|
2013
|
|
|
Baina jende askok sinesten zuen propaganda, Joanak berak, adibidez. Hortik, agian, bere mendeko lurraldeetan ezarri nahi izan zuen politika antikatoliko nabarmena, matxinada orokor bat
|
eragin
zuena (oso arrakastatsua euskaldunen artean).
|
|
|
Mitxelena harrituko litzateke. Geuri ere pozñoa
|
eragingo
liguke, eta adore eman, aldian behin harritzeak> >.
|
|
|
Goizero eskolak emanez eta asteburuetan ikastaroak eskainiz ia hamar bat urteko ibilbidea egin zuen eskola hark EIZIE (Euskal Itzultzaile, Zuzentzaile eta Interpreteen Elkartea) eta SENEZaldizkaria jaioarazi zituen, gaurdaino jardun betean ari direnak. Zehar bidez IVAP. HAEEko eskolaren sorrera ere
|
eragin
zuen eta pixkanaka. Literatura Unibertsala, eta. Pentsamenduaren Klasikoak?
|
|
|
Hamarkada hartan Interneten, posta elektronikoaren eta mugikorraren erabilera nabarmen hedatu zen eta hark
|
eragin
erabakigarri eta neurtzen zaila dena izan du modu askotara euskararen ezagutzen eta erabiltzen.
|
|
|
Bestalde, Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseilua (1998) sortzeak euskararen erabilera sustatzeko bi tresna garrantzitsu jendarteratzea ekarriko du hurrengo hamarkadan: Bai Euskarari Ziurtagiria etaEuskararen Behatokia, eta hurrengo urteetan euskararen baitan kontzientzia berpiztuz eta nabarmen
|
eraginez
. Hizkuntzaren oinarrizko eraikuntza landu ahala, gero eta garbiago ikusi da testu egokiak prestatzeko eman beharreko pausoak zein diren, batez ere inguruko erdaren eraginpean ari den gure idazkuntzan, eta ildo horretatik etorri dira P. Esnalena bezalako ekarpenak.
|
|
|
–Zeu zara Pedro Mariren lobea? Entzun dot zeuri be gustaten jatzula lumeari
|
eragitea
–. Lumeari eragin?
|
|
|
Entzun dot zeuri be gustaten jatzula lumeari eragitea??. Lumeari
|
eragin
–Bai, orduantxe hasita nengoen-eta nire lehen idazlanak taxutzen, ipuin sariketetara aurkezten, Sustraia herriko fotokopia aldizkari xumean nahiz Idatz & Mintz dotorean testuak argitaratzen.
|
|
|
Adituarenak eginez, laburrean, hauxe esan neban haren nobelagintzaren gainean: uriko giroa ekarri ebala (bere garaikoen baserri girotik desbideratu) eta deskripziorako joera nabarmena eukala, dokumentaletako informazioa eskaintzerainokoa; kutsu didaktikoa edo ikasbide morala eriela haren lanei; umorez, ironiaz eta zorroztasunez janzten ebazala alkarrizketak, lirikarako isuria inoiz bazterrean laga barik; ahozko hizkerarenganako atxikimendu indartsua eta herri literaturaren
|
eragin
zuzena erakusten ebazala, testularitzaren teknika, esaera zaharrak, bertsoak eta kantak tartekatzeagaitik; literatura eta kultura garaikidearen eta unibertsalaren erreferentziak egiten ebazala?
|
|
|
Urteen joanean, jarraitu eban antzinako irudiekin emoten sorlekuaren irudia, baina eztenkada malenkoniatsuz gatz-ozpinduta. Modernitateak ernegazio puntua
|
eragiten
eutsan. Eta urteak joan ahala, idazkera ere soildu egin eban, hizkera errazteak herriko irakurleak erakarriko eutsozalakoan edo.
|
|
|
Oien lana auxe besterik ezta: gure gizaldiak euskerari
|
eragin
dion aurrerapena, ondatzea. Ba al dakizu Arrue' tar Antonio, (Asteasu' ko Beltza du lendik gaitz izena), nolako setati dabillen nere Metodo ori aurrera pasa ez dedin?
|
|
|
1 Araibar zalduna: 6 eta 9 aginduek
|
eragindako
nahaspilak
|
|
|
1958ko Domingo Agirre nobela saria irabazi eta, handik lau urtera argitaratutako Eusebio Erkiagaren Araibar zalduna (1962) eleberriak jorratzen duen gaia 6 eta 9 aginduek
|
eragindako
nahaspilak dira. Hona, eleberriak kontatzen duen istorioa ixteko erabiltzen diren azken hitzak:
|
|
|
Bukaeran ez ezik, hasieran ere,
|
eragiten
dute jardunik agindu horiek. Eliztar gazteek. Seiko?
|
|
|
Azken agerrera horretan argituko da Erkiagak harilkatzen duen matazak Andertxoren aitonari egotzitako egitekoa: 6 eta 9 aginduek
|
eragindako
nahaspilen gaia oraindik gehiago nabarmendu. Istorioa garatzen deneko orainaldian ez ezik, lehenaldian ere egon da seigarren agindua eta horren ahizpa bederatzigarrena urratu duenik:
|
|
|
Martin Usategi pertsonaiak
|
eragindako
berbaldiarekin hasi eta bukatzen den istorioaren erdigunean, honen seme dela ez dakien Manu Araibar zalduna dago. Beraz, 6 eta 9 aginduak bete ez zituen aitaren seme da Manu Araibar.
|
|
|
Honela bada, seigarren eta bederatzigarren aginduek
|
eragindako
nahaspilak ditu gai Erkiagak Araibar zalduna eleberrian: gai horrekin irekitzen eta ixten du eleberria, tartean agindu horiek betetzen ez dituen pertsonaia bati emanaz nagusitasuna.
