegiak edo izango ziren eta talka egingo zuten ordu arte euskal literaturak erakutsitako lotsa onarekin, nahiz eta berez kontalariak xehetasun handiegiz ez jantzi Araibarren maite jokoak.
|
|
|
Jada ez du eraikitzen euskaldunak izan lukeenaren eredu litzatekeen pertsonaia nagusia, horrek lizunkeria irudikatzen baitu. Hori gutxi ez dela, egiten dituen negozio
|
guztiak
ere ez dira garbiak... Eredugarri ez zena eredugarri zena nabarmentzeko bitarteko moduan bakarrik erabili duen eleberrigintzaren aurrean, autonomia ematen dio zuzena ez den jokabidea adierazteari:
|
|
|
KONTZESIOZKOTESTU ANTOLATZAILEAK: C multzoko motakoak (Larringan 1996, 187) HALA (Z) (ETA)
|
GUZTI
(Z) (ERE); DIREN (DEN)+ ADITZONDO ·EN (A)+ ERE; GORABEHERA;... EDO..,+ IZAN (batzuetan, IZAN isilean dago); (DA) (TA) ERE; INFINITIBOA+ GABE+ ERE:
|
|
|
EDO..,+ IZAN (batzuetan, IZAN isilean dago); (DA) (TA) ERE; INFINITIBOA+ GABE+ ERE: (... erori gabe ere); (r) IK+ ERE; NOR ZAREN ERE;
|
GUZTIAREKIN
ERE; DENA DELA
|
|
|
Abiaburukoa bigarrenaren mendeko agertzen da, enuntziazio ikuspuntua aldatu egiten delarik (antolatzaile konkretuaren arabera).
|
Hau guztia
, bestalde, atzetik aurrera egiten da. Enuntziazio ikuspuntuaren aldaketak, halere, ez du esan nahi argudiaketaren norabidea ere aldatu egiten denik.?
|
|
|
Larringanek birformulatzaile parafrastikoak eta ez parafrastikoak bereizten ditu, eta berak zerrendan sartzen ez dituen arren, aitortu egiten du beste hizkuntzatan (Roulet, 1987; Murat & Cartier Bresson, 1987) birformulazioaren barruan sartzen dituztela EGLU IIIn aurkaritzakoen artean sartzen diren horrelako lokailuak: nolanahi ere, edozein modutan, zernahi gisaz,
|
guztiarekin
ere, edozelan ere, eta abar. Larringanen lanari dagokionez (1996, 261), lerro gutxi batzuk besterik ez dizkie eskaintzen birformulatzaile ez parafrastikoei, eta haien artean hauek aipatzen ditu:
|
|
|
Birformulatzaileak ez du
|
guztiz
baliogabetzen aurreko enuntziatua, baina oztopo bat jartzen dio handik atera daitekeen ondorioari. Aurreko enuntziatuan esaten dena, idazteko premia sentitu egin behar da?
|
|
|
Aurreko enuntziatuan esaten dena, idazteko premia sentitu egin behar da? ez da
|
guztiz
ezabatuta geratzen, baina ezta bete betean onartzen, entrenatu ere egin daitekeelako. Bi ideia jartzen ditu aurrez aurre, eta horrenbestez, aurkaritza kutsu nabarmenagoa hartzen du.
|
|
|
Zerrenda hori, ordea, mugatua da, aztertutako testuetan agertzen diren elementu aukeratuak besterik ez dituelako jasotzen, horregatik dena dela: dena den, edonola ere, edozelan ere, nolanahi ere, hala eta
|
guztiz
ere, izatekotan, rekin batera, hiztegiek ematen duten informazioari jarraiki, beste elementu hauek ere izango genituzke birformulatzaile urruntzaileen sailean
|
|
|
Lehen esan bezala, lan honetan dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan ereditugu aztergai, besteak beste, oso luze joko lukeelako sail bereko elementu
|
guztien
analisia orri hauetara ekartzeak. Aurreneko biei dagokienez, elkarren ondoan eta baliokide gisa agertzen dira euskal gramatikan (EGLU III, 1990, 116).
