|
2001
|
|
|
Osasun Sailak uste du Lipobayk
|
eragindako
heriotza kopurua handitu egin daitekeela Espainian
|
|
|
Mintza ez da selektiboa odola arazteko, eta elementu toxikoetako bat ere gerta daiteke. Hori, Conselleriaren ikerketaren arabera, “kausa ez naturalek”
|
eragindako
heriotza baten arrazoia izan daiteke, gutxienez. Osasun Ministerioari Madrilgo Printzesaren ospitalean izandako lehen heriotzen berri emateari dagokionez, Manzanerak adierazi zuen Baxterrek “Madrilen eta Valentziako Virgen del Consuelo klinikaren artean izendatzaile komun bat zegoela jakinarazi bezain laster, dokumentazio guztiaren azterketa egokiak egin zituen, eta produktua ibilgetzeko borondatezko erabakia hartu zuen, gertaerak argitu arte”.
|
|
|
Pazientearen Defendatzaileak gertaera horien berri emango dio Espainian hemodialisiak
|
eragindako
heriotzen kasua instruitzen duen epaileari
|
|
2002
|
|
|
Azken hamarkadan tabakoak
|
eragindako
heriotza kopuruak gora egin du gure herrialdean, 1987tik 1997ra bitartean %38tik %36ra jaitsi arren.
|
|
|
Kontraesana dirudien honek badu bere azalpena, hamarkada batean emakume erretzaileen batez bestekoa bikoiztu egin baita emakume erretzaileak %8 izatetik 1997an %15 izatera pasa baitziren eta gora egin baitu tabakoak
|
eragindako
heriotza kopuruak emakumeen artean.
|
|
|
Frantziako Osasun Institutu Nazionalak egindako azterketen arabera, eta Kopenhageko Azterketak berretsi duenez, egunean bi edo hiru baso ardo beltz kontsumitzen badira, bihotzekoak edo garun hodietako istripuak
|
eragindako
heriotza arriskua murriztu egiten da.
|
|
|
Paradoxa frantziarrak aldezten du gure bizilagun galoek Erdialdeko Europako herrialdeetakoek baino gaixotasun kardiobaskular gutxiago dituztela, antzeko arriskuak izan arren, eta ardo beltza edateagatik dela alegatzen du. Frantziako Osasun Institutu Nazionalak egindako azterketen arabera, eta Kopenhageko Azterketak berretsi duenez, orain arte ardoari eta osasunari buruz egin den handiena, egunean bi edo hiru baso ardo beltz kontsumitzen badira, %33 murrizten da infartuak edo garuneko hodietako istripuak
|
eragindako
heriotza arriskua –abstemioen aldean–, eta %22, minbiziak eragindako heriotza tasa. Ardo beltzaren onurak Neurriz hartua.
|
|
|
Paradoxa frantziarrak aldezten du gure bizilagun galoek Erdialdeko Europako herrialdeetakoek baino gaixotasun kardiobaskular gutxiago dituztela, antzeko arriskuak izan arren, eta ardo beltza edateagatik dela alegatzen du. Frantziako Osasun Institutu Nazionalak egindako azterketen arabera, eta Kopenhageko Azterketak berretsi duenez, orain arte ardoari eta osasunari buruz egin den handiena, egunean bi edo hiru baso ardo beltz kontsumitzen badira, %33 murrizten da infartuak edo garuneko hodietako istripuak eragindako heriotza arriskua –abstemioen aldean–, eta %22, minbiziak
|
eragindako
heriotza tasa. Ardo beltzaren onurak Neurriz hartua.
|
|
|
OMEk tabakoaren prezioa igotzearen alde egiten du, ohiturak
|
eragindako
heriotza tasa murrizteko
|
|
|
Munduko Osasun Erakundeak (OME) eta Munduko Bankuak egindako azterlan baten arabera, tabako kontsumoak eragindako gaixotasunek
|
eragindako
heriotzak saihesteko neurririk eraginkorrena tiraderen prezioa igotzea da, batez ere gazteei eragiten baitie. Txosten horren arabera, %10eko gehikuntzak 5 milioi heriotza saihestuko lituzke mundu osoan.
|
|
|
Bere antolaketaren arabera, munduan 25.000 pertsona hiltzen dira gosearen eta pobreziaren ondorioz. FAOk argi utzi nahi ditu Osasunaren Mundu Erakundearen (OME) osasun datuak, gaixotasunek, edateko urik ezak eta higiene baldintzek
|
eragindako
heriotzekin batera. Diouf en arabera, kalkulua “nahiko kontserbadorea da, eta urtean 9 milioi heriotza baino gehixeago izaten ditu; horietatik sei, gosearen zuzeneko edo zeharkako ondorioz garaiz hiltzen diren 5 urtetik beherako haurrak dira”.
|
|
2003
|
|
|
Kanadako zientzialari talde batek, Asiako pneumoniak gehien zigortzen duen mendebaldeko herrialdeak, atzo jakinarazi zuen koronabirusaren kode genetikoa deszifratzea lortu duela, epidemiak
|
eragindako
heriotza gehienak eragiten dituen mikrobioa. Aurkikuntzaren egileek, Zientzia Genetikoetako Michel Smith zentroko ikertzaileek, mundu osoko adituek informazio hori erabiltzeko duten informazio guztia jarri dute interesdunen eskura, Interneteko orritik (www.bcgsc.bc.c).
|
|
|
Gaixotasun kardiobaskularren arretan adituak diren herrialde osoko adituek alarma piztu zuten atzo, bihotz arazoez eta zirkulazio aparatuko arazoez benetako “izurritea” saihesteko herritarrak beren bizi ohiturak aldatzen hasteko beharraz. Gehiegizko gantz kontsumoak
|
eragindako
heriotzen eta ospitaleratzeen kopurua Europako iparraldeko herrialdeetakoetatik oso urrun dago oraindik, baina adituek diotenez, egungo joerari eutsiz gero, aldeak estutu egingo dira. 400 adituk baino gehiagok atzotik aztertu dute Marbellan (Malaga) Sociedad Española de Arteriosclerosis (SEA) elkarteak egindako egoera txostena, datu kezkagarriak dituena.
