|
2017
|
|
|
Informazio behar hau (edo beste era batean esanda, ezagutza hutsunea) 2 galdera motatan sailka dezakegu: «Orokorrak» (ingelesez «Background» bezala izendatuak), arazo kliniko bati buruzko (gaixotasuna, tratamendua?) ezagutza orokorra behar dugunean sortutako galderak, edo «Espezifikoak» (ingelesez «Foreground»), paziente baten
|
egoerari buruzko
ezagutza zehatza behar dugunean sortutakoak.Galdera orokorrek bi atal dituzte: galdetzaileari dagokiona (nor, zer, nola, noiz, non, zergatik) eta arazo klinikoari dagokiona (gaixotasuna, tratamendua, etab.), galdera hauei testuliburu bat kontsultatuz erantzun dakieke (adibidez, espezialitateko eskuliburu bat). Galdera espezifikoak, berriz, praktika klinikoan sortzen dira, eta hauentzako erantzunek paziente jakin bati buruzko erabakiak hartzen laguntzen dute (2).
|
|
|
|
Egoera
horri aurre egiteko, azken urteotan ahalegin handia egin da Europar Batasuna osatzen duten lurraldeek legediak alda ditzaten, substantzia horien salmenta mugatzeko asmoz. Horren ondorioz, Espainiako Estatuan 11 substantzia legez kanpo utzi dira azken hamar urteetan.
|
|
|
Substantzia hauek kontsumitu ondoren, gehiegizko askapenaren ondorio gisa serotoninaren eta dopaminaren gabezia gertatzen da. Gabezia horrek 24 ordu inguru iraungo du eta kontsumitzaileak 2 egun ditu aurreko
|
egoera
normalera bueltatu arte. Fenomeno hori dela-eta, kontsumitzaile askok energia falta, geldotasuna eta depresioa pairatuko dituzte substantziaren kontsumoa eten ondoren.
|
|
|
BIHOTZEZ du izena sare horrek eta bertako partaideak dira 3 probintzietako Emergentzia Osakidetza eta larrialdi, kardiologia eta intentsiboetako zerbitzuak. Lehen unean
|
egoera
zein zen aztertu zen, horretarako 2012ko urriaren 1etik 2013ko apirilaren 30era EAEn jazotako STa igoa duen sindrome koronario akutu (STISKA) guztiak aztertu ziren. Hortik ateratako ondorioekin jarduera protokoloak eguneratu ziren hiru probintzietan eta bigarren azterketa bat egin zen 2014ko urriaren 1etik 2015eko apirilaren 30era jazotako STISKA guztiekin.
|
|
|
Ezaugarri klinikoak adinaren arabera doitu ondoren ezberdintasunik ez da ageri. Gauza bera ikus daiteke aurkezpen momentuko
|
egoera
hemodinamikoarekin; nahiz eta datu gordinen arabera egoera hemodinamiko hobea zuten gizonezkoek (KILLIP I II% 87,3 vs% 92,5; p= 0,009).
|
|
|
Ezaugarri klinikoak adinaren arabera doitu ondoren ezberdintasunik ez da ageri. Gauza bera ikus daiteke aurkezpen momentuko egoera hemodinamikoarekin; nahiz eta datu gordinen arabera
|
egoera
hemodinamiko hobea zuten gizonezkoek (KILLIP I II% 87,3 vs% 92,5; p= 0,009).
|
|
|
Iskemia denbora zenbat eta luzeagoa izan, orduan eta ondorio larriagoak izango ditu IAk bihotzean. Iskemia denbora luze hori izan daiteke emakumeek
|
egoera
hemodinamiko kaxkarragoarekin aurkeztearen arduraduna; izan ere, emakumezko gutxiago azaldu zen KILLIP 1 egoeran ospitalean(% 89,3 vs% 94,4). Zaila da atzerapen horren arrazoia zein den jakitea, IAk jasandako emakumeen artean egindako ikerketa batek dioenaren arabera, arrazoi nagusiak hauek dira:
|
|
|
Iskemia denbora zenbat eta luzeagoa izan, orduan eta ondorio larriagoak izango ditu IAk bihotzean. Iskemia denbora luze hori izan daiteke emakumeek egoera hemodinamiko kaxkarragoarekin aurkeztearen arduraduna; izan ere, emakumezko gutxiago azaldu zen KILLIP 1
|
egoeran
ospitalean(% 89,3 vs% 94,4). Zaila da atzerapen horren arrazoia zein den jakitea, IAk jasandako emakumeen artean egindako ikerketa batek dioenaren arabera, arrazoi nagusiak hauek dira:
|
|
|
Listeria zelula barneko hazkuntza duen bazilo gram positibo bat da; plazenta eta muga hematoentzefalikoa zeharkatzeko ahalmen handikoa. Immunitate baxuko
|
egoeretan
, hala nola haurdunaldian, infekzioa garatzeko arriskua areagotu egiten da (17 aldiz), batez ere hirugarren hiruhilekoan (1, 2). Mikroorganismo honek haurdun eta jaioberriengan eragiten dituen ondorio kaltegarrien ondorioz, haren garrantzia areagotu egin da azken agerraldietan.
|
|
|
Etxeko zainketarako irizpideak betetzen dituen aztertu, 24 orduko behaketaren ostean:
|
egoera
orokor egonkorra, < 24 aste, sukar igoera bakarra, korioamnionitis zein urik eza
|
|
|
Gainontzeko korioamnionitis kasuekin alderatuz gero, zeinetan erditzearen indukzioa eta haurdunaldia amaitzea den ohiko ekinbidea, listeriosia, trata daitekeen eta erditzea muga egokian eta arazorik gabe eman litekeen
|
egoera
bat da. Diagnostiko goiztiar eta tratamendu antibiotiko egoki bati esker, listeriosiaren konplikazioak ekidin daitezke (6, 7).