|
|
|
–hitzek dute garrantzia? eta horrek baliogabetu edo baztertu egiten du aurreko proposizioan adierazten dena; ezaugarri
|
guztien
gainetik hiztunak hobeto baloratzen duen alderdi batera bideratzen du arreta. Gaitzeste kutsua duen adibidea da hurrengoa.
|
|
|
Birformulazioaren esanahia ondo ulertzeko eduki erreferentziala ezagutu behar da, hau da, gaia ezagutu behar da, testu horretan agertzen den informazioa ez delako nahikoa. Hala eta
|
guztiz
ere, inferentzia medio, interpreta dezakegu egile batek uste duenaren gaineko gaitzespena dagoela. Inplizituaren gainean funtzionatzen du markatzaileak.
|
|
|
«Olatu handiak hartzea niretzat erronka bat da, atsegin handia sentitzen dut momentu horietan, naturarekin bat eginez eta eskaintzen dizkidan fruituez gozatuz». Argi utzi du, denadela, olatu mota
|
guztiak
dituela gustuko, eta ez handiak bakarrik [Olatu erraldoien, MARCELO DIAZ,, (prentsa)]
|
|
|
Berri
|
guztiek
, salbuespenik gabe, suizidioa dela iradokitzen dute.Izugarri xelebrea, hori bai, baina suizidioa dena dela. [Hilabete bat Montalbanorekin, Andrea Camilleri/ Fernando Rey (Igela, 2011; Orr.: 255)]
|
|
|
Bukatzeko, esan dezakegu, oro har behintzat, dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan erenolanahi ere, hala eta
|
guztiz
ere, hala eremarkatzaileek erabilera eta balio berdinak partekatzen dituztela eta horrenbestez, sinonimotzat har daitezkeela. Lan honetara adibide gutxi batzuk besterik ez dira ekarri, baina asko eta era guztietakoak dira corpusak eskaintzen dituenak.
|
|
|
Bukatzeko, esan dezakegu, oro har behintzat, dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan erenolanahi ere, hala eta guztiz ere, hala eremarkatzaileek erabilera eta balio berdinak partekatzen dituztela eta horrenbestez, sinonimotzat har daitezkeela. Lan honetara adibide gutxi batzuk besterik ez dira ekarri, baina asko eta era
|
guztietakoak
dira corpusak eskaintzen dituenak. Ikusteko geratzen da zer gertatzen den gainontzeko birformulatzaile urruntzaileekin(?) eta beti diren ordezkagarriak edo balio jakin batzuekin soilik.
|
|
|
Adibideen argitara, lau birformulatzaileok elkarren baliokidetzat har daitezke, eta oro har, denek beregana ditzakete hemen ikusitako balio diskurtsiboak. Edozelan erebirformulatzailearen kasuan, ez dira aurkitu nahiko adibide balio
|
guztiak
erakusteko; arrazoia izan daiteke aldaera dialektala dela eta, behar bada, haren erabilera ahozko mintza jarduerari lotuago agertzen dela gehienetan.
|
|
|
Hemen dena dela, dena den, edonola ere, edozelan eremarkatzaileak ikusi ditugu, baina aztertzeke geratu dira birformulatzaile urruntzaile horiekin batera hiztegietan eta gramatiketan sailkatzen diren beste batzuk: nolanahi ere, hala eta
|
guztiz
ere, hala ere, izatekotan,, ikusi egin litzateke zein diren horien ezaugarriak eta balio diskurtsiboak eta bat datozen hemen aztertutako markatzaileekin.
|
|
|
Birformulazioa, beraz, diskurtsoan lehenago adierazitakoa bestelako hitzez berradieraztea edo birformulatzea da. Hiztunak bere diskurtsoaren kontzientzia hartzen du eta, egin duen formulazioa
|
guztiz
gogobetegarria iruditu ez zaiolako, edo nahita diskurtsoa hala antolatu nahi duelako eta efektu diskurtsibo jakin bat lortu nahi duelako?, beste hitz batzuen bidez edo ustez argiagoa den formulazio baten bidez saiatzen da adierazten hartzaileari adierazi beharrekoa.
|
|
|
isilean geratzen da birformulakizuna. Hala eta
|
guztiz
ere, pentsa daiteke birformulatzaileek beti betetzen dutela lokailu zeregina (Garcés, 2008: 28); izan ere, ageriko atalak lotzen dituzte gehienetan eta batzuetan isildutako enuntziatu batera bidaltzen gaituzte.