|
|
|
Hiesaren aurkako koktel terapeutikoen eraginkortasunak bere horretan jarraitzen du, “The Lancet” aldizkari mediko britainiarrak argitaratu duen Europako ikerketa handi baten ondorioen arabera. Koktel horiek 1996an hasi ziren erabiltzen, eta GIBak
|
eragindako
heriotza tasa izugarri jaitsi zen. Gaixotasunaren progresioaren eragina (kasu berriak) ia erdira murriztu zen; heriotza arriskua, berriz, proportzio alderagarrian jaitsi zen(% 40 inguru), sendagai horiek erabiltzen hasi zirenetik.
|
|
|
Tenperatura altuek
|
eragindako
heriotzen kopuruari buruzko datuak eskatu dizkie komunitateei
|
|
|
Osasun eta Kontsumo Ministerioa bero bolada berriak biztanlerian izan dituen ondorioen balantzea egiten ari da. Horretarako, tenperatura altuek
|
eragindako
heriotzen kopuruari buruzko datuak eskatu dizkie autonomia erkidegoei, Osasun Publikoko Zuzendaritza Nagusiaren bidez. Ana Pastorrek zuzentzen duen saileko iturriek zehaztu zuten komunitateek argitu dutela kontsignatutako heriotzek zuzeneko jatorria izan ote zuten tenperatura altuetan (bero kolpea) edo gehiegizko beroaren ondorioz aldez aurreko patologiak larriagotu zirenean. Iturri horien arabera, Osasun Sailak, balantze honen bidez, gaiari buruzko informazio zehatzena ahalik eta azkarren eskuratu nahi du, bero kolpea ez baitago nahitaez deklaratu beharreko gaixotasunetan sartuta, eta Estatistikako Institutu Nazionalak (INE) heriotza kasuetarako prestatzen dituen estatistikak ez baitaude eskuragarri gaur egun. Nolanahi ere, Ministerioak eskerrak eman dizkie komunitateei eta osasun arloko profesionalei osasun zerbitzuen funtzionamendu onagatik eta azken asteetan bero olatuaren eraginei aurre egiteko egindako ahaleginagatik.
|
|
2004
|
|
|
Haatik, mintzagai dugun auzia ere giza bizitzaren baldintza izan arren, ez da inolako aldarri zorrotzik egiten giza bizitzari euskal bizi tasunen dimentsioa desegiten zaionean. Etnozidioak
|
eragindako
heriotza mota hau, halere, euskaldunaren azken mendeotako historia bera da, horrela esateak gogorra badirudi ere. Zorrotzagoak izan genukeela ematen du, hori eta horrenbestez, gai honetan ere, handik eta hemendik, goitik eta behetik, non nahitik, etikaren eta moralaren predikuak nazkatzeraino atergabe egiten zaizkigun honetan.
|
|
|
Egunean bederatzi g gatz kontsumitzeak urdaileko minbizia eragin dezake, berriki argitaratu den japoniar azterlan baten arabera. Tsuganek aurkeztutako azterlanaren ondorioetan berresten du urdaileko edo urdaileko minbizia dela munduan minbiziak
|
eragindako
heriotzen bigarren kausa ohikoena. «Japonian, tradizioz, elikagai gazi asko kontsumitzen dira, ozpinetan edo ketuetan kontserbatuak, eta ezaguna da dietan gatz gehiegi edukitzeak gastritis atrofikoa eragin dezakeela, minbizia eragin ohi duena», dio autoreak.
|
|
|
Gauez arnasketa normalizatzeko neurriek gaitz horrek
|
eragindako
heriotzen kopurua murriztu lezakete.
|
|
|
–Berotegi efektuko gasen emisioak maila jasangarrietara mugatzea. –Mundu osoko zirkulazio istripuek
|
eragindako
heriotzak eta zaurituak nabarmen murriztea. –Garraiobideek eragindako zarata nabarmen murriztea.
|
|
|
Frutek eta barazkiek gorputza babesten dute kutsakorrak ez diren gaixotasunetatik, hala nola minbizitik edo gaitz kardiobaskularretatik. Espainian egunero fruta eta barazki ehun g gehiago jateak 11.000 minbizi kasu (guztizkoaren %7, 5) eta 5.000 gaitz kardiobaskularrek
|
eragindako
heriotza (guztizkoaren %6, 6) saihestea ekarriko luke, eta, gainera, diabetesaren eta obesitatearen eragina murriztea. Kopuru horiek atzo jakinarazi ziren, Madrilen, “5 al Día” III. Jardunaldietan.
|
|
|
Populazio beltzean bihotz gutxiegitasunak
|
eragindako
heriotza tasa murrizten duen botika da.
|
|
|
Populazio beltzean bihotz gutxiegitasunak
|
eragindako
heriotza tasa murrizten duen sendagai batek polemika handia sortu du AEBn, izan ere, Medikamentuen eta Elikagaien Administrazioak (FDA) talde etniko espezifiko batean hauteman duen eraginkortasunetik abiatuta onartu duen lehena izan daiteke. Nolanahi ere, kontuan izango da bigarren saiakuntza kliniko batek aurreko ostegunean “The New England Journal of Medicine” aldizkarian deskribatutako emaitzak berresten dituen.
|
|
|
Era berean, frogatu da teknika horren bidez biriketako minbizia garatzeko aukera aurreikus daitekeela, New Yorkeko Presbyterian Ospitaleko bular irudien tomografia konputerizatuaren dibisioko buru den Claudia I.Henschke ikerketaren arduradunetako batek azaltzen duenez. Ikerketak frogatu zuen, halaber, lehen fasean biriketako minbiziak
|
eragindako
heriotzak oso gutxitan izaten direla ebakuntza kirurgikoa egin ondoren, baldin eta tratamendua egiten bada. Lan horrekin, gainera, detektatu zen kartzinoma horrek bi aldiz gehiago egiten duela aurrera 50 eta 74 urte bitarteko erretzaileen artean (1.000 urtetik 15) 50 urtetik beherakoen artean baino (1.000 urtetik 6).
|
|
2005
|
|
|
Gaitz horien artean daude ahoko, gibeleko eta bularreko minbiziak, garuneko odoljarioak, bihotzekoak eta zirrosiak. Alkohola hor dago, zoritxarrez, errepideko istripu askotan, eta baita erorketa, itotzeak
|
eragindako
heriotza eta homizidioetan ere »bortxa edo indarrarekin zerikusia duten heriotzen %26 alkohol kontsumoarekin zuzenean lotzen dituzte ikertzaileek». Konklusio horietara iritsi dira hainbat unibertsitatetan aldi berean egindako nazioarteko ikerketan parte hartu duten adituak.
