|
2008
|
|
|
Garai horretako eskulturarik esanguratsuenak dira 1931 urteko Adan y Eva, Tangente S/ A, 1935eko Figura comprendiendo políticamente, eta urte bereko Paulino Uzkudun. Urte horietako bere eskultura
|
guztietan
kutsu primitiboa nabarmen antzematen da.
|
|
|
artearen eta mitoen artean erlazio zuzena ezartzen zuen, eta horrekin lotuta dago 1959an eskulturaren praktika alde batera uzteko arrazoiaren sustraia. Oteizaren iritziz, arteak eginkizun konkretu bat zuen garai bakoitzean, mitoak berritzea, eta funtzio hori betetzen zuenean, arte horrek zentzu
|
guztia
galtzen zuen, eta berak proposaturiko imajinek idolo, fetitxe edo merkatuaren produktu bihurtzeko arriskua zeukaten. Hori gerta ez zedin, garai bakoitzeko artistek artearen helburuak lortu ondoren arte hori bertan behera utzi lukete, garai berri bati, arte berri bati eta artista berri batzuei lekua uzteko.
|
|
|
artearen eta mitoen arteko erlazioa, denboraren eta artelanaren arteko erlazioa, estetikaren eta sakratuaren arteko harremanak edo pintura muralaren arazo formalak.
|
Horiek guztiak
aztertuta, arteak nondik nora joan edo eboluzionatu lukeen argitu nahi zuen. Lehen abangoardietan ohikoa zen bezala, testu hau planteamendu estetikoen manifestu bat zen, zeina komunikabide baten bidez beste artistei, kasu honetan Ameriketako artistei, zuzendua zegoen, Oteizak uste baitzuen Europako arte zaharkitua Ameriketako artista gazteek berrituko zutela.
|
|
|
Eztabaida
|
hauen guztien
ondorio zuzenena Arantzazuko proiektua galaraztea izan zen, zeren arte erlijiosoa parametro klasikoetan mantendu behar zela erabaki baitzuten elizako agintariek. 1954 urteraino, bertako lanak galarazi arte, Oteiza Arantzazuko proiektuan aritu zen buru belarri.
|
|
|
–Propósito experimental 1956? testuaren azken pasartean orain arteko
|
guztia
laburbiltzen zen, Oteizaren idazkera berezi bezain poetikoaz:
|
|
|
1961 urtean, Oteizak aurreko testuetan garatutako ideia estetiko
|
guztiak
liburu bakar batetan biltzeko saiakera egin zuen, bere helburu nagusia bere artearen garapenaren ildo logikoa ulertzea baitzen, ezaguna suertatzen zaigun Ley De los Cambios en el Arte (Oteiza, 2007a: 501) deritzon legearen bidez. Quousque tandem?! eko orrietan saiakera horren berri aurkitu dezakegu:
|
|
|
20«. Ezkor? (estetika ezkorra, teologia ezkorra, politika, demagun, ezkorra) hitzak hemen aipatzen du ezezko jarraituen bidez era sortzailean jokatzeko prozedura, ezabaketa sorta progresiboan, era fenomenologikoan, egiazko helburua edo lortu nahi dugun ekintza isolatzeko aldendu behar dugun
|
guztia
parentesi artean murriztuz. Horrela, mistikoen teologiari buruz dakigu ezen ezabaketak ezerez sail baten bidez erdiesten duela azken Ezerez hori (Gurutzeko Joan Deunarengan), non aurkitzen den aurkikuntza zuzenekoan eta harremanetan, komunioan, Jainkoarekin», (Oteiza, 2007:
|
|
|
Liburua alde batera uzteko arrazoiak ezin ditzakegu garbi jakin, baina guk bi posibilitate proposatuko genituzke: lehenik Oteizak aurreko ideia
|
guztiak
era argi batean sintetizatzeko zailtasunak aurkitzen zituen. Eta bigarrenik, bere azken lana kontsideratzen zuen Montevideoko. Monumento a Battle y Ordoñez?
|
|
|
|
Hau guztia
azalduta, berriro 1963ra iristen gara, Quousque tandem?! liburura.
|
|
|
Oteizarentzat arteak dimentsio unibertsala duela argi geratzen da bere testu
|
guztietan
, eta Quousque tandem?! en proposatzen dituen bi ideia nagusiek, hau da, Ley de los Cambios (Aldaketen Legea) eta Estetika ezkorra ideiek, dimentsio unibertsal hori garbi erakusten dute, kultur testuinguru konkretuen gainetik, leku eta garai guztietan islatu baitaitezke. Artearen dimentsio unibertsal hori pertsona konkretu bakoitzarengan gauzatzen da:
|
|
|
Oteizarentzat arteak dimentsio unibertsala duela argi geratzen da bere testu guztietan, eta Quousque tandem?! en proposatzen dituen bi ideia nagusiek, hau da, Ley de los Cambios (Aldaketen Legea) eta Estetika ezkorra ideiek, dimentsio unibertsal hori garbi erakusten dute, kultur testuinguru konkretuen gainetik, leku eta garai
|
guztietan
islatu baitaitezke. Artearen dimentsio unibertsal hori pertsona konkretu bakoitzarengan gauzatzen da:
|
|
|
Unibertsala dena ez bada pertsona konkretu bakoitzarengan islatzen, alferrikakoa zaigun metafisika transzendental bihurtzen da. Quousque tandem?! eko pasarte hunkigarrienetako batean, bere haurtzaroko oroitzapenez mintzatzean, Oteizak
|
hau guztia
gogorarazi nahi digu:
|
|
|
Izugarrizko erakarpena sentitzen nuen barneko zatian zeuden zulo handi batzuen aldetik. Haietako batean ezkutatu ohi nintzen, etzanda, nire gainean geratzen zen ortziko espazio handi bakarra begiratzen, nire inguruan zegoen
|
guztia
galtzen zen bitartean. Oso oso babesturik sentitzen nintzen.
