|
2005
|
|
|
Prosodiaz gozatuta ekoizten ditugun hizketa hotsen bidezko esaldiak alde askotatik azter badaitezke ere, horien izaera eta funtzionamendua estudiatzen duen eremuaz gain (eta ikerketa iturri ezinago oparoa da gurean), badira alorrak apenas lur hartu dutenak gure artean. Esate baterako, elkarrekin aritzeko, kontuak elkarri esateko
|
erabiltzen
dugun kode digitala eta bidaide den analogikoa (maiz askotan gure keinuek, keinadek, imintzioek, oharkabean (edo ohartuki) egindako esku, begi edo gorputz mugimenduek onartzen, gaitzesten, gezurtatzen, xamurtzen edo gaiztotzen baitute ahoz esandakoa). Hau da, kinesiaren eta proxemikaren eskutik hartzen dugu ahozkoa bezain adierazgarria eta komunikazio intentzionalitateari begira ezinbestekoa den informazioa ekoizpen oharmen prozesu konplexuen deskribapenerako'.
|
|
|
Teoría aktibo hauen harnean sartuko litzateke Stevens-en (Halle eta Stevens, 1959) Sintesibidetiko analisiaizenekoa. ...egindakofrogaenpirikoek berrestendute: 1) oharmensistemakbere parametroakigorlearengandik ateratako ezaugarriakustikoetara egokitzen dituela; 2) formakinentrantsizioei eskerhartzaileak bereizditzakeela kategoriafonetiko ezberdinak; 3) ikusmenaren etaentzumenarenbidetiko informazioekbategitendutelahizketa hotsenoharmenean.Denaden, ezinesangabe utzi froga hauetan guztietan gehienez ere silabasolteak
|
erabili
izan direla oharmen frogakegitekoetaezesaldiakhiztunonharremanetaneskuarki erabiltzenditugun modukoak.
|
|
|
Madrid, 1991 CATALAN, D., Contribución de la historiografía a la creación de los españoles, Langaiak, 8 Pamplona 1985, 45 57.37] OSERA AGIRREAZKUENAGAikuspegi kritiko batez burutua zegoena, berez hiritar talde berri batentzat, erakunde desberdinetan banaturik zegoen jende multzoen komuntasun lotu rak azpimarratzen zituen eta, beraz, diskurtso historiko berria asmatu; sub jektua, diskurtso berrian, euskaldunak ziren, hau da, Vasconiakoak, etni ikus pegi batetik euskaldunak, eta Aro Berriaren modernitateak eskatzen zuen hiritar status hatera jauzia egiteko, bidea eta ikerlana urratu zuen. lnperio berrien baitan herri nortasuna azpimarratu zuen. Vasconia, lurralde kontzep tua, berriz, hasi zen
|
erabiltzen
, horrek definitzen baitzuen euskaldun guztien batasun esparrua, ohizko besteak, dela Nafarroa, dela Bizkaia, gaindituz. Berak ukatu egingo ditu mito tradizionalak, kantabrismoa, bereziki, eta beste elementu objektiboetan oinarrituko da, hizkuntza eta kultura amankomunean.Vasconia Euskal Herri kontzeptu euskaldunaren itzulpen zehatz eta ego kia baino ez da erromantze hizkuntzetan eta objektiboki egokien definitzen duena gure lurraldea.
|
|
|
Harrezkero, hiru probintzien arteko harreman politiko instituzionalak indartu eta estutu egin ziren. Batez ere, 1793ko urte az geroztik, hiru komunitate jatorrizko kategoria
|
erabiliz
, hau da, hiru pro bintzien arteko harremanak erakundetu egingo ziren Batzar iraunkorrenbidez, konferentzia izenez ere ezagunak izango zirenak 12Bergarako HerriAdiskideen egoitzan hiru herrialdeetako Batzar Nagusien ordezkariak biltzen hasi ziren, ekintzabide komunak indartzeko asmoz.Herri Adiskideen elkartean, kantabrismo dogmak nagusi izaten jarraituko du eta horretan Herri Adiskideak ez zir... Kontraesana dirudi.
|
|
|
Píoren mundu ikuskeraren baitan kokatzen dira lobaren hain bat kezka intelektual. Baina nobelaren bidea hartu beharrean, lobak saiakera eta ikerketa sakona
|
erabili
zuen. Berak aitortu zuenez, La leyenda de] aun de Alzatek bere etnografi zaletasuna biztu zuen.Euskal gaiak batez ere 1940tik 1956ra bitartean ikertu zituen.
|
|
|
Baten batzuen ustez, J.C.B. k ez zuen metodorik. Eta beharbada egia da, metodo desberdinak
|
erabili
zitue lako eta bere bizitzan zehar bere ikuspegiak aldatu egin baitzituen. Baina hala ka joera finkoak bere lanetan ageri dira:
|
|
|
Baina hala ka joera finkoak bere lanetan ageri dira: lehendabizirik, hizkuntzari buruz zehaztapenak egiten ditu,
|
erabili
behar dituen kategoria eta kontzeptuen erre latibotasuna azpimarratuz. Bigarrenez, kezka epistemologikoa planteatzen du, baina berehala filosofo grekoen garaian, delako kezken berri bazegoela igertzen saiatzen zen.47] OSEBA AGIRREAZKUENAGAOndoren bere diskonformitatea adieraziko du, nahietaezko abiapuntua balitz bezala.
|
|
|
' Diaf!, losia
|
darabilgunean
hiztunak hizkera geografikoen arrean batetik bester edo bat bamo gehiagotara bere mintzoan egiten duen iragatea adierazi nahi dugu; aldiz, diglosia dio gunean, bi ereduren arteko konkurrentziaz dihardugu; eredu horietarik bat, gainera, nagusi dabilena da. Gure kasuan euskara batua eta norberaren herriko hizkera lirateke bi ereduok.
|
|
|
Denaden, nahastekotanerdaranahastenda, ezAzpeitikoakezdirenbestehitzakedomailagore takomintzoak. Lepoerabiltzen omendagazteenarteangalderetarako juteal gea? 1itealdeu, makurra.Agianadibidez hitzanagusitzenaritukodabatzuen artean gonbaaziyo batea1konpaaziyobatea horren kaltetan, gaztebatzuek ezgendunerabilikodizute ezkendun enostrue, ordain, bainaoroharherrikoa berekoadagazteekegitendutena: ankie, narruzko txupie larruzko jaka, ikixi ikasi
|
erabiliko
dituzte. Horrezgainadiskideen artean batuaerabiltzea edotazuka jarduteaezinpentsatuzkoakditugu etasetazfonemak bereiztea ereirrieragingarritzatjotzendutebertako gazteek; gaztelaniazereneutralizazioabizkarkariarenaldegertatzenda, ezapikariarenalde.Apikaria, inoizerrezildarreiadarrajotzekoerabilikoda.
|
|
|
Hizkera anitzekezdutekemenikindarorotariko, bertikaletaprestigiozkohoniaurreegiteko; hainzuzen ere, euskaraegunerokobizitzan errotuen dagoenherrietakohiztunakdira betikoeuskararihamarkadabatzuetangaindi bedereneustenahaldiotenbakarrak, bene benetako«hizkera erkidegobizia» osatzendutenak. Konparaziobaterako: ondarrutar gazteak, azpeitiarrak, aranztarrak... Horiexek dira, bestebatzuen artean, egunero eguneroetaia ia gai guztiengaineaneuskarazmintzatzendirenak, soilikmailaosojantziko gaietarako euskara estandarreko erdarazko, kera eta elebatzuk
|
darabil
|
|
|
SuedieramintzatzendenFinlandiakoadibidebatematekotan, esangenezake Ostrobothniaeskualdean bizirik dirauela dialektoak eta zahar nahiz gazte, folkhizkeran mintzo direla.Aldiz, etaFinlandiako suedieraren gaitik irtengabe, Aland, Aboland etaNyland hirietan, 1965urteabainolehenmundurasortuhiztunek bertakodialektoaegitendute, baina geroagosortuek regiolektoa
|
darabilte
(Ivars1998: 108). Hirietan eregauzak aldatuz doazela sinestekoada: badakiguFinlandiako hiribururasuomiera mintzo duen jende andanagaitzairitsidela azkenurteetanetahorretatikhizkuntza aldaketak itxaron daitezkeela': «Coloquial Helsinki Speech» lagunarteko eredu edo aldakiasortzen aridaorain, akademikoek arauarenaurkakotzatjotzendutena; hizkeraberrihaubestehiribatzuetara hedatzeaereadierazgarriada.
