|
2000
|
|
|
Hitz justukoa eta lakonikoa da pertsonaien mintzaira, narrazio Borges zaleei dagokien moduan, baina egileak metafora eta sinboloen erabileraz hedatzen ditu, prosalan horietan mintzaira poetikoari hurbilduz. Horrela egoera horien dimentsioak eta atmosferak sortzen dituelarik, sarritan izialdura, malenkonia edo nostalgia sakonak
|
eragin arren
, irakurlearentzat beti hausnarketarako bidea bilakatzen dira.
|
|
|
Aingeru Epaltzak, esate baterako, Sarrionandiak" Itzalarekin solasean" ipuinean dakarren izen zerrendak jasotzen ditu: " Sapho, Li Po, Jonathan Swift, Cesare Pavese, T.S. Eliot eta liburuan zehar, narrazio bakoitzeko sarrera aipuetan bereziki, agertzen direnekin batean ziklo arturikoa, Herman Melville, gure ahozko tradizioa (Atarrabio, kantutegi zaharra) egilearen erreferentzien konstelazioa gure begi aitzinera dakar, eta horrekin batean, idazle handiek beren ondokoetan uzten dituen
|
eraginez
harantzago, literatura literaturgai izan daitekeela erakutsi ere. Liburu hau plazaratu zenez geroztik gure artean hainbertzetan aipatu den zorioneko metaliteraturaren deskubrimendua dugu.
|
|
|
Izan ere, egileak harridura
|
eragingo
duten anakronia eta atopia horien bidez beti erne eduki nahi baitu irakurlea bere ipuinetako errealitatea ez dela" historikoa" ohartarazteko. Horregatik kontakizun arturikoetako pertsonaiak(" Amorante ausarta in Ifar aldeko orduak") Durangon kokatzen dira:
|
|
|
Gisa berean, poesiak ez du gizarte funtziorik Sarrionandiaren iritziz. Garai horretako elkarrizketetan eta liburuetan Sarrionandia, ETAko militante izateagatik kartzelan dagoelarik ere, olerkiak gizarte aldaeretan izan lezakeen
|
eraginaz
guztiz eszeptikoa da. Halere," Izuen gordelekuetan barrena" (Luma eta lurra, 1998) artikuluan, Jon Kortazarrek ohartzen du liburu honetan" badagoela borondate engagea Sarrionandiarengan, bereziki Irlandari buruzko poemetan." (68 or.).
|
|
|
Izuen gordeleku dira ordea, Zein izutatik babesteko gordelekuak dira? Izua erdialderantz ala zabalalderantz etzaten ari ote den ez jakiteak
|
eragiten
omen dio. Zorabiatu egiten da eta orduan laberintoan lagunduko dion haria bilakatuko da kaiera hori, euskarri gisa balioko diona.
|
|
|
Aipagarri da bestalde, nortasun literario horrek alde askotatik bere horretan aldagaitz dirauela oraindainoko liburugintza osoan, gero eta bereagoa delarik bere literatur lanen izaera delikatua, haien fintasun estetiko hain sentsoriala. Munduak sortu eta egoerak azaltzeko gaitasun berezia du, sakontasunez nahiz erliebez aurkeztuz aldi berean, tentsio narratiborik edo extasi poetikorik
|
eragin gabe
, intrigaren edo sentimenduen exaltazio pizgarriaren premiarik gabe, patxadaz eta neurriz aurrera eginez zabalera nahiz sakonera, leguntasunez eta dotoreziaz.
|
|
|
Karmenen bizipenak. Azken boladan nahiko gaixorik sentitzen da, menopausiaren
|
eraginez
edo. Bestalde, bere alabak ezkontzeko asmoa du eta horrek urduri jarri du.
|
|
|
Are gehiago, ilusioaren bilaketak
|
eragingo
du bidaia fisikoa. Gainera," bukaeran barne ezinegon areagotu horrek luzatu egiten du bidaia fisikoa, berriro gertaraziz." (Egunkaria XII).
|
|
|
Bizitza baten zikloa da azken finean agertzen zaiguna, bizitza askorena izan daitekeena. Xalotasuna, minak
|
eragindako
gogortasuna, gogortasunak eragindako minak, minak gainditzen hasteko beharrezkoa den barne ezagutza eta onarpena: bakardadearen ezinbestekotasuna.
|
|
|
Bizitza baten zikloa da azken finean agertzen zaiguna, bizitza askorena izan daitekeena. Xalotasuna, minak eragindako gogortasuna, gogortasunak
|
eragindako
minak, minak gainditzen hasteko beharrezkoa den barne ezagutza eta onarpena: bakardadearen ezinbestekotasuna.
|
|
|
Bertan, elkarren artean erlazionaturik dauden narrazio multzoa barneratzen da, eta ipuinen arteko loturak, mota askotakoak izan daitezke F. Ingram en aburuz: sinbolo errepikapenak, gaiak, narratzaile motak, batez ere, leku eta pertsonaien errepikapenek
|
eragindakoak
. Modu honetan antolatutako liburu ezagunena geurean Bernardo Atxagaren Obabakoak (1988) saritua genuke.
|
|
|
Testuartekotasunari dagokionez, Bernardo Atxagak Obabakoak bilduman argitaraturiko X eta Y ipuina dakarkigu gogora, bertan ere trenaren etorrerak
|
eragin
zuen beldurra baita kontagai.
|
|
|
Honela," Gauaren testuingurua dute ipuin guztiek, eta ez dago liburuan gauetan gertatzen ez den ezer; ikusitakoa, bizitakoa kontatzea baitu xede, errealitate horri imajinazio apur bat gaineratu dion arren." (Egunkaria XI) Honetaz gain, giroa ere aitzakia da hainbat sentimendu unibertsal islatzeko: etsipena, maitasuna, desioen ezintasuna, itxaropena,... Izan ere, gaueko giroaren bidez," iluntasunaren baitan gordetzen den pasioa ageri da liburuko orrialde guztietan." (Egunkaria) Gaueko amets honetan, alkoholaren zorabioaren
|
eraginez
, hilak eta biziak batera agertuko dira. Izan ere, bizitzaren mozkorralditzat har genitzake ipuin hauek, gaueko ametsen mundua irudikatzeko erabilia.
|
|
|
Ez nator bat. Lehendik zeuden horiek idatzirik eta, argitaratzeak ez dio talentuan murrizketarik
|
eragingo
egileari. Auzia beste bat da hemen, nik uste; hain zuzen ere, idazkuntzatik bizi nahi duen euskal idazleak non eta zelan erabili behar duen bere talentua.