|
|
|
Hori azaltzen duten hainbat aldagai daude. Alde batetik, ezin da ahaztu minbiziaren diagnosiak eragindako estres
|
egoerak
depresio jokabidea garatzeko aukerak areagotu egiten dituela, baina badira beste arrazoi biologiko batzuk. Minbiziari aurre egiteko, organismoak immunitate sistema aktibatu eta hanturazko zitokinak jariatzen ditu.
|
|
|
2 Arloko
|
egoera
eta ikerketaren helburuak
|
|
|
Estresaren eta depresioaren arteko harremana ere oso estua da, batez ere, estres soziala bada. Hainbat autorek diotenaren arabera, estres
|
egoeretan
askatutako glukokortikoideen erregulazio okerra gauzatzean, depresio jokabidea eragingo luketen prozesu biologikoak areagotu egiten dira (10). Hala ere, estres egoeren aurrean ez dugu denok berdin erantzuten, eta norbanakoen estrategia ezberdinek uste dugun baino zerikusi handiagoa izan dezakete gure garunean, estresak eragiten dituen ondorioak baldintzatu baititzakete (11).
|
|
|
Hainbat autorek diotenaren arabera, estres egoeretan askatutako glukokortikoideen erregulazio okerra gauzatzean, depresio jokabidea eragingo luketen prozesu biologikoak areagotu egiten dira (10). Hala ere, estres
|
egoeren aurrean
ez dugu denok berdin erantzuten, eta norbanakoen estrategia ezberdinek uste dugun baino zerikusi handiagoa izan dezakete gure garunean, estresak eragiten dituen ondorioak baldintzatu baititzakete (11).
|
|
|
– Estres
|
egoeran
erabilitako estrategien arabera, bi talde osatzea: jokaera aktiboa edo pasiboa desberdinduz.
|
|
|
Gaixo eleaniztunek haluzinazioak hizkuntza batean baino gehiagotan eduki zitzaketela deskribatu zuen, baina orokorrean, ahots mehatxagarriak «atzerriko» hizkuntzan aditzen zituztela ondorioztatu zuen, eta ahots «onak» edo «babesgarriak» ama hizkuntzan. Hala ere, haien jaioterriko
|
egoera
politikoaren arabera ere ezberdintasunak zeudela hauteman zuen.
|
|
|
Antikolinergikoek eragindako delirium bat egin zuen aurrerago, eta orduan haluzinazioak, mehatxagarriak izanda ere, gaztelaniaz aditu zituen. Psikosi toxikoak eragindako arousal maila baxuak gaztelania erabiltzeko gaitasuna bakarrik mantentzea eragin zezakeela proposatu zuten egileek, etiologia ezberdineko psikosi
|
egoera
bi horietan sumatu ziren ezberdintasunak azaltzeko.
|
|
|
Pazientearen hidratazioa hasi (14). Pankreatitis akutuan hipobolemia
|
egoera
eman ohi da sarritan, pazienteak edateko arazoak dituelako, eta sabelaldeko hirugarren espazioak bolumen galera eragin dezakeelako. Shock egoeran badago, hidratazio indartsua hasi dugu, serum isotonikoa emanez, hainbat adituk dioenez orduko 300 mL-ko erritmoan.
|
|
|
Pankreatitis akutuan hipobolemia egoera eman ohi da sarritan, pazienteak edateko arazoak dituelako, eta sabelaldeko hirugarren espazioak bolumen galera eragin dezakeelako. Shock
|
egoeran
badago, hidratazio indartsua hasi dugu, serum isotonikoa emanez, hainbat adituk dioenez orduko 300 mL-ko erritmoan. Shock egoerarik ez badago, hidratazio arinagoa egin behar da.
|
|
|
Shock egoeran badago, hidratazio indartsua hasi dugu, serum isotonikoa emanez, hainbat adituk dioenez orduko 300 mL-ko erritmoan. Shock
|
egoerarik
ez badago, hidratazio arinagoa egin behar da.
|
|
|
1 taula.Atlantako Sailkapen Berrikusiaren, Determinanteetan Oinarrituriko Sailkapenaren eta Determinanteetan Oinarrituriko Sailkapen Aldatuaren arteko konparaketa, pazientearen
|
egoera
klinikoan oinarritua.
|
|
|
|
Egoera
klinikoa
|
|
|
Horrela, ama erretzaileekin soilik (eta ez aita erretzaileekin) agertu denean, ADHNa izateko arriskuarekiko emaitza esanguratsua ezarri dute (5). Emaitza horren aurka beste ikerlan batzuetan (9, 11) bai amak eta bai aitak erretzen zuten
|
egoeretan
lotura agertu da. Baina lotura hori soilik mantentzen da aitak erretzen zuen familietan; hau da, ez dago ADHNa izateko arrisku handiagorik amak erretzen duen kasuan soilik.
|
|
|
Loaren inguruko kezkak eremu sozial, okupazional edo bestelako funtzionamendu eremuetan agertzen dira, ondoez edo hondamen kliniko adierazgarriekin. Loezinaren eratorriak desberdinak izan daitezke eta kasu askotan beste gaixotasun bati loturiko
|
egoera
komorbidoa da. Esate baterako, asaldura psikiatrikoei loturiko loezina% 40 agertzen da.
