|
2000
|
|
|
Hala behar luke. Eta, ordua dugu inora ez
|
garamatzan
indarkeria kaltegarriak alde batera utzirik arrazoi bidez aurrera joateko.
|
|
|
M. Larramendi gizon argi bezain zorrotzak, Espainiak gure herrian
|
zeraman
politikaz kezkaturik egin zituen zenbait salakuntza foruen alde. Hortaz irakurgarria da J. Ig. Tellechea Idígoras ek bere sarreraz, oharrez eta hitzatzez argitaratu zuen Larramendiren So bre los Fueros de Guipúzcoa (1983) liburua.
|
|
|
Foruen galeraren ondotik, hogeigarren mende hasierako egoerak eskatzen zuenaren arabera, garaiko iritziei buruzko galdera egin zuen Gipuzkoako Diputazioak Eibarko sozialisten Casa del Pueblora, eta honek beraien artean intelektual mailan burutza
|
zeraman
Toribio Etxebarriari eskatu zion gai horretaz zerbait presta zezala. Bi hitzaldi eman zituen 1918 urtean, La liga de naciones y el problema vasco izenburupean eta Eibarren bertan V. Fernández tipografian inprimatuak izan ziren.
|
|
|
–oui? (bai) esan arte zigorrez behartu zituzten eta zigorraren ondotik sutan errez heriotzara
|
eraman
. Gezurra badirudi ere, hala gertatu zen.
|
|
|
Gaur, ordea, badakigu fisikoki sorginik inoiz ez dela izan. Eta inork ziurki sorginkeriarik izatekotan, inkisidoreek eta Pierre Lancre bezalakoek izango zuten, gaiztakeriaz beraien lepoan
|
baitzeramaten
sorginkeria.
|
|
|
Gure jokabideok aurrera
|
eraman
ahal izateko, oroi bide ziur bezain zehatzak eskaintzen dizkigula dagoeneko aipatu dugun Leah Levin en Giza eskubideak: galde erantzunak (1999) liburuak.
|
|
|
Hizkuntzari buruzkoan, arrazoia ez dago txikiagoa edo handiagoa izatean. Gu ere munduaren zati bat garenez, naturak eman digun unibertsaltasuna bakoitzak beretik
|
daramagu
eta, besteak ukatu gabe, hein batean unibertsalagoak gara gure gizartetik gizarte orekari eutsiz jarraitzen badugu.
|
|
|
Hortik atera kontuak, Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsala, zenbait juristaren esku uzteko baino askozaz serioagoa dela. Herriaren zentzuzko jokabideak baizik ez gaitu
|
eramango
demokraziaren bidera; grekeraz, demokrazia, herriaren burujabetza baita, eta horren arabera egin zen ONUren Adierazpena.
|
|
|
Orokorki, denok gara Europaren osagarri, hemen ez da inor sobera eta arrazoia ez dago gehiengoen edo indarraren baitan, elkar errespetatzean eta errespetaraztean baizik. Horretarako, egia hori aurrera
|
eramango
bada, hizkuntza gutxituetako biztanleek zuhur jokatu beharra dute.
|
|
|
Baina ez dadila gertatu F. Mitterrand-ekin bezala, 1981eko maiatzean presidentetarako hautagai zela agindu bai, baita urtebete geroago, 1983ko maiatzaren 26an agertu ere Journal Officiel ean Unibertsitate aurreko hezkuntzetan bertako hizkuntzak irakastea, euren artean euskara aipatuz. Baina, karguaz jabetu zenetik, hori aurrera
|
eramaten
ez zen ahalegindu. Beraz, asmoa hor gelditu zen hankaz gora.
|
|
|
Horrek
|
eraman
zituen, XII. mendearen azken aldera, bakebiderako marka erabakitzera, 1179 urtean elkarren artean hitzarmen bat onartuz, Karolingioen erara; hau da, lehenagoko Marka Hispanikoaren antzera jarri zuten muga. Inter Bizcahiam et Ipuzcuam?; Itziartik Durangoraino eta Araba barnera arte. Tarte muga horretatik zetorkigun Markina izena Debarroaren barrenaldeko eta Artibai ibarreko herriek osatzen zuten barrutiarentzat:
|
|
|
Hala ere, Gaztelako errege Alfonso VIII.a ausartu zen, Hitzarmen hura hautsiz, 1200 urtean ekintzak aurrerago
|
eramatera
, eta Araba eta Gipuzkoa bereganatzeaz batera marka hartaz jabetu zen, Debarroa Gipuzkoako probintziari itsatsiz. Handik hamalau urte geroago Durangaldea Bizkaiko jaunari eman zion, nolabaiteko adiskidetasuna sortarazi nahirik.
|
|
|
Jakin bedi, abertzaletasunak berez ez duela
|
eramaten
herri bat bere burujabetzaren alde borrokatzera, inperialista erako beste aberri batek horretara behartzen ez badu.
|
|
|
Nafarroa osoak elebiduna izan behar luke, hizkuntzari buruzkoan bertako biztanleek eskudide berdinak izango badituzte. Bestela, ezin dezakete aurrera
|
eraman
Nafarroako Gobernuak sortu zuen Ley Foral del Vascuence delakoa.
|
|
|
Inperio hark hizkuntzarik gehienak suntsitu zituen. Gureak ere bide hori
|
eraman
zezakeen, baina hara hor suspertu eta indarberrituz gure herriak nola berreskuratu zuen.
