2000
|
|
hark emandako aholkuekin bateratsu datorrela.
|
Dena
dela, lekuko horiek erakusten digute halakoak zirela euskaldunon iritziak.
|
|
Gaztelako errege Henrikek (Pedro Ankerraren semeak) 1366 urtean Treviñoren aginte osoa eman omen zion Pedro Manrique ri, eta honen ondokoek zenbait aldakuntza ezarri zituzten, gero Treviñoko duke bihurtuko baitziren. Isasti historiagileak ongi zioen bezala, Gaztelako tituluak ziren horiek denak, zeren hemen, Batzar Nagusien arabera,
|
denak
ziren aitonenseme eta ez ziren onargarriak Gaztelako tituluok.
|
|
Izan ere, herri nortasunez, zer dugu gure hizkuntza gutxitua baino baliagarriagorik? Orokorki,
|
denok
gara Europaren osagarri, hemen ez da inor sobera eta arrazoia ez dago gehiengoen edo indarraren baitan, elkar errespetatzean eta errespetaraztean baizik. Horretarako, egia hori aurrera eramango bada, hizkuntza gutxituetako biztanleek zuhur jokatu beharra dute.
|
|
Eurogutuna zertan den argitzeko, laburki eman ditzadan bertan jasotzen diren punturik aipagarrienak: hasteko, sarrerakoan, Europak bere jatorriz duen hizkuntz aberastasuna adierazten du,
|
denak
osagarritzat joaz eta gizarte oreka egokia lortzeko arau juridikoen beharra aipatuz. Horretarako, lehen partean erabaki orokorren adierazpena dakar, ondokoetan zehaztasunak agertzeko.
|
|
Hala ere, Espainian, 1978ko Konstituzioak ez zuen jarraitu Suitzakoaren bide eredugarria, ezta ONUk 1948 urtean giza eskubideez agertu zuen agiriaren 2 artikuluak bere orokortasunean adierazten duena ere. Baina oroigarriagoa dugu oraindik Unesco erakundearen L, emploi des lan gues vernaculaires dans l, enseignement (1953), guztiontzat hain gomendagarria
|
dena
. Horiek guztiak kontuan harturik idatzi nuen Euskararen ostarteak liburuko lehen partean VI. kapitulua (ikus 60 orrialdeak).
|
|
Hezkuntza dohainekoa izango da oinarrizko ikasketei dagokienez behintzat. Oinarrizko ikasketak egitea derrigorrezkoa izango da; heziketa teknikoa eta lanbiderakoa, orokorra; eta
|
denek
izango dute goi mailako ikasketak egiteko aukera bera, norberaren merezimenduen arabera.
|
|
Lo que hay que saber sobre la lengua vasca en Álava. Arabako euskarari buruz jakin behar
|
dena
. Vitoria Gasteiz, 1998.
|
|
7 artikulua. Gizon emakume guztiak berdinak dira legearen aurrean eta
|
denek
dute, bereizkeriarik gabe, legezko babesa izateko eskubidea. Denek dute Adierazpen hau hausten duen edozein bereizkeriaren aurka eta bereizkeria horren eragileen aurka babes berbera izateko eskubidea.
|
|
7 artikulua. Gizon emakume guztiak berdinak dira legearen aurrean eta denek dute, bereizkeriarik gabe, legezko babesa izateko eskubidea.
|
Denek
dute Adierazpen hau hausten duen edozein bereizkeriaren aurka eta bereizkeria horren eragileen aurka babes berbera izateko eskubidea.
|
|
Iruditzen zait, gure hizkuntzan, naturaren baitan bezala, ezagutzen
|
dena
baino gehiago dela oraindik ezagutzen ez dena. Horregatik, bere zoria ezin dezakegu utzi aldian aldiko politikari arin batzuen baitara.
|
|
Iruditzen zait, gure hizkuntzan, naturaren baitan bezala, ezagutzen dena baino gehiago dela oraindik ezagutzen ez
|
dena
. Horregatik, bere zoria ezin dezakegu utzi aldian aldiko politikari arin batzuen baitara.