|
|
|
Egunkaria VI). Hortaz, pertsonaia bakoitza bere desioak
|
eragindako
sentimenduek bideraturik mugituko da. Honela, desiratzen dugun hori ez lortzeak dakarren sufrimendua islatu nahi izan duela dirudi.
|
|
|
Literaturaren beraren hastapenetatik dobleen lekuko ugari aurki badezakegu ere, gizakion barne mundua bere ardatz egin zuen Erromantizismoa izan zen desdoblamendu edo bikoizketaren gaiari etekin handiena atera ziona, Jean Paul alemaniarraren ostean Hoffmann eta hainbaten lanetan
|
eraginez
. Margarete Heinrich ipuinean, esaterako, idazleon testuetan sarritan ematen den biki berdin berdinen kasuaren adibide bat edukiko genuke, eta literatura modernoan dobleek gehienetan duten funtzioari jarraiki, oraingoan ere heriotzaren gertutasuna iragartzen digutela esango dugu. (Olaziregi 199814:
|
|
|
Gizakiaren eta gizartearen ankerkeria eta oinazea xehero xehero erakusten du: politikak apurturiko adiskidetasuna, senide harremanen goibela, Gerestaren hagina, bikoteen hondamendia, arrazakeria, amesgaiztoa, politika militantziaren mixeriak, maitearen heriotza, laguna hil beharra, eskuzabaltasuna bekaizkeriak uxatua, gizonezkoei gomorrak
|
eragin
ezinegona... (Egunkaria 2000III)
|
|
|
Hain zuzen ere, XVI. mendeko ohituren berri ematen digu, horretarako Sebastian deituriko pertsonaia baten bizipenak gogora ekarriz. Gainera, ohituren deskribapenak eta gertakari guztien gorabeherak hilketa batek
|
eragindako
harilkatuko ditu. Izan ere, Ezkertiren heriotz bitxiak Sebastianen susmoak piztuaraziko ditu, hilketa hau argitu arte gelditu gabe arituz.
|
|
|
Errealismo handiz narratuta baitaude XIX. mendearen bukaera eta XX. mendearen hasiera bitartean Euskal Herriak jasan zituen arazo nagusiak: Nazionalismoaren sorrera, sozialismoaren indarra, tradizioarekiko haustea, jauntxokeria... baina, batez ere erdal eta euskal kulturen arteko estraineko enkontru garrantzitsua, industrializazioak
|
eraginda
neurri handi batean.
|
|
|
Elaberriaren egiturak Joan Mari Irigoienen Babilonia eta Consummatum est nobela zoragarriekin gogorarazten du, honakoan ere kronologikoki lotutako bi istorio (garai berean agitzen baitira) izango baititu abiapuntu liburuak: batetik, Udarben hasten dena (Jaxinto gazteak On Ernestoren jauntxokeriari aurre egitea erabakitzen duenean), eta, bestetik, Urtuellan hasiera ematen zaiona (Jaxinto, Juxto anaiaren
|
eraginagatik
eta On Ernestorengandik ihes egitearren Urtuellara lan bila joaten denean). Jaxinto eta Juxto anaia udarbetarrak izango dira irakurleari bi herrien elkar topatzea ahalbideratuko diotenak. (Egan 48)
|
|
|
Eleberri honetan, bestalde," pertsonaiek dute pisu gehiena: haiek baitira gertakizunak
|
eragiten
dituztenak eta haien ahotik jasotzen baitugu arestian aitatutako inguruko errealitate hori." (Egan 48) Haatik, pertsonaia lauak izaten jarraitzen dute.
|
|
|
Nobela honetan gehien interesatu izan zaidana pertsonaien eboluzioa izan da, nola pertsonak ez diren iragazkaitzak, nola batak bestean
|
eragiten
duen, askotan itxura eman arren ez dagoela eraginik eta bakoitza bere ideiekin eta bere munduan dagoela. (Argia 1739)
|
|
|
" begi kolpea edo, horrelako surrealismoa badago." Hala ere, eta izenburuak dioenaren aurka, surrealismoak ez du speedak
|
eragiten
. " Gaua da garrantzitsua, ez speeda.
|
|
2001
|
|
|
100 metro ren kasuan, iheslearen sentimendu eta sentsazio ezkutuenak jartzen dizkigun bigarren pertsona honen erabilerak fokalizazio intradiegetikoa (FI)
|
eragiten
du, eta fokalizatze ekintza honek bere menpean hartzen duena fokalizatu sumagaitza izan ohi da gehienetan. Honen frogagarri testuan dugun aditz multzotik batzuk aipa ditzakegu:
|
|
|
Baina aldaketek zergaiti bati erantzuten diotenez, jakina da XX. mendean eman diren nobelari buruzko teoria guztiek arrazoi bat, poetika berri bat, dutela oinarrian eta, azken finean, momentuko beharrari erantzuten diotela. Bilakaera honek literatur irakurleriarengan
|
eragin
zuzena duenez (ez dezagun ahantz literaturak komunikazio egite orok bezala hiru elementu jartzen dituela harremanetan: idazlea, obra eta irakurlea)," Aurreusteen eremu" bat(" Horizonte de expectativas" delakoa Harreraren Estetikan erabiltzen den terminologia erabiliz) birmoldatzen du, garapen horretan ematen diren testu desberdinen harrera ahalbidetuko duena.
|
|
|
Teknikaren alderditik narratzaileak egindako saio objektiboa, pertsonaiaren beraren ezaugarriek eta azaltzen den egoera sozialaren pisuak ezabatu egin dute. Horregatik, ihesa ETAko militante batena izateak eta nobelan komentarioen bidez suma daitekeen garaiko giro politikoak euskal irakurle askorentzat" nobela nazionala" bilakatzea
|
eragin
zuen.
|
|
|
Edozein modutan ere, garaian literatura, eta konkretuki, nobela mailan
|
eragin
ziren aldaketa horiek euskal irakurleriarengan sortu zuten etendurari, euskal munduak bizi zuen egoera erantsi behar diogu: zenbat irakurle alfabetatuk irakur zezakeen Ene Jesus bezalako nobela bat?
|
|
|
Nobelak gugan
|
eragin
zuen sentimendua harridurazkoa izan zen, harridura diot, bertan antzematen genuen giro gatazkatsua gertukoa egiten zitzaigulako; harridura, bestalde, nobelako sei kapituluen hasieran dagoen eskolako haurraren kontaketak nerabeon jakin mina pizten zuelako.