|
|
|
Seme alabak eskolatu nahi zituzten gurasoek ordea, ezin ba kexatu, beren haurrak ikasketarik gabe geldituko ziren beldurrez. Jokaera horren lehen lekukoetariko bat dugu, nik dakidanez behintzat, Nafarroako Galipentzu herriko maisua, 1730 urtean era horretan haurrak zigortzen zituena, Jose Mateo zeritzan galipentzuarrak urte horretako irailaren 14an Orreagako artxiboan utzi zuen lekukotasunak dioenez; Bernardo Estornés Lasak bere liburuetariko batera oso ongi
|
eraman
zituen euskarak historian zehar izan dituen gertakariak, Canto y cantares de Euskalerria. Poemario nacional vasco (1994) delakoan.
|
|
|
Kontuan eduki gabe, adibidez, herri euskaldunetan badirela euskararik ez dakitenak eta baita Tafallan zein Tudelan euskaldunak ere, euskara gaztelera baino hobeto menderatzen dutenak. Hala denean, gizon bakoitzak zuzenean, berarekin
|
darama
edonora bere foru pertsonala, erkidego edo komunitate baten barnean ezinezkoa baita bestela jokatzea giza eskubideak hautsi gabe. Espainiako Konstituzioaren Título preliminar delakoaren 1, 2 eta 3 artikuluen aurrean ere ez da zuzena.
|
|
|
Bereziki, Frantziak zekarren aldakuntzan oinarritzen nintzen. Baina ondotiko politikariek gauzak ez dituzte behar bezala
|
eraman
giza eskubideei dagozkienetan. Jaramon gutxi egin zaio Dei xionne legeari, eten eta deuseztu dituzte lege horren arabera A. Chamson, M. Legris eta P. Sérant jaunek erakutsi zizkiguten itxaropen bikainak, eta jaramon gutxiago egin diote 1953ko Unescoren gomendiozko L, emploi des langues vernaculaires dans l, ensei gnement delakoari.
|
|
|
Zertarako dira orduan erakunde nagusi horiek bakebiderako onartu zituzten gomendioak? Jaramonik ezak nora
|
garamatza
–Gainera, gure Euskal Herrian, bertako estatutuaren arabera, gaztelera eta euskara biak ofizialak direnez, Eusko Jaurlaritzak du erabakia hartzeko eskubide osoa, ez Madrilgo Auzitegi Goren horrek.
|
|
|
Ondoren, historian zehar gure Lingua Navarrorum zeritzanak izan duen zoritxarra noiztik eta nola izan duen eta jarraian Araban euskara, zigorpeturik, zerk eta nola
|
eraman
zuen atzeraka. Guztion jakinerako, lekukoak hor daude.
|
|
|
Gainera, hizkuntz tipologiaz elkarregandik hain desberdinak diren euskara eta gazteleran hezitzen direnek berez dute beste batzuk lasterrago ikasteko ahalmena. Eta inoiz ez ahaztu, elebakardunek beren baitan
|
eramaten
duten itsutasuna, besteena gorrotatzerainokoa dela. Horiek horregatik jartzen dute gaztelera munduko hoberena balitz bezala.
|
|
|
Hori bai, denak errespetagarriak, bakebiderik nahi baldin badugu. Zeren hizkuntza bakoitzak bere inguru jakina du eta inguru bakoitzak bere balio bereziak, elkar ulertu beharrez anaitasunerantz
|
garamatzatenak
.
|
|
|
–Bihar Belfastera joan nahi nuke, hegazkina hartzera.
|
Eramango
nauzu, mesedez?
|
|
|
Irinaren gidatzeko moduari begira geratu zen. Ondo
|
eramaten
zuen autoa, gidari ona zen. Gidakidearen jesarlekutik ikusita, hanka politak zituen.
|
|
|
Txemak bidera begiratu zuen. Abiadura handia
|
zeramaten
. Eta segundo bateko gauza izan zen, Irina ez zen ohartu ere egin:
|
|
|
Txemak salto egin zuen neskaren hanketara, eta bultza egin zuen beherantz gorputzarekin, azeleragailuak ia hondoa jo zuen arte. Ezker eskua, berriz, neskaren eskuetara
|
eraman
zuen eta bolante kolpe izugarria eman zuen. Irinaren garrasia izan zen autoaren barruan ozenen entzun zen azken zarata, motorraren eta Phil Collinsen gainetik.
|
|
|
Turista yankiek, elkartasun ahalegin izugarri baten ondoren, galdetu zioten ea asmorik ba ote zuen kostaldean gora egiteko, Galway aldera edo. Ze, hala bazen, eurekin joan zitekeen autobusean,
|
eramango
zutela bere norabidea iparrerakoa bazen, eta ez lotsatzeko, abesti typical xarmangarriak kantatzen zituztela errepidean zihoazenean, eta asmakizunetan jolasten zirela gasik gabeko Coca Colak edaten zituzten bitartean.
|
|
|
Txemak, esker onez, baiezkoa eman zien: Galwayra ez baina pittintxo bat harago joan nahi zuela, Connemarara, baina zinez eskertzen ziela gutxienez Galway hirira
|
eramatea
.
|
|
|
Zertara baina?", itaundu zioten turistek. " Connemaran ez dago ezer!", bota zuen euretako batek, elkarrizketa apur bat urrunago
|
eramanez
. Eta Txemari gogoak sartu zitzaizkion esateko bazekiela Connemaran ez zegoela ezer.
|
|
|
Baina ez egun batzuetarako, ezpada betiko. Eta Connemarara
|
eramango
zuen taxian sartzen ari zenean ere" hobe hemen geratzea" pentsatzen zuen, baina" to the capital of Connemara, please" agindu zion taxi gidariari. Eta handik hamar segundora, autoaren motorra martxan entzun zuenean, guztiz ahaztua zuen Galway hiria.