|
|
Euskararekin ere gauza bera gertatu izan da, zeren Erronkarin erabili
|
dena
Zuberokoagandik hurbilago zegoen ondoko Zaraitzu haranekoa baino. Eta gauza bera aurki genezake handik mendebaldera begiratzen badugu, zeren Zaraitzutik Erro ibarrean zehar Baxenabarreko euskara erabili baita, eta Baztandik Bidasoara arte Lapurdikoa.
|
|
Jakin nahi duenarentzat, hor daude lekukoak. Beraz, zergatik ez kezkatu gaur egun gertatzen ari
|
denaz
–Non dira giza eskubideak?
|
|
Baina, mundua handia izaki eta, hizkuntza asko dira bertan. Hori bai,
|
denak
errespetagarriak, bakebiderik nahi baldin badugu. Zeren hizkuntza bakoitzak bere inguru jakina du eta inguru bakoitzak bere balio bereziak, elkar ulertu beharrez anaitasunerantz garamatzatenak.
|
|
Baina, azken mendeotako politika ikusirik eta Konstituzioa aldatu ezik, arriskuak hor daude, makiavelokeriaz baliatzen badira.
|
Dena
dela, horretarako biderik aukerakoena, gurasoei aukera ematea dela deritzat, eskola libreetan jarraitu nahi dutenei horretan utziaz. Jarraian dio E. Lluch ek:
|
|
Gure etxeko oilarra zen, duela gutxi arte, etxeko kideak esnatzeaz gain auzoko
|
denak
eta herriko gehienak ere itzartzearen arduraduna.
|
|
Bere kantua jaurtitzen du, eta azken notaren azken bibrazioaren ostean segundo bateko isiltasuna sortzen da; eta orduan agertzen da, orduan eta ez beste inoiz, eguzkia. Hanka bat orain, beso bat gero, muinoen atzetik printzaz printza biluzten doan jainkosa dirudi, eta ematen du oilarraren kantua seinaletzat izan duela
|
denon
bistara agertzeko. Hori da gure oilarrak duen dohaina.
|
|
Gau osoa eman zuen eztarriko lakarra kendu nahian, koj koj koj moduko zaratatxoekin. Eztarria findu nahi izan zuen bost arrautzaren zuringoak janez, baina bere aurpegian izua gailentzen hasi zen gero eta nabariago, ikusten baitzuen
|
dena
alferrik zela, ez zitzaiola kanturik irtengo eguneko hain une garrantzitsuan.
|
|
Gauza jakina da gaua amaitzean, eta eguzkirik irteten ez bada, amildegi handi bat agertzen dela muinoen atzetik, mundu guztia irentsiko duena gupidarik gabe!
|
Dena
amaituko da kanturik egiten ez badut!", larritu zen gauaren amaierarako ordu laurden baino falta ez zenean.
|
|
Gaua oraindik iluna zen, akaso urrunean gorritasun txikiren bat, ezer gutxi. Munduan inork ez zuen jakingo akabera hogei segundo beranduago izango zela,
|
denak
lotan baitzeuden. Eta esna baleude ere, pentsatzen zuen oilarrak, akaberak berdin berdin harrapatuko lituzke bizidun guztiak.
|
|
goizero lotsarik gabe muturren aurrean agertuko zitzaion dinosauruaren irudia jasatea, ala kanposantuko gurutze zorrotza bihotzean sartu ez izana. Izan ere,
|
dena
da punteria kontua.
|
|
Bada, Irlandan zehar inoiz ez bezala, zenbait bonba jarri zituzten gaizkile horiek". Eta
|
denak
batera hasi ziren atentatuak gertatutako tokiak aipatzen: Dublin, Wexford, Cork, eta abar.
|
|
" Gertatu zena da IRAk jakin zuela, nola edo hala, kontaktu hori gertatuko zela, eta ondorioz justizia bere esku hartu zuen: bost hildako egon ziren Lahinchen gertatutako tiroketan,
|
denak
protestanteak. IRAk segada prestatu zien eta eulitxoak bezala erori ziren bost lealistak.