|
|
|
Aintzat hartzeko modukoa da Erkiagak ekarritako osagai berria; izan ere, aurreko eleberrigintzak erakutsitako ikuskerari eusten dion arren, badu
|
eraginik
aldaketak. Adibidez, ordu arte eskuratu gabe zeukan estatusa lortuko du ereduzkoa ez den jokabidearen adierazpenak.
|
|
|
Pertsonaia inozoa harrapakin erraza da hiriaren paisaiaren osagai diren lakioetan erortzeko. Landa giroa jatorri izan eta hiriak barneratzen dituen lakioetan erortzen denak arau urraketak
|
eragindako
zorra kitatu du. Zorra ordaindu ondoren, ordena berrezarrita geratzen da.
|
|
|
bi emakumeok ezin dute etsi emazte eredugarri izanaz. Zigorra jasango dute
|
eragindako
arau urraketarengatik: bizi izaten jarraitzeko gogorik eta adorerik gabe, artsenikoa hartuko du Emma Bovaryk; trenbidera botako du bere burua Ana Kareninak.
|
|
|
Hitz batean, bizimodu lizuna auzitan jartzen ari ote den adierazten hasten da kontalaria. Aurrerago, ordea, bizimodu horrek buruhauste handirik ez diola
|
eragiten
ere gaineratzen du. Atxagan igarotzen duen uda sasoian, Araibarrek Loli Menaren azken aitorle izan zen apaizarekin topo egin ostean, elkarrizketa luze bati helduko diote.
|
|
|
Osagai guztiok leku narratiboa betetzen dute; hau da, berbaldi bihurtzen diren aldetik tokia hartzen dute, beste egiteko bat izan zezakeen berbaldiaren galeratan. Esaterako, kontalariak eman zezakeen pertsonaia nagusiaren ibileren berri zehaztasun gehiagorekin, lanak
|
eragindako
jardunari tarte handiagoa eskainiz edo bere maite jokoen gorabeherak xehetasunez betez. Hitz batean, osagai filosofiko, ohiturazko eta abarrek eratzen dituzten digresioak alde batera utzi balitu, jazoerak astiroago, xeheago kontatzeko aukera zukeen.
|
|
|
barneratzen zituen bitartean. Dena den, aldeak alde, Araibar zaldunak
|
eragindako
esamesek, Haur besoetakoak urteak argitaragabe igarotzeak... garaiko giroa islatzen dute. Bai behintzat, bazela gizatalde bat euskal literaturaren ibilbidea decorum aren lege estuenen barnean gorde nahi zuena.
|
|
|
Kontuan hartuta, alde batetik, testuinguruaren parametro fisiko eta sozialek eta, bestetik, interakzioen
|
eraginez
diskurtsoan egiten diren eguneratzeek beren aztarna uzten dutela testuan, aipatutako corpusa baliatuta, aztergai diren birformulatzaile urruntzaile horien askotariko balioak erakusten saiatuko gara. Era berean, dena dela, dena den, edonola ereeta edozelan eremarkatzaileak erabilera eta balio berdinekin agertzen diren eta sinonimotzat har daitezkeen argitzen ahaleginduko gara.
|
|
|
...tik, Garcia Azkoagan (2013) aipatzen diren definizioak bilduta, birformulazioa diskurtsoa antolatzeko prozedura bat dela esango dugu, non hiztuna aurretik (esplizituki edo inplizituki) agertzen den atal batera itzultzen den, atal hori beste era batera adierazteko eta haren gainean zuzenketak, zehaztapenak eta laburpenak egiteko, edo harekiko urrunketa adierazteko, aldi berean, enuntziazio aldaketa
|
eraginez
.
|
|
|
Beheko adibidean, nabarmentzen den zatiak, birformulazioak, aurreko formulazioaren justifikaziorako balio du. Egileak jatorrizko testuan egokitzapenak egin dituela adierazten du, baina egokitzapen hori ez dela edozein modutan egin eta aldaketek ez dutela jatorrizko testuaren funtsezko izaera aldarazten, alegia, aintzat hartu dituela irakurle adituak garrantzizkotzat juzga ditzakeen alderdiak; horrela, hartzaileari aurrea hartu eta lehenengo formulazioak harengan
|
eragin
ditzakeen ustezko iritziak birbideratzen ditu.
|
|
|
Laurak, lokailu diren aldetik, aldagaitzak dira eta proposizio egituraz kanpo geratzen dira, eta testuaren mailan, haren konexioan
|
eragiten
dute proposizio egituren kateamendua eta testuaren atalketa ziurtatuz: [, ortografia gaurko joeretara egokitu dut irakurlearen lana errazte aldera] p proposizioa [Denadela] lokailua [kontuan eduki ditut euskalkietako eta garaian garaiko bereizgarriak?] q proposizioa.
|
|
|
Diskurtsoaren kudeaketaren ikuspegitik, testuan islatuta geratzen dira gizartean dauden balioak, haren historia, testuinguru fisiko eta sozialaren parametroak, eta interakzioak
|
eragiten
duen etengabeko eguneratzea; kasu honetan, markatzaileek (birformulatzaile urruntzaileek) hartzen duten balio ezberdinetan; izan ere, Larringanek dioen bezala (1996, 189), diskurtsoaren kudeaketaren ikuspegi honetatik, balio bat baino gehiago har ditzakete antolatzaileek: konklusio balioa, gaitzeste kutsua edo muturreko posizioak markatzea, tematizazioari lagundu, predikazioa komentatu, ustezko iritziei aurre hartu, ahots ezberdinak testura ekarri?
|
|
|
Tematizazioan
|
eragiten
duen adibiderik ere badugu, batez ere ahozko solasaldietan edo, zehatzago esanda, ahozko solasaldi gisa idatzitako pasarteetan. Beheko adibidean markatzaileak aurreko enuntziatutik urrundu eta gaia aldatzea ahalbidetzen du:
|
|
|
Solaskideak hirugarren pertsona bati buruz hitz egiten ari dira, baina Karouk gai hori alde batera utzi eta gehiago interesatzen zaion gai batera eramaten du solasaldia. Dena denmarkatzaileak ahalbideratzen du gaiaren aldaketa hori eta, horrela, solasaldiaren berrorientazioa
|
eragiten
du.