|
|
|
Duncan bakarrik egon izan balitz, dudarik gabe sartuko nintzatekeen, baina beste nazkagarri haiek ere hantxe zeuden eta ezetz esan nuen. Baina eurek ere ez zuten alde egiten, eta igotzeko erregutzen zidaten, nahi nuen lekura
|
eramango
nindutela. Gainera, ez nuen denborarik galtzeko:
|
|
|
Nik konpresak behar nituen. Euskal Herritik ekarri nituen batzuk, eta nezeserrean
|
eramaten
nituen, baina desagertu egin zitzaizkidan. Norbaitek eta, larregi pentsatu barik, ri ra hartuko zituen.
|
|
|
Baina Ralph aurreratu zen eta esan zidan lasai egoteko, berak
|
eramango
ninduela berriz Ennistymoneko supermerkatura, ordu haietan ez nuelako dendarik zabalik aurkituko (arratsaldeko hirurak edo ziren). Duncan ez zen hain konforme geratu, eta gaineratu zuen beraiek ere gurekin etorri nahi zutela.
|
|
|
" Zergatik egin dute argiekin?", galdetu nion Ralphi. " Lainoen kontrako argiak piztuta
|
neramatzan
. Despistatu hutsa naiz", argudiatu zuen.
|
|
|
Txemak egunero galdetuko dit noiz joango naizen pisura bizitzera, eta ondo dakit bere intentziorik onenarekin egiten duela. Bederatzi urte
|
daramatzagu
, eta urte hauetan intentzio onak baino ez dizkit eskaini. Eta hala ere horrek ez nau betetzen.
|
|
|
Bai, beso bat apurtu du. Ospitalera
|
eraman
dute. Eta Txemak, oraindik amets hartan, sekulako desilusioa hartu zuen.
|
|
|
Segi horrela, bai, eta noizbait konturatuko zara zeu zarela hemen engainatuena: zure maitale polita ihesean dabilen terrorista bat dela, Chrysler zuriko bidaiariak ez zirela turista soilak, argiekin ez zutela egin Ralphek lainoen kontrakoak piztuta
|
zeramatzalako
. Segi horrela, esaten zuen Txemak berekiko, eta garaipentxo bat emango didazu.
|
|
|
Ostatu hartu dudan aterpetxeko ohe gainean utzi dut motxila, eta presaka irten naiz berriro kalera. Hona iristean, bizkarrean
|
neraman
pisuak ez dit laga herritxo honetako portuaz gozatzen. Eta orain, ai ama!, plazerrezko zorabioa izan da bertatik paseatu eta arnasa barruraino hartzea.
|
|
|
Gu geunden lekutik besoak, hankak eta buruak ikusten ziren mugimenduan, zirimola itzela sortuz. Segundo batzuk behar izan nituen erreakzionatzeko, ez bainuen ulertzen zer gertatzen zen (beharbada, eta ez da broma, edan nuen guztiagatik), eta zurrunbilo hartara hurbildu nintzenerako denboratxoa
|
zeraman
bertan Duncanek, borrokan zebiltzanak banatzeko ahaleginetan. Borroka bat zen, bai, Duncanen lagunetako baten eta nireetako baten artekoa.
|
|
|
Eta ez da adibide txarra izan, ez jauna. Konturatzen ari naizelako neuk ere urte bat edo gehiago
|
daramadala
hilda, zure engainuetatik zintzilik, amets goxoa zela uste nuen honetatik erabat esnatu gabe.
|
|
|
Begiak itxi nituen nahiago izan nuelako sinestea, amestea, itxaropenari gogor oratzea... errealitate puta honi aurrez begiratzea baino. Eta orain, Irlandan eta disket hotz bati esker, G12 kalera
|
eraman
duzun egia osoa ari zait agertzen, eta nahi izan arren ezin dut burutik kendu zu zeu zarela kontatzen didana Rocío harekin enrollatu zinela, Jabirekin izandako aferak uste zenuena baino garrantzi handiagoa izan zuela azkenean, eta oraindik ere" Connemara" aipatzen duzu, eta toki horretara zeure bila joan nahi duzula. Oraindik ez duzu zure burua aurkitu ala?
|
|
|
Badakizu tokiak aukeratzen, gazte!". Tabernariak beste garagardo bat
|
zeraman
eskuan. Antza, Txemak berak eskatu zion, nahiz eta horretaz konturatu ez.
|
|
|
Arren. Azalpenik eman gabe
|
eraman
zenuen, ez duzu eskubiderik, zer egin dizut nik, e. Ze eskubide duzu nik maite dudana lapurtzeko?
|
|
|
Gauaren amaitzean hamalau urteko mutikoak bere etxeko portalera bideratu zuen gainean
|
zeraman
bakardadea. Etxera igo, nano bufoia zela adierazten zioten mozorroak erantzi, eta ohera sartu baino lehenago koaderno bat atera zuen mahaiko kaxoitik.
|
|
|
Eguraldi normala, egunak pasa ahala frogatzeko aukera izan dudanez, eta beraz beldurrik gabe esan dezaket ohitzen hasia naizela gainean izaten ditudan hodeien presentziara. Egun pare bat baino ez
|
badaramatzat
ere, aspalditik nago ohituta hodeiez kargatutako Irlanda honetara: hau guztia nolakoa ote zen imajinatzen hasi nintzen egunetik; beti etorri izan zaizkit burura lehertzeko zorian dauden kotoi zikinezko zeruak.