|
|
|
nire ezerez txikitik ihes egiteko, salbamen desioz sartzen nintzen ortziko ezerez handira ihes egiteko bidaia batena zen. Haurraren deserosotasun edo larritasun horretan guk gizaki
|
guztiok
definitzen [ditugun] eta nolabait filosofia, erlijioa eta arte diren salbamen izpiritualeko hiru bide hauetako batera hurbiltzen gaituen existentziaren sentimen tragikoa esnatzen da jada. Izan baitira, hiru diziplina, esan dezakegu, gizakiak Jainkoarekin dituen harremanetakoak, gure bihotzean nahasten eta bat egiten direnak, baina teknikoki eta desberdinak eta lokabeak direnak (Oteiza, 2007a:
|
|
|
Baina ez bakarrik balio izan dit ondorio pertsonal horretarako, esan baitezaket eta esaten dut orain: artea datzala, garai
|
guztietan
eta edozein tokitan, gizakia eta haren errealitatea integratzen, lotzen dituen prozesu batean, ezerez den ezerez batetik abiatuz Dena, Erabateko bat den beste Ezerez batean amaitzen dena existentziaren azken erantzun eta irtenbide izpiritual bezala (Oteiza, 2007a: 504).
|
|
|
|
Hau guztia
esanda, zein zentzu eduki dezake Quousque tandem?! liburuak gaurko irakurlearentzat?
|
|
|
Ikusi dugun bezala, Oteizarentzat mitoek beti aurrerantz joan behar dute, etengabe eraldatuz eta garai bakoitzeko ezaugarrietara egokituz baina horietara mugatu gabe. Zentzu horretan, bere ibilbide
|
guztian
mantendu izan zuen dimentsio unibertsala traizionatuz, edo Oteizari gehiago gustatuko litzaiokeen hitz bat erabiltzearren, dimentsio unibertsal hori sakrifikatuz, euskal kulturara soilik mugatzea erabaki zuen. Horretarako, Aranzadi, Barandiaran eta, oro har, tradiziozko euskal kultura ikertu zuten beste zenbaitzuen testuetara hurreratzen da, eta bere estetika irakurketa horien itzalean berreraiki egiten du.
|
|
|
aipaturiko eragin horrekin erlazionatu izan da ia gehienetan, eduki politiko eta abertzaleak dituen liburutzat hartuz9 Horren adibide garbiena da Oteizaren lana aztertu duten zenbaiten ikerketaren zentzua, Oteizaren lan zabalaren zein aspektu interesatu zaizkien, eta zein ondorioetara iritsi diren. Honekin ez dugu esan nahi ikerketa
|
guztiak
horrela izan direnik, baina ondorengo adibideak esanguratsuak suertatzen dira. Lehenengoa C. Martinez Gorriaranek Jorge Oteiza.
|
|
|
Oteiza ere talde horretan koka dezakegu dudarik gabe. Beraien jardueran ezberdintasun nabarmenak izan arren, artista
|
horien guztien
lehen artelanek mundu mitikoen eragin zuzena daukate. Beren hizkuntza plastikoa garatzen joan ziren heinean, aldiz, mundu mitiko hau alderatu eta artelan abstraktuak egiten hasi ziren.
|
|
|
izaera defendatzen zuen. Bere artelanek errumaniar kultura herrikoiaren elementu nabarmenak dituzte, baina
|
guztiok
onartzen dugu bere eskulturaren esanahiak bere jaioterriko kulturaren muga horiek gainditzen dituela. Eliade, M. (1995):
|
|
|
Auzitegi hauek hain diferenteak diren jarrerak hartzearen arrazoiak ulertu ahal izateko ezinbestekoa dugu aztertzea Nazioarteko Zuzenbidetik eratortzen den arau baten nolako aplikazioa egin duten. Auzitegi Nagusi
|
hauek guztiek
arau horren inguruan euren ebazpenak oinarritu baldin badituzte ere, ez dirudi horrek ezer konpondu duenik, are gehiago, azaleratu diren emaitzak erabat kontrakoak izan dira kasuak zein autonomia erkidegotan ebatzi diren arabera. Arau hau Tratatu Zuzenbideari buruzko Vienako Hitzarmena dugu, 1969ko maiatzaren 23koa, eta, bereziki, bertan topatzen dugun 30 artikulua, non gai beraren inguruan aritzen diren segidako tratatuen aplikazioa arautzen den.
|
|
|
Beraz, bakarrik galdera horri ezezko erantzuna eman genioke xedapen horrek jasotzen dituen arauen aplikazioaren aurrean. 1992ko uztailaren 23ko Tratatu Orokorraren 18 artikuluan jasotzen den aldeen esanbidezko borondateak aditzera ematen duenez, helburuak bateragarriak diren heinean akordio
|
guztiak
indarrean mantentzea zela dirudi, baina edozein kasutan bateragarritasun edo bateraezintasun hori azaleratzeak Vienako Hitzarmenaren 30 artikuluko 3 paragrafoaren aplikazioak eskatzen duen lan bera galdatzen du: xedapen ezberdinen terminoak interpretatzea
|
|
|
Bere garaian hitzarmen horien aplikazioan espainiar emigranteei eskubideok modu zabalean aitortu bazitzaizkien ere, egun egoera bestelakoa dugu migrazio fluxuak noranzkoz aldatu baitira. Errealitate honetan Latinoamerikako etorkin
|
guztien
egoera ez da bera eta bereziki konplexua dugu Uruguaiko biztanleen egoera; izan ere, azken urteotan ez auzitegiek ez botere politikoek ez dute garbi izan zein den haiei aplikatu beharreko zuzenbidea. Artikulu honen helburua, oraindik erabat argitu gabe dagoen egoera korapilatsu honetara argi pixka bat ekartzea izango da.