|
|
|
Erabilera atzendua dela eta, diskurtso markatzaileak sarbidetzen duen enuntziatua esaldi nagusiaren aurretik zein atzetik ager daiteke, eta baita parentesien artean edo komen artean ere, baina desplazamendu horrek enuntziazioaren desplazamendua ere
|
eragin
dezake. Kontuan hartu behar dugu, dena dela, Larringanek eskaintzen dituen adibideetan lokailuak ez diren kontzesiozko antolatzaileak agertzen direla; ikusi egin genuke, beraz, erabilera atzendu hau lokailuen kasuan ere ohikoa den ala ez.
|
|
|
Jakin badakigu hizkuntzaren erabileran jokoan jartzen diren estrategiak oso konplexuak direla, eta hiztunak estrategia eta intentzionalitate ezberdinak erabil ditzakeela esaten duenari eman nahi dion zentzuaren arabera eta hartzailearengan
|
eragin
nahi duen efektuaren arabera, eta horrela ikusten da ekarri diren adibideotan ere.
|
|
|
(32) Aldeek konpromisoa hartu dute ezabatzeko, oraindik egin ez badute, eskualdeetako edo eremu urriko hizkuntza bat erabiltzeko egon daitezkeen bereizketa, bazterkeria, murriztapen edo lehentasun justifikatu gabe oro, alegia, hizkuntza hori ahultzea edo hori mantendu edo garatzea arriskuan jartzea
|
eragin
dezaketenak [ZCP Lt, Hizkuntza Zuzenbidea: Testu bilduma euskaraz, Euskaltzaindia (2007)]
|
|
|
hitzaurrearen aldean, hitzatzea apalagoa da, haren egitekoa azalpenezkoa da, justifikaziozkoa. Hitzaurrearen egitekoa, ostera," hautu anuntziatua" egitea da, testua irakurri aurretik bertatik irakurleari" zirrara
|
eragitea
". Hitzatzearen asmoa, ostera, irakurlearen plazer unea luzatzea da, hasieratik behar ez ziren datuak ematen ditu, testua aberasten dutenak.
|
|
|
informatzea, helburua adieraztea, interpretazioa eskaintzea, irakurleekin egiten den ituna zehaztea, aholkua ematea, eskaintza egitea, aurreko paratestuak zuzentzea, testuaren egiletza ukatzea (egileak egin dezake, esaterako, jolas gisa) edo testuaren egiletza baieztatzea, kasurako. Ouvry Vialek dioskunez, azpimarratzekoa da hitzaurreen funtzio didaktikoa, testuon helburua izaten baita irakurlearen ikasketa prozesuan
|
eragitea
, irakurgarritasunari bide ematea. Hargatik, halaber, eboluzionatu egiten du hitzaurreak berak, eta, tarteka, hitzaurre berriak idatzi behar izaten dira.
|
|
|
Urte horretan [1876an] amaitu zen Bigarren Karlistaldia, eta, foruak abolituta, kontzientzia berri bat sortu zen Euskal Herrian. Autonomia galtzea gertaera erabakigarria izan zen euskal kulturarentzat oro har, eta berdin berdin
|
eragin
zien karlistei eta liberalei, herri gisa zuten nortasunaz jabetu zirelarik.
|
|
|
–Herri gisa zuten nortasunaz? jabetzeaz mintzo da L. Otaegi eta, gure iduriko, Euskal Pizkundea ulertzeko ezinbestekoa da ohartzea nortasunaren gaineko kontzientzia hartze hori loturik dagoela foruen abolizioak
|
eragin
zuen galera sentimenduari. Izan ere, XIX. mende bukaeran Euskal Herrian Erromantizismoak testuinguru egokia kausitu bazuen, gertaera hori, besteak beste, galera sentimendua oso sartua egoteari loturik dago.
|
|
|
494). Beraz, Thalassa poeman dagoen heptasilabikoen jarraikortasuna aztertuz, esan dezakegu osagai sintaktiko batek (heptasilabikoek
|
eragiten
duten erritmoak) balio semantikoa hartzen duela modu ikonikoan, elementu sintaktikoek erreferentea (trena) adierazten baitute modu konnotatiboan.
|
|
|
Esan nahi da Arrutik trena elementu poetiko gisa sartzen duela poeman, balio sentsazional bat emanez beroni. Thalassa poeman presentzia handia dute gogoeta eta oroitzapenek, eta hauek natura behatzeak poetari
|
eragiten
dion ebokazioaren fruitu dira. Horregatik, paisaiaren deskribapena loturik dago poetaren barne egoerari.
|
|
|
Bestetik, itsasoa gaztaroko oroitzapenen iturri ere bada trenean doan poetarentzat,, corp conducteur? moduko bat, zeinaren agerpen bakoitzak poetari gogoeta isuri bat
|
eragiten
dion. Oroitzapen horiek zoriontasun aro bat irudikatzen dute poeman, haurrak itsasoarekin bat egiten duen garai bat.
|
|
|
Arrutiri, lehenik, mendira igo eta ibarretik datorren oihartzunak ikara
|
eragiten
dio (Noiz edo berriz beko ibarretik mendietara/ Dator oiartzun barrura sartzen didana ikara.), baina poetak berehala geldiarazten du melodramatismoa eta sentimentalkerian erortzeko aukera.