|
|
|
WWF/ Adenak gogorarazi du “El Acebuche” beste tresna bat dela espezie hori kontserbatzeko, eta ahalegin handiagoa egin behar dela gaur egun egiaztatu diren bi populazio basati horiekin bakarrik. Alde horretatik, erakunde ekologistak Doñana inguruan harrapaketek
|
eragindako
heriotzak murrizteko eta Andújarren (Jaen) kontserbazioa indartzeko ahaleginak areagotzea eskatu du. Ildo horretatik, Ecologistas en Acción erakundeak uste du katamotzak sortzeak “espeziea kontserbatzeko teknika berriak irekitzen dituela”.
|
|
|
Munduko finantza erakunde horrek adierazi du Afrika dela eskualderik kaltetuena, ondoren Asiako hego ekialdea, Mediterraneoaren ekialdea eta Mendebaldeko Pazifikoa. Bestalde, “The Lancet” mediku argitalpenaren arabera, malariak
|
eragindako
heriotzak murrizteko 90 erakunde eta herrialde baino gehiagok sinatu duten mundu akordioak ongien baino okerrago egin dezake. Argitalpen mediko horrek gehitu duenez, infekzioaren eta heriotzaren indizeak handitu egin ziren “Roll Back Malaria” (Malariara atzeraka, ingelesez) programak (BM eta Osasunaren Mundu Erakundea barne) 2000an murrizteko konpromisoa hartu zuenetik.
|
|
|
Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) kalkulatu du munduan 1.300 milioi erretzaile daudela. Tabakismoari egozten zaizkio minbiziak
|
eragindako
heriotza guztien %30 eta biriketako minbiziak eragindako heriotzen %87, horiek baitira ohikoenak.
|
|
|
Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) kalkulatu du munduan 1.300 milioi erretzaile daudela. Tabakismoari egozten zaizkio minbiziak eragindako heriotza guztien %30 eta biriketako minbiziak
|
eragindako
heriotzen %87, horiek baitira ohikoenak.
|
|
|
Esan zuen erabilera klinikorako onartutako botikak direla, eta “orain arte genea birikan metastasia egiteko tumore zelulak erabiltzen duen egoeretan probatu ahal izango direla”. Metastasiak minbiziak
|
eragindako
heriotzen %90 eragiten du, baina oraindik ez dakigu “zergatik gertatzen den, nola eta nola hartzen dituzten tumoreko zelulek jarduera gehigarri horiek (metastasiak) ”, adierazi zuen intsulina hartzailearen egitura aurkitu zuenak (diabetesaren aurkako funtsezko aurrerapena), eta, 2004an, programa genetikoaren funtzionamenduaren gakoak azaldu zituen, tumore zelulen ugaritzea arautzen duen... Bestalde, zientzialariak azaldu zuen minbizia “menderatuko dela eta kasu gehienetan kontrolatu ahal izango dela.
|
|
|
Zientzialari horrek adierazi duenez, menopausia aurreko emakumeetan igf aren maila altuak arrisku faktore handia dira bularreko minbizian eta beste gaixotasun mota batzuetan. Arratoiekin egindako ikerketaren arabera, IGF murrizteak minbizi arriskua %45 inguru murriztu zuen, eta gaixotasunak
|
eragindako
heriotzak %12 eta %15 artean. Sonntagek azaldu duenez, igf zelulen hazkundea handitu eta zelulen heriotza eragozten du, eta odolean tumoreen propultsio gisa jardun dezake minbiziaren garapenaren lehen etapetan.
|
|
|
Garuneko tumoreetako ebakuntzek
|
eragindako
heriotza tasa %1, 8ra murriztu da gaur egun, neurozirujauen arabera.
|
|
|
José Ángel García Sáez ospitale bereko Onkologia Zerbitzuko mediku laguntzaileak koordinatzen du argitalpena. Gainera, ikerketak adierazten du desnutrizioak gaixotasun horrek
|
eragindako
heriotzen %50 eragiten duela. Ondorio horiek egun hauetan Zaragozan egiten den Onkologia Medikoko Espainiako Elkartearen Biltzarrean (SEOM) azaldu dira.
|
|
2006
|
|
|
Horregatik, ikertzaileek, mediku espezialistek eta epidemiologoek azpimarratzen dute beharrezkoa dela gaixotasunaren jatorrian zerikusia izan dezaketen arrazoiak identifikatzea. The Lancet medikuntzan ospe handiena duen argitalpenetako baten arabera, minbiziak
|
eragindako
heriotzak zazpi milioi baino gehiago hiltzen dira urtean, eta horietatik heren bat, bi milioi eta erdi inguru, saihets litezke. Berriki egindako azterlan baten arabera, tabakoaren eta alkoholaren gehiegizko kontsumoa saihets daitezkeen «bederatzi faktore»en zerrendan dago.
|
|
|
Azkenik, sexu kutsadurako birus infekzio batzuk edo injektagarrien bidez kutsatutakoak ere minbizi mota batzuen agerpenean daude, batez ere gutxien garatutako herrialdeetan. Tabakoa, lehen zenbakia Tabakoak eragiten du minbiziak
|
eragindako
heriotzen %21 munduan, eta fruta eta barazki gutxi kontsumitzeak, berriz, %5 Tabakoa da, alde handiarekin, minbizia gehien eragiten duen faktorea. The Lancetek argitaratu duen ikerketaren arabera, minbiziak eragindako heriotzen %21 da haren kontsumoa.
|
|
|
Tabakoa, lehen zenbakia Tabakoak eragiten du minbiziak eragindako heriotzen %21 munduan, eta fruta eta barazki gutxi kontsumitzeak, berriz, %5 Tabakoa da, alde handiarekin, minbizia gehien eragiten duen faktorea. The Lancetek argitaratu duen ikerketaren arabera, minbiziak
|
eragindako
heriotzen %21 da haren kontsumoa. Baina ez birikaz bakarrik, esan ohi den bezala.