|
|
|
Horrela, dagoeneko sala horrek aurretik finkatutako jurisprudentzia bati jarraiki2, tratatu horietan espainiar legedira egindako igorpenak jarduera horien (lana, erresidentzia,?) egikaritzan ondorioak izan zitzakeen baina inola ere ez Espainian lan egiteko eskubidearen titulartasunean, «amplia y suficientemente recogido en los Convenios con Chile y Perú, y también en similares términos por el Convenio con Uruguay».
|
Honek guztiak
estatu horietatik zetozen herritarrei espainiar herritarrekin berdintasun maila batean mota guztietako irabazizko jarduerak aurrera eramateko atea irekitzea suposatzen zuela zirudien.
|
|
|
Horrela, dagoeneko sala horrek aurretik finkatutako jurisprudentzia bati jarraiki2, tratatu horietan espainiar legedira egindako igorpenak jarduera horien (lana, erresidentzia,?) egikaritzan ondorioak izan zitzakeen baina inola ere ez Espainian lan egiteko eskubidearen titulartasunean, «amplia y suficientemente recogido en los Convenios con Chile y Perú, y también en similares términos por el Convenio con Uruguay». Honek guztiak estatu horietatik zetozen herritarrei espainiar herritarrekin berdintasun maila batean mota
|
guztietako
irabazizko jarduerak aurrera eramateko atea irekitzea suposatzen zuela zirudien.
|
|
|
Ikerketa honetan DBHko (Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza) 2 mailako 13 urteko 24 gaztek hartu zuten parte.
|
Guztiak
ereduan zebiltzan baina bi aldagai nagusik ezberdintzen zituzten: hauetako 12k euskara dute lehen hizkuntza eta familiako hizkuntza nagusia eta, besteek, ordea, gaztelania.
|
|
|
Gainera, 3 hizkuntza adin ezberdinetan hasi ziren ikasten; hauetariko 12 bost urterekin hasi ziren ingelesa ikasten eta beste 12ak zortzi urterekin. Gipuzkoako Goierriko herri bateko ikastola bateko ikasleak dira
|
guztiak
. Herriko biztanleen% 59,7 elebiduna da eta euskararen kale neurketa% 35aren ingurukoa da.
|
|
|
Ikasturtearen hasieran euskarazko probak bildu genituen; erdi partean, ingelesezkoak eta bukaeran, gaztelaniazkoak. Datu
|
guztiak
transkribatu eta ikerketa galderen arabera antolatu genituen.
|
|
|
Hala euskarazko nola gaztelaniazko testuetan hiru motatako akatsak ditugu baina lan kaskarrenetan bakarrik aurkitzen ditugu denak batera. Ingelesezkoetan, ordea, maiz topatzen ditugu akats mota
|
guztiak
testu berean.
|
|
|
Laugarrenik, rol jokoetan, MINTZA 2 ariketan, ez ditugu aurkitzen parte hartzaileen rolen araberako estatus ezberdinen ondorioz espero genitzakeen ñabardurak. Berdin hitz egiten dute
|
guztiek
eta berdin zuzentzen diote hitza elkarri. Roletan, bada, ez dira egokitasun estilistikoaren irizpideak erabiltzen.
|
|
|
Faktore kulturalen artean, kultura ezberdinen arteko aldeen kontzientzia lagungarria gertatu zaie ikasle
|
guztiei
deskribapenak idazterakoan, adibidez.
|
|
|
Gaitasun soziokulturalean benetako zailtasunak agertu dituzte ikasle
|
guztiek
.
|
|
|
Eskema formala aztergai dugularik, bai euskaraz bai gaztelaniaz, oro har, atalak beti aipatzen dira. Dena dela, ia lan
|
guztietan
falta dira ataletako batzuk, norberaren aurkezpena IDAZ 2an eta sarrera hitz edo aurkezpen tematikoak IDAZ 1 eta MINTZA 1ean, esate baterako. Aipagarria da atalak atzeratzeko joera ere, eskutitzaren xedearekin ikusi dugun bezala IDAZ 2 proban.
|
|
|
Loturagile gutxi eta errepikakorrak ageri dira proba
|
guztietan
, IDAZ 1, IDAZ 2, MINTZA 1, MINTZA 2an, alegia, espazio kokapenerako adierazleak; arrazoiak gehitzeko, kontrajartzeko eta konklusiorako antolatzaileak; gertaeren sekuentzializaziorako markatzaileak; aurkaritza juntadurako juntagailuak; eta elkarrekintza markatzaileak gutxitxo eta sinonimiarik gabe aurkitu ditugu.
|
|
|
Alegia, alderdi honetan gehiegi sakondu ez dugun arren, nabarmena da testu mota batzuk beste batzuk baino hobeto ekoitzi dituztela. Testu mota
|
guztien
azterketak erakutsi du testuratze mailako arazo larriak dituztela ikasleek. Hala nola:
|
|
|
deskribapenaren ordez kontaketa egin dute batzuek eta alderantzizkoa ere bai; argudiaketarako antolatzaileen gabezia orokorra da; edota argudio dialogikoan negoziazio gabezia. Hala eta
|
guztiz
ere, argudioa ardatz duten bi testu motak baino kopuru aldetik onargarriagoak dira narrazio zein deskribapenak. Kontuan hartu behar dugu, bestalde, testu mota bera bi hizkuntzetan errepikatzeak hobetu egin dituela bigarren hizkuntzan ekoitzitako testuak.