|
|
2018
|
|
|
Gaitz afektibo bat da, baina anhedonia (plazera sentitzeko ezgaitasuna), tristura eta
|
egoera
emozional baxua bezalako sintoma afektiboez gain, ikusmen espazialeko arretan, oroimenean, exekuzio funtzioetan eta beste funtzio kognitibo batzuetan ere desorekak agertzen dituzte deprimituek. Horregatik, asaldura mental honek ondorio negatibo ugari dakartza gaixoen bizitzara:
|
|
|
Depresiorako tratamendu eraginkorrak dauden arren (psikoterapia eta farmakoak), gaitza diagnostikatzeko orduan zailtasunak daude. Izan ere, tristura gizakiari lotuta doan
|
egoera
naturala da eta horren maila ebaluatzea ez da erraza. Ez da aurkitu diagnostikorako metodo egokirik ezta ebaluazio kliniko zehatzik ere, baina Gaixotasun Mentalen Amerikar Elkarteak, Gaixotasun Mentalen Diagnostikorako eta Estatistikarako Eskuliburuari (DSM V) esker, eta diagnostikorako hain garrantzitsuak diren galdeketa klinikoen ondoren, depresioaren sailkapena egitea lortu zuen (4).
|
|
|
Teoria honek depresio endogenoaren etiopatogenia nerbio sistema zentralean gertatzen den aktibitate monoaminergikoaren (noradrenergikoa edota serotonergikoa) gutxitzearekin erlazionatzen du. ...postsinaptikoan, gertatzen diren hainbat mekanismoren asalduren ondorioz, tarte sinaptikoan erabilgarri dagoen noradrenalina edo/ eta serotonina kantitatea murriztua egongo litzateke (1 irudia); horrela, bi sistemen funtzioa kaltetuz eta horiekin erlazionatutako garuneko beste zati batzuetan ere eragina izanez, hala nola hipokanpoan (oroimenarekin erlazionatua), garunaren aurreko kortexean (PFC)(
|
egoera
animikoarekin erlazionatua), hipotalamoan (gosearen eta oroimenaren erregulatzailea) eta amigdalan (beldurraren eta antsietatearen prozesuekin erlazionatua).
|
|
|
Ondorioz, estresari erantzuna ematean (homeostasia alda dezakeen edozein estimulu fisiko edo psikologikoren aurrean), helburu nagusia oreka fisiologikoa modu azkar eta eraginkorrean berreskuratzea izango da. Horretarako, organismoak hainbat mekanismo martxan jarriko ditu, adibidez, lehenik eta behin, nerbio sistema sinpatikoaren (NSS) aktibazio azkarra, arreta areagotu eta organismoa arrisku
|
egoera
baterako prestatzeko, behar ez diren portaera guztiak inhibituz, eta, ondoren, HPA ardatzaren aktibazioa, glukokortikoide mailak igoarazteko (9).
|
|
|
Behin haien ligandoei lotuta, transkripzio faktore moduan aritzen dira, gene espresioa kontrolatuz; hau da, promotor geniko induktore edo inhibitzaileen gain eragiten dute eta haien gisa ere aritzen dira. GRek glukokortikoideekiko afinitatea dute soilik, eta
|
egoera
fisiologiko normaletan partzialki beteta daude. Beraz, GC maila altuak behar dira (adibidez, estresak eragindakoak) hartzaile horiek guztiz aktibatzeko.
|
|
|
Hidratazioari dagokionez, jakina da ura beharrezko substantzia dela organismoaren funtzionamendurako honen erreakzio eta aldaketa guztietan parte hartzen baitu (30). Nagusietan urak garrantzi gehiago dauka, pertsona horien hidratazio
|
egoera
arriskutsuagoa baita. Gainera adinarekin gutxitu egiten da gorputzeko ur kantitatea, gizonezkoetan% 60 eta emakumezkoetan% 50 gutxiago izanik.
|
|
|
Gaur egungo gizartean, obesitateak, hipertentsioak eta diabetesak duten garrantzia izugarria da, mundu mailan dagoen arazoa baita; alde batetik, pertsonarentzat, eta, bestetik, osasun zerbitzuentzat. OMEk (Osasunaren Mundu Erakundea) gaur egungo
|
egoera
ikusita, obesitatea XXI. mendeko epidemia garrantzitsuenen artean egongo dela adierazi du. Espainiako azken datuek adierazten dutenez, helduen% 15ek obesitatea du eta% 37k gainpisua, horrek adierazten du bi pertsona heldutik bat pisu arruntetik gora aurkitzen dela (1,2).