|
|
|
Programa horrek mundu osoko 30.000 gaixoren jarraipena egiten du, eta horietatik 1.500 Nafarroako Unibertsitate Klinikakoak dira. Javier Zulueta Unibertsitate Klinikako Pneumologia Saileko zuzendari eta Espainiako taldearen arduradunak azaldu zuenez, programa honen bidez frogatu nahi da “biriketako minbizia goiz detektatuz, erradiazio dosi txikiko TAC torazikoaren bidez, gaixotasun horrek
|
eragindako
heriotzak murriztea lortzen dela”. Programa horren esparruan, 16.925 erretzailerekin egin da azterketa; horietatik 9.427 gizonezkoak ziren eta 7.498 emakumezkoak, 40 urtetik gorakoak guztiak.
|
|
|
Zoritxarrez, adituek diote ezinezkoa dela alergia duen ala ez jakitea anafilaxia (erreakzio alergiko larria) izan arte. Hala ere, esan daiteke ziztada berri baten ondoren erreakzio sistemikoa izateko arriskua aurretiazko erreakzioaren larritasunaren, adinaren (liztorren eta erleen pozoiak
|
eragindako
heriotzak haurrei baino gehiago eragiten die helduei), pozoiarekiko hipersentikortasunaren eta bi lesioen artean igaro den denboraren araberakoa dela. Tratamendua Himenopteroen aurkako borroka ezin da a priori egin, intsektu horien eraginpean ahalik eta gutxien egotea besterik ez baitago.
|
|
|
Halaxe salatu zuen Roberto Elosúa ikertzaileak, Bartzelonako Ikerketa Medikoko Udal Institutukoak, Kardiologiako Mundu Biltzarrean, Kataluniako hiriburuan. 30 minutu geroago Ospitalera joateko atzerapena faktore “esanguratsua” da, eta horrek azaltzen du emakumeen artean bihotzekoak
|
eragindako
heriotza tasa handiagoa, baina ez bakarra, argitu zuen Elosuak. “Badaude beste azalpen batzuk, batzuk organikoak, hala nola infartuak emakumeengan zabalagoak izatea, nahiz eta ez dakigun zergatik den horrela”, adierazi zuen.
|
|
|
Osoko zerealak Zuntz guztiek ez dute berdin jokatzen organismoan Orain dela bost urte Journal of Clinical Nutrition aldizkarian David Jacobs eta kolaboratzaileek sinatu zutena da orain arte zuntzez egindako ikerketa zientifiko handienetako bat. Minnesotako Unibertsitateko (AEB) ikertzaile horiek gertu gertutik jarraitu zuten labore integralak dituen dieta bati atxikitako 34.000 heldu osasuntsuren osasuna, eta frogatu zuten biztanleria horretan minbiziak
|
eragindako
heriotza arriskua %21 murrizten zela, eta gertaera kardiobaskularrek eragindako heriotza arriskua %23 Nahiz eta onartu «zereal finduen ordez zereal integralak erabiltzen dituzten pertsonek kezka handiagoa dutela osasunaz, eta horrek ere eragina izan zezakeela hildakoen murrizketan», Jacobs-ek ziurtasuna erakutsi zuen bere garaian zuntzaren ontasunari buruz. Gaixotasun dibertikularra Minbizi eta infartuak kanpoan, zuntza (edo, hobeto esanda, zuntz falta dietan) traktu gastrointestinaleko gaixotasunekin ere erlazionatu da.
|
|
|
Osoko zerealak Zuntz guztiek ez dute berdin jokatzen organismoan Orain dela bost urte Journal of Clinical Nutrition aldizkarian David Jacobs eta kolaboratzaileek sinatu zutena da orain arte zuntzez egindako ikerketa zientifiko handienetako bat. Minnesotako Unibertsitateko (AEB) ikertzaile horiek gertu gertutik jarraitu zuten labore integralak dituen dieta bati atxikitako 34.000 heldu osasuntsuren osasuna, eta frogatu zuten biztanleria horretan minbiziak eragindako heriotza arriskua %21 murrizten zela, eta gertaera kardiobaskularrek
|
eragindako
heriotza arriskua %23 Nahiz eta onartu «zereal finduen ordez zereal integralak erabiltzen dituzten pertsonek kezka handiagoa dutela osasunaz, eta horrek ere eragina izan zezakeela hildakoen murrizketan», Jacobs-ek ziurtasuna erakutsi zuen bere garaian zuntzaren ontasunari buruz. Gaixotasun dibertikularra Minbizi eta infartuak kanpoan, zuntza (edo, hobeto esanda, zuntz falta dietan) traktu gastrointestinaleko gaixotasunekin ere erlazionatu da.
|
|
|
Gaur egun, 800.000 afrikarrek baino gehiagok tratamendu antirretrobiralak jasotzen dituzte, hau da, 2003aren amaieran baino zortzi aldiz gehiago. Paludismoari dagokionez, gaixotasun hori duten Afrikako 42 herrialdeetatik 33k dute botikarik eraginkorrena, artemisinarena, eskuratzeko aukera; errubeolak
|
eragindako
heriotzak, berriz, %90 murriztu dira 1999tik, eta populazioaren %60 baino gehiago txertatuta dago 27 herrialdetan. Alpha Oumar Konare Afrika Batasuneko Batzordeko lehendakariak azaldu zuenez, “Afrikak planetako osasun publikoko krisi dramatikoenari aurre egin behar dio, baina txostenak emaitza eztabaidaezinak dituzten irtenbideak daudela erakusten du”.
|
|
|
Kalitate handiagoko datuak eta azterketak behar dira, batez ere honako gai hauetan: amatasunak
|
eragindako
heriotza tasa, emakumearen aurkako indarkeria, hezkuntza, enplegua, soldatak, ordaindu gabeko etxeko lana, denboraren erabilera eta politikan parte hartzea. Etxean erabakitzeko ahalmenik ez izatea Txostenaren arabera, emakumeek ez dute beti botere bera izaten etxean funtsezko erabakiak hartzeko, eta horrek ondorio negatiboak izan ditzake haurtzaroan.
|
|
2007
|
|
|
“Ez dago profilaktikoa erabiltzeko kulturarik”, gaineratu zuen Estatuak doan ematen dituela. “Kasu berrien kopurua %25 jaitsi da, eta hiesak
|
eragindako
heriotza tasa %12, 5 Baina niri kutsatze berririk ez egotea gustatuko litzaidake” esan zuen ministroak. Osasun Ministerioak antolatzen du foro hori, eta, horretarako, gizarte zibileko erakundeen, hainbat eskualde sareren eta Lankidetza Tekniko Horizontaleko Taldearen laguntza du, arloko herrialdeetako hiesaren aurkako programetako zuzendariek osatua.