|
|
|
Saizarbitoriaren nobelarik ezagunena den hau, eta gehienetan, literatur lan onei soilik datxezkien gertakarien lekuko mutu izan garela esan behar: 100 metrok, ezer baino lehen, plazerezko irakurketa agortezinak
|
eragin
ditu gugan. Alabaina, J.L. Borgesen Pierre Ménard en antzera, urteen buruan nobela bera modu berean ezin dela irakurri ohartuz joan gara:
|
|
|
60 hamarkadetan feministen aldarrikapen nagusietakoa bihurtu zen aborto eskubideak (gogoratu beste 342 emakumerekin batera De Beauvoirrek 1971n kaleratutako manifestu aitormena... edo 1972an Bobigny-n Gisèle Halimi(!) abokatu ospetsuak defendatutako kasua) gaur egungo emakumeen artean ere eztabaida puntu garrantzizkoa izaten jarraitzen du. Diogunaren adibide gisara hortxe dauzkagu berriki New York en UNOren egoitzan egin den bilkuran abortoaren inguruko desadostasunek
|
eragindako
zeresanak.
|
|
|
Ez dakit gogoeta xume hauetan Egunero hasten delako nobelak nigan
|
eragindako
irakurketa amaigabeen berri ematen asmatu dudan. Edozein modutan delarik ere, ziur nago nobela honek oraindik konplize ugari aurkituko dituela euskal irakurleen artean.
|
|
|
Azken finean, hormak handitzen zaizkiola dirudien gela hori, marroez akoltxatutako gela hori, amaren sabelaren metafora bilakatzen zaigu. Pertsonaia preso dago amaren sabelean, sabel hori eta hezean, hainbeste higuin
|
eragiten
dion sabelean, eta berau bihurtzen zaigu hasieraren eta bukaeraren irudi. Molloy nobelan bezala, pertsonaia bere amaren bila dabil, ama (irudi negatibokoa hemen ere) beharrezkoa baitzaio berjaiotzeko.
|
|
|
nobela gure ingurunea islatzen duen ispilua da, lehenengo eta behin. Nobelaren definizio hau beronek genero bezala izan zituen hastapenekin eta XIX.an zehar izan zuen garapenarekin bat badator ere, Ian Watt ek argiro adierazi duenez, nobelaren kontzeptzio berriak Descartesengandik Kantenganaino doan Filosofiaren
|
eraginez
, behaketa eta ingurunearen analisia bereganatu zituen.10
|
|
|
Dagoeneko Ene Jesus nobelaren epilogotik ezagutzen genuen psikiatra hau, fikziozko pertsonaia bihurtu zaigu nobela honetan eta bere garrantzi narratiboa dudaezinezkoa da. Askotan ironia izugarriz euskal gizarteaz eta gure topikoez ematen dituen interpretazioekin batera (elkarte gastronomikoetako gizon mantaldunen trabestismo gordeari dagokion pasarteak irribarre bat baino gehiago
|
eragingo
du), heriotzarean aurrean gizakiok dugun beldur eta bakardadea, heriotzaren inguruko gizarte eta erlijio sineskeriak, neurosiak,... eta nola ez, protagonistaren ametsetan azalduko den" mater terribilis" a gai dituzten gogoetak daude (hau ere, Ene Jesus eko amaren modura," zapi txuritxoa manga beltzetik ateratzen duena"). Guztiak" hiltzeko garela" (et muriremur) azpimarratzen dutenak (media vita in morte sumus) 17.
|
|
|
Bihotza eta gerra zailtasunez uztartzen diren hitzak ditugu eta, hortik, R. Saizarbitoriaren azken nobelak hasieratik bertatik gugan
|
eragin
zuen asaldura. Behiala A. Schopenhauerrek erabilitako irudiaren ildotik, gure ardura eta igurikimenak baldintzatuko zituen gezi baten gisara genekusan nobelaren izenburua.
|
|
|
(215) irakurtzen ditugula adieraziz. Hori gutxi balitz, Florarekin izandako eztabaida nagusiak" bere jakituria entziklopedikoaren aurrean" emaztearen nortasuna finkatu beharrak (35)
|
eragindakoak
zirela aitortuko digu protagonista itsu honek.
|
|
|
Eta argi dago bikotearen indiferentzia hori dela emazteari jasangaitzena suertatzen zaiona. J. Ortega Gasset ek bere Estudios sobre el amor (1939) gogoangarrian zioskun bezala, maitemindutako emakume batek nahiago du bikoteak
|
eragiten
dizkion nahigabe eta sofrikarioak jasan haren indiferentzia pairatu baino. Hortik, Florak pianoz jotzen dituen piezetan aireratzen den irudi malderra," Look at me, I am as helpless as a kittem up a tree" dioen kantan bezala (18).
|
|
|
Protagonistak kiratsa besterik ez dio somatzen bere buruari (linimento eta sardin usainaren nahasmendutik eratorria, 86) eta zakur deslai baten modura abandonatzen da etxean (121). Senar honen zeloek, La Jalousie (1957) nobelako protagonistaren kasuan bezala, emaztearen eta amoranteen obserbazioa
|
eragingo
dute, ezaugarri optikoz soilik transkribatzen diren eszenen errepikapena bultzatuz. Dena dela, infidetaltasun gertakariak imaginatzen dituzten bi narratzaile hauen artean, A. Robbe Grillet en nobelakoa gela batean entzerratuta dagoen bitartean, Bihotz bin pertsekuziozko lasterketa paranoikoen protagonista bihurtzen da.
|
|
|
Saio honi jarri diogun izenburuan adierazten denez, mundua erromantizatzeko modu hori begiradan (lehenengo hiru nobeletan) eta oroimenean (azkenengo bietan) oinarritu da, eta hauexek izan dira, jarraian zehaztuko ditugun testu estrategiekin batera, poetika desberdinak testuratzeko egileak eskura izan dituen abiapuntuak. Has gaitezen, hortaz, azterkizun ditugun nobelek
|
eragin
dizkiguten irakurketak azaltzen, egileari eta bere garaiari buruzko hainbat datu eman ondoren.
|
|
|
Ingurune honetan, euskal argitaletxe berriak (Etor, Gero, Lur,...) eta lehenago sortutako aldizkariak (Jakin, Zeruko Argia, Anaitasuna,...) sendotu egin ziren. Dakusagunez, berrikuntza garaiak dira, besteak beste, lehenago aipatu dugun G. Arestiz gain, K. Mitxelena filologo ospetsuak() edo J. Oteiza (1908) eskultore ezagunak
|
eragindako
berrikuntza urteak, hain zuzen.
|
|
|
101), baina guztien artean, dudarik gabe, abortoaren gaia da gailentzen dena. Nobelaren 148 orrialdeetan transkribatzen diren Le Temps aldizkariko pasarteek, abortoak gizartean
|
eragiten
zuen kezka irudikatu nahi digute fikzioan. Honengatik guztiagatik, nobela hau argitaratu zen garaiari hertsiki lotuta dagoela esango dugu eta gorago aipatu dugun bezalako erreferentzia batek, 1942an desagertu zen Le Temps egunkariari baino gehiago, J.P. Sartrek, Simone de Beauvoir eta bestek 1945ean sortutako Les Temps Modernes aldizkaria gogorazi nahi digute.