|
|
|
Ingelesa 5 urterekin ikasten hasi ziren ikasleek emaitza kaskarragoak azaldu dituzte bai IDAZ 1 eta IDAZ 2 ariketetan euskaraz zein gaztelaniaz eta, batez ere, ingelesezko ariketa
|
guztietan
, MINTZA 3, MINTZA 4 eta IDAZ 4an. Laguntza eske etengabeen ondorioz, testu desegituratuagoak, hierarkizatu gabeak eta lotura eskasagodunak aurkitu ditugu taldekide horien artean.
|
|
|
493), asmatu genuke ikerketek frogatu dituzten trebetasunen arteko transferentzia aprobetxatzen hizkuntza ezberdinetan (Idiazabal eta Larringan, 1996, 1997a eta 1999; Garcia Azkoaga eta Idiazabal, 2003). Zentzu horretan, gogoratu litzateke ezen gaitasun komunikatiboa garatzea ez dagokiola soilik hizkuntza ikasgaiari; ikasgai
|
guztietako
praxi didaktikoek beren arteko koherentzia gorde lukete eta, beraz, eskola osoaren xedea litzateke gaitasun komunikatiboaren garapena.
|
|
|
Gure lanaren ekarpena horretan ere ikus daiteke. Izan ere, ikasleen hizkuntza
|
guztien
azterketa, hurbilpen kualitatiboa erabiliz eta komunikazio gaitasuna aztertuz bideratu dugu. Geuk ere goiztiartasunaren nagusitasuna erlatibizatzeko proposamena luzatzen dugu bada.
|
|
|
Gure lanean eredu
|
horien guztien
operatibitatea izan dugu hizpide. Ondorio bezala esan litzateke nekez aurkitzen dugula eredu teorikoen gauzapen argirik ez didaktika arloan, ez ebaluazioan ere.
|
|
|
Guk gazteek euskaraz, gaztelaniaz eta ingelesez erakusten dituzten ekintza gaitasuna, gaitasun soziokulturala, gaitasun diskurtsiboa, gaitasun linguistikoa eta gaitasun estrategikoak aztertu ditugu. Osagai
|
horiek guztiek
Celce Murcia, Dörnyei eta Thurrell en (1995, 1998) ereduari jarraiki, diskurtso gaitasuna ardatz hartuta, lotu ditugu. Labur labur azalduko dugu nola definitzen diren azpigaitasunak eredu horren baitan:
|
|
|
Azaldutako
|
guztiari
, hizkuntza gaitasuna gaindituz ekiteko erronkari heldu diogu. Izan ere, gaitasun komunikatiboaren azterketak gero eta oihartzun handiagoa duen arren pedagogiaren aldetik, ez da gauza bera gertatzen jarraipen lan eta balorazioarekin.
|
|
|
Horregatik, gaitasun komunikatiboan sakontzeko azterketa kualitatiboari eutsiko diogu, nahiz eta badakigun, ezinbestez, mugak ekarriko dizkigula erabaki horrek lortutako emaitzak ondorioetara ekartzean. Azterketa kuantitatiboaren bitartez ezin izango genuke aritu gaitasun komunikatiboaren osagai bakoitzaren alderdi
|
guztietan
, kualitatiboak eskuratzen digun sakontasun mailan.
|
|
|
Bestalde, badakigu ez dela erreala ikasleen gaitasun komunikatiboa hizkuntzak ezberdinduz aztertzea. Alegia, argi dugu hizkuntza
|
guztietan
ondorioztatzen diren gaitasunen jabe dela gizaki eleanitza. Horrela, esate baterako, estrategiak erabiltzen ikasi duen hiztunak hizkuntza guztietan aprobetxatuko du abildade hori.
|
|
|
Alegia, argi dugu hizkuntza guztietan ondorioztatzen diren gaitasunen jabe dela gizaki eleanitza. Horrela, esate baterako, estrategiak erabiltzen ikasi duen hiztunak hizkuntza
|
guztietan
aprobetxatuko du abildade hori. Ezin esango dugu, beraz,, halako ikasleak euskaraz duen gaitasun estrategikoa halakoa da?, kasurako.
|
|
|
Garrantzitsua da kontuan hartzea ezen modu eraldatzaileak adierazten duen helburu ikuspegiak ez duela suposatzen parte hartzearen balioa tresna gisa mespretxatzea,
|
guztiz
kontrakoa. Taulan proposatzen den molde eraldatzailean parte hartzea aldi berean da tresna eta helburu, kontua da tresna hori erabiltzeko modua desberdina dela 2 edo 4 kasuan.
|
|
|
Boterea ulertzeko hiru ereduen arteko eztabaida sakonetan galdu aurretik,
|
guztiak
kontuan hartu eta nolabaiteko teoria eklektiko bat osatuko dugu. Izan ere, boterea multidimentsionala eta dinamikoa baita, eta, beraz, testuinguruaren arabera aldakorra izan baitateke.
|
|
|
|
Guztiagatik
, ez dugu garapen lankidetzarako berezko balioa zapuztu nahi, baina prozesu holistikoago bat bilatuko lukeen internazionalismo baten alde egingo genuke. Non toki guztietan, han eta hemen, garapenaren ikuspegi lineala hausten den neurri berberean eta prozesu parte hartzaileen bitartez alda keta koordinatu bat posible egiten den.