|
|
Beno, uste dut bietatik bat neska zela.
|
Dena
dela, autotik lasai irten ziren, boskotearengana pauso batzuk eman eta tiroka hasi ziren. Eta badakit zerbait absurdua ematen duela, ezin dela hain modu sinplean bost pertsona hil, baina holaxe izan zen.
|
|
Erraza zen. Pauso bat, soilik pauso bat amildegiaren ertzerantz, eta
|
dena
bukatuko zen. Haizeak gogor astintzen zituen bazterrak eta erretiratutako turista estatubatuarren argazki kameren klik klik hotsak ziren haizearen garrasiari nagusitu zekizkiokeen bakarrak.
|
|
Leo’s Hostel hartan logelak handiak ziren, sabai altukoak eta, batez ere, hotzak. Baina Txemari hamabi pertsonarentzako logela huts bat tokatu zitzaion,
|
dena
berarentzat, eta pozik sentitu zen, inork gaizki begiratuko zion beldurrik gabe egin baitzezakeen nahi zuen guztia han: ordenagailuarekin ibili, jan, lo egin eta, zergatik ez, mozkortu.
|
|
Laino mehe baten erdian gindoazen, bide estu eta amaigabe baten gainean, zelan azaldu... Zerua inoiz ikusi dudan grisena zen, eta errepidearen albo bietan ehun laku eta beste ehun gehiago etengabean, belar motza eta marroia, lurrari zohikatza ostu dioten seinaleak han eta hemengo zulo beltz sakonetan, ardiak bide erdian asfaltoaren arrakaletatik sortzen diren belartxoak janez, mendixken gailur borobilduak, eta Breschi jaunaren pianoa
|
denaren gainetik
, kaio harro baten hegaldi pausatuaren moduan, denaren gainetik eta denarekin bat eginik. Hau da Irlanda.
|
|
Laino mehe baten erdian gindoazen, bide estu eta amaigabe baten gainean, zelan azaldu... ...ikusi dudan grisena zen, eta errepidearen albo bietan ehun laku eta beste ehun gehiago etengabean, belar motza eta marroia, lurrari zohikatza ostu dioten seinaleak han eta hemengo zulo beltz sakonetan, ardiak bide erdian asfaltoaren arrakaletatik sortzen diren belartxoak janez, mendixken gailur borobilduak, eta Breschi jaunaren pianoa denaren gainetik, kaio harro baten hegaldi pausatuaren moduan,
|
denaren gainetik
eta denarekin bat eginik. Hau da Irlanda.
|
|
Laino mehe baten erdian gindoazen, bide estu eta amaigabe baten gainean, zelan azaldu... ...zen, eta errepidearen albo bietan ehun laku eta beste ehun gehiago etengabean, belar motza eta marroia, lurrari zohikatza ostu dioten seinaleak han eta hemengo zulo beltz sakonetan, ardiak bide erdian asfaltoaren arrakaletatik sortzen diren belartxoak janez, mendixken gailur borobilduak, eta Breschi jaunaren pianoa denaren gainetik, kaio harro baten hegaldi pausatuaren moduan, denaren gainetik eta
|
denarekin
bat eginik. Hau da Irlanda.
|
|
" hala uste dut behintzat". " Zer da gure antzekoa
|
dena
–", galdetu diot nik, oraindik ere elkarrizketaren haria galduta, Ralphen laztanekin urtuta. " Liburuaren izena", erantzun dit," Connemara gure bihotzean.
|
|
Non izango dut babesa nire inguruko guztia aldatuta aurkitzen dudanean? Badakit neu naizela aldatuta itzuliko
|
dena
, baina berdin dio noren erruz aldatu diren gauzak: Txemak egunero galdetuko dit noiz joango naizen pisura bizitzera, eta ondo dakit bere intentziorik onenarekin egiten duela.