|
|
|
Zernahialdaketa prozesutan barreneraturikdaudenhizkuntza aldaeren antolaketa etajokabideaulertzeko etaegokiinterpretatzekonahitaezkoa da ordura arteanaldaerahoriek adizkiak, eleak, izenondoak, hotsak, fonemak, perpausaren barreneko osagaien hurrenkera, interjekzioak... eduki duten itxura, egitura, funtzioa etabaliosinbolikoa hein batez bederen ezagutzea; baitageografian zeinlekutan
|
erabiltzen
ziren etanon ez, zeiningurunetan, norenaitzinean etazertarakojakinarengaineanegoteaere.Dialektologiakez duazteitzenaldaerabatenexistentziaedoinexistentziasoilik; horigezurrada. Halaegindenetan, dialektologia txarraegindenseinale; hobenaezdajakintzagaiarena, aztertzaile axolakabearena baizik.
|
|
|
Soegindiezaiogunsuedieraerabiltzendenbihiritangertatzendenari. FinlandiakoNarpes ensuedierazmintzodirabertakoaketa erlatibokihomogeneoada
|
darabilten
hizkera.Ekonomia arrazoiak bitarte hiri horretako lagunbatzuekSuediakoEskilstunahiriraemigratubeharizandute.Hanere suedierazmintzodirenarren, bertakohizkerabereziaberentzatberriadaeta ikasi beharrekoa, baina hirihartakosuedieraarrasestratifikaturikdago, aldakortasuninterindibidualahandiadaetagizartekoaldeakislatzenago dira EskilstunakohizkeranNarpes koanbaino; hizkeraerlatibokihomogeneoada
|
|
|
Ohi bezala, zoragarriidatzirik dagoenIñigoAranbarrirenartikulu batean, euskalki erregistroa11 erregistro sozialarekin identifikatzea arazotzat hartzen da (1999: 58): Bizkaiko berbetea omen
|
darabil
Euskadi Irrati kosaio bateanestudioagarbitzerasartzendelaegitenduenaktoreak12 Iñigobezalako Azkoitikoeuskaldun jatorbatentzat gogorrabeharduizaneuskalkiagizartekomailaapalekinidentifikatzehori, baina ezdezagunahantz, ebaluaziosoziala, balore sistema etabotere erlazioakhizkuntzaren/ hizkeren bidez adieraz daitezkeela (Kristiansen1998: 127), nahizhoriorainarteaneuskarazezdiru diengauzaarruma. Identitate sortzailedira, inolazere, hizkuntzarenbaitako hainbatetahainbatezaugarrietaosagai.Denaden, «edukaziorikgabekojendearena da», «erregiorialismoa da», «baserritarrek erabiltzen dute> >, «maila sozio kulturalapala adieraztendu> >, «anatomiako hutsada> > edota«Zatarrada> >
|
|
|
Ohi bezala, zoragarriidatzirik dagoenIñigoAranbarrirenartikulu batean, euskalki erregistroa11 erregistro sozialarekin identifikatzea arazotzat hartzen da (1999: 58): Bizkaiko berbetea omen darabil Euskadi Irrati kosaio bateanestudioagarbitzerasartzendelaegitenduenaktoreak12 Iñigobezalako Azkoitikoeuskaldun jatorbatentzat gogorrabeharduizaneuskalkiagizartekomailaapalekinidentifikatzehori, baina ezdezagunahantz, ebaluaziosoziala, balore sistema etabotere erlazioakhizkuntzaren/ hizkeren bidez adieraz daitezkeela (Kristiansen1998: 127), nahizhoriorainarteaneuskarazezdiru diengauzaarruma. Identitate sortzailedira, inolazere, hizkuntzarenbaitako hainbatetahainbatezaugarrietaosagai.Denaden, «edukaziorikgabekojendearena da», «erregiorialismoa da», «baserritarrek
|
erabiltzen
dute> >, «maila sozio kulturalapala adieraztendu> >, «anatomiako hutsada> > edota«Zatarrada> >
|
|
|
Euskalkiadelaeta, ezdakiguxuxenEuskalHerrikohainbat bazterretan zergertatuko den.Lehen lehenik aitortu behardagaureguneuskalkiabaizik
|
erabiltzen
ezduten gehienekereduestandarra ezdutelaezagutzen etaetorkizuneaneuskaldun iaguztiek, denekezesateagatik, neurri handianestandarra ezagutuko dutela.Gizartemodernoetan, hainbateskubideetapribilegioeskuratzekoedotahalakoogibideaedohonelakobizilekuaizateko, bestela esan, gizarteko egitura batzuetara sarbidea izateko, hizkera estandarra ezagutzea askibaldintzaarrunta izatenda.Ezduguusteeuskalkiekbere...
|
|
|
«Mendebalde Kultur Alkartea» k zubiaren irudia
|
erabiltzea
. Guri Bizkaiko etaoroharmendebaleko euskararen problematikakAlemaniako hegoaldeko hizkerekin ageri dituen paralelotasun izpiak nabarmenak direla iruditzen zaigu; hegoaldekohiztunalemaniarbatenerrealitatedialektalarenikuspegi subjektibobaterako, Anzenhofer (1998) adibideegokiaizandaiteke.
|
|
|
Edozein hizkuntzak bizirik irauteko funtsezkoa da aldaera komun edo estandar bat izatea eta esparru eta maila guztietan erabilia izatea. Euskararen historian zehar behin eta berriro idazleek agertu duten kezka da euskara batuaren beharra, baina euskalki bat edo zenbait euskalki literatur hizkuntza modura
|
erabiltzeko
saio ugari egin badira ere (ikus Villasante, 1970 eta Zuazo,
|
|
|
Arantzazuko bileraren abiadari jarraiki euskarak zuen bigarren behar larria ere, esparru guztietara hedatu beharra, alegia, aintzat hartu zuten zenbaitek eta Aresti eta Kintanaren (1970) deiadarrari jarraiki euskara komunikabideetan, administrazioan, politikan, filosofian, literaturan, zientzian e.a.
|
erabiltzen
eta trebatzen hasi ziren. Hauek denak, senitartekoa edo lagunartekoa ez bezala, eta arrantzaleen edo nekazarien hizkuntza berezitua ez bezala, hizkuntza estandarra erabili behar duten esparruak dira, baina garatuz hasi zirenean euskara batua hastapenetan baino ez zegoen.