|
|
|
Futbol eta boxeozale den gizon honek," Love story" bezalako kantez hunkituta geratzen denak eta bere jokabide arrazionalistaren frogagarri" jakituria" kulinario dudaezinezkoaren jabe denak (hortxe daude, zehaztasun flaubertiarrez, arrautzak nola frijitu behar diren azaltzen dizkiguten pasarteak, edo entsalada edo lasagna gustagarriak egiteko prozedura zehaztuak, edo legatza frijitzean kontuan hartu beharreko aholkuak), emaztearen eta emakumeen topiko matxista guztien adibideak ematen dizkigu, Tomate berde frijituak bezalako filmak gustatzen zaizkiela esanez edo" nobela lodikoteak" irakurtzen dituztela adieraziz. Hori gutxi balitz, Florarekin izandako eztabaida nagusiak" bere jakituria entziklopedikoaren aurrean" emaztearen nortasuna finkatu beharrak
|
eragindakoak
zirela aitortuko digu protagonista itsu honek.
|
|
|
Eta argi dago bikotearen indiferentzia hori dela emazteari jasangaitzena suertatzen zaiona. J. Ortega Gasset ek bere Estudios sobre el amor (1939) gogoangarrian zioskun bezala, maitemindutako emakume batek nahiago du bikoteak
|
eragiten
dizkion nahigabe eta sofrikarioak jasan, bere indiferentzia pairatu baino. Hortik, Florak pianoz jotzen dituen piezetan aireratzen den irudi malderra," Look at me, I am as helpless as a kittem up a tree" dioen kantan bezala.
|
|
|
Protagonistak kiratsa besterik ez dio somatzen bere buruari (linimento eta sardinusainaren nahasketatik eratorria) eta zakur deslai baten modura abandonatzen du bere burua (121). Senar honen zeloek, A. RobbeGrillet en La Jalousie (1957) nobelako protagonistaren kasuan bezala, emaztearen eta amoranteen obserbazioa
|
eragingo
dute eta ezaugarri optikoz soilik transkribatzen diren eszenen errepikapena bultzatuko (Robbe Grillet en nobelan ehunzangoaren zapalketaren eszena zen etengabe errepikatzen zena). Dena dela, infidetaltasun gertakariak imajinatzen dituzten bi narratzaile hauen artean, A. Robbe Grillet en nobelakoa gela batean itxita dagoen bitartean, Bihotz bi n pertsekuziozko lasterketa paranoikoen protagonista bihurtzen da.
|
|
|
Eta aztoramen puntu batekin ekingo dio irakurketari, desehorzketa kontuek aztoratu ezezik asaldatu ere egiten baikaituzte. Nahiz eta jakin, arrazoi desberdinak direla medio, historian zehar pertsonaia famatu ugariri ukatu zaiola betiko zoriona (RIP), ezin esan kontuok beldur edo higuin sentimenduak
|
eragiten
ez dizkigutenik. Dela gaizkile famatuak hilobian zeudela frogatzeko (Jesse James), dela politiko edo filosofo ezagunak babesteko (Abraham Lincolm, Galileo), desehorzketa ekintzek hilotzak jartzen dizkigute begien aurrean, mendebalde honetan tabua den heriotzaren lekuko ixilak.
|
|
|
...ta prestatutako aldizkari monografikoan argitaratua. izan daiteke, eta Rosseti ren obsesioan bezala, gizon emakumezkoen arteko komunikazio zailtasuna da aitzakia literarioa;... Alabaina, gerra nahiz sexu desberdinen arteko ulertezintasunak nobelagile donostiarraren unibertso literarioa alderik alde zeharkatzen duten gaiak badira, zer esanik ez idazketaren beraren, literaturaren, gaineko hausnarrak
|
eragiten
dituen lerro eta pasarteen ugaritasunaz. Ene Jesus eko edo Hamaika pauso ko narratzaileen antzera, Rossetti margolariari erreferentzia egiten dion nobela laburrak literaturaren helburu eta nolakotasuna ditu etengabe mintzagai.
|
|
|
Novalisen ostean hedatu zen definizioa bere eginez, literatur lan onetan bizitzan egoteko modu bat iradokitzen baitzaigu. Hortik, narrazio hauek anekdotatik haruntzago joaten dakien irakurlearengan
|
eragingo
duten aztoramen puntua, azken batean, arazo oso unibertsalekin, oso gureekin, egingo duelako topo: gerrek eragindako krudelkeria erdiragarria (1go narrazioa); gizon emakumezkoen arteko amildegi afektiboa (Rossettiren obsesioa; Bi bihotz, hilobi bat; Marcel Martinen aitatasun ukatua); aitarekiko harremanek eragindako barne pitzadurak (Asaba zaharren baratza),... eta iragan nahiz orainaldi politikoak euskaldunongan eragindako traumak.
|
|
|
Hortik, narrazio hauek anekdotatik haruntzago joaten dakien irakurlearengan eragingo duten aztoramen puntua, azken batean, arazo oso unibertsalekin, oso gureekin, egingo duelako topo: gerrek
|
eragindako
krudelkeria erdiragarria (1go narrazioa); gizon emakumezkoen arteko amildegi afektiboa (Rossettiren obsesioa; Bi bihotz, hilobi bat; Marcel Martinen aitatasun ukatua); aitarekiko harremanek eragindako barne pitzadurak (Asaba zaharren baratza),... eta iragan nahiz orainaldi politikoak euskaldunongan eragindako traumak. Ezagunegiak zaizkigun arazoak jasotzen ditu Gorde nazazu lurpean liburuak.
|
|
|
Hortik, narrazio hauek anekdotatik haruntzago joaten dakien irakurlearengan eragingo duten aztoramen puntua, azken batean, arazo oso unibertsalekin, oso gureekin, egingo duelako topo: gerrek eragindako krudelkeria erdiragarria (1go narrazioa); gizon emakumezkoen arteko amildegi afektiboa (Rossettiren obsesioa; Bi bihotz, hilobi bat; Marcel Martinen aitatasun ukatua); aitarekiko harremanek
|
eragindako
barne pitzadurak (Asaba zaharren baratza),... eta iragan nahiz orainaldi politikoak euskaldunongan eragindako traumak. Ezagunegiak zaizkigun arazoak jasotzen ditu Gorde nazazu lurpean liburuak.