|
|
|
hala eta
|
guztiz
ere, dena dela, dena den, edozein modutan (ere), nolanahi (ere), edozelan (ere), edozein kasutan (ere) esanak esan(?)
|
|
|
Hots, eskala horretan hurrenez hurren urruntze maila handiagoa adierazten da aurreko formulazioari buruz, parafrasitik zuzenketaraino baikoaz birformulazioan. Geroago ikusiko dugunez, birformulatzaile esplikatiboen erabilera gehienak, baina ez
|
guztiak
–bete betean sartzen dira birformulazio parafrastikoaren barruan.
|
|
|
Sintaxiak, hots, hitzen ordena bereizteko gaitasunak, beste animalia
|
guztien
gainetik jartzen ditu orka arruntak. [EITB dokumentalak:
|
|
|
pertsonaien trataera. Sin City filma,
|
guztiagatik
, askok eta askok irrikaz espero zuten. AEBetako zinemak, ostera, berriro ere, urrezko meategietatik gorotza nola atera erakutsi du Sin City errariarekin.
|
|
|
AEBetako zinemak, ostera, berriro ere, urrezko meategietatik gorotza nola atera erakutsi du Sin City errariarekin. Edo, bestelaesanda, interesez betetako istorioari interes
|
guztia
nola ken dakioken erakutsi du, interes hori estetikakeria huts bilakatuz. [EPD prentsa, Berria]
|
|
|
Alde horiek esangarriak dira bai unibertsitateko testu-liburuen kasuan eta baita ELERIA aldizkariko artikulu akademikoen kasuan ere. Haatik, bestela esanda antolatzaileak hain du maiztasun txikia lagin
|
guztietan
, ezen atzematen diren aldeak ezin baitira esangarritzat jo.
|
|
|
Dena den, sail honetako birformulatzaileen banaketa ez da bera testu genero
|
guztietan
. Izan ere, maiztasun datuak Osagai Nagusien Faktore Analisia izeneko probaren bahetik pasatuz gero, agerian geratzen da korrelazio esangarria dagoela hots eta alegia birformulatzaileen agerpen maiztasunen artean batetik, eta hau da eta beste hitz batzuetan antolatzaileen artean, bestetik.
|
|
|
|
Guztirakoa
|
|
|
Hala ere, 5 taulan ikus daitekeenez, hau da markatzaileak besteek baino joera nabarmenagoa du azalpenezko birformulazio aposatu gabeak bideratzeko. Izan ere, lagin
|
guztietan
hau da markatzaileak agertzen ditu daturik jasoenak. Joera horren indarra argiago ikusten da 6 taulan.
|
|
|
Ikusten denez, lagin
|
guztietan
hau da markatzailea da, alde handiz, gehien erabiltzen dena azalpenezko birformulazio aposatu gabeei diskurtsoan bide egiteko. Hala ere, hau da markatzailea ez da zeregin horretarako erabiltzen den bakarra eta, lehen esan denez, beste funtzio batzuk ere betetzen ditu hau da birformulatzaileak.
|
|
|
Bestalde, lege testuetan atzemandako ia adibide
|
guztietan
birformulatzaile esplikatiboen funtzioa metadiskurtsiboa da; alegia, identifikazio bidez erreferentzia esleitzea (24), erreferentzia zehaztapen bidez esleitzea (25), esanahia edo zentzua azaltzea (26), esanahia definizio bidez argitzea (27) edota izendapen bidez azaltzea (28).
|
|
|
(31) Epaitegi berri horien izentazioak euren eskumeneko gaien izaera nagusia aipatzen du, baina ez du erabateko identifikaziorik egin nahi, merkataritzako jakintzagai edo legeriarekin. Bestela esanik, hasierako momentu honetan merkataritzako epaitegiei ez zaizkie eratxiki merkataritzako gai
|
guztiak
, eta, gisa bertsuan, epaitegion eskumeneko gai oro ez dira merkataritzakoak [ZCP Lt, Konkurtso Legeria, IVAP/ HAEEko Itzultzaile Zerbitzu Ofiziala eta Deustuko Unibertsitatea (2006)]
|
|
|
Aztertutako corpusetik bildutako adibideek erakusten dutenez, funtzio
|
horiek guztiak
betetzen dituzte hiru birformulatzaile esplikatibo nagusiek (hau da, alegia eta hots); hau da, ez dirudi inolako espezializazio funtzionala dutenik. Alabaina, geroratu ordez, birformulazioa perpausean aposizio gisa txertatzen denean (sintagma baten birformulazio gisa eskuarki), hots markatzailea besteak baino maizago erabiltzen da (34) (35).