|
|
|
Jarduera fisikoa egiteak efektu onuragarriak ditu hipertentsoengan, hobekuntzak ekartzen baititu gaixotasun kardiobaskularra ekar dezaketen faktoreetan (8,9). American College of Sports Medicine ek (ACSM) adierazi duenaren arabera, hipertentso aktiboek eta
|
egoera
fisiko aerobiko ona dutenek hilkortasun arrisku txikiagoa dute hipertentso sedentarioekin eta egoera fisiko baxua dutenekin alderatzen baditugu.? –
|
|
|
Jarduera fisikoa egiteak efektu onuragarriak ditu hipertentsoengan, hobekuntzak ekartzen baititu gaixotasun kardiobaskularra ekar dezaketen faktoreetan (8,9). American College of Sports Medicine ek (ACSM) adierazi duenaren arabera, hipertentso aktiboek eta egoera fisiko aerobiko ona dutenek hilkortasun arrisku txikiagoa dute hipertentso sedentarioekin eta
|
egoera
fisiko baxua dutenekin alderatzen baditugu.? –
|
|
|
|
Egoera
sozioekonomikoaren ebaluaziorako ikasketa maila eta lanpostuaren inguruko datuak erabili ziren. Lehenengoa kalkulatzeko eskolatze urteak hartu ziren kontuan, hiru taldetan banatuz:
|
|
|
Gurasoen pisuaren
|
egoera
aztertzeko GMIa erabili genuen, eta hori, helduek esandako pisuaren eta altueraren karratuaren arteko zatiketa (kg/ m2) eginez kalkulatu zen. Lau talde banatu genituen:
|
|
|
Horien bitartez gizartea mailakatzen da haien diru sarrera, hezkuntza, lanpostu, genero, etnia eta beste faktore batzuen arabera. Aldi berean, eragile horiek osasun
|
egoera
baldintzatzen dute, gizarte hierarkian dauden lekuaren arabera banakoek esposizio eta ahultasun desberdinak dituztelako (4). Gaur egungo obesitatearen banaketa soziala ez da lehengo berdina, baina oraindik desberdintasun nabariak daude maila sozioekonomiko desberdina dutenen artean.
|
|
|
Azaldutako oztopoek saio klinikoetako emaitzek ebidentzia zientifiko nahikoa lortzea galaraz dezakete, eta horrek SU asko baldintzapeko baimenarekin merkaturatzea dakar. Baldintzapeko baimena merkaturatze
|
egoera
berezi bat da, zeinean baimena urtero berraztertzen den, harik eta konpainiak ikerketa gehigarriak eginez beharrezko datu guztiak jaso dituela ziurtatzen duen arte.
|
|
|
Zentzu horretan, prebentzioaren arloan edozein ekintza gauzatzeko, ezinbestekoa da aldez aurretik
|
egoera
ondo ezagutzea, hau da, egindako lana eta emaitzak aztertzea, akatsak antzeman eta zuzentzeko. Baita hobetu daitezkeen esparruei baliabideak bideratzeko ere eta, oro har, sistemaren beharrak asetzeko (12).
|
|
|
Orokorra: BMI eta emakumezkoaren osasun
|
egoera
orokorra aztertzen da.
|
|
2019
|
|
|
Mundu errealeko datuekin ere faltako balioak aurki daitezke (esate baterako, pazienteen analisiak egin eta grabatzen ez direnean, edo altuera edo neurria hartu baina zerbaitegatik behar bezala gordetzen ez direnean). Kasu horietan informazioa galdu egiten da, eta
|
egoera
hori jakina den neurrian, zenbateraino berreskuratu daitekeen ikusi da.
|
|
|
askotan, metodo estatistikoak edo grafikoak erabili ahal izateko, patologiak aldagai binario gisa kodifikatu behar izaten dira (hots, 1/ 0 balioak hartzen dituztenak, esate baterako, 1= pazienteak diabetesa badauka; 0= ez badauka). Horrela sortutako datu basea 0 z beterik egongo da, eta teknika estatistiko aproposak erabili dira
|
egoera
horri aurre egiteko.
|
|
|
|
Egoera
horretan,, datu ezak, berak informazioa emango digu medikura ez joatea osasun onaren seinale den neurrian.
|
|
|
b)
|
Egoera
aproposa munduko datu errealekin lan egiteko
|
|
|
Elkarrekin, lankidetzan, jarrera paternalista batetik aldendu beharra dago, profesionalen eta pazienteen artean hartutako erabakien araberako eredura. Beharrezkoa da, baitaere, gehiegizko diagnostikoen
|
egoerek
sor ditzaketen kalteak gutxitzen laguntzen duten komunikazio klinikoko estrategiak aplikatzea.
|
|
|
Lehenengoak sufrimendua, mina, ondoeza eta gaixotasuna adierazten du. Etenaldi esperientziak dira, norbanakoaren
|
egoera
normalean, norberaren errendimenduan edo norberak beretzat duen rolean gertatzen direnak.
|
|
|
Hona hemen OMEren defnizioa: ongizate
|
egoera
bat, zeinetan norbanakoa bere gaitasunen jakitun den, bizitzaren tentsio normalei aurre egin diezaiekeen, modu produktboan eta emankorrean lan egin dezakeen eta komunitateari ekarpena egiteko gai den.
|
|
|
Japonian edo Suedian 80 urte baino gehiagokoa izan daiteke, Brasilen 72 urtekoa, Indian 63koa, eta Afrikako herrialde batzuetan, 50 urte baino gutxiagokoa. Nolanahi ere, osasun eskasakez die eragiten soilik
|
egoera
ahulenean dauden pertsonei. Herrialde guztetan, bai osasuna, bai gaixotasuna, gradiente sozial bat lotuta daude:
|
|
|
Herrialde guztetan, bai osasuna, bai gaixotasuna, gradiente sozial bat lotuta daude: zenbat eta
|
egoera
sozioekonomiko txarragoa, orduan eta osasun egoera okerragoa.
|
|
|
Herrialde guztetan, bai osasuna, bai gaixotasuna, gradiente sozial bat lotuta daude: zenbat eta egoera sozioekonomiko txarragoa, orduan eta osasun
|
egoera
okerragoa.
|
|
|
Hori ez litzateke horrela izan behar, ez da batere bidezkoa. Osasun
|
egoeran
desberdintasun sistematkoak egotea bidegabekeria da, batez ere, desberdintasunok saihestu ahal direnean, arrazoizko neurriak aplikatuz. Horixe bera da, ekitaterik eza osasunean?, OMEren Osasunaren Determinatzaile Sozialen Batzordearen esanetan.