|
|
|
Sorbalda txikiak eta biribilak ditu, eta besoak etengabean darabiltza dantzan. Horrelako aktibitatearekin zaila da bere gorputza argal ez imajinatzea; baina alderantziz, Rocíoren bihurgune batek beste batera
|
garamatza
ezinbestean: sorbalda, bular, gerri, ipurmasail, izter, belaun.
|
|
|
Rocío hark eskote amaiezinak
|
zeramatzan
gehienetan, bistarekin goitik beherako ibilbidea egiten hasi eta bertigo sentsazioa sartzen duten horietakoak. Horregatik ez zen Txema ondo gogoratzen Rocío García de Mainuetaren aurpegiaz.
|
|
|
Gero bazkaltzera
|
eraman
nahi ninduela aitortu zidan, harrerak bere pisuan jarraipena izan zezan, gaua luzatzeko asmoz. Baina ezetz esan nion, eskerrik asko baina ez, oso nekatuta nengoela eta nahiago nuela etxera joan eta atseden hartzea.
|
|
|
Barkatu, Bitakora, azken aldian oso nahastuta nabil, eta ez naiz konturatu osaba Pedroren heriotzaz ez nizula ezertxo ere aipatu. Ospitalera
|
eraman
eta egun gutxira hil zen, hantxe bertan, gorputza hoditxoz beterik.
|
|
|
Baserrira
|
eraman
dut eta bertan egongo da orain ere, lotan edo. Berarekin egon nahi nuke noski, baina nahiko susmagarria litzateke inoiz geratu ez eta aste honetan, berriz, gauero hara joatea.
|
|
|
Baserrian agertzen da ia arratsaldero, gelako leihotik begira orduak negarrez pasatzen ditudan guztietan. Laguntza nahi dudan galdetzen dit, eta nik ezin dut gehiago, baietz esaten diot eta ohera
|
eramaten
nau segituan. Korritzen denean hobeto sentitzen naizen galdetzen dit, eta hurrengo arratsaldean berdin, eta hurrengoan eta noiz ez.
|
|
|
Besterik ez dakit, mapetan ere ez baitator urtegi hori, eta gutxiago bere azpian geratu zen herriaren izena. Despistaturik nenbilen, eta kotxea bide bazterrera
|
eraman
nuen mapari begirada bat emateko.
|
|
|
kanposantuaren ondotik pasatzean txistu egiten nuen, ozen. Eta artean 18 urte inguru izango nituen, baina txikitatik
|
neraman
zerbait zen, zer egingo diogu ba. Eta beno, urtegia egin zutenetik, abuztuero edo sikatearen erruz herria agerian geratzen denero, etxe honetara etortzen naiz, neska hura noizbait itzuliko delako.
|
|
|
Eta Txemak isiltasunik mutueneko elkarrizketa nahi zuen. Bere eskutan balego, ordaindu ere egingo zien gidariei ahoko kremailera itxi zezaten, eskatutako herrira
|
eraman
zezaten tutik ere esan gabe. Ingelesez pentsatzen laguntzen zioten dozenatxo neurona haiei jai emango zien modu horretan.
|
|
|
Killarney hiri polita da, pentsatu zuen Txemak haraino
|
eraman
zuen autotik irten ahala. Hiri horri buruzko informazio zabala zuen jada, autoetako gidari guztiek aipatu baitzioten zerbait bertan ikusi edo egiteko.
|
|
|
Rocío, gainera, egona zen jadanik Irlandako hego hegoko hiri honetan, eta ez zuen errepikatzeko gogorik. Nahiago zuela Killarneyra joatea, askoz ere gehiago gustatu zitzaiola, eta (ni tentatzearren esan du hau) Killarneyn hasiko nintzela usnatzen barruan
|
daramadan
benetako Irlanda horren lehen lurrin eta kresal usainak. Horrelaxe esan dit.
|
|
|
Gaur, berriz, sekulako biharamunarekin, aterpetxeak antolatutako minibus batek Ring of Kerry izeneko ibilbidetik
|
eraman
gaitu, Ozeano Atlantikoaren ertzetik doazen errepideak zeharkatuz. Ez dakit, pixka bat artifiziala iruditu zait, turista estatubatuarren neurrira eginikoa.
|
|
|
Hala ere, inguru hau zerbait desberdina da, itsasoa usaindu daiteke eta nonahi daude zohikatza ateratzeko zuloak. Eta loreak daude, eta haize bortitza, eta" gizon zuriak" oraindik deskubritu gabeko merkatuak, eta esne saltzaileek egurrezko gurdi koloretsuetan
|
eramaten
dituzte ume baten tamainako kantinak. Bai, hurbiltzen ari naiz.
|
|
|
1990eko egun hartan lan handia egin behar izan genuen udalekuko umeak neka zitezen: mendira
|
eraman
genituen, eta gero piraguaz ibiltzera. Zertarako eta begiraleok gauean parranda txiki bat egiteko, umeen lo sakonaz baliatuta.
|
|
|
Zeren, noski, udalekutik etxera bueltatu eta ziplo bota bainion dena: nola gertatu zen, eta barkatzeko, niretzat ez zuela horrek ezer esan nahi; eta berak ea zelan egin nion hori, betiko maite behar ninduela jakinik, eta ea ez nintzen kapaz izan ezetz esateko Jabik tabernako komunera
|
eraman
eta prakak erantzi zizkidanean. Eta nik mesedez Txema, barkatu.
|
|
|
" Eskain ezazu ezinezkoa". Eta okerrena zen, beraz, memoriak beti zoritxarreko bost hizkietara
|
eramaten
zuela, eta beraien artean bizi zelarik zituela paretak inoiz bota, ezta ñabardura txikiak erre ere. Ahaztu nahiak gogoratzea dakarrelako ezinbestean.