|
|
|
Guztiagatik, ez dugu garapen lankidetzarako berezko balioa zapuztu nahi, baina prozesu holistikoago bat bilatuko lukeen internazionalismo baten alde egingo genuke. Non toki
|
guztietan
, han eta hemen, garapenaren ikuspegi lineala hausten den neurri berberean eta prozesu parte hartzaileen bitartez alda keta koordinatu bat posible egiten den.
|
|
|
Parte hartzea aplikatu behar deneko uneei eta denborei dagokienez, antzeko problematika aurkezten zaigu, parte hartzea gailentasunezkoa izan dadin berau prozesuaren barnean ahalik eta lasterren eman behar da, eta gainera nahikoa iraun behar du. Garapen lankidetzarako proiektu eta programez ari bagara, parte hartzea hasieratik eta ohiko fase
|
guztietan
eman litzateke, hau da, identifikazio edo diagnostikoan, formulazioan, burutzapenean eta ebaluazioan, eta horietako etapa bakoitzean testu honetan aurkezten diren irizpide guztiak aztertu behar dira eta erabakitzeko gaitasunak guztietan egon behar du.
|
|
|
Parte hartzea aplikatu behar deneko uneei eta denborei dagokienez, antzeko problematika aurkezten zaigu, parte hartzea gailentasunezkoa izan dadin berau prozesuaren barnean ahalik eta lasterren eman behar da, eta gainera nahikoa iraun behar du. Garapen lankidetzarako proiektu eta programez ari bagara, parte hartzea hasieratik eta ohiko fase guztietan eman litzateke, hau da, identifikazio edo diagnostikoan, formulazioan, burutzapenean eta ebaluazioan, eta horietako etapa bakoitzean testu honetan aurkezten diren irizpide
|
guztiak
aztertu behar dira eta erabakitzeko gaitasunak guztietan egon behar du.
|
|
|
Parte hartzea aplikatu behar deneko uneei eta denborei dagokienez, antzeko problematika aurkezten zaigu, parte hartzea gailentasunezkoa izan dadin berau prozesuaren barnean ahalik eta lasterren eman behar da, eta gainera nahikoa iraun behar du. Garapen lankidetzarako proiektu eta programez ari bagara, parte hartzea hasieratik eta ohiko fase guztietan eman litzateke, hau da, identifikazio edo diagnostikoan, formulazioan, burutzapenean eta ebaluazioan, eta horietako etapa bakoitzean testu honetan aurkezten diren irizpide guztiak aztertu behar dira eta erabakitzeko gaitasunak
|
guztietan
egon behar du.
|
|
|
Orain artean aipatu diren eztabaida ildo ia
|
guztiek
parte hartze eredu trinko batera jotzen dute, eta hala ere funtsezkoa da gogoratzea ezen perspektiba eraldatzaileak parte hartze bera tresna gisa onartzen duela, eta orobat espazio desberdinetan estrategia ezberdinak zilegi direla onartzen duela, eta horrexegatik komeni da aztertzea parte hartzeak orokortu daitekeen mekanismo moduan duen bideragarritasuna. Gizarte konplexu batek oinarrizko behar material asko ditu, eta gerta liteke horiexek gehiengoaren parte hartze barneratzaile baten bitartez modurik eraginkorrenean ez betetzea.
|
|
|
Izenek gastua dute. Philippe Besnard ek esan zuen izena nahitaezko ondare sinbolikoa dela(
|
guztiok
izena behar dugu izan) baina dohainik jasotzen dugula (Besnard, 1979). Hala ere, izendatzeak badu kostu bat:
|
|
|
Ikus ditzagun adibide batzuk (1 taulan). Gastu gutxiko izen bat kode orokorreko izena izan ohi da;
|
guztion
eskueran dagoen kode batek ematen digu izenaren zentzua. Kode horrek, unibertsala den neurrian, berezko balio eskasa du.
|
|
|
Bigarrena, ordea, inpaktu handikoa da, nabarmena bezain ezaguna:
|
guztiok
dakigu zein diren izenaren konnotazio positiboak eta negatiboak (gizon gaztea, ederra, aberatsa, ospetsua...) Ez da inolako ahalegin berezirik egin behar, ez lan kognitibo nekezik, izen hori jarri dutenen asmoa zein izan den antzemateko. Berehala ulertu ahal dugu zer adierazi nahi diguten izen horren bidez6.
|
|
|
Auzi honetan, dena den,
|
guztia
ez da kantitatea: inpaktuaren tamaina edo indarra kodearen ondorioa da eta kode bakar bat ez, kode asko ditugu eta gainera elkar joka ari diren kodeak:
|
|
|
Pertsona izen batzuk erabiltzea eta beste batzuk zokoratzea, ondare sinboliko
|
guztiak
bezala, gizarte eremuaren logikaren arabera azaldu behar dugu, kasu honetan kontsumo eremu baten logikaren arabera, modarekin parekatu ahal dugun eremua (Lieberson, 2001). Baina ez dugu gizarte eremu bakarrik, ezta moda orokorrik ere.
|
|
|
Sabino Aranaren izendegi berria erabiltzea 1907an Gasteizko apezpikuak debekatu bazuen ere, Vatikanoak zuzenean esku hartu eta baimendu zuen haren erabilera ofiziala. 1932an, Errepublikak euskal izen
|
guztiak
erabiltzea legeztatu zuen. Sei urte geroago, Francoren diktadurak espainierazkoak ez beste izen guztiak debekatu zituen.
|
|
|
1932an, Errepublikak euskal izen guztiak erabiltzea legeztatu zuen. Sei urte geroago, Francoren diktadurak espainierazkoak ez beste izen
|
guztiak
debekatu zituen. Debeku hark bazituen salbuespen kasuak:
|
|
|
Barakaldon, esate baterako, 89 umeri aldatu zieten izena: Lenin, Libertad, Amor, Boreal... eta mota horretako izen
|
guztiak
desagerrarazi zituzten (Gorrotxategi, 2007).