|
|
|
Alabaina, OMEk 1948an eman zuen defnizioak, ongizate
|
egoera
erabatekoa lortzeari begirakoak, paternalismo kutsua du, eta, nahi gabe, gizartea medikalizatzen laguntzen du. Horrek industria farmakologiko eta teknologikoen alde egitea dakar, baieta osasun sistemaren irismena zabaltzea ere.
|
|
|
Snoezelen ZAT ikuspegiak nerbio sistema zentralean eragiten du. Horrela, kortexeko sare antolaketa funtzionala aldatu eta pazienteak erlaxazio sakoneko
|
egoera
batean barneratzen dira (26).
|
|
|
Bi faktore horien sustapenari esker, gaitz honen mende bizi diren erien bizi kalitatea zeharo hobetzen dela egiaztatu da. Rett sindromea pairatzen duten pertsonek sistema sinpatiko hiperaktiboa izateko joera dute (27), urduritasun
|
egoera
iraunkor bat epe luzean mantenduz. Snoezelenek, hortaz, etengabeko erlaxazio egoera batean barneratzen ditu pazienteak, pertsona bakoitzaren ongizatea bermatuz (28).?
|
|
|
Rett sindromea pairatzen duten pertsonek sistema sinpatiko hiperaktiboa izateko joera dute (27), urduritasun egoera iraunkor bat epe luzean mantenduz. Snoezelenek, hortaz, etengabeko erlaxazio
|
egoera
batean barneratzen ditu pazienteak, pertsona bakoitzaren ongizatea bermatuz (28).? –
|
|
|
Terapia ez farmakologiko honen onurak ere garunaren lesio traumatikoan berretsi dira. Snoezelen terapiak goiko eta beheko gorputz adarretako muskuluen tonua modu esanguratsuan murrizten du, espasmo maila gutxituz eta pertsonen berezko
|
egoera
fisiologikoa berrezarriz. Horrez gain, terapia hau erabiltzen den bitartean, pazienteen bihotz erritmoaren eta aztoramen mailaren jaitsiera ere deskribatuak izan dira.
|
|
|
5 Snoezelen terapiaren erabileraren
|
egoera
|
|
|
Alzheimer gaitzaren lehenengo etapan diren pertsonei zuzendutakoa izan da, hain zuzen ere. Eguneko edo asteko egonaldiak proposatuz, gaixoen
|
egoera
eta familia zaintzaileen egunerokotasuna hobetzea da zerbitzuaren helburu nagusia. Berritasunen artean Snoezelen terapia abian jarriko dute, non pazienteen esperientzia sentsorialak 20 metro karratuko gela batean landuko diren.?
|
|
|
Snoezelen terapiak, berriz, gaixoetan azalera daitezkeen emozio edo sentimendu desatseginen kontrola mantentzen lagunduko du. Tratamendua/ Snoezelen konbinazio hau, hortaz, gogobeteko elkarrekintza bat bezala aurreikusten da,
|
egoera
zaila eta sufrimendua pairatzen ari diren pazienteen bizi kalitatea hobera egiteko aukera gisa.? –
|
|
|
Wnt, Notch, Hedgehog eta hazkuntza faktoreak.
|
Egoera
normalean, seinalizazioa aktibatzean ligando hartzaileak eta hainbat molekula erreakzio kateatuan nukleora bideratzen dira eta gene ezberdinen transkripzioa eragiten dute; beste gauza batzuen artean, zelulen proliferazioan, desberdintzapenean, heriotzean,? –
|
|
|
mugimenduan edota morfogenesian parte hartzen dute. Seinalizazio bidea desregulatzen bada,
|
egoera
patologiko bat sor daiteke aktibazioaren ondorioz, esaterako minbizia edo endekapenezko gaixotasun bat. Idazki honetan azalduko dugu nola erlazionatzen den seinalizazio bide horien desregulazioa kartzinogenesiaren sorrerarekin, bereziki minbizi zelula amen biziraupena sustatuz.
|
|
|
Seinalizazio bideak molekulaz osatutako interakzio katedunak dira, zelulen artean edo zelula barnean gertatzen direnak, funtzio bat osatuz. Molekula ezberdinen aktibazioz edota inhibizioz komunikazioa da helburua,
|
egoeraren arabera
zelularen moldapen fisiologikoa, heriotza, proliferazioa edo desberdintzapena eraginez. Organismo osasuntsu batean enbrioiaren garapena zein zelula ama helduen homeostasia gidatzen duten seinalizazio bide espezifiko eta konkretuak daude, baina bidea osatzen duten elementuetan mutazioak gertatzen badira, desorekatu egiten da, eta, ondorioz, minbiziaren sorrera ekar lezake.?
|
|
|
Wnt bidea
|
egoera
fisiologikoan isilarazita agertzen da. Baina aktibatu egiten da enbrioi garapenean eta tumorigenesian, eta beharrezkoa da zelula amen pluripotentzialtasuna mantentzeko.
|
|
|
IHh (Indian Hedgehog), DHh (Desert Hedgehog) eta SHh (Sonic Hedgehog), non azken hori den ikertuena.
|
Egoera
normalean, Ptch1 mintzean zeharreko proteina hartzaileak Smo proteina inhibitzen du. Hh proteinaren presentzian Smo proteinaren inhibizioa galarazi egiten da.