|
|
|
Atal honen helburua da Antonio Arrutiren obra poetikoa bere testuinguruarekin lotzea. Arrutiren poesian agertzen diren literatur tradizio desberdinen
|
eraginaz
mintzo bagara, bereziki nabarmendu beharrekoa da tradizio poetiko kultuaren eta bertsolaritzaren arteko indar talka. Horregatik, eta Arrutiren poesia bere testuinguruarekin erlazionatzeko xedearekin, begira diezaiogun bertsolaritzak XX. mende hasieran euskal kulturan zuen posizioari.
|
|
|
Hain zuzen ere, Otaegik berak honela azaltzen du puntu hori Aitzolen proiektu kulturalaz (1983) lanean: . Aitzolek olerkigintzari eskaintzen zion ohorezko lekua(...) kultur mugimenduaren bilakabidean, eta baita politikoan ere,
|
eragin
zezakeen indarraren baitan ulertzen da? (1983:
|
|
|
Iñaki Aldekoak dioen bezala,. Espiritu berak animatzen zuen, XX. mendean, Aitzol nekagaitzaren poema nazionalaren asmoa. Azken finean, xume hasieran, gero eta kontzienteago geroago?, bete betean iritsiko da Aitzolenganaino Lore Jokoen sasoiko erromantizismo kulturalaren (Herderren)
|
eragin
luze eta sakona? (2003:
|
|
|
Puntu horretan testuinguruaren deskribapenari esker (eta bertsolaritzaren estatusari eta Lore Jokoen indarrari buruz adituek diotena erantsita) bilatu genezake Arrutiren obran gauzatzen den biraketa poetikoa esplikatzen duen faktorea: Lore Jokoen inguruan zedarritzen den euskal kulturak eta literaturak
|
eragin
zuzena dute poetaren estiloan, kolektiboaren indarra gainjartzen zaio lirikak berea duen ni poetikoari eta, azken batean, 1916ko uztailetik aurrera argitaratutako Arrutiren poesian, bertsolaritzaren ezaugarriak nagusitzen dira.
|
|
|
Kritika honek estatu espainiarrean, Ortega Gasset eta antzeko filosofoen
|
eraginez
, eta berriro ere filosofia alemaniarra erreferentziatzat hartuz (Dilthey), bere ekarpenik garrantzitsuentzat, belaunaldien teoria, inportatuko du kritika filologiko erromanikora.
|
|
|
Era berean, ezin dugu euskal literatura ulertu Katalina Erausoren biografia edota Lope de Agirrek Felipe II.ari bidalitako eskutitzak kontuan hartu gabe. Orobat, euskal Ilustrazioak Caracasen eta oro har Venezuelan gertatzen diren independentzia prozesuetan duen
|
eragin
ezkor baina funtsezkoa aztertu behar da, eta euskal literaturaren izaera atlantikoaren ondorio gisa azaldu.
|
|
|
Azkenik, bizkaierazko maitasun poesia ere guztiz gelditu da isilpean Larramendiren lanetan, nahiz eta ezina dirudien haren berri ez ezagutu izana lehen atalean azalduriko hipotesiaren arabera, alegia Andoaingoa Mikoletaren teoria metrikoetatik abiatu zela bereak sortzeko. Beraz maitasun kutsuko euskal poesia idatzi osoak eten nabarmena pairatuko zukeen Larramendiren
|
eraginez
.
|
|
|
euskal literatura garaikidearen historia postnazional baterako hastapenak liburuan, non alegoria nazionalaren generoa auzitan jarri edo genero horretatik ihes egiten duten diskurtsoak eta euren subjektuak dagokien duintasunaz aztertzen dituen, historia postnazional batek eskatzen duen ahots aniztasunari lehentasuna emanez. Oraintsuago euskal literaturaren historiaren tarte zabalago batera hedatu du Gabilondok bere proposamena, Saizarbitoriaren Martuteneeleberriak
|
eragindako
hausnarketaren haritik:
|
|
|
Baina kultur artxibo inperialaren irakurketa kontrapuntistikoari esker (Said, 1996, 100) argiago antzeman ditugu vascuenceeta euskarahitzen adiera metriko poetikoaren kutsu polemikoa eta erresistentziazkoa. Eta literatur generoen kategorietan ez ezik, periodizazioan ere izan lezake
|
eraginik
Saiden proposamenak, berak mendebaldetik kanpoko eremuetarako esandakoa Europa barruko herri txikietara eta haien hizkuntza eta kultura gutxituetara aplikagarri den heinean:
|
|
|
dela aszetika, dela mistika... Gainera, egon zitekeen helburu didaktikoa asmo estetikoaren aurretik zuen idazlanik, gerora, xede estetikoz eginiko idazlanen batean
|
eragin
zezakeenik. Juan Mari Irigoienen idazlanen batek, kasu, badu harremanik Axularren Gerorekin (1643), hizkera mailan behintzat.
|
|
|
Zinez, eremu labainkorra da kausena, gertaerak egiazta eta neur daitezkeen ziurtasunarekin ezin ziurta daitezkeelako gertaera horiek
|
eragin
dituzten kausak. Arestian aipatutako adibidearekin jarraituz, 1876az gero, euskal gertaera literarioa indartu zela baiezta daiteke:
|
|
|
Beraz, zirkunstantzia historiko eta politikoek berebiziko esku hartzea dutela literaturan berretsi arren, nekez aurkituko dira lurralde desberdinetako euskaldunentzat balio duten mugarri historiko eta politikoak. Faktore soziopolitikoek badute
|
eraginik
gertaera literarioan, gizarte aldaketek badute eraginik literatur egituren aldaketan, baina euskal literaturari dagokionez, zaila da, ezinezkoa ez esateagatik, oinarri horren arabera eratzea literaturaren historia, osotasunari begiratu nahi bazaio behintzat.
|
|
|
Beraz, zirkunstantzia historiko eta politikoek berebiziko esku hartzea dutela literaturan berretsi arren, nekez aurkituko dira lurralde desberdinetako euskaldunentzat balio duten mugarri historiko eta politikoak. Faktore soziopolitikoek badute eraginik gertaera literarioan, gizarte aldaketek badute
|
eraginik
literatur egituren aldaketan, baina euskal literaturari dagokionez, zaila da, ezinezkoa ez esateagatik, oinarri horren arabera eratzea literaturaren historia, osotasunari begiratu nahi bazaio behintzat.