|
|
|
Arantzazuko bileraren abiadari jarraiki euskarak zuen bigarren behar larria ere, esparru guztietara hedatu beharra, alegia, aintzat hartu zuten zenbaitek eta Aresti eta Kintanaren (1970) deiadarrari jarraiki euskara komunikabideetan, administrazioan, politikan, filosofian, literaturan, zientzian e.a. erabiltzen eta trebatzen hasi ziren. Hauek denak, senitartekoa edo lagunartekoa ez bezala, eta arrantzaleen edo nekazarien hizkuntza berezitua ez bezala, hizkuntza estandarra
|
erabili
behar duten esparruak dira, baina garatuz hasi zirenean euskara batua hastapenetan baino ez zegoen. Edonola, euskararen komunikazio orokorrerako erabilera izugarri handitu zen eta honek berez zekarren
|
|
|
Mitxelenak Arantzazuko txostenean funtsezkotzat jotzen zuen euskalkiak hurbiltzeko helburua apur bat gertuago izatea3, esate baterako, beste euskalkietako esapideak eta idazteko ohiturak bereganatuz zihoazen idazleak. Bestetik, euskara ordura arte landu gabeko esparruetan
|
erabiltzen
zuten euskaldunak bereziki konprometiturik zeuden euskara estandarra finkatzeko eta hedatzeko beharrarekin eta berehala erabiltzen zituzten Euskaltzaindia hobetsiz zihoan aldaerak, hala nola, aditzaren (1973, 1977, 1979), eta erakusleen eta deklinabide atzizkien (1978) morfologia, ortografiari buruzko erabakiak (1978) e.a. Hala ere, bide berriak urratu beharrak, Euskaltzaindiak aztertu edota erab... Hiztun asko lan horietan proposa tutako eredua estandarra zela ulertzeraino heldu ziren5?
|
|
|
Mitxelenak Arantzazuko txostenean funtsezkotzat jotzen zuen euskalkiak hurbiltzeko helburua apur bat gertuago izatea3, esate baterako, beste euskalkietako esapideak eta idazteko ohiturak bereganatuz zihoazen idazleak. Bestetik, euskara ordura arte landu gabeko esparruetan erabiltzen zuten euskaldunak bereziki konprometiturik zeuden euskara estandarra finkatzeko eta hedatzeko beharrarekin eta berehala
|
erabiltzen
zituzten Euskaltzaindia hobetsiz zihoan aldaerak, hala nola, aditzaren (1973, 1977, 1979), eta erakusleen eta deklinabide atzizkien (1978) morfologia, ortografiari buruzko erabakiak (1978) e.a. Hala ere, bide berriak urratu beharrak, Euskaltzaindiak aztertu edota erabaki gabeko puntu asko denok antzera konpontzeko kezka eta egon ezina sortzen zuen, eta edonolako argia ematen zuen edozein lan, bat... Hiztun asko lan horietan proposa tutako eredua estandarra zela ulertzeraino heldu ziren5?
|
|
|
«... Sakoneko eztabaida honakoa zen, ene ustez, alegia, ea hiztegigintza teknikoa filologo edo hizkuntzalarien lan hutsa den edota bertako espezialisten lana den. Ene iritzian, guztien arteko lankidetzan oinarritu behar bada ere, lehenengo pausoa eman behar dutenak hizkuntza praktikan
|
erabiliko
duten espezialistak dira, nahiz eta gero hizkuntzaren teknikariak direnen kritika eta gomendioak onartu behar dituzten. Eta puntu hau azpimarratu nahi nuke, gaur egunean ere behin eta berriro plazaratzen ari den eztabaida dinamikoa delako... > >.
|
|
|
Gaur egun ere bizirik dirau euskara teknikoaren egokitasunaren inguruko eztabaidak, eta kritika latzak jasaten dituzte askotan euskara beren jardueran
|
erabiltzen
duten zientzialariek edota terminologiaz ari direnek. Sarasolak (1997a, b) zientzialariek erabiltzen duten euskara narrasa eta chicana moduko bat dirudiena dela idatzi du.
|
|
|
Gaur egun ere bizirik dirau euskara teknikoaren egokitasunaren inguruko eztabaidak, eta kritika latzak jasaten dituzte askotan euskara beren jardueran erabiltzen duten zientzialariek edota terminologiaz ari direnek. Sarasolak (1997a, b) zientzialariek
|
erabiltzen
duten euskara narrasa eta chicana moduko bat dirudiena dela idatzi du. Areago, honelako testuak euskararen normalizazioaren alde edo aurka egiten ote duten zalantza egiteraino heldu da (Sarasola, 1997b):
|
|
|
Hortaz, euskara zientzia eta teknikaren esparruetan
|
erabili
dutenen lana ezin izan daiteke inola ere traba euskara landu edota normaltzeko: esparru
|
|
|
Bigarrena, antzeko gogorkeria egoeretan gertatzen da: zenbait hiztunek bizirik irauten badute ere, haien hizkuntza erabiltzeak ekar diezaiekeen arriskua dela eta, ama hizkuntza
|
erabiltzeari
uzten diote. Behetik gorako hizkuntz heriotza gertatzen da hizkuntza bat goi mailako hizkuntzaren erabileretarako edo erritualetarako bakarrik erabiltzen denean; hauxe da, hain zuzen, latinaren kasua.
|
|
|
zenbait hiztunek bizirik irauten badute ere, haien hizkuntza erabiltzeak ekar diezaiekeen arriskua dela eta, ama hizkuntza erabiltzeari uzten diote. Behetik gorako hizkuntz heriotza gertatzen da hizkuntza bat goi mailako hizkuntzaren erabileretarako edo erritualetarako bakarrik
|
erabiltzen
denean; hauxe da, hain zuzen, latinaren kasua. Azkenik, mailakako hiz kuntz heriotza dugu hizkuntza menderatzaile batek hizkuntza menderatu bat mailaka ordezkatzen duenean, hizkuntza menderatuaren betebeharrak erabat bereganatu arte.
|
|
|
Benetako bortxakeriatik at, ukipe nean dauden hizkuntzei balioztatze politiko ezberdina ematea bera izan daiteke bazterturi ko hizkuntzak desagertzeko nahikoa arrazoi. Bigarrenik, goi mailako jendek
|
erabiltzen
dituen hizkuntzak dira eredu modura ezartzen direnak eta hizkuntza txikiak lan munduan baliogabe bihurtzen direlarik, modernitatearekin zerikusirik ez duten esparruetara muga turik geratzen dira (nekazarien gizartea, erlijioa, maila pribatua). Hizkuntza handiak dira aro modernoarekin hatera etorri diren teknologiaz, medikuntzaz, zientziaz, eta abarrez mintzatzeko erabilgarri diren bakarrak.
|
|
|
Hizkuntza handiak dira aro modernoarekin hatera etorri diren teknologiaz, medikuntzaz, zientziaz, eta abarrez mintzatzeko erabilgarri diren bakarrak. Azkenik, mendekotasun kulturalari dagokionez, aipatu beharrekoa da hizkuntza txikiek testu idatzirik edota literaturarik ez izateak ezinez koa egiten duela hizkuntzen iraupena eta, jakina, eskolan hizkuntza menderatzailea
|
erabil
tzeak erabateko garrantzia du hizkuntza menderatuaren galtzean, horrelako heziketa jaso duten hiztunek, idazteko, irakurtzeko eta oro har kultur eginkizunetarako askoz ere hobe to menderatzen baitute hizkuntza handia txikia baino. Azkenean, hizkuntza txikia bizitza modernoaren esparruetarako erabilgarria ez dela pentsatzera heltzen dira hiztunak eta hiz kuntza menderatzaileaz baliatzen dira.
|
|
|
Bistan da ez dela nahikoa euskara menperatzea, gai tekniko eta zientifikoak ere menperatu behar baitira[...] Bigarrenik, zein izanen litzateke bidea? [...] Nork bere arloan, edo berak ondoenik
|
erabiltzen
dituen gaietan, euskaraz presta ditzake bere lantxoak...»