|
|
|
Bide honen aktibazioak ugalketaz, angiogenesiaz eta zelula amen zaharberritzeaz arduratzen diren geneen adierazpena eragiten du (39). Baina seinalizazio bide hau ezohiko
|
egoera
baten ondorioz aktibatzen denean, hainbat tumoreren garapena errazten du, tumorigenesian eta metastasian parte hartuz.
|
|
|
Zer egin dezakegu
|
egoera
larri honen aurrean?
|
|
|
Bai farmazialariok eta bai medikuok, urteetan zehar antibiotikoak modu arinean preskribatu eta dispentsatu izan ditugu, horrek dakartzan ondorioetan pentsatu gabe.
|
Egoera
hori nabarmen aldatzen ari den arren, oraindik gure egunerokoan egoera ezberdinetan aurkitzen dugu geure burua:
|
|
|
Bai farmazialariok eta bai medikuok, urteetan zehar antibiotikoak modu arinean preskribatu eta dispentsatu izan ditugu, horrek dakartzan ondorioetan pentsatu gabe. Egoera hori nabarmen aldatzen ari den arren, oraindik gure egunerokoan
|
egoera
ezberdinetan aurkitzen dugu geure burua:
|
|
|
Batzuetan, gure kontsulta eta farmazietan presioa jasaten dugu pazienteen aldetik antibiotikoak preskribatzeko eta dispentsatzeko, eta ondorioz behar ez diren antibiotikoak ematen dizkiegu.
|
Egoera
hori gertatzen zaigunean gai izan behar dugu antibiotikoa eskatzen ari zaigunari azalpen egokiak emateko denbora hartu eta gure mezua sinetsarazteko.
|
|
|
Mundu mailan arazo honen inguruan dagoen kontzientzia maila nabarmen areagotzen ari da eta herrialde desberdinetan, modu koordinatuan, ekintza eta plan ugari martxan jartzen ari dira arazo honi aurre egiteko. Osasun langileok gure egunerokoan
|
egoera
honen aurrean gure esku dagoen guztia egin beharra daukagu, gure ondorengoek osasunari dagokionez etorkizun hobea izan dezaten.
|
|
|
Datuak izugarriak dira. Aurreikuspenen arabera,
|
egoera
aldatu ezean,? 2050 urtean gaixotasun infekziosoak izango dira berriro heriotza gehienen eragile, minbiziaren aurretik, eta? 2050ean urtero 10 milioi pertsona hilko dira erresistentziengatik? (1).
|
|
|
Tratamendu bat jasotzeko edota osasun zerbitzuek artatua izateko emakumezkoen eta gizonezkoen arteko bereizkeria gertatzen denean agertzen da osasun zerbitzuetako genero isuria, betiere tratu ezberdintasun hori osasun
|
egoerak
edo sexu ezberdintasun fisiologikoek justifikatzen ez badute (2, 16). Depresioa (17), osteoporosia eta bularreko minbizia (18) bezalako gaixotasun feminizatuetan osasun profesionalen genero isuriak gaitza ez diagnostikatzea eragin eta gizonezkoak kaltetu baditzake ere, oro har, emakumezkoei eragiten dien fenomenoa da, eta honako egoeretan bistaratzen da:
|
|
|
Tratamendu bat jasotzeko edota osasun zerbitzuek artatua izateko emakumezkoen eta gizonezkoen arteko bereizkeria gertatzen denean agertzen da osasun zerbitzuetako genero isuria, betiere tratu ezberdintasun hori osasun egoerak edo sexu ezberdintasun fisiologikoek justifikatzen ez badute (2, 16). Depresioa (17), osteoporosia eta bularreko minbizia (18) bezalako gaixotasun feminizatuetan osasun profesionalen genero isuriak gaitza ez diagnostikatzea eragin eta gizonezkoak kaltetu baditzake ere, oro har, emakumezkoei eragiten dien fenomenoa da, eta honako
|
egoeretan
bistaratzen da: profesionalek emandako aholkuetan, diagnostikoa egitean, tratamenduan, finkatutako zainketa estandarretan eta osasun profesionalak protokoloekiko izan duen atxikimenduan.
|
|
|
Hasteko, estatu mailan, emakumezkoek bisita diagnostikoa egin arte itxaron beharreko denbora gizonezkoena baino% 13,6 handiagoa da batez beste (34), eta lan ordaindua duten pertsonen artean, osasun
|
egoera
bera izanda ere, baja gutxiago ematen zaie emakumezkoei gizonezkoei baino (35). Bestetik, Arabako lehen mailako osasun arretan, II. motako diabetesa duten gizonezkoek dietaren inguruko aholku gehiago jasotzen dituzte emakumezkoek baino (36).
|
|
|
bezalakoa. Azken hori baino biziagoa da, ez da hain ongi lokalizatua egoten eta jarduera etenda ez da desagertzen.Hesteetako iskemia daukan pazienteen gehiengoak berez egiten dio aurre hipobolemia
|
egoera
konpontzean.
|
|
|
bero kolpea. Hauxe da
|
egoerarik
larriena. Tenperatura erregulatzeko mekanismoek huts egitean agertzen da.
|
|
|
Bero kolpea lotuta dago ingurugiroko tenperaturarekin, hezetasun mailarekin eta lasterketaren erritmoarekin, baina ez pertsonaren hidratazio maila edo arazo kardiobaskularrekin (64).
|
Egoera
fisikoaren hobekuntzak, dena den, beroaren aklimatazioan laguntzen du (65). Beheko taulan ditugu azken urteetako Behobia/ San Sebastian 20 km-ko lasterketan egindako artatzeak eta zer eragin izan duen ingurugiroko tenperaturak osasun arreta kopuruan (66).