|
|
|
Hortik, narrazio hauek anekdotatik haruntzago joaten dakien irakurlearengan eragingo duten aztoramen puntua, azken batean, arazo oso unibertsalekin, oso gureekin, egingo duelako topo: gerrek eragindako krudelkeria erdiragarria (1go narrazioa); gizon emakumezkoen arteko amildegi afektiboa (Rossettiren obsesioa; Bi bihotz, hilobi bat; Marcel Martinen aitatasun ukatua); aitarekiko harremanek eragindako barne pitzadurak (Asaba zaharren baratza),... eta iragan nahiz orainaldi politikoak euskaldunongan
|
eragindako
traumak. Ezagunegiak zaizkigun arazoak jasotzen ditu Gorde nazazu lurpean liburuak.
|
|
|
Rossetti-ren obsesioa deritzona, hain justu. Nobela labur honetan, Saizarbitoriaren lerro gogoangarrienetakoak bildu direlakoan gaude eta bere biribiltasuna izan da, ezpairik gabe, jarraian datozen haunasketak
|
eragin
dizkiguna. Biribiltasuna eta, zergatik ez esan, morboa, morbo asko baitago testuan.
|
|
|
bere kultur jakituria eskasaren adierazgarri, Babelia" irensten" du asteburuero," derrigorrezkoak" diren liburuen zerrendak buruz ikasiz; etengabe" ¿ pero qué os pasa a los vascos?" okagarria errepikatzen du, eta gainera, abokatua da, edozein film amerikarretan pertsonaia nazkagarria irudikatuko ligukeen ogibidea. Hori guztia gutxi balitz, emakume honek, bere sexuaren usainak, higuina
|
eragiten
dio protagonista maskulinoari (208), eta ez Woody Allenek esandako eran5, modurik mespretxugarrienean baizik. Hortik, Eugeniak hartuko duen mendeku doilorra, Juan Martinen izakera miserablea agerian jarriko duena (206).
|
|
|
Modu honetan planteatua, biografia konkretuek
|
eragin
dezaketen melankoliaz haratago, kulturak eragiten duten melankoliari ere egiten dio erreferentzia Rossetti-ren obsesioa nobelako narratzaileak, eta aberriaren galerak eragiten duenari, abertzaleen melankoliari (ik. El bucle melancólico).
|
|
|
Modu honetan planteatua, biografia konkretuek eragin dezaketen melankoliaz haratago, kulturak
|
eragiten
duten melankoliari ere egiten dio erreferentzia Rossetti-ren obsesioa nobelako narratzaileak, eta aberriaren galerak eragiten duenari, abertzaleen melankoliari (ik. El bucle melancólico).
|
|
|
Modu honetan planteatua, biografia konkretuek eragin dezaketen melankoliaz haratago, kulturak eragiten duten melankoliari ere egiten dio erreferentzia Rossetti-ren obsesioa nobelako narratzaileak, eta aberriaren galerak
|
eragiten
duenari, abertzaleen melankoliari (ik. El bucle melancólico).
|
|
|
Juan Martin isolatuta bizi da bere munduan, erraietatik maite duen Victoriarengana ezin hurbiltzeak
|
eragiten
dion sufrimenduan. Minaz eta amodioaz hainbeste idatzi zuen Duras-en testuetan bezala, desiratzea nork bere burua suntsitzea ere badela frogatu du Rossettiren obsesioa k.
|
|
|
Aipatutako ikerlarien lanez gain, XX. mende erdialdera, sailkapen eta abiapuntu teoriko desberdinak
|
eragingo
ditu ikuspuntu narratiboaren ikerketak. Batzuk aipatzekotan, hortxe dauzkagu Estatu Batuetan Cleanth Brooks eta R.P.
|
|
|
Baina Frantziako kritika estrukturalista aipatu badugu ere, badira zenbait lan ikuspuntuaren eremu mugatuan aurrekari garrantzitsu gisa har daitezkeenak. Horrela, Bigarren Mundu Gerraren ondoren, Iparrameriketako Lost Generation eko idazleen obren itzulpen arrakastatsuek kontateknika berriei buruzko ikerlanak
|
eragin
zituzten. Ordukoak ditugu, esaterako, C.E.
|
|
|
Kritikaren arlora itzuliz, lehenago aipatutako autore aitzindarien lanek
|
eragin
zuzena izan zuten estrukturalismoaren ildotik ikuspuntuari buruz egin ziren azterketetan. Alabaina, esan daiteke azterketa hauek ez zirela hain oparoak izan eta, ikuspuntuari dagokionez, Gérard Genette ren Figures III (1972) izan zela lanik sakon eta interesgarriena.
|
|
|
Lau idazle hauek Marx, Nietzsche, Eliot eta Lawrence dira. Eliot en gain geratuko gara pixka batean, azken batean honek
|
eragin
baitzuen literaturaren aldetik Sarrionandiarengan. Irakur dezagun poeta honetaz Abrams-ek dioena, Iurretako idazlearen ulermenerako argigarri izango zaigulakotan Lau kuarteto lanari buruz, joan etorria bere egituran nola agertzen den azaldu nahiz:
|
|
|
Azken batean, honelako egiturak analogia baino ez dira. XIX. mendearen hasieran Ingalaterran eta Alemanian bai filosofian, eta honen
|
eraginez
baita ere literaturan, behin eta berriro agertzen zen gai bat dago: banaketa eta bilketarena.
|
|
|
Hasi genuke aipatuz, Joseba Sarrionandiak zinema kritika egiten zuela Argia astekarian, eta garai batean, erraz aurki genitzakeen bere artikuluak astekarian. Zinemaren
|
eraginez
heldu ziren, inoiz, Pott bandakoak literaturara. John Ford-en filmen bidez Flannery O" Connor en nobeletara.
|
|
|
Baina, zinemaren
|
eraginaz
badago zer esanik oraindik. Hain zuzen ere garbi ez dagoen arazo batez ari gara.
|
|
2002
|
|
|
Teresa da eleberriaren gune nagusia, eta pertsonaia batetik bestera etengabe mugituz doan narrazio fokuak ere harengana eramaten gaitu beti. Pertsonaien sentimendu ezkutuenak azaleratuz, sentsualtasun handiz marrazten dira usain (perfumearen limoi usaia), mugimendu (eskuena), ikusmen (duralexak) edo ukimenek
|
eragindako
zirrarak.