|
|
Eta sortzen ari zaizkidanak, berriz, irla honetantxe geratuko dira betiko. Lortu dudan askatasuna ere bai,
|
dena
hemen geratuko da.
|
|
Baina Txemak bazekien, ondo jakin ere, poz txiki horren ostean berriro zetorkiola bakardadea, Eiderrekin hamaika mila proiektu zituelako etorkizunerako eta konturatzen hasia zelako ez zela Eider galdu zuen
|
dena
. Askoz ere gauza gehiago ziren.
|
|
Ilusioa hiltzea zein den gogorra. Eta Txemaren ilusioak Connemarako malkarren batetik egin zuen salto, eta berarekin batera Eiderrekiko maitasunari eusteko gogoak, eta sentimenduen zurrunbilo hartan arrazoi bat bilatu nahiak, eta
|
denak
egin zuen salto malkarretik. Denak, Txemak izan ezik.
|
|
Eta Txemaren ilusioak Connemarako malkarren batetik egin zuen salto, eta berarekin batera Eiderrekiko maitasunari eusteko gogoak, eta sentimenduen zurrunbilo hartan arrazoi bat bilatu nahiak, eta denak egin zuen salto malkarretik.
|
Denak
, Txemak izan ezik. Txemak, eta bere itzal fidel zen hark, putetan putenak, lagunetan lagunenak:
|
|
–Baina, baina... baina ze ostia diozu? Eider adarrak jartzen ibili zitzaidan, eta zu
|
dena
ezkutatzen. Eta ez nabil udalekukoaz, e?
|
|
Zatoz lagunengana.
|
Dena
ahaztuko duzu.
|
|
Eta gutxiago hor. Hor
|
denak
gogorarazten dit Eider. Jolasteko erabiltzen zuen panpina nintzen, baina aspertu egin zen nonbait; eta txarrena da orain ere, hilda dagoela ere, bere panpina naizela.
|
|
Zuzen begiratzen zien, euren poza gorrotatuz edo. Harrera lekuko neskarekin ari zen hizketan scoutetako bat, hain zuzen
|
denen
burua zirudiena, bai itxuraz eta bai imintzio aldetik ere. Neskak pozik ematen zuen, batek daki zein txikikeriaz berbetan.
|
|
Eta orduan, mostradore azpian desagertu ondoren, Polaroid bat atera zuen. Umeei zerbait esan eta
|
denak
bildu ziren euren nagusiaren inguruan, argazkirako prest. Segundo gutxiren buruan papertxo bat azaltzen hasi zen kameraren azpitik, eta papertxoari haize apur bat eman eta gero, irudiak itxura konkretua hartu zuen.
|
|
Eta
|
dena
zen zirimola, eta zorabioa, eta kolore zuriak, eta jendea oihuka, eta bere amaren ahotsa" seguru ikusten nauela, seguru nago!" garrasika, eta esku batek altxatzen zuen ipurdiz gora jartzeko, eta trapu batez garbitu, eta dena eskuak eta argitasuna, denak izaki handi eta iletsuak; ezer ez, finean, bere munduarekin antzekoa zenik.
|
|
Eta dena zen zirimola, eta zorabioa, eta kolore zuriak, eta jendea oihuka, eta bere amaren ahotsa" seguru ikusten nauela, seguru nago!" garrasika, eta esku batek altxatzen zuen ipurdiz gora jartzeko, eta trapu batez garbitu, eta
|
dena
eskuak eta argitasuna, denak izaki handi eta iletsuak; ezer ez, finean, bere munduarekin antzekoa zenik.
|
|
Eta dena zen zirimola, eta zorabioa, eta kolore zuriak, eta jendea oihuka, eta bere amaren ahotsa" seguru ikusten nauela, seguru nago!" garrasika, eta esku batek altxatzen zuen ipurdiz gora jartzeko, eta trapu batez garbitu, eta dena eskuak eta argitasuna,
|
denak
izaki handi eta iletsuak; ezer ez, finean, bere munduarekin antzekoa zenik.