|
|
|
ultratrail lasterketak, mendi maratoiak? Horietan, gero eta partaide gehiagok eramaten dute bere gorputza muturreko
|
egoeretara
(1, 2).? –
|
|
|
2012 urtetik aurrera% 30 hazi da kasu berrien kopurua, eta 2018an Espainian 32.825 kasu berri erregistratu ziren (2). Osasun
|
egoeran
ez ezik, maila profesionalean, gorputz irudian eta harreman sozialetan eta familiartekoetan ere eragin handia du bularreko minbiziak (3). Horrelako egoera mehatxagarri baten aurrean egokitzeko ezintasunari eta ondoriozko aktibazio psikofisiologiko desegoki kronikoari distresa deritzo.
|
|
|
Osasun egoeran ez ezik, maila profesionalean, gorputz irudian eta harreman sozialetan eta familiartekoetan ere eragin handia du bularreko minbiziak (3). Horrelako
|
egoera
mehatxagarri baten aurrean egokitzeko ezintasunari eta ondoriozko aktibazio psikofisiologiko desegoki kronikoari distresa deritzo. Distresa estres negatiboa da?
|
|
|
Zentzu horretan, bularreko minbizia gainditutako emakumeetan antsietate eta depresio sintomen prebalentzia% 40 ingurukoa dela adierazten dute datuek, biztanleria orokorrean baino 3 bider handiagoa (9,10). Nahasmendu horiek bizi kalitatea eta osasun
|
egoera
eskasagoak izatea eragiten dute. Hori gutxi balitz, depresioak bizi itxaropena murriztu eta minbiziaren progresioa eta berragertzea erraz ditzake (11).
|
|
|
2 Arloko
|
egoera
eta ikerketaren helburuak? –
|
|
|
Horiek, berriz, kortisol maila areagotu.
|
Egoera
honek luze iraunez gero, estres erantzuna kontrolatzen duen hipotalamo pituitaria adrenal (HPA) ardatza desdoitu egiten da eta ezin ditu kortisol mailak bere onera ekarri. Gainera, periferian askatutako zitokinek garuneko hesi hematoentzefalikoa zeharka dezakete, garunean hartzaile espezifikoei lotu, anplifikatu eta funtzio neuronala erasan dezakete, jokabideari eta aldarte egoerari eraginez (15).?
|
|
|
Egoera honek luze iraunez gero, estres erantzuna kontrolatzen duen hipotalamo pituitaria adrenal (HPA) ardatza desdoitu egiten da eta ezin ditu kortisol mailak bere onera ekarri. Gainera, periferian askatutako zitokinek garuneko hesi hematoentzefalikoa zeharka dezakete, garunean hartzaile espezifikoei lotu, anplifikatu eta funtzio neuronala erasan dezakete, jokabideari eta aldarte
|
egoerari
eraginez (15).? –
|
|
|
Bularreko minbizia gainditu duten emakumeen osasun
|
egoeraren
inguruko ikerketak egin badira ere, lan gutxik aztertu dituzte aldagai fisiologikoak eta psikologikoak batera, eta are gutxiago haien arteko lotura. Hori dela-eta, ikerketa honen helburua hauxe da:
|
|
|
Esklusio irizpideak: (a) metastasia izatea, (b) immunitate sistemari eragiten dioten
|
egoera
klinikoak pairatzea (kortikoide tratamendua jasotzen egotea edota artritisa bezalako gaixotasun immunitario kronikoak pairatzea). Inklusio irizpidea betetzen zuten emakumeei odol analisi bat egiteko eta elkarrizketa psikologiko bat egiteko deitu genien.
|
|
|
Edonola ere, aurrera begira, interesgarria litzateke hantura zitokinak ez ezik, zitokina antiinflamatorioak ere neurtzea. Izan ere, azken ikerketen arabera, zitokina pro eta anti-inflamatorioen arteko orekak norbanakoaren hantura
|
egoeraren
informazio zehatzagoa ematen digu, bien arteko desoreka baten edo bestearen maila altuak baino arriskutsuagoa delarik (24,25). Antsietatea zuten parte hartzaileetan aurkitutako IL maila baxuen kasuan ere, baliteke zitokina anti-inflamatorioak ere kontzentrazio txikian izatea, eta horrela IL eragina orekatua edo negatiboa izatea.?
|
|
|
Minbizia gainditutako pertsonen
|
egoera
emozionalaren azpian dautzan faktore psikobiologikoen ezagutza sakonagoak zainketa integratu eta pertsonalagoak eskaintzea ahalbidetuko liguke, bizi kalitatea hobetu eta osasun arazoak ekidite aldera.? –
|
|
|
Bularreko minbizia gainditutako emakumez osatutako gure laginean, depresioa eta antsietatea dutenek kortisol maila handiagoak dituzte, estres erantzuna erregulatzeaz arduratzen den HPA ardatzaren funtzionamendu egokia eten den seinale, eta emakumeek bizitako
|
egoera
gainditu eta egunerokotasunera egokitzeko izan dezaketen zailtasunaren seinale. Izan ere, estres iturri izan daitezkeen kezka psikosozial garrantzitsuak hauteman dira populazio honetan:
|
|
|
sozialki, ekonomikoki, demografikoki edo geografikoki zehaztutako biztanle taldeen artean gaixotasuneko eta osasuneko alde sistematiko eta saihesgarririk ez egotea bermatzea. Izan ere, ezaguna da mundu mailan ez ezik, Euskal Autonomia Erkidegoan (EAEn) ere,
|
egoera
sozioekonomiko desberdina duten pertsonen artean desberdintasun sistematikoak antzematen direla gaixotasun kronikoen eta kutsakorren intzidentzian zein hilkortasunean (4).? –
|
|
|
Osasunaren Mundu Erakundearen (OMEren) arabera urte horretan 10 milioi kasu berri eta 1,6 milioi heriotza eragin zituen. Gaitz honek ez die berdin eragiten lurralde guztiei, ezta
|
egoera
sozioekonomiko desberdina duten pertsonei ere. Esaterako, aipaturiko 2017ko 10 milioi kasu berrietatik, bi heren munduko zortzi herrialdetan gertatu ziren:
|
|
|
Hiru lurralde historikoetako Epidemiologia Unitateek denboraldiko datuekin egindako ikerketa batean, EAEn tuberkulosiaren intzidentziaren eta
|
egoera
sozioekonomikoaren arteko asoziazioa aurkitu zuten (argitaratu gabeko datuak). Osasun estaldura unibertsala duen gizarte honetan, erlazio horren eboluzioa aztertzea garrantzitsua da, egoera ekonomiko orokorrak duen eragina ikertzeko helburuz.?