|
|
|
Ironia handiz kontatutako gertakariotan, ezustekoa hartzen dugu trama sarearen atzean antzematen dugun Kutz doktore indartsuaz jabetzen goazen heinean. Liburuaren aurkezpenean egileak esan zuen bezala, gizarteak guztiongan
|
eragiten
dituen kontrol eta manipulazioa, gizon emakumeen arteko harremanak, urruntasuna eta desterrua, Euliak ez dira argazkietan azaltzen eleberria zeharkatzen duten gogoetagaiak dira. Eleberriaren amaiera irekia, pertsonaien tratamendu hotza, idazkera dinamikoa, testuaren erakarmena areagotzen duten elementuak ditugu. b.2) Koldo Izagirre (1953)
|
|
|
Tragedietako pertsonaiei gertatzen zitzaien bezala, Carlosek ezin dio aurre egin datorkion amaierari eta, Izuaren Lurraldean sartuz joan ahala, iraganeko mamuek beste jokaldi makur bat egiten diote. Izuaren presentziak, zeina baita konstante bat Atxagaren ibilbidean,
|
eragiten
dizkio ilusioak eta fantasiak. Baina haiek ez dute zerikusirik Obaban munstroak irudikatzen zituztenekin.
|
|
|
Bonells, J.: 1996), posmodernitatearen kontu hau guztia gezur handi bat besterik ez da, euren ustez, pop arten jarraitzaileek hasi baitzuten iraultza guztia. Modu honetan ulertua, Warhol eta bestek
|
eragindako
aldaketa funtsezkoek (kultura/ subkultura arteko mugak haustea; egunerokotasunaren balorazioa; kontsumo kulturaren goraipamena; memoria narratiboa deuseztea...) gaur arte iraun dutela esan liteke.
|
|
|
Floraren kexa ugariei Hopperren Hotel gela (1931) koadroarekin egindako erkaketak gaineratzen zaizkie; horiek egiten dute emazteak sufritzen duen atsekabe eta abandonuaren erreferentzia plastikoaren ekarria. Izan ere, horixe baita Flora, emakume abandonatua, eta Ortega Gassetek Estudios sobre el amor obran (1939) zioen bezala," maitemindutako emakumeak nahiago ditu gizon maitatuak
|
eragiten
dizkion estutasunak usainik gabeko indiferentzia baino".
|
|
|
Hortik, narrazio hauek anekdotatik harantzago joaten dakien irakurleari
|
eragingo
dioten aztoramen puntua, azken batean, arazo oso unibertsalekin, oso gureekin, egingo duelako topo: gerrek eragindako krudelkeria erdiragarria (1 narrazioa); gizon emakumezkoen arteko amildegi afektiboa (Rossettiren obsesioa; Bi bihotz, hilobi bat; Marcel Martinen aitatasun ukatua); aitarekiko harremanek eragindako barne pitzadurak (Asaba zaharren baratza)... eta iragan nahiz orainaldi politikoak euskaldunongan eragindako traumak.
|
|
|
Hortik, narrazio hauek anekdotatik harantzago joaten dakien irakurleari eragingo dioten aztoramen puntua, azken batean, arazo oso unibertsalekin, oso gureekin, egingo duelako topo: gerrek
|
eragindako
krudelkeria erdiragarria (1 narrazioa); gizon emakumezkoen arteko amildegi afektiboa (Rossettiren obsesioa; Bi bihotz, hilobi bat; Marcel Martinen aitatasun ukatua); aitarekiko harremanek eragindako barne pitzadurak (Asaba zaharren baratza)... eta iragan nahiz orainaldi politikoak euskaldunongan eragindako traumak. Ezagunegiak zaizkigu Gorde nazazu lurpean liburuak jasotzen dituen arazoak.
|
|
|
Hortik, narrazio hauek anekdotatik harantzago joaten dakien irakurleari eragingo dioten aztoramen puntua, azken batean, arazo oso unibertsalekin, oso gureekin, egingo duelako topo: gerrek eragindako krudelkeria erdiragarria (1 narrazioa); gizon emakumezkoen arteko amildegi afektiboa (Rossettiren obsesioa; Bi bihotz, hilobi bat; Marcel Martinen aitatasun ukatua); aitarekiko harremanek
|
eragindako
barne pitzadurak (Asaba zaharren baratza)... eta iragan nahiz orainaldi politikoak euskaldunongan eragindako traumak. Ezagunegiak zaizkigu Gorde nazazu lurpean liburuak jasotzen dituen arazoak.
|
|
|
Hortik, narrazio hauek anekdotatik harantzago joaten dakien irakurleari eragingo dioten aztoramen puntua, azken batean, arazo oso unibertsalekin, oso gureekin, egingo duelako topo: gerrek eragindako krudelkeria erdiragarria (1 narrazioa); gizon emakumezkoen arteko amildegi afektiboa (Rossettiren obsesioa; Bi bihotz, hilobi bat; Marcel Martinen aitatasun ukatua); aitarekiko harremanek eragindako barne pitzadurak (Asaba zaharren baratza)... eta iragan nahiz orainaldi politikoak euskaldunongan
|
eragindako
traumak. Ezagunegiak zaizkigu Gorde nazazu lurpean liburuak jasotzen dituen arazoak.
|
|
|
Eta erreferentzia ez da, inondik ere, kasuala, Ken Russellen zuzendaritzapean 1970ean estreinatu zen filme sarituak D. H. Lawrence() idazle britainiarraren Women in Love (1920) eleberria baitzuen oinarri. Woolfen antzera, bere eleberrietan kontzientzia voyeurista irudikatu zigun idazle honek sexuen arteko harremanetan konbentzioek nahiz maila sozialek
|
eragiten
dituzten zentsurak salatu baitzituen, gizakiaren berezko instintuak suntsitzen dituzten debekuak. D. H. Lawrenceren fijazio edipikoaren kontrastean, aita alaba arteko Elektra konplexua kontatu digu Bai... baina ez nobelan.
|
|
|
Nerabezaroaren hastapenetan kokatzen gaitu eleberriaren bigarren atalak. Osaba Joanikotekin Italiara egindako bidaiak, Caravaggio edo Michelangeloren lanen magia, Monteverdik
|
eragindako
lilura edo Berniniren obrak oroitaraziko dizkigute. Erritmo narratiboa azkartuz, Joanesen nerabezaroa markatuko duten aita eta anaiaren heriotza, apaiz izateko erabakia, osaba Joanikoten heriotza Inkisizioaren eskuetatik pasa ostean, eta bere amarekiko erabateko haustura.
|
|
|
Baina pertsonaia gehienak izaki ustelak dira (Aita Santu poloniarra, antikomunista sutsua eta marihuanazalea), eta Ama Birjina oso sexya, eliztar bat baino gehiagorentzat, eta horrek polemika sortzen du. Nolanahi ere, uste dugu nobelaren haria alde batera utzita, ideologia behin eta berriz adierazian egiten duela porrot nobelak hein batean, behin eta berriz errepikatzen diren autore inplizituaren iritzi ideologiko, politiko edo moralek desoreka handia
|
eragiten
baitute ideologiaren eta literaturaren arteko balantzan.