|
|
|
Gurutze Gorriak eltxo sareak zazpi milioi umeri banatzea aurreikusten du malariak
|
eragindako
heriotza kopurua murrizteko
|
|
|
Besteak beste, pertsona desegokiekin fidatzen diren haurrak ez zaintzea, hala nola beren gaitasunak urritzen dituzten zaharrak edo anai arreba zaharrak edo gurasoen arauak hausten dituzten haurrekin lotutako autoritaterik ez izatea, etxean ordenarik ez izatea eta egoera sozioekonomiko makurra izatea. Zenbait azterlanen arabera, istripuek
|
eragindako
heriotzei dagokienez, 0 urteko gazteen artean istripuz hildakoen %38 etxeko istripuen ondorio dira, eta tasa hori %58ra iristen da 5 urtetik beherakoen artean. Autoan Zirkulazio istripuak dira istripuz hiltzeko arrazoi nagusia adin talde honentzat; lehen urteetan, harrapaketak.
|
|
|
Organismoak kokaina etilen bihurtzen ditu, eta horrek garunean duen eragina iraunkorragoa eta toxikoagoa da bereizita erabiltzen badira baino, eta garun funtzioak gehiago galtzea eragiten du. Hori dela eta, bi drogen konbinazioak
|
eragindako
heriotzen artean ohikoenak kokainak eta alkoholak eragindakoak dira.
|
|
|
Trafikoak eragindako zaratak bakarrik eragiten du bihotzekoak edo apoplejikoak
|
eragindako
heriotzen %3 Europan, “New Scientist” aldizkariak argitaratutako Munduko Osasun Erakundearen (OME) txostenaren arabera. Txosten horretan esaten denez, urtean zazpi milioi pertsona inguru hiltzen dira bihotzeko eritasunen ondorioz mundu osoan, eta 210.000 pertsona inguru hiltzen dira zarataren ondorioz.
|
|
|
Imagen: Adrian Wold Aurreko azterketek iradoki zuten bitaminaren urritasunak lotuta egon zitezkeela minbiziak, bihotz eritasunak eta diabetesak
|
eragindako
heriotza arrisku handiagoarekin. Minbizia Ikertzeko Nazioarteko Agentziak Lyonen (Frantzia) eta Onkologiako Europako Institutuak Milanen (Italia) berriki egin duten ikerketa baten arabera, badirudi bitamina gehigarrien ohiko dosiak heriotza tasa totalak murriztearekin lotuta daudela.
|
|
|
Azterketaren helburua zen antioxidatzaileen (dietetikoak edo osagarriak) ingestaren eta bihotz hodietako hilkortasunaren arteko erlazioa aztertzea. Autoreek alderantzizko erlazioa aurkitu zuten bitaminaren kontsumoaren eta gaixotasun koronarioak
|
eragindako
heriotza arriskuaren artean. bitamina elikagaietatik zetorrenean eta ez gehigarrietatik, elkarketa handiagoa izan zen.
|
|
|
Hori bai, erreklamazioa aurkeztu eta hurrengo 10 egunetan egin du. Bidaiariak edo haren senideek, hilez gero Europar Batasuneko hegazkin konpainia baten hegaldi batek istripuz
|
eragindako
heriotza edo lesioengatik ere erreklama dezake, munduko edozein lekutan. Gainera, berehalako behar ekonomikoei erantzuteko abonua jasotzeko eskubidea du.
|
|
|
Berotze globalak, besteak beste, dengea eta malaria bezalako gaixotasunak hedatzen lagun dezake, eta, horregatik, munduak aurre egiteko prest egon behar du, ohartarazi zuen atzo Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) Bali uhartean (Indonesia) ospatzen den klimaren gailurrean. Alex Hildebrandek esan zuenez, New Delhiko OMEren eskualdeko bulegoko Alex Hildebrandek handitu egingo ditu uraren kontsumoari lotutako patologien kutsatzeak, baita infartuak eta bero boladek
|
eragindako
heriotzak ere. Ura Hildebrandek gaineratu zuen ezen, kostaldean, kasko polarrak urtzearen ondorioz itsasoaren maila igotzearen ondorioz, urak gatz gehiago izango duela, eta horrek, gero eta maizago gertatzen diren bero boladekin batera, bihotz arazo gehiago eragingo dituela.
|
|
|
Premiazko konponketa kirurgikoa egiten zaienentzat tasa% 50 da. Kopuru horiek biriketako eta prostatako minbiziak
|
eragindako
heriotzak baino handiagoak dira. AAA prebalentzia, 3 cm baino gehiagoko diametroa duena.
|
|
2008
|
|
|
Honek munduko garagardo kontsumoaren zerrendan zortzigarren postuan jartzen ditu. Halaber, azken 40 urteotan ia bikoiztu egin dira zirrosi kasuak egunkari beraren arabera, eta alkoholak
|
eragindako
heriotzen kopurua nabarmen da altuagoa Euskal Herriarekin alderatuta.
|
|
|
Txernobilgo zentralaren leherketak berak eta hura menderatzeko lanek
|
eragindako
heriotzez gain, ereaktoreak atmosferara isuritako erradiaktibitate kopuru izugarriak ondoko 22 urteotan bere kalteak eragin ditu, eta eragiten segituko du geroan. Ukrainan, Bielorrusian eta Errusian egin diren ikerketetan frogatu da klase guztietako kantzerrak ugaritu direla, haur txikien hilkortasuna handitu, eta gehitu egin direla abortoak, gaixotasun genetikoak. jaiotzatiko elbarritasunak, eritasun neuropsikologikoak, itsutasunak, arnasbideetako gaitzak, bihotzekoak, hesteetakoak, ur genitalak, endokrinoak...
|
|
|
Kalkulu hau beheranzkoa da, dena den, urtean hiltzen diren gizakiak 3.237 ere izan litezkeela kalkulatzen baita, aisialdi lekuetako tabakismo pasiboak
|
eraginiko
heriotzak eta beste hainbat faktore aztertuz gero.