|
|
|
Hiru lurralde historikoetako Epidemiologia Unitateek denboraldiko datuekin egindako ikerketa batean, EAEn tuberkulosiaren intzidentziaren eta egoera sozioekonomikoaren arteko asoziazioa aurkitu zuten (argitaratu gabeko datuak). Osasun estaldura unibertsala duen gizarte honetan, erlazio horren eboluzioa aztertzea garrantzitsua da,
|
egoera
ekonomiko orokorrak duen eragina ikertzeko helburuz.? –
|
|
|
Horiek horrela, ikerlan honen helburu nagusia denboraldian maila sozioekonomikoaren eta tuberkulosiaren intzidentziaren arteko erlazioa aztertzea da, Gipuzkoan bizi diren gizonezkoetan eta emakumezkoetan. Gainera,
|
egoera
sozioekonomikoek diagnostikoaren atzerapenean edota tratamendua betetzean eragina duten analizatuko da. Azkenik, gaixotasun honen intzidentziaren eboluzioa ere aztertuko da 2003 eta 2017 urteetan zehar, gabezia maila desberdinentzat.?
|
|
|
Tuberkulosia pobreziarekin erlazionatu izan da historikoki, maila sozioekonomikoaren eta tuberkulosiaren arteko harremana aspaldian ezaguna izanik (19). Lan honetan lortutako emaitzei begiratuta, Gipuzkoan ere
|
egoera
hori ematen dela ondoriozta daiteke. Izan ere, maila sozioekonomiko baxuenean kokatzen diren pertsonek maila altuenean daudenek baino tuberkulosia izateko arrisku handiagoa dutela ikusten da, arriskuaren igoera esangarria izanik gizonezkoetan, baina ez emakumezkoetan.
|
|
|
Hau da, maila sozioekonomiko baxuagoa duten pazienteek probabilitate gutxiago izango dute tratamendua behar bezala betetzeko, beraien jaioterria dena delakoa izanda. Hainbat egilek deskribatu dute
|
egoera
irregularrean dauden etorkinek, etxerik gabekoek, droga kontsumitzaileek edota egoera ekonomiko txarrean dauden pertsonek probabilitate baxuagoa dutela tratamendu farmakologikoak betetzeko (24). Atxikipen falta handitu daiteke tuberkulosia bezalako gaixotasunetan, non tratamenduak luzeak diren (hilabeteak) eta, ondorioz, eragin desiragaitzak agertzeko probabilitatea altua.
|
|
|
Hau da, maila sozioekonomiko baxuagoa duten pazienteek probabilitate gutxiago izango dute tratamendua behar bezala betetzeko, beraien jaioterria dena delakoa izanda. Hainbat egilek deskribatu dute egoera irregularrean dauden etorkinek, etxerik gabekoek, droga kontsumitzaileek edota
|
egoera
ekonomiko txarrean dauden pertsonek probabilitate baxuagoa dutela tratamendu farmakologikoak betetzeko (24). Atxikipen falta handitu daiteke tuberkulosia bezalako gaixotasunetan, non tratamenduak luzeak diren (hilabeteak) eta, ondorioz, eragin desiragaitzak agertzeko probabilitatea altua.
|
|
|
Erizaina eta komunikazioa
|
egoera
terminalean dauden gaixo pediatrikoekin eta horien familiekin
|
|
|
Komunikazioa, esfortzua, ardura eta abilezia eskatzen duen alor bat da eta kasu askotan informatzearekin erlazionatzen den arren, hori baino haratago doan prozesua da. Lan honen helburua
|
egoera
terminalean dauden gaixo pediatrikoekin eta horien familiekin erizainak izan beharreko komunikazioa deskribatzea da. Literaturaren berrikuspen narratiboa egin da, gako hitz eta deskriptore desberdinetan oinarrituz Biblioteca Virtual de la Salud (BVS), PubMed, Medes eta Dialnet datu baseetan bilaketak eginez.
|
|
|
Gaixo pediatrikoetan, komunikazioaren egokitzapenak duen garrantzia eta horren nondik norakoak azaldu dira. Bestalde,
|
egoera
terminalean dauden haur eta nerabeekin komunikatzeko, osasun profesionalak garatu beharreko komunikazio teknikak landu dira. Jarraian, heriotzaren inguruko elkarrizketa egiteko kontuan izan beharreko puntuak deskribatu dira.
|