|
|
|
Mende batzuetan behintzat, ez da horren zaila izango, delako, sistema de normas literarias, en sarrera zedarritzea. Arau horien hedapena, dibertsifikatzea, askotarikotzea arakatzeak, berriz, ez du joko gehiegirik
|
eragingo
idazlan profanoek osatzen duten corpus laburrarengatik; izan ere, dagoeneko adierazi den moduan, sortutako euskal produkzio literarioa bizirik iraun duena baino zabalagoa izanagatik, eskura geratu den dokumentazioa bakarrik da erreala, eta horren argitan, Lazarragak edo Etxeparek indarrean jarritako arau sistemek ez zuten ez hedapen, ez dibertsifikatze handirik izan. Ezta Oihenartenak ere.
|
|
|
Orduan, Oten gaztaroa neurtitzetan argitaratu eta handik hiru hamarkadetara Bernard Gasteluzarrek bere Eguiac Catolicac (1686) idazlanaren bigarren partean adierazi zuen nahiarekin inplizituki bat egiten du Oihenartek: musa profanoek
|
eragindako
etorria baztertu, Jainkoarengandik letorkeen etorriagatik ordezkatzeko. Gisa horretan zuritzen du maitasunezko neurtitzetatik deboziozkoetara igarotzea:
|
|
|
Ez da gainditzen bertso soltearen maila: Lore Jokoetako sariketen oinarriek bertso soltea eskatu izanak, hauen ugalketa
|
eragin
zuen. Alabaina, sariketon eskakizunetatik at ere bertso soltea paratu zuten, bertso liburuak zekarren erronkari aurre egin gabe.
|
|
|
Ondorioz, Fraga ministroaren prentsa legeak zirrikitua ireki zion euskarazko produkzio idatziari 1966tik aurrera, erregimen frankistaren politika kulturalaren aldakuntza kanpainaren ildotik, baina zentsura sareari erabat utzi gabe. Horren ondorioz, euskarazko testuen gainean ezarritako zentsurak
|
eragindako
geldotasuna gainditzen hasi zen eta euskal literaturaren hazkunde tasak gorantz egin zuen: hogeita bost liburu eman ziren argitara 1963an, hogeita hamahiru 1965ean, berrogeita hamarreko galgara iritsi zen 1969an, eta 1975ean hirurogei.
|
|
|
egiteagatik zigortutako hizkuntza komunitate baten literatura produkzioa baitzen. Ez da dudarik, guda aurretik garaturiko euskal sistema literarioaren osagai guztiak suntsituak ikusteak berebiziko inpaktua
|
eragin
zuela gudaosteko kultur eragileen animoan. Haien jarrera erresistenteen ereduak eta iturriak gudaurreko Pizkundeko belaunaldiak garaturiko poetikan eta diskurtso kulturaletan babesten ziren, haietan hartzen zuten arnasa, baita hogei urte joanda gero ere.
|
|
|
Antologia literarioei buruzko hausnarketa saio honek bistaratu dituen bizpahiru giltzadura historiografikoren inguruko hausnarketaz amaituko dut nire azterketa, haien inguruko arazoak birformulatzeko proposamenak eginez. Batetik, XX. mendeko lehen hereneko Pizkundeko poesiak euskal antologia modernoetan errepresentatua izateko ezagutu dituen zailtasunak, eta bestetik, Trantsizioaren aldakuntza sakonek nola
|
eragin
zioten euskal poesiaren bilakaerari eta euskal sistema literarioan zeukan egoitzari. Funtsean bi gaiek baitute poesia modernoaren mugen inguruko gaiarekin zerikusia.
|
|
|
Euskal narratibaren kanonizazio prozesua aro demokratikoarekin batera abiatu da eta aldaketa handia ekarri zuen euskal literaturaren paradigmetan. Hausturarik
|
eragin
ez bazuen ere, sistema literarioaren finkatzeko baldintzak sortu zituen, bereziki, euskararen koofizialitate legearen bidez, zeina 1979ko Autonomia Estatutuaren eta 1982ko Euskararen Erabilera Normaltzeko Legearen ondorioz heldu zen. Bereziki, hezkuntzaren alorrean eredu elebidunak ezarri izanaren ondoriotzat jo daiteke irakurlegoaren premien aldakuntza eta erakundeen politika kulturalak argitalpengintzari laguntzeko partidak ezarri izanaren fruitu argitaletxeen sorrera.
|
|
|
eta, finkatze? kanonikoa
|
eragin
zuen, ordura arte garaturiko kultura literarioari balio sinboliko bat eratxikiz, gizartearen aurrean komunitatearen jabego kultural eta nazional bat aldarrikatzeko. Aldakuntza bertsuak ezagutu zituzten Galizia eta Kataluniako sistema literarioek ere eta zehaztasunez aztertu dituztenen artean aipa genezake Maria doCebreiro Rabade irakaslea, As antoloxías de poesía en Galicia e Cataluñaliburuan (2004) haien arteko paralelotasunak aztertu dituelarik.
|
|
|
Sarasolak erakustera ematen du bigarren karlistadarekin bukatu zen garai luze eta nahasiak garai berri bati eman ziola sortzea. Europako erresuma gehienetan egin zen bezala XIX. mendekobigarren partean, Euskal Herrian (Hegoaldean) ere industrializazioak garrantzi handiko aldaketak
|
eragin
zituen. Haien erregulatzeko euskal nazionalismoak eraiki zituen antolaketa eta sistema ideologikoa aipatzen ditu Sarasolak bere saiakeran.