|
|
|
Laburbilduz, nahiz eta birformulatzaile esplikatiboek lege testuetan agerpen maiztasun txikiagoak dituzten beste alor batzuetako testuetan zein alor bereko zuzenbideko testu akademikoetan baino, birformulatzaileek kategoria honi, oro har, egozten zaizkion funtzio nagusi
|
guztiak
betetzen dituzte lege diskurtsoan. Nolanahi ere, ez dirudi hau da, hots eta alegiamarkatzaileek inolako espezializaziorik dutenik, hirurak erabiltzen baitira lege testuetan orotariko birformulazio esplikatiboak bideratzeko (erreferentziazkoak, azalpenezkoak, definizio bidezkoak?).
|
|
|
Nolanahi ere, ez dirudi hau da, hots eta alegiamarkatzaileek inolako espezializaziorik dutenik, hirurak erabiltzen baitira lege testuetan orotariko birformulazio esplikatiboak bideratzeko (erreferentziazkoak, azalpenezkoak, definizio bidezkoak?). Bestalde, lege testuetan atzemandako ia adibide
|
guztietan
birformulatzaile esplikatiboen funtzioa metadiskurtsiboa da (alegia, erreferentzia esleitzea, esanahia argitzea, definitzea, izendapena); bakana da azalpenezko funtzioa birformulakizuna perpausa denean, eta are bakanagoa funtzio argumentatibo edo inferentziazkoa. Hala ere, badirudi atal birformulatzailea perpausean tarteki gisa txertatzen denean hotsmaizago erabiltzen dela beste markatzaileak baino, eta azalpenezko birformulazio aposatu gabeen kasuan maizago erabiltzen dela hau da beste markatzaileak baino.
|
|
|
(36) Aspalditik kriminologia teoriko zein praktikoak honako azalpen hauezarri zuen gazte delitugileei buruz: alegia, gehienek (ez
|
guztiek
) gizartean aritzeko baliabide kognitiboen eskasia eta atzerapen nabarmenak dituztela [ZCP Ak, Adingabeen zuzenbide penala, Jon Mirena Landa (Koord.) UPV/EHU (2011)]
|
|
|
(58) Kasu honetan, Estatuko epai sistemaren erpinean dagoen auzitegira joatea eskubide bat da herritarrentzat: Auzitegi Gorenak ezin du aukeratu zein kasu ezagutu nahi duen eta zein ez; beste hitz batzuetan, derrigorrezko eskuduntza dauka (mandatory jurisdiction), legeak helegitea aurreikusten duen
|
guztietan
auzitegiak helegite hori ezagutu behar duelarik [ZCP Ak, Amerikar Estatu Batuetako auzitegi antolaketa: Lerro nagusiak (1), I. Ordeñana.
|
|
|
Zeregin diskurtsibo zehatzei bagagozkie, bestalde, egiaztatu dugunez, birformulatzaile esplikatiboek markatzaileen kategoria honi oro har egozten zaizkion funtzio nagusi
|
guztiak
betetzen dituzte lege diskurtsoan: erreferentziazkoak, definiziozkoak, izendapenezkoak eta azalpenezkoak (hots, ez dirudi hau da, hotseta alegiamarkatzaileek inolako espezializaziorik dutenik).
|
|
|
Adibide zenbakitu
|
guztietan
letra etzanaren bidez markatu dugu birformulakizuna; letra lodiz eman dugu atal birformulatzailea; eta letra lodiz eta azpimarratuta, birformulatzailea.
|
|
|
Atal honetan zerrendatzen diren funtzioak orokorrak dira; hots, birformulatzaile esplikatibo
|
guztiek
, oro har, dituzten funtzio komunak. Ez dugu eskaintzen, beraz, birformulatzaile esplikatiboen banan banako azterketa zehatzik, baizik eta ikuspegi orohartzailea.