|
|
|
Urtero, munduan dauden gerrek 30 aldiz biderkatzen dituzte terrorismoak
|
eragindako
heriotzak, Intermon Oxfamek garatutako azken txostenean agertzen denez. Gainera, aipatutako txostenaren arabera, Etorkizun seguruago baterako deiturikoa, Beldurraren aurkako gerrak heriotzak biderkatu ditu gatazka gehienetan.
|
|
|
Dena den, hiesari buruzko nazioarteko XVII. konferentziarako NBEk eginiko txostenaren arabera, agintea gizonen esku dagoen kultura sexual poligamikoa nagusi den herrialdeetan ere, gero eta gehiago erabiltzen dute kondoia. Horrez gain, hiesak
|
eragindako
heriotzen ondorioz, emakumeak geroz eta gehiago ausartzen dira seguruak ez diren sexu harremanei ezezkoa ematera.
|
|
|
Hiesak
|
eragindako
heriotzek beherakadarik handiena izan zuten 1998az geroztik. Gaixotasun kardiobaskularrak dira heriotza gehien eragiten dutenak.
|
|
|
Gaixotasun kardiobaskularrak dira oraindik ere emakumeen heriotza eragile nagusia; gizonen artean, berriz, tumoreak. Kanpoko arrazoiek
|
eragindako
heriotzak (batez ere zirkulazio istripuak eta suizidioak) ohikoagoak dira gizonezkoetan. Aitzitik, nerbio sistemak (Alzheimer edo Parkinson), buru nahasteek (dementzia, esaterako) eta gaixotasun endokrinoek, nutrizionalek eta metabolikoek (mellitus diabetea, esaterako) eragindako heriotzak handiagoak dira emakumeengan.
|
|
|
Kanpoko arrazoiek eragindako heriotzak (batez ere zirkulazio istripuak eta suizidioak) ohikoagoak dira gizonezkoetan. Aitzitik, nerbio sistemak (Alzheimer edo Parkinson), buru nahasteek (dementzia, esaterako) eta gaixotasun endokrinoek, nutrizionalek eta metabolikoek (mellitus diabetea, esaterako)
|
eragindako
heriotzak handiagoak dira emakumeengan. Gaixotasun kardiobaskularren artean, bihotzaren iskemikoak (miokardioko infartu akutua, bularreko angina) izan ziren, berriro ere, gizonen heriotza eragile nagusia (21.194 heriotza).
|
|
|
Bronkioetako eta biriketako minbiziak 16.879 hildako eta 2.634 hildako eragin zituen. Hala ere, 2005eko datuekin alderatuta, minbizi mota horrek
|
eragindako
heriotzen hazkundea handiagoa izan zen emakumezkoetan(% 6,7) gizonezkoetan baino. Gizonezkoen artean bigarren minbizi hilgarriena kolonekoa da:
|
|
|
Gizonen artean, gainera, honako hauek nabarmentzen dira: arnas sistemako gaixotasunek
|
eragindako
heriotza, zirrosia eta gibeleko beste gaixotasun batzuk; horiek guztiak tabakoa eta alkohola kontsumitzeak baldintzatzen ditu, eta genero faktoreek gizonengan eragin handiagoa dute.
|
|
|
Orain dela gutxi, izu eszenak izan ziren Ingalaterran, Northem Rock krisiaren ondoren. Horregatik, ikertzaileek diotenez, beharrezkoa da histeria eta izu gertakariak saihestea, bankuetako krisiak gertatzen direnean bihotzekoak
|
eragindako
heriotzak saihesteko. Estres negatibo handiko egoerek larritasuna eragiten dute, eta bihotzekoa eragiten duten substantzien jariaketa eragin dezakete.
|
|
|
Estres negatibo handiko egoerek larritasuna eragiten dute, eta bihotzekoa eragiten duten substantzien jariaketa eragin dezakete. David Stuckler ikerketaren egileak ondorioztatu duenez, banku krisi batek epe laburrean bihotzekoak
|
eragindako
heriotzen kopurua %6, 4 handitzen du mundu garatuan. Osasun eta ekonomia sistema prekarioagoak dituzten herrialdeetan, ekonomia hondamendiek eragindako heriotzen ondorioak %26ra iristen dira.
|
|
|
David Stuckler ikerketaren egileak ondorioztatu duenez, banku krisi batek epe laburrean bihotzekoak eragindako heriotzen kopurua %6, 4 handitzen du mundu garatuan. Osasun eta ekonomia sistema prekarioagoak dituzten herrialdeetan, ekonomia hondamendiek
|
eragindako
heriotzen ondorioak %26ra iristen dira. “Globalization and Health” aldizkariak argitaratu ditu lan honen ondorioak.
|
|
|
Hori dela eta, gobernuei eta emaileei eskatzen die lehenbailehen jarduteko, arriskuak murrizteko neurriak sortuz eta azpian dauden faktoreei aurre eginez, hala nola pobreziari eta diskriminazioari, milioika pertsona uzten baitituzte hondamendien aurrean egoera oso ahulean. “Cachemiraren lurrikarak 75.000 pertsona hil zituen 2005ean, 1995ean Japoniak astindu zuen lurrikarak (intentsitate berekoak)
|
eragindako
heriotzen kopurua baino 12 aldiz handiagoa”, dio Asiako hegoaldeko GKEko zuzendari Ashvin Dayalek. “Zergatik?
|
|
|
21 probatan 165.000 pertsona osasuntsuk hartu zuten parte, eta beste 46an, berriz, 68.000 pazientek hartu zuten parte, zenbait gaixotasun zituztenak, besteak beste, gaitz gastrointestinalak, kardiobaskularrak, neurologikoak, begietakoak, dermatologikoak, erreumatoideak eta giltzurrunetakoak. Emaitzek erakutsi zuten, oro har, bitamina gehigarriek ez zutela inolako
|
eraginik
heriotza tasa murrizteko. Guztira, gehigarri horiek hartu zituzten parte hartzaileen %13 hil zen, eta plazeboak hartu zituzten %10, 5 (ondorio terapeutikorik gabeko substantziak).
|
|
|
Bihotzeko gaixotasunek, garuneko hodietako istripuek, minbiziak eta diabetesak
|
eragindako
heriotza tasa %17 inguru igoko da 2005etik 2015era bitartean. Kutsakorrak ez diren gaixotasun horien aurka borrokatzeko, nazioarteko agintariek lan esparruan gauzatuko den mundu mailako estrategia aplikatzearen alde egiten dute.