|
|
badakizu erraz emozionatzen naizela toki berri batera heldu eta nire ametsetan sortu nuen Eire haren tankera hartzen diodanean. Corken itsasoa sumatzen hasi nintzen, Killarneyn kolore biziak, eta orain, Dingle penintsulako Dingle herrian nagoen honetan,
|
dena
nahastu zait: usaimena, ikusmena, entzumena eta dena.
|
|
Corken itsasoa sumatzen hasi nintzen, Killarneyn kolore biziak, eta orain, Dingle penintsulako Dingle herrian nagoen honetan, dena nahastu zait: usaimena, ikusmena, entzumena eta
|
dena
.
|
|
Ez pentsa, ordea, soilik pedalen errua izan denik, ez: aterpetxera heldu eta jende mordoa aurkitu nuen hizketan, ea parranda on bat egingo ote genuen
|
denok
batera. Gehienek baietz esan zuten, eta momentu batez ezezkoa eman zutenei begira geratu naiz, euren taldean sartzeko tentazioarekin, hain nekatuta bainengoen.
|
|
Rocíoren lagun haiek, Killarneyn gosaltzen ikusi genituenak. Noski, eurek ere ezagutu ninduten, eta
|
denetatik
argalena hurbildu zitzaidan. Sei ziren, nahiko itxura antzekoa zutenak, esan nahi dut arropak, ilea eta abarrak.
|
|
Sei ziren, nahiko itxura antzekoa zutenak, esan nahi dut arropak, ilea eta abarrak. Rocíoren erreferentzia erabili zuen tipo argalak nirekin berbetan hasteko, alegia Killarneytik ezagutzen ninduela, Rocío euren lagun egin zelako eta hori
|
dena
. Niri betidanik gustatu zait jendea ezagutzea, eta gehiago orain, badakidalako jende hau ez dudala berriro inoiz ikusiko, eta horrek barruak askatzeko modua ematen du.
|
|
Niri betidanik gustatu zait jendea ezagutzea, eta gehiago orain, badakidalako jende hau ez dudala berriro inoiz ikusiko, eta horrek barruak askatzeko modua ematen du. Sekretu
|
denak
azal daitezke, biharamunean dena ahaztuta egongo den ziurtasunarekin. Itzelezko mauka da, beraz, atzerrian edo mozkorrean jendea ezagutzea.
|
|
Niri betidanik gustatu zait jendea ezagutzea, eta gehiago orain, badakidalako jende hau ez dudala berriro inoiz ikusiko, eta horrek barruak askatzeko modua ematen du. Sekretu denak azal daitezke, biharamunean
|
dena
ahaztuta egongo den ziurtasunarekin. Itzelezko mauka da, beraz, atzerrian edo mozkorrean jendea ezagutzea.
|
|
Ba tipoa, Duncan deitzen
|
dena
, nirekin geratu zen denbora luzean, atzean bere lagunak ikusten nituen bitartean, mahaiaren borobilean guri begira. Gorroto ditut egoera horiek.
|
|
Ez dakit zer gertatu zen, ezta jakin nahi ere, baina gehienon mozkorraldia une horretan eten zen. Batzuk haserre, besteak lotsatuta, eta gutxi batzuk (Duncan eta ni, zehazki esateko) gertatutakoagatik elkarri barkamena eskatzen,
|
denak
bueltatu ginen aterpetxera. Lo egitea lortu badut nekeagatik izan da, baina amorrazioz beteta, hori bai.
|
|
Baina noski, neska bat naiz, harrapakin erraza beraz. Bakarrik bidaiatzen duena, askatasunez mugitzen
|
dena
, gizonen artean mozkortzeko beldurrik ez duena, eta txintxilikariodun jenero hori osatzen dutenen artean arrakasta sortzeko moduko itxura duena. Erraza, alegia.
|
|
Zer dela-eta etorri zait bestela aurreko gauean berbarik ere egin ez zidan hau? Eta gainera, akordatu naiz ez nagoela etxean, eta oraindik ez zaidala ezer txarrik gertatu, baina
|
dena
da posible, ezta. Eta tipo honek auskalo ze intentzio duen nirekin...