|
|
|
Haien erregulatzeko euskal nazionalismoak eraiki zituen antolaketa eta sistema ideologikoa aipatzen ditu Sarasolak bere saiakeran. Euskal literaturaren sorkuntzari nola egokitu ziren eta zer
|
eragin
ukan zuten ere aztertzen du, besteak beste Txomin Agirreren adibidea emanez. Noski, Lucien Goldman-en soziologiaren erabilera eta, ikusmolde klasista?
|
|
|
1789ko Iraultza; Napoleon Lehenaren Inperioa/ 1815; 1848ko Iraultza; Napoleon Hirugarrenaren garaia edo. Bigarren Inperioa? / 1870; 1870eko gerlaren galtzea eta Hirugarren Errepublika, etab. Eta, bistan da, gertakari eta garai horiek
|
eragin
zuzena dute periodizazioan, era berdinean, autore eta obren aurkezpenean.
|
|
|
Amaia Ezpeldoi nomada, arrotza eta periferikoa dugu, baina queer izate horrek hibridazioa eta mugen ezabaketa dakarzkio. Retolazak esaten duen bezala, Zuberoako bazter batetik Bilbo hiriaren erdigunera egindako bidaiak hiru identitate gatazka
|
eragin
dizkio Ezpeldoiri. –1 Nekazal identitatea vs hiri identitatea; 2 Identitate heterosexuala vs identitate lesbiarra; 3 Identitate linguistiko hegemonikoa vs identitate linguistiko periferikoa?
|
|
|
partiz. + ta, da elkarrengandik bereiz (eraguiñ ta cartai?
|
eraginda
kartai?; galdu ta izatiak A B 57, paperian Taliak/ esan da daukanaA B 70; Bota ta plantia, A B 229).
|
|
|
haiek sinalefaz ahalik eta gutxien baliatzeko joera erakusten dute;. Carlistenac, bertsoak, bertsolariak bezala, komenentziaren arabera baliatzen dira, arau zehatzik gabe.E. M. Azkueren poemek, ordea, neurkerari dagokionez beste eredu bat jarraitzen dute, zorrotzagoa, kultuagoa (Oihenartek bezala), agian gaztelaniazkoaren
|
eraginez
.
|
|
2014
|
|
|
deritzo prozesu horri (50). Edo beste hiztun edo solaskide batek
|
eraginda
gerta daiteke birformulazioa: B solaskideak A solaskidearen adierazpena birformulatzen du, eta orduan, heterobirformulazioaz?
|
|
|
Aurrerabidea eta industrializazioa izan ziren aldaketa handia
|
eragin
/ ekarri zutenak, eta bata zein bestea topos konkretu batean gorpuztu ziren: hirian.
|
|
|
1880ko hamarkada amaieran diskurtso integrala eratu zuen euskal herritarren larriminei konponbidea emateko asmoz eta hurrengo hamarkadako lehen urteetan doktrina berria zabaltzeari ekin zion. Abertzaletasunaren eta independentismoaren sorrerak lurrikara indartsua
|
eragin
zuen eta epizentroa Bilbon kokatu zen, non bestela. Mezu berria guztiei zuzendua zegoen baina, hizkuntzaren etorkizunari dagokionez, hazi zabaldu berriak gaztediaren lur emankorretan eman zituen fruiturik oparoenak.
|
|
|
Mugimendu hori Bizkaiko hiriburuan mamitu arren, ez zen mugatu Bilboko Zazpi Kaleetara. Batetik, goi mailako erakundeen sorrera
|
eragin
zuen: Eusko Ikaskuntza 1918an eta Euskaltzaindia 1919an.
|
|
|
Bulkada aurremoderno zein moderno horien ondorioz, astindua eman zion gaztedi berriak ordura arteko kultur munduari. Batzuen zein besteen jardunak izan zuen
|
eraginik
. Euskalduntze alfabetatzeaz mintzo, adibidez, hara zer dioen Edurne Brouardek:
|
|
|
artikulu honen hasieran aipaturiko aldaketa soziodemografiko sakonei eranstekoak dira azken urteotako migrazio mugimenduak, eta ezin ahantzi berauen poderioz kulturaniztasunaren eta eleaniztasunaren presentzia areagotu egin dela Euskal Herrian. Horrez gain, globalizazioaren zein unibertso birtualaren eta sare sozialen
|
eraginez
, espazioaren eta identitatearen gaineko pertzepzioak ere ez dira duela urte batzuk bezain monolitikoak, ez behinik behin gazte jendearen kasuan (ikus horri buruz Díaz, 2014). Garai likidoon eraginak jendearen bizipenak aldatu egin dituela, azken batean:
|
|
|
Alondegiaren izen berria AZ izango da, hau da, Azkuna Zentroa. Eraikinari alkate ohiaren izena jarri izanak batzuen aurkako jarrera
|
eragin
du, zenbaiten ustez durangarra ez baitzen izan euskarak Bilbon eduki duen lagunik handiena. Albisteak badu, ordea, bere ifrentzua:
|
|
|
gizarte mugimenduen erlaxazioa eta desaktibazioa? ere
|
eragin
du bere ustez (Agirre, 2015: 77, 79 eta 80).
|
|
|
Bakoitzak ikusi du balorazioa egiterako orduan zenbateko tartea hartzen duten argiek eta zenbatekoa itzalek, baina guztiak bat etorriko dira ondorengoarekin: gune itxi eta erabat babestua eraikitzea edo kanpoko eraginetara guztiz zabaltzea (horrek dakartzan arriskuekin), horra hor gune hauei tentsioa
|
eragin
dieten bi muturreko aukerak. Honelakoetan ohi den moduan, bien arteko oreka lortzean datza gakoa.