|
|
|
Uda amaitzeko zegoen eta Eusebio Lekeition zegoen oraindino; beraz, telefonoz izan genuen lehenengo harremana. Hortik aurrera, ostera, dena joan zen
|
guztiz
ondo,, arima bikiak, ginela esaten zuen berak.
|
|
|
Literatura joera
|
guztiak
irakurri eta ezagutzeko zalea zen Erkiaga, gustuak gorabehera. Prestakuntza aldetik autodidaktatzat definituko nuke, irakurri eta irakurrita bere bidea egiten joan zen, aldian aldiko joeretara gutxi gorabehera egokituta, baina beti bere bidetik aldendu barik.
|
|
|
Prestakuntza aldetik autodidaktatzat definituko nuke, irakurri eta irakurrita bere bidea egiten joan zen, aldian aldiko joeretara gutxi gorabehera egokituta, baina beti bere bidetik aldendu barik. Hizkuntzaren olgetaria da Erkiaga, gai sakonak nahiz eguneroko gauza txikiak olerkigai bihurtzen ditu, zentzu
|
guztien bitartez
jaso eta adierazita. Lekeitio, itsasoa, uria, Bilbo?
|
|
|
Erkiagak berak liburu batean olerki
|
guztiak
batzeko asmoari heldu zionean, hau idatzi zuen edukiari buruz:
|
|
|
Omenaldiaren ostean, urtebete inguru, hil arteko
|
guztia
eman zuen Erkiagak lana prestatzen buru belarri. Berak zehatz gordeta zeuzkan testuak batu, atondu, berrikusi, ordenan jarri eta edizioaren nondik norakoak zehazten joan zitzaion denbora hori.
|
|
|
–Herrikoitasuna denean igartzen da Erkiagaren testuetan, halako usaina darie testu
|
guztiei
. Hainbat bider aipatzen ditu kantu ezagunak, jendeak edozein aukera daukanean kantatzen dituenak; mitologiaren aipamenak dira halako beste ezaugarri bat; atsotitz zaharren kutsua darien hainbat aforismo sartzen ditu; kostako herrietako beste ohitura bat ere nahiko sarri igartzen zaio, gaitzizenak erabiltzearena.
|
|
|
Euskal Herri osoko euskara moduak, eredu zahar eta berrietako ezaugarriak, denetarik darabil Erkiagak. Bizkaieradun idazlerik eredugarrienetakoa izanda, euskara molde
|
guztiak
batzen ahaleginik handienetakoa egindakoa ere bada.
|
|
|
–Horrez gainera, hizkuntzarekin olgetaria da, berba jokoak egin, soinuen antzekotasunaz zentzumenak gozatu, adierazkortasunari bidea eman,
|
horrek guztiak
bere lekua dauka gure idazlearen olerkietan. Lekeitioko berbeta ondo sendo errotuta dauka eta behin ere ez dio uko egiten.
|
|
|
Lekeitioko berbeta ondo sendo errotuta dauka eta behin ere ez dio uko egiten. Baina beste joera eta euskalki
|
guztiak
ere ondo ere ondo ezagutzen ditu, eta ez ezagutu bakarrik, baita erabili ere.
|
|
|
Gai narratiboak, lirikoak, umorezkoak, etnografikoak, era
|
guztietakoak
aurkituko ditugu. Bakoitzean deskribapen zehatz ugariak, aipamen jakingarriak, lerrokada ondo josiak eta elkarrizketak nagusituko dira, edukiaren arabera.
|
|
|
Denetan dauka aparteko garrantzia erritmoak, musikaltasunak, soinuekin egindako jokoak, errimaren oihartzunak. Zentzumen
|
guztiak
bizi bizi daude testuetan, sentsazioen poesia dela esan daiteke. Era berean, eguneroko bizitzako gaiak darabiltza, eta inguruari ematen dio lekurik handiena.