|
|
|
Izatez Euskaltzaindiaren enkargu baten emaitza zen liburua. Hartara bildu zituen Erdi Aroko agirietan topatu ahal izan zituen izen
|
guzti
guztiak, mitologian eta literaturan inoiz agertutako izen oro eta, zelan ez, Herrian zehar izan diren eta diren Andra Mari guztien izenak. Azken kasu horretan herri askoren izenak sartu zituen Satrustegik, Andra Mari famaturik edo bat ere ez zuten herriak izanik ere (ezagun da Ainhoa herriak ez duela izan izen bereko Andra Maririk, bai ostera herri gaineko muino batean dagoen Arantzazu izeneko ermitak, baina Satrustegik ez zuen arazorik izan Ainhoa proposatzeko eta izenak izugarrizko hedapena izan du harrezkero).
|
|
|
Izatez Euskaltzaindiaren enkargu baten emaitza zen liburua. Hartara bildu zituen Erdi Aroko agirietan topatu ahal izan zituen izen guzti
|
guztiak
, mitologian eta literaturan inoiz agertutako izen oro eta, zelan ez, Herrian zehar izan diren eta diren Andra Mari guztien izenak. Azken kasu horretan herri askoren izenak sartu zituen Satrustegik, Andra Mari famaturik edo bat ere ez zuten herriak izanik ere (ezagun da Ainhoa herriak ez duela izan izen bereko Andra Maririk, bai ostera herri gaineko muino batean dagoen Arantzazu izeneko ermitak, baina Satrustegik ez zuen arazorik izan Ainhoa proposatzeko eta izenak izugarrizko hedapena izan du harrezkero).
|
|
|
Izatez Euskaltzaindiaren enkargu baten emaitza zen liburua. Hartara bildu zituen Erdi Aroko agirietan topatu ahal izan zituen izen guzti guztiak, mitologian eta literaturan inoiz agertutako izen oro eta, zelan ez, Herrian zehar izan diren eta diren Andra Mari
|
guztien
izenak. Azken kasu horretan herri askoren izenak sartu zituen Satrustegik, Andra Mari famaturik edo bat ere ez zuten herriak izanik ere (ezagun da Ainhoa herriak ez duela izan izen bereko Andra Maririk, bai ostera herri gaineko muino batean dagoen Arantzazu izeneko ermitak, baina Satrustegik ez zuen arazorik izan Ainhoa proposatzeko eta izenak izugarrizko hedapena izan du harrezkero).
|
|
|
– 1977an espainiar estatuko hizkuntza
|
guztietako
izenak onartu ziren legez. Horrekin batera, lehenago ezarritako izenen, itzulpena?
|
|
|
Zentzu berean, debekatuta daude izenen aldaera hipokoristikoak, txikigarriak, familiarrak edo lagunartekoak. Hala ere, herriaren erabilerak izen aldaera hori jatorrizko izenetik askatu edo
|
guztiz
bereizi duela frogatuz gero, Erregistroak, izen berria, onartzen du, horrela onartu dira Lola, Sandra eta, substantzia eta autonomia?
|
|
|
Euskararen kasuan, euskal izendegia egitea Euskaltzaindiaren eskuetan utzi dute instituzioek (Euskal Izendegia, 2001). Izendegi horrek espainiar legeak ezarritako muga
|
guztiak
gorde behar izan ditu: izen batzuk baztertu dira iraingarriak direlakoan (Aketza, esate baterako); beste batzuk hipokoristikoak edo herri aldaerak direlakoan, Erregistroaren Legeak dioen moduan, lexikalizatu?
|
|
|
legeak aldatzen direlako, izen batzuek identitate zama gehiegi hartzen dutelako, edo estereotipo negatibo bati lotuegi geratzen direlako (izen nazionalistak, anarkistak, ordenako jendearenak, biblikoak, behe klasekoak, baserritarrenak...), modernizazioarekin eta sekularizazioarekin batera izen berriak hedatzen direlako, masa hedabideek eta masa kontsumoko kulturgintzak izen kontsumigarri berriak dakartzatelako, globalizazioaren akulturazio eta hibridazio prozesuek izen sorta berriak ezartzen dituztelako... Faktore
|
horiek guztiek
denbora segida zertzen dute: belaunaldien artean aldeak handiagotuz eta belaunaldikideekin identifikazioa indartuz.
|
|
|
Gehienak arrotzak edo
|
guztiz
ezezagunak aurreko belaunaldietan. Iker, mutiltxoen izenetan arrakastatsuena, ez zen hamarkadara arte agertu izen erabilienen zerrendetan.
|
|
|
Kultura
|
guztietan
izan dira izena emateko estrategiak eta protokoloak. Jendarte tradizionaletan modernoetan baino leku gutxiago zuten estrategiek; haietan protokoloak ziren nagusi.