|
|
|
Eta gero, gogoratu hil baino bi egun lehenago ez zuela, esaterako, berdura zopa jan nahi izan, eta hara, autopsia ofiziala konpleto dugu: depresio batek suizidiora
|
eraman
zuen. Baina hori arrazoi bat aurkitu nahiaren barruan kokatzen da, eta normala zen, beraz, Maiteren egoera.
|
|
|
Gorpua aztertu zutenek ez zuten dudarako lekurik utzi: Eiderrek abiadura handiegia
|
zeraman
eta barianteko bihurgune hori txarto peraltaturik dago. Burdinazko hesiaren kontra amildurik, horrela hil zen Eider.
|
|
|
Baina utzidazu aholku bat ematen: akaso ez zara konturatzen, baina memoria bizkarrean
|
daramazun
karga bat baino ez da, eta bidean laga behar duzu ezinbestean. Bestela ez zara inora ere helduko.
|
|
|
Eta hau ere, idazten ari naizen hau ere, kursia iruditzen zait; baina hori orain, ze eskailera erdian aurkitu naizenean ez zait hala iruditu. Kontua da, eta horretara noa, nire aurreko maila bakoitza etorkizun eta errealitate altuago batera
|
eramango
ninduen bidea begitandu zaidala: egunerokotasunaren loturak apurtu, hankak aireportuko pistatik bereizi, eta bizkarrean grapaz josita ditudan hegalak zabaldu, hegazkineko atea zeharkatu eta gora, gorago hegan egitea, indarrez eta ilusioz.
|
|
|
Behintzat. Jabik eta Terek hamar urteko bikote bizitza
|
zeramaten
; azken laurak, gainera, bien artean erositako pisuan pasatuak. Txemak inbidiaz begiratzen zion Jabiri.
|
|
|
zer egin zuen Eiderrek Cashelen? Zer esan zion Rocíori, aipatu gabe uzteko moduko zer izan ote zen ia damura
|
eraman
zuena, barkazio eskera ere bultzatu zuena. Txemak izugarri maite zuen Eider.
|
|
|
Gainera, pentsatu zuen, Eider horretara etorri zen hona, egun batzuez loturak apurtzera eta bera, benetako bera, izatera. Eta agian horrek egoera gogor samar batzuk ekarri zizkion, boteprontoan Eider damura
|
eraman
zutenak. Baina hori askatasuna bilatu nahiaren ordaina da, pentsatu zuen Txemak.
|
|
|
Jakin izan balu, bera ere joango zen lasai asko, Dublinetik Cashelera
|
eraman
zuen autobusean mila pezetatik gora utzita baino hobeto. Zazpi pound eta erdi.
|
|
|
Eta egun hartan ere, horixe gertatu zitzaidan, zeren, erran nahi nuena erranik, noiz eta baitzirudien ezen ausartziaren zaldiak beldurrarena garaitu zuela, aldiz, nola ez bainuen nik erabakitzen noiz akabatzen zen lasterraldia baina bertze bazkaldar guztien usteak eta aburuak, eta nola susmatzen bainuen ezen aburu hura ez zela ene aldeko izanen, aitzinatu zitzaidan beldurraren zaldia, eta jaundu zen hura nitaz, finean. Eta, eskuak bururat
|
eramanik
, bekoz beko nuèn don Frantziskoren begi kanporatuei beha geratu nintzen, ekaitza eta tormenta noiz lehertuko, zeren bainekien ezen munduan ez zegoela ekaitz hura geldiaraziko zuen santabarbararik... Baina ez, ekaitza ez zetorkidan aitzinaldetik, baina albotik eta saihetsetik, noiz eta aitak sekulako zaflakoa eman baitzidan.
|
|
|
—eta, hatz erakusle mehatxuzko hura aitzinaturik, bere sententzia eman zidan—: Bazkalondoan kondenatuen ziegarat
|
eramanen
haut, non egun batez egonen baihaiz, eta ogia baizik ez duk izanen janari, ura edari! —eta hitz haiekin batean, Mattin ikusi nuen, anaia, eskuek betartea estaltzen ziotela, irria atxik ezinik, ezin hobekiago erakusten zidalarik, gisa hartan, ezen batzuen zorionak bertzeen zorigaitza duela sorburu eta iturburu.
|
|
|
Eta Mattin eta biok ere halatsu geunden, zeren eta artean umeak baikinen, imajinazinoaren edozein fantasia sinesteko prest. Hargatik, noiz eta jauregi azpiko pasabideetarik aitak eta morroi batek ziega hartarat
|
baininderamaten
, iduritu zitzaidan ezen bihotza bularretik ateratzerat zihoakidala, hain bainindoan kikildurik eta koldarturik. Eta, barrenean sartu eta atea hersterat zihoazkidanean, aita, zuzia goian zeramala, irri krudel bat ezpainetan, halaxe mintzatu zitzaidan:
|
|
|
Hargatik, noiz eta jauregi azpiko pasabideetarik aitak eta morroi batek ziega hartarat baininderamaten, iduritu zitzaidan ezen bihotza bularretik ateratzerat zihoakidala, hain bainindoan kikildurik eta koldarturik. Eta, barrenean sartu eta atea hersterat zihoazkidanean, aita, zuzia goian
|
zeramala
, irri krudel bat ezpainetan, halaxe mintzatu zitzaidan: " Ea, bada, seme, kondenatuen intzirietarik zentzatzen haizen.