|
|
|
guistikoek gakoa eman diezagukete batzuetan: gero eta gehiago dira zientziaz edo teknologiaz ari diren euskaldunak beren esparruetan euskara
|
erabiltzea
erabaki dutenak. Honek eragile indartzailea izan behar du zalantzarik gabe, galtze prozesuetan gertatzen den erabileraren murriztearen eta goi mailako eremuetan ez erabiltzearen alderantzizkoa baita.
|
|
|
Izan ere, hizkuntza ahulduen ezaugarri nabarmenetako bat da arau bateraturik gabeko aldakortasuna (Elordui, 1995): «[...] hiztun osoek beraiek
|
erabilitako
formen eta hiztun erdiek eratutakoen artean ezberdintasunak somatzen dituzten arren, ez dituzte azken hauek erabilitakoak gaitzesten[...] hiztunak hizkuntza txikian ez ikasiak izateak azaltzen du hein handi batean hiztunok beren hizkeran dagoen aldakortasunaz ez ohartzeko arrazoia... ».
|
|
|
Izan ere, hizkuntza ahulduen ezaugarri nabarmenetako bat da arau bateraturik gabeko aldakortasuna (Elordui, 1995): «[...] hiztun osoek beraiek erabilitako formen eta hiztun erdiek eratutakoen artean ezberdintasunak somatzen dituzten arren, ez dituzte azken hauek
|
erabilitakoak
gaitzesten[...] hiztunak hizkuntza txikian ez ikasiak izateak azaltzen du hein handi batean hiztunok beren hizkeran dagoen aldakortasunaz ez ohartzeko arrazoia... ».
|
|
|
». Euskara tekniko zientifikoan
|
erabilitako
hizkuntz baliabideen inguruan etengabeko eztabaida dago eta hori oso urrun dago inolako hizkuntz irizpiderik ez izatetik. Barruko eztabaidetatik at, zientzialariak oro har irekita daude hizkuntzalarien oharrak entzuteko eta beren testuak horien arabera egokitzeko.
|
|
|
Gainera, aldaera idatziaz eta zainduaz ari gara batez ere. Hizkuntza berezituen artean ere hainbat erabilera egon daitezke, esate baterako, gai baten adituek hizkuntza berezitu mintzatua eta zaindu gabea ere
|
erabil
dezakete beren artean 13 Edonola, hizkuntzalariek aztertu ohi dutena erabilera berezitu
|
|
|
Aldaera komuna, hizkuntza baten hiztun gehienen hizkuntz ezagutza osatzen duten arau, unitate eta murriztapenen multzoa da, hizkuntza osoaren azpimultzo bat baino ez dena. Zientzia eta teknikarako
|
erabiltzen
diren alda era berezituak, aldiz, erabilera komunaren kodearekin hainbat alderditan bat datozen, baina beste alderdi batzuetan erabilera komun horretatik urruntzen diren azpikodeak dira. Urruntze hori jakintza esparru bakoitzaren berezitasunei zor zaie.
|
|
|
Ez da, ordea, gauza bera gertatzen hizkuntz aldaera horren egungo erabilera definitzen duten parametro soziolinguistikoekin... Eskolatik kanpora ia erabiltzailerik ez duen jakintza hizkera ez da hasteko egoera normalean dagoen jakintza hizkera[...] Ez da normala teknolekto hori maizenik
|
erabiltzen
dutenak, irakasleak eta liburu prestatzaileak, beren gaztaroko eskolaketaz eta formazioz gai horiek ia beti erdaraz ikasiak izatea...».
|
|
|
Egoera honen argigarri mailakako hizkuntz heriotzaren eragileetako bat den mendekotasun kulturalaren ondorioak ditugu (Elordui, 1995): hizkuntza menderatua eskolan ez erabiltze ak ekartzen du hiztunak haien jarduera profesionalerako ama hizkuntza
|
erabiltzeko
gai ez izatea, hizkuntza hori esparru batzuetara zokoratua izatea eta azkenik erabilera berezitue tarako garatua ez izatea. Euskararen erabilera berezituak eskolan berreskuratzea ezinbeste ko baldintza da etorkizuneko hiztunek beren burua gai ikus dezaten euskara beren lan espa rruetan erabiltzeko eta beraz, esparru horretako euskara gara dezaten.
|
|
|
hizkuntza menderatua eskolan ez erabiltze ak ekartzen du hiztunak haien jarduera profesionalerako ama hizkuntza erabiltzeko gai ez izatea, hizkuntza hori esparru batzuetara zokoratua izatea eta azkenik erabilera berezitue tarako garatua ez izatea. Euskararen erabilera berezituak eskolan berreskuratzea ezinbeste ko baldintza da etorkizuneko hiztunek beren burua gai ikus dezaten euskara beren lan espa rruetan
|
erabiltzeko
eta beraz, esparru horretako euskara gara dezaten.
|
|
|
Ezaguna da euskarak perpausen osagaiak era askotara antolatzea onartzen duela, baina testu tekniko zientifikoetan perpausen osagaien hurrenkera ere anbiguotasun txikiena dakarrena izan ohi da: testu antolatzaileak kokagunerik kanonikoenetan
|
erabili
ohi dira, harreman logikoak ezartzeko edo osa gaiak nabarmentzeko eginkizuna ahal den eta egokien bete dezaten' 6; gai alda keta bat gertatzen den bakoitzean aldaketa horren berri ematen duen mintza
|
|
|
Hizkuntza komunak dituen aditz paradigmetatik pertsona jakin batzuen adizkiak baino ez dira
|
erabiltzen
, batez ere testu idatziak eta inpertsonalak direlako. Aldiz, modalitateari dagokionean, neutroa izateko helburuak hizkuntza komunean neutralizazio bidean daudekeen zenbait bereizketa aintzat hartzera' edo nekez erabiltzen diren adizkiak ustiatzera garamatza.
|
|
|
Hizkuntza komunak dituen aditz paradigmetatik pertsona jakin batzuen adizkiak baino ez dira erabiltzen, batez ere testu idatziak eta inpertsonalak direlako. Aldiz, modalitateari dagokionean, neutroa izateko helburuak hizkuntza komunean neutralizazio bidean daudekeen zenbait bereizketa aintzat hartzera' edo nekez
|
erabiltzen
diren adizkiak ustiatzera garamatza. Hizkuntza arruntean nekez aurkitzen ditugun gertatu dateke, gertatu bide da/ zen eta gertatu zatekeen adizkien modukoak erruz erabiltzen dira euskara zientifikoaren zenbait esparrutan baieztapen kategorikoetatik alde egiteko.
|
|
|
Aldiz, modalitateari dagokionean, neutroa izateko helburuak hizkuntza komunean neutralizazio bidean daudekeen zenbait bereizketa aintzat hartzera' edo nekez erabiltzen diren adizkiak ustiatzera garamatza. Hizkuntza arruntean nekez aurkitzen ditugun gertatu dateke, gertatu bide da/ zen eta gertatu zatekeen adizkien modukoak erruz
|
erabiltzen
dira euskara zientifikoaren zenbait esparrutan baieztapen kategorikoetatik alde egiteko. Omen partikula modala, aldiz, nekez erabiliko dugu euskara tekniko zientifikoan ematen dugun informazioaren iturria eta erantzukizuna ezkutatzea, honelako testuen betebeharren aurkakoa baita19 Hasteko, eginkizun nagusi modura perpausen edo paragrafoen arteko harreman logikoak argitzea duten testu antolatzaileak (beraz, hala ere, gainera, izan ere...) perpausaren hasie ran beteko dute hobeto eginkizun hori tartekatuta edo perpausaren bukaeran baino.