|
|
|
«Ahaztu egiten dena, antideskriptibismoaren bertsio estandarrean gutxienik, zera da: objektu baten identitatearen bermea, identitate hori gertaerek ukatzen duten egoera
|
guztietan
–ezaugarri deskriptibo guztiak aldatu direnetan, izendatzearen atzeraeragina da:
|
|
|
«Ahaztu egiten dena, antideskriptibismoaren bertsio estandarrean gutxienik, zera da: objektu baten identitatearen bermea, identitate hori gertaerek ukatzen duten egoera guztietan, ezaugarri deskriptibo
|
guztiak
aldatu direnetan, izendatzearen atzeraeragina da:
|
|
|
«Instituzioa den aldetik, izen propioa denbora eta espaziotik kanpo ari da, une eta lekuen aldaketatik kanpo: horri esker, izendatutako banakoek, aldaketa biologiko eta sozial
|
guztien
eraginetik kanpo, izen bera izango dute. Horrela, lortzen da jendarteko ordenak ezartzen duen betebehar bat:
|
|
|
Hori da, hain zuzen, zeinu bat eratzeko egin beharreko lehendabiziko abstrakzioa: zeinu tipo batera biltzen diren esakune desberdin
|
horiek guztiak
, atzeraeraginez, zeinu horien ale, adierazpen edo agerpentzat jotzen ditugu. Abstrakzio hori egin ahal izateko, adierazle tipo batera batu dira esakuneak, bada, adierazle hori ez da inoiz zentzu eta esanahirik gabea.
|
|
|
sortu nahi dugu haiek erabiliz, hartara izugarrizko abstrakzio bat dugu bide: esentzia iraunkor eta egonkor bat irudikatzeko, aldaketa
|
guztiak
baztertu behar ditugu. Hortaz,, erreferentziaren gezurra?
|
|
|
Horregatik,, esanahia? zer edo zeri deitzekotan, adierazle batek har ditzakeen adiera
|
guztien
multzoari deitu genioke. Hala ere, jende komunitateak ondo arduratu dira adierazle eta adiera arteko loturak instituzionalizatzeaz eta naturalizatzeaz; alegia, adierazle bati esanahi bat eta bakarra lotzen saiatu dira, konnotazio guztiak bakar batera murrizten, horrela sortzen baita denotazioa.
|
|
|
zer edo zeri deitzekotan, adierazle batek har ditzakeen adiera guztien multzoari deitu genioke. Hala ere, jende komunitateak ondo arduratu dira adierazle eta adiera arteko loturak instituzionalizatzeaz eta naturalizatzeaz; alegia, adierazle bati esanahi bat eta bakarra lotzen saiatu dira, konnotazio
|
guztiak
bakar batera murrizten, horrela sortzen baita denotazioa. Eta horrela ere, interpretazio komunitate batek bere errealitatea eratzen du.
|
|
|
Horrez gain, izenak finkatu egiten du: zentzu eremu batean (eremu semantiko edo sinboliko edo kultural batean) hainbat kokapen biltzen ditu, jendarteko harreman eremuetako hainbat harreman biltzen ditu,
|
guztiak
–beratasun iraunkor, baten gisan.
|
|
|
bakoitza nor den argi ageri dadin. Kode bati esker, inor ez da beste inorekin nahastuta izango, administratu behar diren mendeko
|
guztiak
ondo identifikatuak izango dira.
|
|
|
ere bada. Ez dago gizarte nortasunik hainbat baliabidez osatua ez denik, esan nahi baita, gizarte nortasun
|
guztiek
badituzte norberaren interesen araberako helburuak lortzeko baliabideak; berdin da zein diren interesak eta helburuak. Habitusak kapital bat ematen dio subjektuari:
|
|
|
aldarrikatzeko izaten da. Adibide onak dira harreman telematikoetan hautatzen eta erabiltzen diren ezizenak (nicks),
|
guztiz
singularrak izan behar omen dute izen horiek12.
|
|
|
Oro har, instituzio galtze horrek pertsona arteko harremanak egin ditu jendarteko bizimodu berrien protagonista. Lehen
|
guztiz
soziologikoak ziren harremanak gero eta psikologikoagoak dira: gizarte eraginak araututako rol ibilbidea zena, gaur jendarteko harremanetan kudeatu behar den norberaren esperientzia da.
|
|
|
Baina zatikatzea ekintza erregimenen baitara ere heldu da. Ekintza erregimenak askotarikoak dira jendarte eremu
|
guztietan
erresistentziak eta dibergentziak daudelako. Berezkotasuna jendearen ezinbesteko ezaugarria omen da, bestela ordenak inolako aldaketarik gabe iraungo luke.
|
|
|
Gizarte klasea, bizi estiloa, kultur erreferenteak...
|
guztiak
dira izena hautatzeari eragiten dioten faktore argiak. Izatez, gizarte eraginak moldatutako, gustua?
|
|
|
Izatez, gizarte eraginak moldatutako, gustua? da
|
hori guztia
. Izena hautatzea gizarte kategorien irizpide estetikoen mende dago; Bourdieu k La distinction lanean deskribatu zituen irizpide haien mende.
|
|
|
Erresistentzia arrunteko ekintza gehienak diren direnean jotzen ditu jendeak, hau da, aitor du erresistentzia ekintzak direna; baina, hala ere, ez ditu diskurtso batez zuritzen edota legitimatzen. Horrela, bada, diskurtso adituen orobatzea, etengabeko zaingoa eta kontrola higatzen ditu erresistentzia arruntak, eta hortxe dute sorleku erresistentzia kolektibo antolatu
|
guztiek
.
|
|
|
arabera egokituko dira: pasioa, kalkulua, jendarte inertzia, erresistentzia, senide arteko negoziazioa, mota
|
guztietako
transakzioak (erakundeekikoak barne)... Ikerketa honek erreakzio kasuetara jo du, kasurik berritzaileenak, baina ez, nahitaez,, erreflexiboenak?, ezta kapital (linguistikoa, kulturala, ideologikoa) handiena dutenak ere14.
|
|
|
Hala ere, pertsonak bestela bizi du hautatzea eta hautatzeko irizpideen eragina. Pertsona horien ustez, izena hautatzea
|
guztiz
pertsonala izan da, erabakia kanpo eraginetatik aparte hartu dute edota eragin horiekin distantzia nahikoa harturik. Badakite eraginak hor direla, baina haien ustetan oldez hartu dute azken erabakia, eragin horiek ez baitute izena hautatzea erabat bideratzen.