|
|
|
Eta nik hura besarkatu eta nigarrez hasi nintzen. Osabak esku batean zuzia
|
zeraman
, eta, bertzeaz besotik atxikitzen ninduela, baita ahoa belarrirat hurbiltzen ere, isilka misilka erran zidan: " Nigarrik ez, Joanes, egun zoriontsu honetan..." Urrats bat gibela egin nuen eta, malkoak xukaturik, harri eta zur behatu nion, zeren ez bainuen ulertzen nola izan zitekeen egun dohakabeko hura dohatsu.
|
|
|
Eta Estebanek ez zian nahi, uste zuelako bere heriotza aski izan zitekeela auziaren erabakitzeko, jauregia gaztelau soldaduek setiaturik zegoenez gero, itxuraz, bere erranetarat zituèn hirurogei bat soldadu agramondarrak alferrik sakrifikatzerat utzi gabe... menerat zituen zortzi beaumondar preso laxatzen zituela, aldi berean. Eta, bide hartarik bere deliberamendu hura aitzina
|
zeramala
, bere buruaz bertze egin zian, ezpata bihotzean sarturik, eta pentsaturik ezen zeruan bilduko zela bere bi anaienganat —Eusebioganat eta Pedroganat—, zeinak, bera ez bezala, katolikoak baitziren, baldin bere bi anaia haiek hilik bazeutzan, Noaingo guduaren ondotik...
|
|
|
Eta, azkenik, badakizue: egunen batean elkarrenganik bereiztea erabakiko bazenute eta, beraz, Joanikotek bere dorretxerat joaitea erabakiko balu, berarekin
|
eramanen
lituzke dorretxeari dagozkion morroi neskameak, baita abereak ere, testamentean sinatuaren arabera, zeren eta etxe bakoitzak baitu bere enborra, eta enbor horretan sartzen dira lurrak eta aziendak —eta, haiek erran ondoren, aitari eta osaba Joanikoti so egiten ziela, akabatu zuen—: Arratsaldean zuekin hitz egin nahi nuke bakarka, zeren ez bainuke nahi biharko egunean zuen artean liskarrik sor ledin, ene testamenta dela kausa.
|
|
|
—Hori erran al dik...? Erran iezaiok hurrengoan arrazoin duela, zeren bart gauean ikusi baititut teleskopiotik ehun sorgin, aker beltza airean
|
zeramatela
... —eta irri maltzur bat egin zuen.
|
|
|
Bigarrenik kontatuko dizut zure bertze gutunetarik batean eman zenidan berria, noiz eta jakinarazi baitzenidan —marrazki eta guzti— penduluaren aurkikuntza, jakintsu holandar baten trabailuei esker, zeinari jaun Christiaan Huygens baitzeritzan, eta zeina Leydengo Unibertsitatean ere egon baitzen aldi batez, bere studioen aitzinatzeko. Eta nola
|
eraman
ninduen zure berri hark, jaun An dré, osaba Joanikotenganat!, zeren, bertze nonbait erran dizudan bezala, osabak ere gogoan baitzituen Galileoren teoriak, eta hargatik zuen hormatik dilindan harri bat, cubitum bateko soka bati lotua zegoena... eta hargatik ere hartzen zuen soka mutur batetik eta ibiltzen zuen harria alde batetik bertzerat, erraiten zuela: " Diiin daaan, diiin daaan...
|
|
|
EZ. Hartaz ohartu nintzenean, begiak testurat
|
eraman
, eta paragrafo harekin inkontru egin nuen, zeinean Sarako maisuaren honako erran hau ediren bainuen: Gutienean bazenerrake hura dela luthertasun handia, gauza itsusia, eta ez dakizula zer gaztigu ordena halakoari.
|
|
|
Baina, geroko kontuak aitzinatzen ibili gabe, derradan ezen Mattin arras gogaitzen zela eskola haietan, batik bat bakarkako trabailuan jartzen gintuenean, halako tailuz, non zernahiren aitzakia egiten baitzuen haietarat ez azaltzeko, zer erranik ez aita etxeratzen zenean, zeren eta aitak, orduan, anitzetan
|
eramaiten
baitzuen goizean goiz ehizarat edo txakurren paseatzerat, jaun Marcelek eskola emaiten zigun orduetan, hain zuzen ere. Eta, ehiza zela eta ezpata zela, burua ere anitzetan joaiten zitzaion Mattini, eta orduan jaun Marcelek —zeina baitzen, bertzenaz, gizon pazientziatsua—, erraiten zion:
|
|
|
—Et et et! —moztu zidan osabak, eskuak bururat
|
eramanik
.
|
|
|
Eta, gelan nengoela, ezin kendu izan nituen burutazio haiek. Zure hitzaldiko arrazoinak, zure aipu haietan zimendatuak, banaka harturik, ur xortak bezalakoak ziren, bakoitza bere aldetik joan zitekeena, nehongo kalterik eragin gabe, baina ene bekatuarekiko hisiak ubide berean ipinarazten zituen, finean, ur xorta haiek guztiak, eta uholde baterat biltzen, zeinak
|
baininderaman
goiti beheiti arrastaka.
|
|
|
...zinela demostratzen banuen; eta bururatu zitzaidan, ondotik, ezen Jainkoa bere garaziaz eta ontasunaz baliatu zela, ene bizitzan bertze okasino baten ipintzeko —bigarrena—, Jainkoaren eta gizonen arteko hautuan Jainkoaren alde egin nezan amoreakatik; eta bururatu zitzaidan, azkenik, ezen segada bat prestatu eta segadan hartu eta atrapatu behar zintudala, Jainkoaren tribunalen aitzinerat
|
eramaiteko
.