|
|
|
Hizkuntza arruntean nekez aurkitzen ditugun gertatu dateke, gertatu bide da/ zen eta gertatu zatekeen adizkien modukoak erruz erabiltzen dira euskara zientifikoaren zenbait esparrutan baieztapen kategorikoetatik alde egiteko. Omen partikula modala, aldiz, nekez
|
erabiliko
dugu euskara tekniko zientifikoan ematen dugun informazioaren iturria eta erantzukizuna ezkutatzea, honelako testuen betebeharren aurkakoa baita19 Hasteko, eginkizun nagusi modura perpausen edo paragrafoen arteko harreman logikoak argitzea duten testu antolatzaileak (beraz, hala ere, gainera, izan ere...) perpausaren hasie ran beteko dute hobeto eginkizun hori tartekatuta edo perpausaren bukaeran... Bigarrenik, mintzagai kontrastiboak azpimarratzeko eginkizuna duten aldiz, berriz, behin tzat eta ere bezalako antolatzaileak (Osa, 1990), mintzagaiaren eskuinean kokaturik gerta tuko dira argigarrien.
|
|
|
Ikus Zabala (1996b). 18 Mitxelenak (1968) euskara batuan dezakellezake bezalako adizkien arteko bereizketa mantentzearen alde mintzatu zen Arantzazuko txostenean, baina oro har esan genezake eus kara komunean nahasirik
|
erabiltzen
direla. Euskara tekniko zientifikoan funtsezkoa da batzuetan adizki horien bereizketa.Ikus Odriozola (1996).
|
|
|
Nominalizazio eta adjektibaziorako joera handia erakusten dute testu tekniko zientifikoek eta, ondorioz, hizkera komunean baino izen sintagma konplexuagoak eratu ohi dira honelakoetan. Batetik, testu lotura bideratzeko
|
erabiltzen
da askotan nominalizazioa, lehenago perpaus madura azaldu den ekintza edo gertaera bati berriro ere erreferentzia egin nahi zaionean izen sintagma madura trinkotuz. Bestetik, izenburuak, zerrendak, irudien oinak eta terminoak beraiek izen sintagma konplexuak izan ohi dira.
|
|
|
Hirugarren atalekoak hizkuntza osoaren zati bat dira, baina ez dira hizkuntza komunarenak. ..., termino berezituak behin eta berriro iragaten baitira hizkuntza komunera batez ere hedabideek eragiten duten bulgarizazio prozesuaren bidez. Duela gutxi erabat berezituak ziren berotegi efektu, ozono geruza, immunoeskasia edo klonazio bezalako terminoak hiztun gehienek ezagutzen dituzte egun. Bestetik, terminologiak askotan hartzen ditu hiztegi komuneko hitzak eta adigai berezitu bat adierazteko
|
erabiltzen
, zabalkuntza semantikoa deritzon prozesuaren bidez. Euskararen kasuan beti aipatzen den adibidea dugu ardatz hitzarena: gurdien zati bat eta iruteko erabiltzen den tresna bakarrik adierazteko balio zuen lehen, eta egun Geometria, Fisika eta Kristalografia bezalako jakintza esparruetan erabiltzen diren termino ugaritan aurkitzen dugu:
|
|
|
Edonola ere, hiru hiztegi eremu horiek ez dira finkoak hizkuntzen historian, termino berezituak behin eta berriro iragaten baitira hizkuntza komunera batez ere hedabideek eragiten duten bulgarizazio prozesuaren bidez. Duela gutxi erabat berezituak ziren berotegi efektu, ozono geruza, immunoeskasia edo klonazio bezalako terminoak hiztun gehienek ezagutzen dituzte egun. Bestetik, terminologiak askotan hartzen ditu hiztegi komuneko hitzak eta adigai berezitu bat adierazteko erabiltzen, zabalkuntza semantikoa deritzon prozesuaren bidez. Euskararen kasuan beti aipatzen den adibidea dugu ardatz hitzarena: gurdien zati bat eta iruteko
|
erabiltzen
den tresna bakarrik adierazteko balio zuen lehen, eta egun Geometria, Fisika eta Kristalografia bezalako jakintza esparruetan erabiltzen diren termino ugaritan aurkitzen dugu: ardatz cartesiar, biraketa ardatz, simetria ardatz...
|
|
|
Edonola ere, hiru hiztegi eremu horiek ez dira finkoak hizkuntzen historian, termino berezituak behin eta berriro iragaten baitira hizkuntza komunera batez ere hedabideek eragiten duten bulgarizazio prozesuaren bidez. Duela gutxi erabat berezituak ziren berotegi efektu, ozono geruza, immunoeskasia edo klonazio bezalako terminoak hiztun gehienek ezagutzen dituzte egun. Bestetik, terminologiak askotan hartzen ditu hiztegi komuneko hitzak eta adigai berezitu bat adierazteko erabiltzen, zabalkuntza semantikoa deritzon prozesuaren bidez. Euskararen kasuan beti aipatzen den adibidea dugu ardatz hitzarena: gurdien zati bat eta iruteko erabiltzen den tresna bakarrik adierazteko balio zuen lehen, eta egun Geometria, Fisika eta Kristalografia bezalako jakintza esparruetan
|
erabiltzen
diren termino ugaritan aurkitzen dugu: ardatz cartesiar, biraketa ardatz, simetria ardatz...
|
|
|
b) Erabilera tekniko zientifikoek duten berezko eremuaren zati garrantzitsuena terminologia berezituarena da zalantzarik gabe; areago, hizkuntzalari batzuen arabera horixe da testu tekniko zientifikoen berezitasun bakarra. Multzo honetan sartzen diren hitzak ez dira hiztegi komunaren parte eta, beraz, esparru bateko zientzialariek baizik ez dituzte
|
erabiltzen
. Hori dela eta
|
|
|
Bestetik, hizkuntza komunak ez bezala, hizkuntza tekniko zientifikoak erruz
|
erabiltzen
ditu ikurrak, siglak eta akronimoak bezalako laburtzapenak, eta ikurrez osaturiko segidak, hizkuntza naturaletik urrun daudenak. Honelako ikurrak nazioarteko adituen komunitate osorako erabakitzen dira
|
|
|
21 Hizkuntzaren esparru bakoitzean hartzen diren maileguek hizkuntza osoan izan dezaketen eraginak zer pentsatua eman liguke: bizidunen dietaz ari garelarik, haragijale eta belarjale hitzak, esate baterako, hizkuntza komunekoak direla onartu beharra dugu, hiztun gehienek
|
erabil
ditzaketen adigaiei baitagozkie eta irizpide horretan oinarrituta bultza genitzake, karniboro eta herbiboro hitzen aldean. Mikrofago eta makrofago hitzak, aldiz, termino berezituak dira eta mailegatzeak ez du eragin handirik euskara osoari begira.
|
|
|
Mikrofago eta makrofago hitzak, aldiz, termino berezituak dira eta mailegatzeak ez du eragin handirik euskara osoari begira. Esparru berezitu horietako zientzialariek, aldiz, argi eta garbi nahiago dituzte termino horiek, euskaraz asma litezkeen txikijale edo antzeko zerbait baino adigai berezitu horietarako nazioartean
|
erabiltzen
diren terminoen ordain zuzenak baitira. Hortaz, ekonomia eta hizkuntzaren gaineko eraginkortasun txikia kontuan hartu beharrekoak dira maila honetan.
|
|
|
Antzeko nahaste batetik dator zenbait hiztunek 15 zm bezalako segidak idaztea: euskal ortografiak ez die eragiten honelako ikur adierazpenei, laburtzapena
|
erabiltzen
dugularik,
|
|
|
15 cm idatzi behar dugu. Hizkuntza naturala
|
erabiliz
, hots, laburtu gabe, idatziko bagenu,
|
|
|
15 zentimetro edo hamabost zentimetro. Matematikan
|
erabili
ohi diren honelako formula eta ekuazioen irakurketaz gehiago jakin nahi duenak jo beza Ensunza (1983, 1987) lanetara. Izan ere, hemen eskaini dudan ekuazioa eta irakurbidea Ensunzaren bigarren lan horretatik aterea da.