|
|
|
Arrasate Press sortu zuen AED elkartearen eta Udalaren arteko sinergiek egin zuten posible hazkunde esponentzial hori. Ikusi dugu, halaber, zelan Bilbon, Getxon zein Gasteizen jauzi kualitatibo esanguratsuak
|
eragin
dituen bi indar horien arteko batuketak (beti ere elkarren izaera eta autonomia errespetatuta). Garrantzi estrategikoa dauka, beraz, ildo horretan sakontzeak, hurrengo aipatuko ditugun bi adibideek erakusten duten moduan.
|
|
|
Funtsezkoa da bi eragile horietako bakoitzaren lana, eta funtsezkoa da, era berean, erabakiak hartzen diren guneetan dagoenak, kudeaketa hutsera mugatu beharrean, tarteka aurrerapausoak proposatzea, norabide berriak markatzea, jauzi kualitatiboetarako oinarriak jartzea. Ekimen indibidualei euren meritua aitortuta ere (erreparatu adibidez Gaizka Garitano Eibar Futbol Taldeko entrenatzailearen berbei in Uztarria, 2015), modu serio, jarraitu eta iraunkorrean aldaketa kualitatiboak
|
eragin
nahi badira ezinbestekoa da erabakiguneetatik trakzio lana egitea. Horri dagokionez, azpimarratzeko modukoa da UEMAren eskariari erantzunez EITBko zuzendaritzak, urratsak?
|
|
|
Euskal Herriko bazterretan hagitz errealitate soziolinguistiko desberdinak ikus daitezke, eta hezkuntza sistemanageri diren egoerek eta emaitzek ere ugaritasuna dute ezaugarri nagusi bat. Errealitate ugari hori eratzeko, maila batzuetako gertakari edo erabaki batzuek
|
eragiten
dute.
|
|
|
Hau da, estatu beraren barrenean ere, maila apalagoko erakundeek, bakoitzak bere hizkuntza politika ezartzen du, lege markoak hartarako bidea uzten dion neurrian. Adibidez, Espainiako estatuaren barrenean, EAEn eta NFKn politika desberdinak aplikatzen dira, eta horrek ere
|
eraginen
du egoera soziolinguistikoan eta hezkuntzazkoan, eta haien bilakaeran ere bai.
|
|
|
Hirugarren maila batean, azken emaitzaren ugaritasuna handitzeko, tokiko botereen eremua hartu behar da aintzat. Botere lokalek ere ez dute sentiberatasun bera alde guzietan eta hizkuntza politika desberdinak ezartzen dituzte beren aginte mailan eta esparruan, horrek ere
|
eragiten
duelarik azken emaitzan (adibidez, udaletxe batek eragin nabaria izan dezake udalerriko ikastetxeen aurrean). Bestalde, kontuan hartu behar da beste ezaugarri bat ere:
|
|
|
Posthiria bezalako kontzeptuek bizimodu haren hegemonia hiri forma klasikoaren ezaugarri batzuen galerarekin batera datorrela dioskute. Testuinguru hartan, artikuluak nabarmendu nahi du hiriek nazio estatuen kultura eta hizkuntza koreografia komunak eraikitzean izan duten garrantzia, bai eta azaldu prozesu horiek nola
|
eragin
dioten euskarari. Modernitatean euskara hiri eremu fisiko eta sinbolikoetatik erauzia izan da, eta, larre paradigma?
|
|
|
Aurreneko kontzeptuak hiri formatik aztertzen du hiriaren bilakaera eta hiri bizimoduaren antzaldatzea. Mundu hiri kontzeptua, berriz, zuzenean doakio bizimoduari, hiriguneetan egiten denari, hain zuzen; eta bizimodu urbanoari globalizazioak zelan
|
eragin
dion aztertu gura luke. Ildo horretan, Saskia Sassen soziologoak hiri globalen amaraunaren ideia zabaldu zuen, hainbat hirik ekonomia eta finantza sare global bat osatu dutelakoan.
|
|
|
Bizi komunitateetan hizkuntzaren funtzioak (eta bera bizitzeko erak) norberaren adierazpena eta komunikatze (gatazkatsu eta) komunitarioa izan ohi dira, fluxuetan, ordea, trukea eta jokaera instrumentala nagusitzen dira. Zeinetan da errazago asmoz aldaketarik
|
eragitea
–Eta hirien aldaketak ikusita, zeinetan du euskalgintzak eragiteko aukera handiagorik?
|
|
|
Zeinetan da errazago asmoz aldaketarik eragitea? Eta hirien aldaketak ikusita, zeinetan du euskalgintzak
|
eragiteko
aukera handiagorik?
|
|
|
Eta bizirik denez, ez dut dudarik, bertatik azaleratuko da. Gogora dezadan, hala ere, paradigmak, (ideiak, irudikapenak, sentimenduak, eginbideak, asmoak, motibazioak...)
|
eragiten
dituzten aldetik, bizi tresna eta bizi eragileak direla. Beraz, lanean hasi behar da asmo esplizituz.
|
|
|
Jarraian, Eduardo Apodakaren artikuluak nabarmendu nahiko du hiriek nazio estatuen kultura eta hizkuntza koreografia komunak eraikitzean izan duten garrantzia, bai eta azaldu prozesu horiek nola
|
eragin
dioten euskarari.
|
|
2015
|
|
|
Estandarizazioaren bidean abiatu den euskara bezalako hizkuntza baten etorkizunerako, garrantzi handiko eginkizuna izan zen ortografia eta morfologia batzea, euskaldunon gizarte ttikian eztabaida, grina eta iskanbila
|
eragin
zituena. Euskal hitzak ere ari dira orain batzen; emeki emeki ematen dituzte euskaltzainek eta horretarako eratu batzorde bereziko kideek zerrendaren hurrenkeran, baina sintaxiaz ez du inork deus esan; ez luke kanore handirik arlo hau ere batu nahiak eta ez dirudi hurranen urteetan inork alderdi honetaz planteamendu uniformizatzailerik defendatuko duenik.