|
|
|
" Tasigna"" Glivec" sendagaiaren jaraunslea da. Minbiziak
|
eragindako
heriotza tasa ia %75 murrizten lagundu du 2001 urtetik.
|
|
|
22 herrialdek bakarrik kapitalizatzen dute tuberkulosiak jotako gaixoen %80; horien artean, India, Txina, Hego Afrika, Errusia eta Brasil. Baina Swazilandia, Dijibouti, Namibia, Lesotho eta Zimbaue dira tuberkulosiak
|
eragindako
heriotzen zerrenda tragikoaren buru diren bost herrialdeak. Horietan, gainera, tuberkulosiaren intzidentzia handiarekin batera, GIBak eragindako infekzioaren prebalentzia ere handia da.
|
|
|
Txostenak, “El progreso puede matar: cómo el desarrollo impida sobre pueblos indgénitas la salud” izenekoak, adierazten du hiesa, obesitatea, diabetea, alkoholarekiko mendekotasuna, suizidioa edo inanizioak
|
eragindako
heriotzak direla, gaur egun, antzinako herri askoren artean zabaldutako arazoak. “Kanpotik datozenek aurrerapena dakartela esaten dute beti.
|
|
|
Olio kardiosaludagarria Hain zuzen ere, gantz saturatugabe asko dituenez, elikagai kardio osasungarria da. Hain zuzen, azido alfa linoleniko (ALA) ugari duen dieta jateak gertaera koronarioetan eta bihotzeko eritasunek
|
eragindako
heriotzetan %70 murriztearekin du zerikusia, Diane Hk dioenez. Morris, Canola Council of Canadaren ikerketa orrian.
|
|
|
Turkiak “diskriminatuta daude, baina haien eginkizuna funtsezkoa da etorkizuneko belaunaldientzat”, esan du Kendircik, eta azpimarratu du “osasunerako hezkuntza funtsezkoa dela guztiontzako etorkizun hobea lortzeko”. Munduko Osasun Erakundearen (OME) eta “The Lancet” aldizkari medikoaren datuen arabera, gaixotasun kronikoek
|
eragindako
heriotzen %80 diru sarrera ertain eta txikiko 23 herrialdetan izan zen 2005ean, besteak beste, Turkian. Ezer egiten ez bada, kopuru hori 34 milioiraino igoko da 2030ean.
|
|
|
Era berean, estrategiak definitu dira, “saneamendua bezalako gaietan esku hartzera bideratuak, oso erakargarria ez izan arren, eta botorik sortzen ez badu ere, pertsonen bizi itxaropena areagotzen duena”. Heriotza tasa murrizteko inbertsioa Nazio Batuen kalkuluen arabera, 5.000 milioi dolar inbertitu dira ura eskuratzeko arazoek
|
eragindako
heriotza tasa arintzeko. “Oso kopuru txikia, kontuan hartzen baditugu banku handien finantza krisia arintzeko estatuek egun hauetan egin dituzten inbertsio handiak”, zehaztu zuen funtzionarioak.
|
|
|
“Oso kopuru txikia, kontuan hartzen baditugu banku handien finantza krisia arintzeko estatuek egun hauetan egin dituzten inbertsio handiak”, zehaztu zuen funtzionarioak. Azkenik, Fernández Jáureguik nabarmendu zuen esku garbiketa bezalako neurriak sustatzeak garapen bidean diren herrialdeetan higienerik ezak
|
eragindako
heriotzen %47 inguru saihestuko zuela.
|
|
|
Jakin badakigu herrialde aberatsenetan neurriak hartzen ari direla. Hala ere, Hirugarren Munduan dena dago egiteke, eta bihotzekoak
|
eragindako
heriotzen %80 baliabide terapeutikorik eta prebentzio politikarik gabeko eremu pobreetan gertatuko den mundura bideratzen gara. Prebentzio politika errealista baten adibidea?
|
|
|
Kasu batzuetan, administrazioek gaizki kudeatu dituzte elikatze puntuak, eta enpresa pribatuek kontrolatutako makulu erraldoiak ahalbidetu dituzte. Adituek diotenez, hegaztien artean gaixotasunak kutsatzeko eta albaitaritzako botiken hondakinek
|
eragindako
heriotza arriskua handitu egin da instalazio horietan. Imagen:
|
|
2009
|
|
|
Vietnamgo gerra amerikarren hanka sartzea izan zela, damutzen zela
|
eragindako
heriotzez, ongiaren aldeko eta gaizkiaren kontrako guduketan bortxaren proportzioa zaidu behar dela beti... elkarrizketetan bezala filmetan esplikatu izan ditu zahartzaroan McNamarak.
|
|
|
Gaixotasunaren
|
eraginez
heriotzaren aurretik dagoen egoera fisikoa agonia da. Trantze horretan dagoen pertsona aparteko eran jagoten da.
|
|
|
2020an minbiziak
|
eragindako
heriotzek% 15 behera egitea da planaren helburua. 2006an, EBko herritarren artean heriotza eragin zuen bigarren arrazoia izan zen minbizia.
|
|
|
2020an minbiziak
|
eragindako
heriotzek% 15 behera egitea da estrategiaren helburua. Planaren lehen fasea 2009 eta 2013 artean jarriko da martxan.
|
|
|
Baina besteak lasai egon dira gaur arte. Orain Victor Montiglio epaileak Brigada Lautarok
|
eragindako
heriotzetan laguntzaile izatea leporatzen die.
|
|
|
Txileko Justiziak aurrerapauso handia egin du Augusto Pinocheten diktadurak
|
eragindako
heriotzen errudunak zigortzeko. Epaile batek Lautaro Brigadarekin lotura izan zuten 120 militar eta polizi atxilotzeko agindu du.
|
|
|
Baina besteak lasai egon dira gaur arte. Orain Victor Montiglio epaileak Brigada Lautarok
|
eragindako
heriotzetan laguntzaile izatea leporatzen die.
|
|
|
Batzuetan, gainera, muturreko emozioak dauden egoerak (jolasak, izua, kolera...)
|
eragindako
heriotzak ere bat bateko heriotzen taldean sartu ohi dira.