|
|
|
Bestetik, formula kimikoen irakurbideaz ikus Odriozola (1994). 497IGONE ZABALAerabilera guztietan berdina izan behar du. Euskaltzaindiak ixa izena erabaki du hizki horretarako eta hala
|
erabili
behar da hizkuntza tekniko zientifikoan ere. Goiko ekuazio horretan ageri den gainerako guztia hizkuntza komunetik urrun dago neurri handian eta horrelakoak nola irakurri erabiltzen dituzten zientzialarien erabakia da erabat.Azkenik, hizkuntza naturaletik urrun dauden esapide hauek hizkuntza naturalaz idatziriko testu batean txertatu behar ditugunean hainbat arazo sortzen zaizkigu deklinabidearekin edo sintaxiarekin zerikusia dutenak:
|
|
|
Euskaltzaindiak ixa izena erabaki du hizki horretarako eta hala erabili behar da hizkuntza tekniko zientifikoan ere. Goiko ekuazio horretan ageri den gainerako guztia hizkuntza komunetik urrun dago neurri handian eta horrelakoak nola irakurri
|
erabiltzen
dituzten zientzialarien erabakia da erabat.Azkenik, hizkuntza naturaletik urrun dauden esapide hauek hizkuntza naturalaz idatziriko testu batean txertatu behar ditugunean hainbat arazo sortzen zaizkigu deklinabidearekin edo sintaxiarekin zerikusia dutenak: Deklinabide mugatuko edo mugagabeko atzizkia gaineratu behar al dugu?
|
|
|
batetik, fonologia eta ortografia; bigarrenik, morfologia flexiboa; hirugarrenik joskera, eta azkenik hiztegiaren zati handia. Edonola, jos kerari dagokionez, hizkuntza komunean posible diren zenbait baliabide ez ditu
|
erabiltzen
hizkuntza tekniko zientifikoak zehaztasun, argitasun, neutrotasun eta inpertsonaltasunaren mesedetan, esate baterako zenbait pertsonari dagozkien adizkiak baino ez ditu erabiltzen. Beste baliabide batzuk, aldiz, hizkuntza komunak baino gehiago ustiatzen ditu zientzia eta teknikaren hizkuntzak: izen sintagma konplexuagoak, modalitate bereziko zenbait adizki.
|
|
|
batetik, fonologia eta ortografia; bigarrenik, morfologia flexiboa; hirugarrenik joskera, eta azkenik hiztegiaren zati handia. Edonola, jos kerari dagokionez, hizkuntza komunean posible diren zenbait baliabide ez ditu erabiltzen hizkuntza tekniko zientifikoak zehaztasun, argitasun, neutrotasun eta inpertsonaltasunaren mesedetan, esate baterako zenbait pertsonari dagozkien adizkiak baino ez ditu
|
erabiltzen
. Beste baliabide batzuk, aldiz, hizkuntza komunak baino gehiago ustiatzen ditu zientzia eta teknikaren hizkuntzak: izen sintagma konplexuagoak, modalitate bereziko zenbait adizki.
|
|
|
Berezko eremu hauetan funtsezkoak dira nazioarteko estandarizazio bideak. ...ntza komunarekin gainezarritako eremuan, aldiz, garrantzitsuagoak dira hizkuntza komunaren joerak eta estandarizazio bideak eta ez da komenigarria bi erabilera esparruetan hizkuntza eredu desberdinen arabera aldatzea.EUSKARA TEKNIKO ZIENTIFIKOAREN EGOERAREN EBALUA ZIOA, BEREZKOAK DITUEN EZAUGARRIEN ARGITANHizkuntz galeraren ezaugarrietako bat da hiztun komunitatean erabileraren maiztasunagatik eta
|
erabiltzen
duten hizkuntzaren kalitateagatik bereiz Laburtzapenen deklinabidearen inguruan ikus Zabala (1994), formula kimikoen irakurbi deaz, Odriozola (1994) eta Osasun Zientzietako laburtzapenez, Ugarteburu eta Irazusta (1994) eta Ugarteburu (1997).
|
|
|
ten diren hiztun talde desberdinen multzoak sortzea. Mutur batean hizkuntza galdu duten hiztunak daude, beste muturrean hizkuntza zeregin desberdinetarako eta erregistro desberdinetan
|
erabiltzen
duten hiztun osoak, eta azkenik hiztun erdiak edo ele erasanak2S, hizkuntz ahalmenean zenbait hutsune dituztenak.
|
|
|
Euskaldun erdien artean hainbat motatakoak aurki ditzakegu26: batetik, ama hizkuntza euskara izanik ere, irakaskuntza osoa erdaraz jaso dutelarik, euskara estandarra edota beren lan esparruko euskara menderatzen ez dutenak; bestetik, euskara bigarren hizkuntza modura ikasi dutenak eta lagunarteko esparruetan edota esparru komunetan edota beren lan esparruetan
|
erabiltzeko
gai ez direnak, edo bestela, esparru hauetan guztietan erabiltzen badute ere, jabekuntza erabat burutu ez izanagatik hutsuneak dituztenak. Euskara erabat normalizaturik ez egoteak posible egiten du irakaskuntzaren esparru guztietan eta baita testugileen artean ere mota hauetako guztietako hiztunak egotea.
|
|
|
Euskaldun erdien artean hainbat motatakoak aurki ditzakegu26: batetik, ama hizkuntza euskara izanik ere, irakaskuntza osoa erdaraz jaso dutelarik, euskara estandarra edota beren lan esparruko euskara menderatzen ez dutenak; bestetik, euskara bigarren hizkuntza modura ikasi dutenak eta lagunarteko esparruetan edota esparru komunetan edota beren lan esparruetan erabiltzeko gai ez direnak, edo bestela, esparru hauetan guztietan
|
erabiltzen
badute ere, jabekuntza erabat burutu ez izanagatik hutsuneak dituztenak. Euskara erabat normalizaturik ez egoteak posible egiten du irakaskuntzaren esparru guztietan eta baita testugileen artean ere mota hauetako guztietako hiztunak egotea.
|
|
|
Zalbidek (1994)
|
erabiltzen
du termino hori.26 Ikus Zalbide (1994). 27 Elorduiren (1995) tesiari jarraiki gatzaizkio.499IGONE ZABALAAzkenik, estilo bakarrerako joera nabarmendu du Oñederrak (1992) fonologia mailan: euskaldun gehienek berdin ebakitzen dituzte esaldiak lagunarteko egoeretan eta ebakera zaindua eskatzen duten egoera formaletan.
|
|
|
Jakintza esparru edota gai bakarra hartuta, batetik, estilo desberdinak behar dira komunikazio idatzirako eta mintzaturako eta, bestetik, igorlearen eta hartzailearen ezaugarrien arabera. Esate baterako, mota desberdinetako testuak behar dira lehen hezkuntzan, bigarren hez kuntzan eta unibertsitatean; era berean, desberdinak izan lukete adi tuek beren artean trukatzen dituzten testuek eta adituak ez diren hiztunei zuzendutakoek, eta jakina, desberdinak izan behar dute sendagile batek gaixoekin mintzatzen denean
|
erabiltzen
duen hizkerak, medikuntza biltzar batean bere lankideen aurrean aurkezten duen komunikazioak eta kazetari batek telebistan ikusleei medikuntzaren aurrerapen baten berri emateko irakurtzen duen albisteak. Euskaraz erregistro hauek guztiak landu beharrekoak dira, hizkuntza osasuntsua izanen badugu eta zenbait alderditan horiek guztiak elkarrekin aldatu badute ere, beste alderdi batzuetan aldendu egingo dira estilo aniztasunaren mesedetan29. Hizkuntza bat beste baten eraginaren pean bizi denean, ahultzearen diagnosia egin ahal izateko ezinbestekoa da ondo bereiztea hizkuntza menderatzailearen sistemak eragindako aldaketak eta sistema horrek eragindakoak ez diren aldaketak.