|
|
|
Jatortasunari dagozkion arrazoiak ere baliatu ohi dira eta ez dira hutsaren hurrengoak: euskarari guk nahi baino indar gehiagoz
|
eragiten
dion erdarazko hotsa ez bezalakoa den beste bat hobetsi ohi dugu euskaldunok usu. 1802an Juan Antonio Mogelek Peru Abarka ren hitzaurrean zioskunez, zinezko euskaldun garbiek ez dute alferra, afariaedo ifiniesaten, alperra, aparia, ipinibaizik; zekarrenez, ezin ahoskatu dute Fernando, Francisco, fiestaedo funcióneta haurrei ere neke zitzaien erdaldunek bezala fahoskatzea (1956 [1802], 17).
|
|
|
Arlo soziolinguistikoa ere ukitzen du mintzoak, balio sinbolikoa duen aldetik: artean gertatu ez bezala, estandarizazioaren ondoko aldian ahoskera jakin batek prestigio berria har dezake ala prejuizioa
|
eragin
diezaieke beste entzule batzuei.
|
|
|
Iparraldean frantsesak eta Hegoaldean gaztelaniak euskarari
|
eragiten
dioten erdararatze joeraren aurka lanean dihardute euskalgintzako hainbat kidek, euskarago diren erak bultzatu nahirik. Ildo honetan, Eusko Jaurlaritzak Andres Alberdi egile duen Ahoskera izeneko liburua argitaratu du berri.
|
|
|
datuak faltsuak liratekeela eta mapan isoglosa faltsuak edo artefaktuak agertuko liratekeela. Ikertzaileen beren entzuteko gaitasun desberdinak aldeak
|
eragin
ohi ditu mapetara emaitzak eramatean edota entzuten dena edo entzun uste dena interpretatzerakoan; honelako adibideak ugari dira, esate batera, dialektologia erromanikoan: 1925eko Tableaux phonétiques des patois suisses romandslanak argi eta garbi utzi zuen inkestan zehar bi inkestatzailek hots bat eta bera desberdin entzun dezaketela.
|
|
|
Errientek adierazirik nonbait, frantsesaren eta euskararen hitz hurrenkera edo sintaxi egitura alderatzean bata eta bestea usu aurkako norabidean abiatzen direnez, hori entzutearen entzutez beharbada, euskal hiztun batzuek diote euskaraz mintzatzean orga idien aitzinean kokatzen dutela. Honelako juzguek ez diote mesede handirik egiten euskarari, baina Amikuzeko Zohaztin honelako iritzia entzun dugu guk, euskara arras xuxen ematen duen emazteki batengandik, gainera; hizkuntza segurtasunik eza
|
eragiten
ote dio honek emazteki honi. Zohaztiar honek eredu sendoak dakuski hala zuberotarra nola lapurtarra, baina Nafarroa Behere Amikuzekoa ez.
|
|
|
Nabarmena da ere hitz elkarketak hasperena
|
eragiten
duela, Ø, h gerta daitekeela; hurranen adibidean diptongoa eta bokala elkartzen diren gunean, hiatoan sortu da:
|
|
|
Ivan Igartuak ere sudurkaritasunaren eta laringalizazioaren arteko hartu eman hertsiaz eta gertakariak hainbat hizkuntzatan duen paralelo tipologikoaz idatzi du (2008, 177). Dioenez, delako rhinoglottophiliahonen kariaz, higurzkari glotala edo, herskari glotala duten sekuentzia fonetikoek ahoskera sudurkarien agerpena
|
eragin
dezakete: esate batera, Thailandiako thai hizkuntzan, h ondotik bokal apalen sudurkaritzea gertatzen da:
|
|
|
7.6 Hizkuntza erkidego bera bi estaturen administrazio esparru banatan desberdintasunak eta berrikuntzak
|
eragin
ditzake erkidego bakar horren mintzoan; eman dezagun, Ipar Katalunian eta Ipar Euskal Herrian hiztun gazteek dardarkari ubularra ahoskatzen dute katalanez eta euskaraz dihardutenean, baina dardarkari hori hobikaria da Hego Katalunian eta Hego Euskal Herrian. Hau da grosso modoegoera, baina gertakari bakoitzaren barrenean badira mailak, ñabardurak eta erritmo bereziak.
|
|
|
Mintza gaitezen ahoan bilorik gabe: zerk
|
eragiten
dio Amikuzeko hiztun adinetako bati euskaraz Hego Euskal Herriko batekin diharduenean dardarkari ubularra baliatzea, garbi dakigularik haur denboran lagun horrek bazekiela dardarkari hobikaria ahoskatzen eta oraino ere euskaraz ahoska dezakeela?
|
|
|
Uler bedi ez garela ukatzen ari frantsesaren prestigioak
|
eragin
dezakeela euskaraz ere hots ubularra ahoskatzea, baina prestigioa arrazoi absolututzat saltzen badugu, nola ulertzen da beste hainbat euskaldun ipartar adinetakok oraindik euskaraz dardarkari hobikaria ahoskatzen jarraitzea. Jokoaren teoria honetan dardarkari hobikariari halako euskal baserri kutsu zenbait itsatsiko litzaioke, ala?
|
|
|
liteke monoptongazioa bestetik. Batera ala bestera gertatu, morfologiaren eraikuntzatik abiatzen den egitura batean monoptongazio fonikoak emaitza desberdinak
|
eragin
ditu euskal geografian eta auzia ahoskeraren jokalekura ekarri du; ez dakigu historikoki bilakabide bakoitza zein garaitakoa den, baina letekeerako aldaerak ez dira testuetan ageri; berrixkoak direlako ote da?
|
|
|
Sabasek Ardibasotik agurtzeko kantaturikoak, agurra
|
eragin
duen zioarekin ireki eta ixten dira. Tartean agur esaten die artzain lagunei, ardiei, inguruari, bizimoduari (alboka jotzea eta artzain kanta gozoak berariaz aipatuz), herritarrei?
|