|
|
|
Eta ez uste ezen zigortze kontu haietan hasberri inorant bat nintzela, edo ibili nintzela ipuineko nobizio hura bezala, bere burua gau eta egun zigortzen omen zuena baina azkenean ordenatik egotzi omen zutena, ardilarru bat zigortzen zuelako, bere burua zigortu orde...! Zeren ez bainengoen ni sasoin hartan ipuinetarako, ez neure buruaren engainatzeko, eta zeren prestik eta gerturik bainengoen, halatan, ene jokamolde hartaz trufa zitezkeèn estudianteen soei eta haien erran merranei buru egiteko, baldin zirkunstantziek hartarat
|
baninderamaten
... Nahiz eta oraindanik aitortzen dizudan ezen ez zela halakorik gertatu, inguruan egokitu zitzaizkidan ikasle haietarik bat baino gehiago ene egoera bertsuan zegoelako, erran berri dizudan bezala, eta ohitura hura zutelako, beren burua zafratzekoa.
|
|
|
Edo nigar hark, uraren itxurapean eta iduripean, esku ikustezin bat gordetzen ote zuen, zeinak emozione itoen korapiloak laxatzen baitzizkidan bat banaka eta bat bederaka? Eta alkimista jakintsu batena ote zen esku hura, malkoen gazitik bozkarioaren gozorat
|
eraman
ninduena, eta kateen mundu hertsitik libertatearen mundu zabalerat.... Eta itxuraldatze hura eta mudantza hura obra zedin eta konpli, zer on egin zidan zure jokabideak...!
|
|
|
Eta itxuraldatze hura eta mudantza hura obra zedin eta konpli, zer on egin zidan zure jokabideak...! Zeren, noiz eta uste bainuen ezen zapaldu eginen ninduzula, baita atzaparkatu eta larrutu ere, nola katuak txoria, gizon ezin miserableagoa nintzelako eta bertzerik merezi ez nuelako, aitzitik, eskua mahai meharraren bertzalderat luzaturik eta ene adatserat
|
eramanik
, erran zenidan:
|
|
|
Nik baino hobeki dakizu ezen gorputzean mila zain ditugula, odolaren irioiteko eta bideratzeko, geure organoak eta bertze gorputz zati guztiak behar bezala trabaila daitezen eta berrizta; eta berdin eta orobat dakizu ezen bertze hainbertze gertatzen dela arimaren lurretan, nondik joaiten baitira hemendik harat eta handik honat mila erreka eta errekasto, adimenduaren pentsuak eta bihotzaren sentimenduak iturburu dituztenak: erreka haien urak, haatik, lohitsuak eta istiltsuak ziren ene baitan, zeren, aspaldi hartan, ubideei mugak eta hesiak ipini izan bainizkien, hormak eta kontrahormak, uren abiada geldiarazi zutenak eta haien galtzerat eta usteltzerat utzi; nigar hark, ordea, uholde bortitz batek bezala, aitzinetik
|
eraman
zituen hesiak eta mugak, baita ene pentsu eta sentimendurik lohienak ere, eta hala garbitu ninduen arimaren barrendik eta utzi ninduen biziberriturik eta hats berriturik.
|
|
|
Nehon ere ez! Bertze gauza bat da nola
|
eraman
zuen sufrimendu hura guztia, noiz eta hiltzerat kondenatu baitzuten... Izan ere, Jesu Kristok ez zuen oinazea bilatu; aitzitik, ihesi ibili zen, eta hargatik erran zuen:
|
|
|
—Arrazoin zuen, bai, Koheletek, erran zuenean ezen osasuntsu dela gorputz arimentzat arnoa neurriz edatea —eta, autore batek bertze autore batenganat
|
zinderamatzala
, erantsi zenuen—: Eta arrazoin zuen, halaber, Senekak, noiz eta neurria eta neurrizko plazerrak kontseilatzen baitzituen.
|
|
|
Eta Demostenes aipatu zenidan, eta hasi nintzaizun kontatzen ezen izen bereko txakur bat izan genuela etxean, zeren eta osaba bat bainuen, txakurrak halako izenekin bataiatzen zituena. Eta, hari hartatik tiratzen nuela eta hari batek bertzerat
|
ninderamala
, osabarekin nuen auziaren berri eman nizun... baita osabak amarekin eta aita Bartolomerekin zuen auziarena ere; ordea, denbora aitzina zihoan eta ni ez nintzen ohartu ere egiten, hain baitzitzaidan eder zure konpainia eta hain bainengoen, hargatik, arrai eta alegera. Eta orduan erran zenidan:
|
|
|
Baina sendotasun hori fede itsu batetik edo pentsuaren sendotasunetik baizik ezin etor daiteke. Fede itsuak, ordea, itsutzen gaitu eta bertzeen salatzerat eta haien ezabatzerat
|
eramaiten
gaitu... eta pentsu bategatik bertzeen ezabatzea da, hain zuzen ere, ene pentsuak ezin onar dezakeena. Halarik ere, aitortzen dut ezen neke eta gaitz dela, pentsuaren bidetik, mundu sendo baten lantzea; izan ere, pentsua arrazoinaren esparrua da, bai, baina ezin ahantz daiteke ezen arrazoinak zalantza duela bere egunorozko ogi... halako tailuz, non segur dagoenean ere ez baitago segur, zeren arrazoinak, zalantza bat itzali orduko, pizten baitu bertze bat... pizten ditu bi, edo piz ditzake anitz, zalantzen katea infinituraino luzatuz.