|
|
|
Simon Azkueri berdin zaio unibertsitate nahiz biltzarretan goraipatua dela jakitea, edo emakumeen artean lilura
|
eragiten
duela, baita modelo ospetsuenen artean ere (Louise Orthez= Isabella Rosselliniri egiten zaion aipuan ikus daitekeenez, kasu). Obsesio bihurtu zaion emakume txiki, beltzaran eta begi bizikoa maite du eta edozer egin lezake haren gogoa erabat bereganatzeko, Ulisesek Penelope bezala, berak ere Rita etengabe zain izango duela jakiteko.
|
|
|
Beharbada Ukorekaren alderdi ahulena autorearen beste zaletasun batek
|
eragiten
du: filosofiak.
|
|
|
Hala ere, jakina da idazle gutxi baliatzen direla agenteez euskal munduan eta oraindik ez dagoela hedatuegia pertsonaia horren beharra gure sortzaileen artean. Agente literarioaz gain, literatur lanen promozioa
|
eragin
dezaketen beste elementu batzuez ere mintzatu ginateke, hala nola, 1980ko hamarkadaz geroztik gurean gutxituz joan diren literatur sariez. Zenbait literatur sarik idazleen promoziorako duda ezinezko garrantzia duela ahaztu gabe (Atxagaren kasua paradigmatikoa dugu honi dagokionez), gaur egungo euskal literaturaren merkatuan sari bat irabazteak baino garrantzi edo eraginkortasun handiagoa izan dezake komunikabideetan etengabe iragarritako lan batek17 Honen ondorioz, ez da inondik ere harritzekoa literatura enpirikoaren jarraitzaileen artean literaturaren merkatuan komunikabideek duten garrantzia neurtzera bideratutako ahaleginek azkenaldian lehentasuna hartu izana.18
|
|
|
Sailkapen bikoitz hori argia eta didaktikoa dela onartuta ere, bistakoa da zailtasun bat baino gehiago
|
eragiten
duela kritika lanak sailkatzeko orduan. Adibidez, komunikabideetako artikulu laburrak kenduta, non sailkatu, esaterako, aldizkarietan kaleratzen diren egile, obra, genero edo garai bati buruzko kritika lan labur, monografiko edo iruzkinak?
|
|
|
2000); beste herrialde batzuetan sendotuta dauden Kritika Sariak gurean ez egotearena, bestetik. 1976tik aurrera estatu espainiarreko hizkuntzetako literaturak ere kontuan hartzen dituzten Sari Nazionalek ez dute gurean kritika sari berezirik
|
eragin
. Adibide deigarri bat gogora ekarriz, hortxe daukagu, esaterako, Galiziar Kritika Saria, 1978tik aurrera indarrean dagoena. b) Euskal kritikaren bilakaera azken urteotan
|
|
|
Zail da euskal literatur kritikaz hitz egitea, kritikak berak, jarduera autonomo gisara,
|
eragiten
duen zeresanari erreferentziarik egin gabe. Nork ez du entzun literatur kritikari baten atzean idazteko balio ez duen izakia dagoela?
|
|
|
Baina hau ez da beti horrela izan gurean eta atzera begiratuz erraz topatuko dugu literatur kritikak zeresan handiagoa eman zuen garairik. Orduan, poetika desberdinek, literaturaren helburuek edo kritikak berak gogoeta ugari
|
eragiten
zuten eta bizitasun handiko eztabaidak bultzatzen zituzten. Hortxe dauzkagu, esate baterako, 1930eko hamarkadan euskal literaturaren inguruko auziak eragin zuen eztabaida (ik.
|
|
|
Orduan, poetika desberdinek, literaturaren helburuek edo kritikak berak gogoeta ugari eragiten zuten eta bizitasun handiko eztabaidak bultzatzen zituzten. Hortxe dauzkagu, esate baterako, 1930eko hamarkadan euskal literaturaren inguruko auziak
|
eragin
zuen eztabaida (ik. Aranbarri, I. & Izagirre, K., 1996, Gerraurreko literatur kritika, Amorebietako Udala Labayru Ikastegia, 1996), edo geroago, 1980ko hamarkadan, sortu ziren eztabaida literarioak.
|
|
|
Edonola ere, irakurleen ohituren aldaketa, merkatuaren legeetara makurtutako liburugintza, ikus entzunezkoek
|
eragindako
kontamoldeen arrakasta... gaur egun narraziogintzak duen harrera ona azaltzeko arrazoi baliagarriak izanik ere, argi dago, euskal kasuari dagokionez behintzat, lehenago aipatu diren gertakariek, hots, irakaskuntza elebidunaren eskaera berriek eta literatur lehiaketak ugaltzeak eragin zuzena izan dutela narraziozko generoen zabalkundean. Sariketei dagokienez, Torrealdairen liburuko 458 orrialdeetan datozenak zenbatuz gero, honako kopuru hauekin egingo genuke topo:
|
|
|
Edonola ere, irakurleen ohituren aldaketa, merkatuaren legeetara makurtutako liburugintza, ikus entzunezkoek eragindako kontamoldeen arrakasta... gaur egun narraziogintzak duen harrera ona azaltzeko arrazoi baliagarriak izanik ere, argi dago, euskal kasuari dagokionez behintzat, lehenago aipatu diren gertakariek, hots, irakaskuntza elebidunaren eskaera berriek eta literatur lehiaketak ugaltzeak
|
eragin
zuzena izan dutela narraziozko generoen zabalkundean. Sariketei dagokienez, Torrealdairen liburuko 458 orrialdeetan datozenak zenbatuz gero, honako kopuru hauekin egingo genuke topo:
|
|
|
kreazio nekea, garai berriek eskatzen dutenarekin bat egiteko nahia, adierazpide berriagoekin ahalegintzeko desira, edo irakurleria zabalagoa erdiestekoa. Arrazoiak dena delakoak izanda ere, dudarik ez dago narratibaren gailentasun literario honek
|
eragin
zuzena izan duela XX. mendeko euskal literatur lanen kanonizazio irizpideetan. Hau da, 1960ko hamarkada arteko euskal literatura kanonikoa batez ere poetek zedarritzen bazuten (Lizardi, Lauaxeta, Orixe, Mirande, Aresti...), 1970eko hamarkadatik aurrera kanona eleberrigileek edo ipuingileek zehazten dute nagusiki, alegia, narratibazko lanen autoreek5 a) Euskal literaturaren kanon berriaz
|
|
|
Azken hamarkadetako eztabaida literarioan ezerk zeresanik sortu badu, kanonaren inguruko auziak
|
eragin
du. Kanona, ez jatorriz zuen esanahiari
|
|
|
Poeta garaikideen artean, Atxaga, Sarrionandia edo J. M. Lekuona izango lirateke, segur aski, egile aztertuenak. Edonola ere, horrelako baieztapen batek hausnarketa luzeagoa eskatuko lukeenez, irakurleak lan honen amaieran datorren bibliografiara jo dezake egungo hainbat narratzailek
|
eragin
duten azterketa oparoa frogatzeko.9 b) Euskal eleberriari buruzko ikerketak zertan diren
|
|
|
Polizia nobela da hau, eta bertan Jon Bidart detektibeak (Dupin, Sherlock Holmes, Maigret, Marlowe eta Poirotek hasitako tradizioaren jarraitzaile garbia) Donostian gertatutako hilketa bat ikertu behar du. Detektibearen ikerketek Donostiako goi burgesia erretratatzen digute eta asasinatzea
|
eragiten
duen interes borrokan sartzen gaituzte.