|
|
|
–Esaldi
|
guztiak
esanguratsuak dira, baina ez izatez, baizik eta, esan dugun legez, konbentzio hutsez?: horrela zioen Aristotelesek De interpretatione lan ospetsuan, eta XXI. mendean ia hogeita lau gizaldi atzera egitea ez da apeta hutsa, beharra baizik; azken buruan, filosofoak garai hartan jada jarrita utzi zituelako gaur egun kezka sorburu darabilgun auzia argitzeko harroina.
|
|
|
Zer dugu beharkizuna? Unean uneko hizkuntz sistemak (ezaugarri multzo bizi eta aldakorra den aldetik) premiatzen duena; alegia, sistemaz at dagoen
|
guztia
debeku duena, berbeta sistema konbentziozko horri ez dagokiolako, ezinbestean modu jakin batean, eta horretan soilik, adierazi beharrekoa, hiztuna edo idazlearen guraria gorabehera, komunikazio eraginkorra gertatuko bada (jakina, arau horiek ez betetzeak ez du zertan komunikazioa galarazi, komunikazioaren bi alderdiek araua hausten duten elementuak ulertzen badituzte, baina osagai horiek hizkuntza horretakoak ez direlako kontzientzia izango dute).
|
|
|
adierazi beharrekoa, hiztuna edo idazlearen guraria gorabehera, komunikazio eraginkorra gertatuko bada (jakina, arau horiek ez betetzeak ez du zertan komunikazioa galarazi, komunikazioaren bi alderdiek araua hausten duten elementuak ulertzen badituzte, baina osagai horiek hizkuntza horretakoak ez direlako kontzientzia izango dute). Gainerako
|
guztia
–aukera, edo aukerakizun genuke, hiztun edo idazle bakoitzak unean unean hauta dezakeena egoera pragmatikoaren arabera, komunikazio eraginkorra (asmo poetikoa edo sortzailea goiti behiti) eratzea helburu duela.
|
|
|
Bestela esanda, Hizkuntza Atlasak mintzamoldeen gainean emandako informazioa abiaburu hartuta, estilistika ere ikertzen hasi dugu maiztasunen arabera, Euskal Herri osoan zein hurrenkera diren arruntak eta zein berezi oinarri zientifikoz argituko badugu, bestela bakoitzak bere iritziaren arabera, txokokeriatzat? joko duelako hiztun askorentzat eta askorentzat
|
guztiz
egunerokoa eta ez markatua dena (arrotza beti inorena, bestearena).
|
|
|
Beste kontzeptu garrantziko bat dugu giza komunikazioaren unibertsalena. Hipotesi moduan pentsa dezakegu laguntza (SOS) eskatzen duten pertsona
|
guztiek
antzeko mekanismo psikolinguistikoek bultzatuta antolatuko dituztela berbak munduan barrena, komunikazio eraginkorra lortu ezean, porrot eginez gero, heriotza letorkiekeelako laguntza deia modu ez komunikatiboan igorriz gero. Beraz, komunikaziorako eragile edo eragingarri ez diren hurrenkerak hizkuntzetatik berez desagertuz joango dira (batez ere ahozkotik, idatzizkoan komunikazioa lortzea beti ez delako lege nagusia, bestelako helburu batzuk ere izaten direlako, esate baterako, estetikoak).
|
|
|
|
Guztiarekin
ere, solasturien arteko harremana (edo idazlearen eta hartzaileen artekoa) dialektikoa da, negoziazioan oinarritua eta beharkizunaren eta aukeraren arteko orekan fundatua, besteak beste. Ondorioz, arauen (beharkizunen) inguruko debatea desdramatizatu eta beste alor batera eraman beharrean gaude; auzia, azken buruan, unean uneko komunikazio helbururako egokien gertatzen den berba antolaera aukeratzean datzalako.
|
|
|
–kale
|
guztiak
pasatu ditugu?,
|
|
|
Esate baterako, Leizarragak berak bi bertsio eman zituen (Bata, Biblian eta bestea, Katexismean). Arana Martijak (2006: 169) bizkaierazko bertsioekin eratutako sortari begiratzea baino ez dago arin arinka konturatzeko itzultzaileek erabilitako aukeraren oparoaz, abiaburua oso testu finkatu eta sakratua (alegia, ukigaitz samarra) izan arren, eta hori aldaera
|
guztiak
euskalki berekoak izan arren.
|