|
|
|
Eta gehiago erranen dizut, zeren, gauzak dauden bezala, zalantza baita gure esperantza bakarra. Zalantza guztion baitan errotzen den egunean, ez baita nehor ere, pentsatzen duenagatik, sutarat eramana izanen, Giordano Bruno
|
eraman
zuten bezala.
|
|
|
—Eta zergatik
|
eraman
zuten sutarat. Nola pentsatzen zuen, bada, Giordano Brunok?
|
|
|
BERTZE egun batean, finean, Mathalasez hitz egin zeniezadan eskatu nizun, zeren behin baino gehiagotan aditu izan bainuen haren izena zure mihitik, eta zeren artean ez baitzintzaizkidan haren bizitzaz mintzatu, nahiz eta zuk promes egin zenidan luze eta zabal mintzatuko zintzaizkidala zeure lehengusu hartaz, zeure etxerat
|
eraman
ninduzun lehen egunean berean.
|
|
|
Bertzenaz, guztien ahotan zebilen ezen jesuita misionestak jendearen baitarat iristeko —jendea beldurtzeko, jaun André? — dohain berezia zuela, eta bazirudiela ezen spirituak —beldurraren spirituak, jaun André? — ukitua zela, zeren joaiten zen herri guztietan uzten baitzuen jendea hunkiturik eta gogo aldaturik, halako suertez, non, misioneak akabatu bezain fite, ezin konta ahalekoak izaiten baitziren konfesionea solizitatzen zioten herritarrak, beren egunorozko desbidetik bidezko biderat egiteko asmotan. Nik ez dakit ba ote zuen hartan zer ikusirik pulpiturat
|
eramaiten
zuen burezurrak, huraxe zelako, hain zuzen ere, haren ohitura, baina baietz erranen nuke, zeren eta batzuetan burezurra bi eskuz hartu eta oihuka erraiten baitzuen: " Hona hemen, hona hemen bai, zuen etorkizuna, eta damu zaitezte, bada...!", erakusten zuelarik modu hartan ezen ezin hobeki mugitzen zituela teatroaren hariak, nola baitzegokion, hezkuntzaz eta ikaskuntzaz, jesuita bati.
|
|
|
Harri eta zur geratu zen aita, begiak zabal, zeren eta, bere bidaietarik itzultzen zen bakoitzean, beti edireiten baitzuen gure ama bere zerbitzurat, haren obligazinoetarik eta postutik den mendrenik ere higitu gabe, morroi neskameei bere manuak emaiten, txilina noiznahi eskuan —ekarri pitxer bat ur eta garbiontzia honat!,
|
eraman
etxeko jaunaren zaldia harat! —, bere senarrari deus ere falta ez zekion amoreakatik. Honek, halarik ere, ez zizkion amari argibideak eskatu, eta, etsiak hartua bezala, bi hitz haiek erraiterat mugatu zen:
|
|
|
OSABA Joanikot, igande guztietan mezatarat joaiten ez zen arren, batzuetan joaiten zen," iduri egiterat", berak erraiten zuen bezala... eta igande hartan ere joan zen, nik ez dakit iduri egiterat... edo apez misionestaren dohainen neurtzerat, jakinminaren, haren aldeko laudorioak aditu ondoren. Baina osaba gizon urduria zen, eta, iduri egite hartan, batzuetan, igarri egiten zitzaion urduritasuna, bizkarra eta besagainak aitzina eta gibela
|
eramaiten
zituela, etengabe; aita Bartolomek sermoia hasi zuelarik, berriz, berretu eta areagotu egin zitzaizkion keinu urduri haiek... eta, keinu haien karietarat, ulertu nuen ezen sufritzen ari zela, eta nekez disimula zezakeela bere sufrimendu hura, sermoiaren gehiegikeriak pazientzia agortu balio bezala, hasi bezain fite. Izan ere, Nafarroaz eta katolikotasunaz aritu zen apeza, eta Nafarroak izan zuen suerteaz, noiz eta Fernando Katolikoak erresuma bereganatu baitzuen eta Jainkoaren erresuma are handiagorako irabazi; eta erran zuen:
|
|
|
Mezatik ateraz gero, osabak bazter baterat
|
eraman
ninduen, eta, begietarik txinpartak zerizkiola, erran zidan:
|
|
|
Ber tzenaz, gure aurkientza hartako anitz apez ez bezala, gizon jantzia zen... baina jantzi bakarrekoa. Horrekin ez dizut erran nahi, jaun André, ezen sotanaren azpian deus ere ez
|
zeramala
, nahiz eta kontrakorik ere ezin afirma diezazukedan, baina Erromatik Erromarat bizi zela, erromatarra ez zen arren. " Erromak erran du...", erraiten zuen ezin ex cathedra go bertze arrazoinik ez zuenean, arrazoin falta hura arrazoinik arrazointsuentzat hartzen zuela bide batez.
|
|
|
Halarik ere, erran behar dizut guztiz sinetsia nagoela ezen Nafarroa osoa apurka gaztelaniaren alde jarri genukeela, nola egin baitute jada Nafarroako handikiek eta noble gehienek, guztiek ez erraiteagatik, zeren eta gaztelania baita Espainiako inperioaren hizkuntza, mundu zaharra eta mundu berria uztartzen dituena. Berdinzki erran diezazuket ezen Kristok manatu zigula mundu zabalerat
|
eraman
behar genuela haren dotrina, eta, nola gaur egun gaztelaniaz den mundu zabala, eta gaztelania bera ere den mundu zabala, ez euskara, hala, gaztelaniaren alde egoitea da Jainkoaren alde egoitea, mundu osoaren ebanjelizatzeko.
|