|
|
|
B. Muruagak (19989) esandakoari jarraituz, euskal literaturaren androzentrismoa guztiz da nabarmena. Gizonezkoa da azterketaren gune eta zentroa eta horrek
|
eragin
zuzena du eskaini ohi diren emaitzetan. Whiteren ikerketaren ondorioei kasu eginez gero, 1980 bitarteko emakume idazleen ehunekoa, %2 ez, baizik% 32 litzateke; literatoena, berriz,% 3 ordez,% 27 Honetaz gain, bada beste datu aipagarri bat:
|
|
|
Emakumezko guztiak zaku berean sartzen dituzten hurbilpen kritikoak kritikatzen ditugunok argi utzi behar dugu maila duineko lanen ondoan (Oñederraren nobela, Meaberen poema liburua, Rozasen narratiba, Urretabizkaiaren azken nobela....), hala moduzko lanak ere kaleratu direla (adibidez, Gutiziak [Txalaparta, 2000] liburuan barneratu ziren ipuinak, ez ziren, kalitate maila berekoak). Harrigarriena, segur aski, euskal literaturaren mundu honetan emakumez soilik osatutako liburu bat kaleratzeak
|
eragindako
zeresanak izango lirateke. azken hamarkadetan izan duen igoera. Aipatutako diru-laguntza horiekin batera, gogora ekar ditzagun azken hamarkadetan sendotuz joan diren hainbat egitasmo.
|
|
|
Edonola ere, euskal literatur sisteman birsortzaile eraginkorrena, ezbairik gabe, hezkuntza sistema bera dugu. Testu liburuetan argitara ematen diren iruzkin, laburpen, aipamen, ikasgai, unitate didaktiko eta abarrek euskal literaturaren merkatu nagusian
|
eragiten
dute. Lehenago aipatutakoaren ildotik, euskarazko irakurketak zirkuitu akademikoarekiko duen mendekotasunak testu liburuetan argitara ematen diren" birsorkuntza" didaktikoen eraginkortasuna frogatzen du.
|
|
|
Alabaina, irakurketa eta interpretazio literarioa hutsean ez geratzeko, beharrezko irizten genion euskal eleberriak egungo euskal literatur sisteman duen leku kanonikoaz zerbait esateari, edo azken urteotako igoera kuantitatiboaren oinarrian leudekeen baldintza soziologiko berriez hausnarketa egiteari. Sistema soziokultural gisara ikusten baitugu literatura, bertan parte hartzen duten protagonistek (idazle, argitaratzaile, banatzaile, kritikari, irakurle, komunikabideek...) etengabe elkarri
|
eragiten
dioten egitura gisara. Liburuaren lehenengo atalak, beraz, hauxe du hizpide:
|
|
|
Ekarri guztion ondorioz, sistema soziokultural gisara definitzen da literatura eta literatur komunikazioan elkarri
|
eragiten
dioten aldagaiak aztertzen dira. D. Villanuevak dioskunez (Villanueva, D., 1999:
|
|
|
Bigarren uneko sorkuntza hau, kritika, interpretazio, iruzkin, parodia, laburpen, egokitzapen, parafrasi edo film moduan gauza daiteke. Eta sistema bat dela diogu, elementuok guztiok elkarren artean lotuta daudelako eta elkarri
|
eragiten
diotelako: ekoizleak (idazleak) obra sortzen du; bitartekariak produktu hori hartzaileen eskuetan jartzen du, bereziki, irakurleen eskuetan.
|
|
|
Ustela edo Pott aldizkarien ildoari jarraituz, berrikuntza poetikoaren aldarria literaturaren autonomiaren aldarri bilakatu zen Pottekoen testuetan. Abangoardia kontzeptuari hertsiki lotuta dagoen literaturaren autonomiaren aldeko jarrera honetan3, sorkuntza literarioarekiko konpromisoak adierazpide desberdinen ikerketa
|
eragingo
dio sortzaileari.
|
|
|
Baina aurreko lerroetan egin dugun deskribapenarekin motz geratuko ginateke Beluna Jazz eleberri gomendagarriak irakurlearengan
|
eragin
ditzakeen emozioak deskribatzen. Izan ere, zenbait kritikarik esan duen bezala (J.
|
|
|
Iluna (beluna) da eguraldia, beluna eleberriko pertsonaien aldartea. Bitartean, amaiera itxirik gabeko eleberri honek
|
eragindako
lilurapean geratzen gara irakurleok, jazz doinuen lilurapean.
|
|
|
Kontuan izatekoa da XVIII. mendeko Ingalaterran hasiera izan zuen eleberri modernoak XIX. mendean erdietsi zuela urrezko aroa Errealismoaren eskutik eta krisi sakona izan zuela mende amaieran Naturalismoaren sorrerarekin. Orduan gertatu zen Modernism ingelesaren jarraitzaile kontsideratzen diren XX. mende hasierako eleberrigile handien ekarriek
|
eragindako
iraultza, Proust, Joyce, Woolf edo Faulkneren eskutik eleberrigintzaren oinarriak astindu zituena. Ordutik hona, zernahi aldetatik begiratuta ere, garaiaren arabera aldatuz eta egokituz joan da Hegelek epika burges moderno deitu zuen narraziozko genero hau.
|
|
|
Halarik ere, XVIII XIX. mendeen artean garatu zen indarrez genero hau eta orduan erdietsi zituen luzerari nahiz idazkerari zegozkion berezitasun nagusiak. Ordurako, ipuingintzak, bereziki eleberri gotikoaren arrakastaren
|
eraginez
, gai eta kontamolde berrietara errenditutako narrazioak proposatzen zituen. Esparru britainiarretik beste herrialde batzuetara hedatu zen ipuingintza eta XIX. mendeko maisuekin erdietsi zuen gailurra (ik.
|