|
|
|
Hizkuntz bateratzeaz mintzatzenHiztun osoek beren jakintza esparruko estiloa ez ezik, lagunarteko estiloa ere mendera tuko dute. Edonola, Zalbidek (1993) agerian utzi duenez, badira beren ezagutza esparruko euskara formala baizik
|
erabiltzen
ez duten hiztun erdiak ere.
|
|
|
Behin baino gehiagotan entzun dudan ideia da Lehen eta Bigarren Hezkuntzan
|
erabiltzen
den euskara urrun samar dagoela unibertsitatean erabiltzen den euskaratik eta horren aurka lan egin genukeela. Urruntze hori sakonkiago aztertu litzateke, ordea:
|
|
|
Behin baino gehiagotan entzun dudan ideia da Lehen eta Bigarren Hezkuntzan erabiltzen den euskara urrun samar dagoela unibertsitatean
|
erabiltzen
den euskaratik eta horren aurka lan egin genukeela. Urruntze hori sakonkiago aztertu litzateke, ordea:
|
|
|
Atal honetan, neurri batean behintzat, euskara tekniko zientifikoari egozten zaizkion zenbait joeraz edota aldaketaz arituko naiz' 2. Erreferentziazko erdal adjektiboen kontua dugu bereziki azpimarratzekoa. Hirugarren atalean aipatu bezala, hizkuntza tekniko zientifikoaren berezitasunetako bat da izakiak eta gertaerak sailkatzeko joera handia eta sailkapen horretarako erruz
|
erabiltzen
dira euskararen inguruko erdaretan erreferentziazko adjektiboak. Hortaz, euskara gaurkotzearen lehendabiziko ondorioetako bat izan da euskara' izena+ erref. adjektiboa' moduko segidez betetzea.
|
|
|
kasutan erreferentziazko adjektiboak, edota erreferentziazkoen morfologia hera duten tasunezko adjektiboak34 ezinbestean mailegatu behar ditugu35 eta arrazoi hori
|
erabiltzen
dute hainbat hiztunek erreferentziazko erdal adjektiboak erruz mailegatzeko; heste hiztun batzuek aldiz, itsuki erabiltzen dute Euskaltzaindiaren gomendioa, adjektiboa mailegatzea egokiagoa denean ere horren euskal ordain bat bilatu nahirik. Lehen kasuan ondorioa erdal sistemarekiko hurbiltze ahulgarria da eta bigarrenean aldiz, justifikatu gaheko urruntzea, euskararen erabilgarritasuna mugatzen duena.
|
|
|
kasutan erreferentziazko adjektiboak, edota erreferentziazkoen morfologia hera duten tasunezko adjektiboak34 ezinbestean mailegatu behar ditugu35 eta arrazoi hori erabiltzen dute hainbat hiztunek erreferentziazko erdal adjektiboak erruz mailegatzeko; heste hiztun batzuek aldiz, itsuki
|
erabiltzen
dute Euskaltzaindiaren gomendioa, adjektiboa mailegatzea egokiagoa denean ere horren euskal ordain bat bilatu nahirik. Lehen kasuan ondorioa erdal sistemarekiko hurbiltze ahulgarria da eta bigarrenean aldiz, justifikatu gaheko urruntzea, euskararen erabilgarritasuna mugatzen duena.
|
|
|
Ikus esate baterako España (1997).' Tasunezko adjektibo terminoa
|
erabili
dut gaztelaniaren adjetivo calificativo' terminaren ordain gisa, Zabalaren (1999a) lanean bezala.
|
|
|
ere izan lezake, ordea, gertaera honek. Izan ere, tar daramaten adjektiboak euskarak dituen erreferentziazko adjektibo bakarrak dira, izenarekiko beste lako harremanak daudenean izen elkartuak
|
erabili
ohi baititugu. Horrelako adjektiboak izenaren ezker zein eskuinean joan daitezke (bilbotar mutila 1 mutil bilbotarra) eta laguntzen duten izenarekiko antzeko harremana duten erreferentziazko adjektibo mailegatuek ere, bi kokagune horiek onartzen
|
|
|
ko adjektiboak izenaren eskuinaldean
|
erabili
dira beti39
|
|
|
Baliteke berriki mailegaturiko adjektiboak izenaren ezkerrean jartzen dute nek hain zuen ere erreferentziazko eta tasunezko adjektiboak bereiztera heltzerainoko hizkuntz ahalmen aparta izatea. Edonola, EGLU gramatikaren baieztapenak erabateko eragina izan du erreferentziazko adjektiboak erruz
|
erabiltzen
dituzten testu tekniko zientifikoetan eta oro har onarturiko ideia da ezkerreko kokagunea ez gramatikala dela. Argi eta garbi ikusten da hemen gramatikagileen eta zuzentzaileen esku hartzeak hizkuntzaren ebolu zioan duen eragina40?
|
|
|
Edonola, garatuz doazen euskararen erabilera berriek, eta bereziki zientzia eta teknikarako erabilerek areagotu dute aditzetiko izenen eta adjektiboen beharra eta sorrera eta ez da harritzekoa egoera honetan atzizki bakoitzaren emankortasuna aldatu izana42? Oro har Euskaltzaindiak (1994) nor motako aditzekin bereziki tze atzizkia
|
erabiltzea
gomendatu digu baina badira erorketa bezalako izen zaharrak ere. Bestalde, finkatuta dauden izenetan esangura finkatuta egon ohi da; badakigu, esate baterako, geldiera izenak gertaera bat adierazten duela baina idazkera izenak aldiz idazteko modua adierazten duela; zer gertatzen da, ordea, aditzetiko izen berri bat sortu behar dugunean?
|
|
|
Ekintza adierazi nahi badugu, drainatze izena asma dezake gu, edo drainatu nor nork motako aditza denez, drainaketa ere eskuragarri izan dezakegu. Zalantzak sortzen zaizkigu, ordea, lur eremuaren ur sobera kina kentzeko
|
erabiltzen
den sistema edo gaixo bati zauri batetik jariakinak ateratzeko jartzen zaion tresna adierazi nahi dugunean, drainatze edota drai naketa izenek izan al dezakete irakurketa hori?
|
|
|
Euskaltzaindiak Hiztegi Batuan kare-harri idatzi behar dela esan digunean edota:: bolkan hitza baztertu duenean hitz horien erabilera komunaz aritu da. Behinik behin kontuan hartzekoa da kare-harri hitza hizkuntza komunean baino askoz ere maizago
|
erabiliko
dela Geologian eta hiru osagaiko termino ugari ere ematen dituela. Hortaz, esparru honetan erosoago izan daiteke kareharri bezalako idazkera.
|
|
|
Mailegua hartzeko beharra eztabaidagarria izan daiteke, termino baten beharra askotan hiztegi komuneko hitz baten zabalkuntza semantikoaz edo eratorpen edo elkarketa bidezko hitz eraketaz ase baitaiteke. Zientzialariek maileguaren alde egiteko
|
erabili
ohi duten arrazoia zehaztasunarena da eta haien intuizioa kontuan hartzekoa da, haiek baitira haien esparruko adigaiak hobekien menderatzen dituztenak; edonola, zehaztasunaren auzia askotan ahulduriko hizkuntza baten hiztunak izateagatik hizkuntza menderatzailearen sistemara hurbiltzeko edota horretatik urruntzeko izan ohi ditugun joera mailegu zale edo garbizaleekin nahasten da46. Zenbaitetan, erabilera komunetik urruntzeko joera ere badago esparru berezituetako erabiltzaileak mailegu zaleagoak izatearen azpian47?