|
|
|
Lehendabizi, bide ofizialetatik egiten dira erreklamazioak: ahal den
|
guztia
arakatuz, izenari eusteko informazioa bilatzen da, hizkuntza batean edo, berdin dio zeinetan, izen hori emakume izena dela egiaztatze aldera. Horrelako erreklamazioek kale egiten dutenean, beste jite bateko arteak erabiltzen dira.
|
|
|
Bestetan Familia Liburuan, zuzentzen? da izena (Erregistro ofizialean izen bat geratzen da ehortzirik, beste arlo
|
guztietan
hautatutako izena agertzen da: eskolan, osasun zerbitzuan, aurrezki kutxetako kontuetan...)
|
|
|
– Izen berriak asmatzen ditu jendeak, inoiz onartutako irizpideen arabera, inoiz irizpide horiek
|
guztiz
baztertuz. Hala edo nola, jendeak, euskal izenak?
|
|
|
Zein izango dira haren hizkuntza, hezkuntza, balioak...? Bistan da, mundu
|
guztiak
ez du gogoeta sakonik egiten, baina, oro har, seme alabak aurretiaz ondo taxututako proiektuak dira.
|
|
|
Alde horretatik, beraz, izena ondo pentsatuta eta negoziatuta hautatu behar da, ez edonola, asmoz eta jakitez baizik. Izenaren eufonia, esanahi etimologikoa, identitate edo jatorri kulturala eta linguistikoa, originaltasuna, hurbiltasuna... ezaugarri
|
horiek guztiak
hartu behar dira kontuan artez hautatzeko. Beti ez da modu esplizitu batez eta intentzio argiz egiten, baina gurasoek badakite zer dagoen jokoan, oso dira jakintzaren gainean.
|
|
|
Gure ikerketa honetan, kontrako ahaleginaz jardun dugu, hau da, nahita edo nahi gabe, gizonezko eta emakumezkoentzat balio dezakeen izen baten hautuaz. Euskal izen
|
guztiak
halakoak direla pentsa dezake euskaraz ez dakienak edo euskal tradizio onomastikoa ezagutzen ez duenak. Eneka zenbatean hartu dute emakume izentzat?
|
|
|
areagotu duten liburuetako baten bat aipatzen du, eta salatu ez direla «sexu bereizketaz axolatzen». Baina kasu
|
guztietan
bestelako irakurketa egin daiteke, Knörrek berak aipatzen duen «interes biziaz»: herri sormena da hor ageri dena, jendearen ekimen nahasia eta kontrolagaitza, bizia eta bizigarria.
|
|
|
Ezin ahaztu ikerketa haietan Mauss (1960), Evans Pritchard (1971) edo Lévi Strauss (1964). Lan horiek izendatze praktiken eta pertsonaren talde barneko estatusaren arteko loturak aski ikertu dituzte; batez ere, izendatzearen eta pasaera erritualen artekoak (jaiotzak, helduarora pasatzeko erritualek, talde bereizi batera sartzeko errituek, ezkontzek, heriotzak berak ere,
|
guztiek
dute bataio bereizgarri bat lagun). Bestalde, izendatzea eta izendatzen duen subjektua botere harremanen eta jendarteko hierarkien erakusle dira:
|
|
|
eraiki nahi zuela. Horrelako ekonomia batek kontuan hartu behar ditu jendarteko balio mota
|
guztiak
, ez soilik balio ekonomikoa. Praktiken logika, bistan da, ez da bakarrik logika ekonomikoa, alderantziz, diskurtso eta ekintza eremu bereiziak atontzen dituzten logika asko ditugu.
|
|
|
Jendarteko eremu
|
guztiek
barne borroka eta tentsio ugari dute, eremuen arteko harremanak ere nahikoak dira gatazkatsuak. Zentzu batean, eremu bat ulertze eta interpretatze erkidegoa da, diskurtso eta ekintza erkidegoa den bezala; baina bakarrik zentzu batean; izan ere, eremuko eragile onartuek ere norgehiagoka eta lehian dihardute nagusitasuna lortze aldera.
|
|
|
Hain zuzen, bi idazleek liluratzat dauzkate gizakia bultzatzen duen kosmosa eta bizitzaren jatorri metafisikoaren bilaketa: den
|
guztiaren
oinarri litekeen transzendentzia hutsa edo betea ez da giza ideia bat baizik, hitz eraikuntza gezurti bat baizik. Bainan, errealitatea ulertzeko mintzamena alfer izanen zaigula ohartu beharrean, beste tresnarik ez dugula onartzekoa dugu.
|
|
|
Mallarmé ren lanarena, horrek itsas bidaia bat bezala asmatzen zuena Hartz Nagusia deitu izar multzo septentrionalari buruz, eta «Liburuaren» ametsaren aurka behaztopatu zena. Obra Handi horrek gizadiaren galdera
|
guztien
eta unibertsoaren izaeraren arrazoiaren erantzunak bere hitz sarean() idealki edukiko zituen, baina halabeharrez «hondoratu» zen eta hura ere «hutsean» galdu zen bururatua izan aitzin, Septentrioaren existenzia edo existenzia eza errealaz kontu eman gabe. Interesgarria iruditzen zait, beraz, zenbait konparaketa hatz botatzea Mallarmé eta A. Arkotxaren desmartxei buruz, bi Septentrio en berezitasuna erakutsiz «Maisu» handiaren obraren arabera. Valery k Mallarmé ri ematen zion izengoitia balia baneza?.
|