|
|
|
Munduko Osasun Erakundeak (MOE) mundu mailako izurri gisa definitzen du minbizia. Izan ere, gaixotasun hori da mundu mailako heriotzen eragile nagusietako bat, eta etorkizunerako iragarpenek diote gaixotasun horrek
|
eragindako
heriotza tasak gora egingo duela, eta XXI. mendean zehar herrialde garatuetako heriotzen erantzule nagusi bihurtuko dela. Esfortzu handiak egin dira arazo honi aurre egiteko, eta ikertzaileen irudimena ezinbestekoa izango da.
|
|
|
Aingiren itsasoratzea bermatzeko, gizakiak
|
eragindako
heriotzak mugatzea bilatzen du araudiak. Horretarako, kudeaketa planak osatzeko betebeharra ezartzen die ICES osatzen duten herrialdeei.
|
|
|
Framinghameko Azterlanean bildutako datuen azterketa berri batek, historian egin den osasun kardiobaskularraren azterketa epidemiologiko nagusiak, agerian uzten du miokardioko infartuak
|
eragindako
heriotzak bat batean jaisten ari direla azken hamarkadetan. Albiste txarra da bihotz gutxiegitasunaren tasa etengabe hazten ari dela, autoreek “Circulation” aldizkarian sinatu duten bezala.
|
|
|
Lan honetan, umetoki lepoko, bularreko eta kolon ondesteko minbizia detektatzeko programak ezarri dira hogeita zazpietan, herrialdeek emandako 2007ko datuen arabera. Europako emakumeen artean minbiziak
|
eragindako
heriotzen %32 eragiten duten hiru gaixotasun dira, eta gizonen kasuan %11 Bularreko minbizia goiz detektatzeko programa bat eta umetoki lepoko programa bat (EBko 15 estatutan ezarria) duten 22 herrialdeen artean dago Espainia. Txostenaren arabera, gainera, gure herrialdeak, osasun eskumenak autonomia erkidegoei eskualdatzen zaizkien herrialdeak, sare nazional bat jarri du martxan bularreko minbizia diagnostikatzeko probei buruzko informazioa eta esperientziak partekatzeko.
|
|
|
Erantzuna balantzea egitea izango litzateke: distira globalari aurre egiteko, aerosol atmosferikoen kopurua asko eta etengabe handitu litzateke, eta horrek bihotzeko eta biriketako gaixotasunek
|
eragindako
heriotzen kopurua handituko luke. Ideia ez da oso ona.
|
|
|
Arnas gaixotasunek
|
eragindako
heriotzak izugarri igo ziren Espainian 2007an. Hala, Estatistika Institutu Nazionalaren (INE) datuen arabera, arrazoi horrengatiko heriotzak %11, 4 hazi ziren, eta hilkortasun tasa gordina 13.883 pertsonatan (%1, 9 gehiago) handitu zen, 385.361 eritasun ondoriozko heriotzen kopurua finkatzeko.
|
|
|
Emakumeen gaixotasunei dagokienez, koloneko, bronkioetako eta biriketako minbiziak nabarmen egin zuen gora, %4, 9 eta %6, 2, hurrenez hurren. Hala ere, bularreko minbizia tumore gaiztoek
|
eragindako
heriotzen buruan dago, 5.983 minbiziarekin.
|
|
|
Osasun agentziak dagoeneko aktibatu du bere Eragiketa Estrategikoen Zentroa, baina oraindik ez dakigu aditu batzorde bat bidali nahi duen kaltetutako eremuetara. Mexikon, herrialdeko hiriburuko ikastetxe askok ateak itxi dituzte, zerri gripeak
|
eragindako
heriotza ugarien ondorioz. OME kezkatuta dago egoerarekin, baina oraingoz ez du bidaiarientzako kontsigna zehatzik jarri, Fadéla Chaïb erakundeko bozeramaileak adierazi duenez.
|
|
|
Saharaz hegoaldeko Afrikak jasaten du gaixotasunaren zama handiena, gaur egun Mundu Eguna ospatzen baitu, baina Asian, Latinoamerikan, Ekialde Ertainean eta baita Europako zenbait lekutan ere. Malariak
|
eragindako
heriotza gehienak bost urtetik beherako haurretan gertatzen dira, eta, emakume haurdunekin batera, horiek dira populazio talde ahulenak. “Gaur egun, 109 herrialdetan, malaria gaixotasun endemikoa da, eta, beraz, eskura dituzten baliabide urrietako asko gaixotasun horri aurre egiteko erabili behar dituzte.
|
|
|
2020an minbiziak
|
eragindako
heriotzak %15 murrizteko estrategia aurkeztu du Bruselak
|
|
|
Europako Batzordeak estrategia bat aurkeztu zuen atzo EB osoan minbiziagatiko hilkortasuna murrizteko eta Batasuneko kide diren herrialdeen arteko arraila murrizteko. Ekimen horren lehen fasea 2009 eta 2013 urteen artean jarriko da martxan, eta helburua da minbiziak
|
eragindako
heriotzak %15 jaistea 2020rako. Era berean, gaixotasun hori garaiz detektatzeko kontrol medikoen kopurua bikoiztea ere lortu nahi da.
|
|
|
Gaixotasunaren ikerketan, prebentzioan eta tratamenduan koordinazioa hobetzeko, estrategiak osasun sistemen eta erakunde nazionalen, aditu zientifikoen, pazienteen erakundeen eta inplikatutako beste eragile batzuen arteko informazio trukeak eta jardunbide egokiak sustatzearen alde egiten du. Hungaria (241 heriotza 100.000 biztanleko 2007an) buru da minbiziak
|
eragindako
heriotza tasari dagokionez; ondoren, Polonia (208), Eslovakia eta Txekiar Errepublika (204). Espainiak 157ko tasa izan zuen urte hartan, Europako batez bestekoa baino 20 puntu gutxiago.
|
|
|
Utrechteko (Herbehereak) Zentro Mediko Unibertsitarioan egindako eta “Lancet Neurology” aldizkarian argitaratutako meta analisi baten emaitzak dira. Larrialdi medikoa “HSAk
|
eragindako
heriotza tasa are gehiago murriztu liteke prebentzio estrategien bidez”, ikerlanean egileek diotenez. Diagnostiko okerren artean ohikoenak hauek izaten dira:
|
|
|
Tumore gaizto batek
|
eragindako
heriotzen kopurua murriztu egin daiteke, hasierako fasean detektatuz gero.
|