|
|
|
Euskararen iraupenerako ezinbestekoa da batuaren finkapena baina funtsezkoa da, era berean, euskara erabilera esparru guztietara hedatzea. Euskarak estandarizatzeko bidean eman dituen urratsetan oso garrantzitsua izan da beren jardueran hizkuntza hau
|
erabili
duten zientzialari eta teknikarien ekarpena, estandarra behar duten komunikazio esparruetan mugitzen baitira. Bestetik, haiek dira esparru desberdinetako euskara tekniko zientifikoa sor dezaketen bakarrak, eta askotan esparru hauetan idatziriko testuen kalitatearen inguruan kritikak plazaratu direlarik, zenbait kontu sakonkiago aztertu behar direla ikusi dugu, zaila baita batzuetan bestelako hizkuntzekiko interferentziak edota oro har hizkuntzaren endekatze prozesuaren ondorio diren aldaketak eta erabilera berrietara egokitzeko beharrak eragindako alda ketak bereiztea.
|
|
|
Bigarren ereduko hiztunek, berriz, honako prozedura hau
|
darabilte
:
|
|
|
|
Erabiliko
ditugun datuak, beraz, etxekoengandiketatxiki txikitatikhizkuntza bakarraedobiikasidituzten haurrek ekoitzirikoakdira.Horrezgain, haur gutxiren datuak diren arren, garabide longitudinalaeskaintzen digute, umeberberengarapenaikusbaitezakegu.Haureuskaldunelebakarrendatuak, batetik, Euskal HerrikoUnibertsitateko HEGEHr ikerketa taldeak (Idiazabal1991a) etaHamburgekoUnibertsitatekoBUSDPikerketa talde...
|
|
|
Ikerlanhonetan arakatuko dugun hizkuntza arloa, Txillardegiren (1978) hitzakerabilirik, euskarazetagaztelaniazeradesberdinean egitendenzenbait kasurenbaliosemantikoarenjabekuntzada, edoEuskaltzaindiarenterminología (1985)
|
erabilita
, zenbaitgramatika funtziorenjabekuntza.
|
|
|
Haurren jabekuntza garapenean, beraz, gauza pare bat begiratu nahi dugu.Batetik, eaeuskarak eskatzenduen hurrenkerabereziadarabilten haurrekeuskarazkoatzizkiak
|
erabiltzean
, hauda, kasudun zeinpostposiziodun sintagmak izen ardatzarenezkerrean jartzenotedituzten (3aetaSa), etagaztelaniazalderantzizkoaegitenoteduten (3betaSb). Eta, bestetik, gaztelaniazkodepreposizioarenfuntzio guztietarakoeuskarazko baliokideak bereganatzendituzten.
|
|
|
Bestalde, gauzakezdaude hainbateratsu (e) tikhemendik, atzizkiaren inguruan. Oro har, hortik etagutxiago handik, (e) oso goiz
|
darabiltzate
haur guztiek. Alabaina, izeneiedosintagmei erantsitakotik atzizkidunadibideakhaurbatzuengan goizikusibadituguere, bestebatzuen
|
|
|
Gaztelaniazkoizen sintagmaren egituraren jabekuntzaelebakarrengan zenbaitegilekaztertu baduteere, datugutxieskaintzendizkigutedegenitiboarengarapenaz.HernándezPinak (1984), Rafaelberesemearengarapenaarakatzeanzeradiosku: 2; 00adinarekin hasizeladepreposizioa
|
erabiltzen
eformaz, eta2; 04adinarekin guztizegokizerabilela.
|
|
|
Lehen gertaldia, bada, antzerkigileen hiztegia
|
erabiltzeko
, erranen dugu
|
|
|
Eta galdera bat sortzen zait: Zergatik eskuartean
|
zerabiltzan
beste hizkuntzetako dialektoak baztertuz agertu zitzaigun ltalian. Aspalditik zekien italiera literario bakar bat idazten zela, XIII. mendean Toskanan, eta bereziki Florentzian sortua.
|
|
|
Hizkuntzalaritzan egin zituen lanak laburbiltzeko konparatibista gisa ikusi zuen bere burua. Lexikologia, gramatika (bereziki aditza) eta fonología izan ziren dialektologia ikerketetan
|
erabili
zituen oinarriak. Azken finean, dialektologoa izan zen Bonaparte eta Dialektologiaren aita.
|
|
|
kapen honetan ikusten denez, ahoskerako zeinu fonetikoetan ere lan eskergarria egin zuen dialekto guztietarako zeinu berdinak, bateratuak
|
erabiliz
. Dialektologoentzat garrantzitsua dela sailkapen hau iruditzen zait; baina nire lanaren edukitik kanpo geratzen da, alor horretan sartzeko ikerketa luzea egin litzaketelako.
|
|
|
OraintsuagoKoldoZuazok (1998), Bonapartekerabilitakometodologia
|
erabiliz
, euskalkienbestemapabatproposatudu.
|
|
|
Kontuan hartzen badaBonapartek
|
erabilitako
irizpideak (nagusikiirizpi degramatikalak) etagureak (lexikalak) guztiz bestelakoakdirela, harritzekoa dahainhurbilizateabiprozedurakondorioetan.
|
|
|
(13a) koa adibidez, hobeto legoke alderantziz ko hurrenkera jarrita: gure ikuspegian, argudioaren adierazpena ondorioztapena baino ego kiagoa dugu, koma soila
|
erabilita
bederen. Bigarrenik, harreman hauek ondo zedarriztatze ko ahalmena oso lotuta doa hizkuntzatik kanpo hiztunak edo entzuleak munduari buruz duen jakintzarekin.
|
|
|
7 Lehenengo motan, bi aukera ematen dira etorkizunari begira. Bigarrenean, aldiz, lehenen go perpausean eman den bidea
|
erabilita
ekidin nahi den zerbait adierazten da. Lan honetan osterantzean erabiliko dugu bien ereduzko lokailu gisa.
|
|
|
Bigarrenean, aldiz, lehenen go perpausean eman den bidea erabilita ekidin nahi den zerbait adierazten da. Lan honetan osterantzean
|
erabiliko
dugu bien ereduzko lokailu gisa.
|
|
|
#Metodo zehatza dugu, Biokimikan
|
erabiltzen
da
|
|
|
Alde batetik, adibidez, ahozko informabideetan, koma horiei legozkiokeen goranzko doinuak entzun daitezke; horrelakoetan, nolabaiteko ezegokitasun (arin) a ikusi litzateke hiztunaren hizkuntz ahalmenean. Beste alde batetik, idatzizko testuari dagokionez, gerta liteke hiztunak ondo ahoskatuko lukeena idatziz okerreko puntuazioa
|
erabili
izana soil soilik; horrela balitz ere, testu mota jakin batekiko ezegokitasuna dagoela onar liteke (bestelako testu mota batzuetan egokia izango bailitzateke koma). Edozein hipotesiri eusten diogularik ere, # ikurra dugu kontuaren adierazle onena:
|
|
|
Lokailu izenpean jaso diren beste batzuek, ordea, lokailu delako testu mailako funtzio hori baizik ez dute gaur egun, jatorrizko funtzioa erraz susma daitekeen arreo: behintzat, adibidez, behin eta tzat prolatiboaz osaturik egon arreo, gaur egun bederen nekez
|
erabil
daiteke izenki predikatu gisa, prolatiboa eskatzen duen aditz batekin (jo, hartu, eduki...), behin hori ez baita tzat hartu ohi duten izen edo izenondoen kategoriakoa.
|