|
|
Hara heltzeko zenbait kilometro egin behar izan zituen oinez, motxila handia bizkarrean, autobusik ez zuelako aurkitu eta herri balneariora autoz zihoazen
|
denak
edadetu samarrak zirelako eta, beraz, bide ertzeko motxiladunari mespretxuz begiratu ondoren aurrera segitzen zutelako, Txemaren hatz lodia berriz poltsikora sartzera kondenatuz.
|
|
Eta hala, herritar ugari biltzen zen gauero gure mahaiaren inguruan, partidak ikusteko irrikan. Eta madarikatu horrek, Allisek ezta?, ba madarikatuak, diot,
|
denen aurrean
kendu zidan neukan guztia: gaur dirua, bihar telebista, etzi arropak, abereak, motorra, lurrak, etxea, eta azkenik andrea.
|
|
Beste askok ardiekin egitea atsegin duten moduan. Nire emazteak ez du afizio honen berri,
|
dena
ezkutuan egiten baitut, baina jakin edo ez, engainatzen ari naiz. Eta zergatik?, galdetuko duzu, e, basque?
|
|
Azken batean ez da zaila, bururatu zitzaion Txemari, artxibo bakoitza babesten duen kontrazeinua aurkitzea. Eta egia esateko itsasoa zeharkatu gabe ere irekiko zituen arazo handirik gabe,
|
denak
ez baziren ere bai behintzat artxiborik gehienak. Nahikoa zen horretarako Eiderrek aipatzen zuen gida hori bere gelako apalen batean aurkitzea, eta artxiboz artxibo, izandakoaren pausoak jarraituz, bigarren, hirugarren, laugarren... enegarren artxiboa zabaltzea.
|
|
Autoaren intermitentea da ikusten den lehen gauza: poza, norbait laguntzeko prest; beldurra, eta orain zer?, orain ezin diozu ezetzik esan, ez zaizula bere aurpegia gustatzen, orain
|
dena
eginda dago. Batez ere sentsazio ikaragarri batek egin ohi dit bisita, eta ez naiz neska pesimista bat, ezta antzik ere, baina benetan zapore tragikoa izaten du intermitentearen une horrek.
|
|
Gidaria hitz eta pitz ari zitzaidan, eta akademiako garaietatik geratzen zaidan ingeles apurrarekin erantzuten nion, begiak leihatilaren bestaldeko tonuetan galduta nituela. Halaxe heldu nintzen atzo Kilkenny izeneko hiri txikira, beste edozergatik baino ezagunagoa
|
dena
izen bereko garagardoagatik.
|
|
Beno, eta hori zen
|
dena
. Ahalik eta gutxienetan errepikatuko ditut historiako kurtso azeleratu horiek.
|
|
Eta harritzeko motibo gehiago, Rocíok ez baitaki bere aita nor den. Bere ustez mexikarren bat izango da, Kalifornian beste asko legez beharbada modu ilegalean bizi
|
dena
. Eta ez du ezagutu nahi ere, benetako gorrotoa baitio.
|
|
Nire txanda heldu
|
denerako
apur bat lotsatuta nengoen, nik ez baitaukat neska honek beste abentura kontatzeko. Noski, ez nuke hain bizimodu hotzean jaio eta hazi nahi, eta familiarik ez izatea eta holan, baina Rocíok" eta zuri buruz, zer?" galdetu didanean berak beste eskarmentu izan nahi nukeela konturatu naiz, hori bai.
|
|
Eiderrek idatzitakoa hantxe zegoen, disket koxkor hartan.
|
Dena
, guztia, bere bidaia osoa hantxe, Txemaren eskuetan. Eta bera ere Eiderrekin bidaiatzen ari zela iruditzen zitzaion, Euskal Herritik irteterakoan baino hurbilago sentitzen baitzuen bere neskaren presentzia.
|
|
Connemaratik irten eta hona etortzea jauzi handi samarra izan da. Han
|
dena
zen itzela, polita eta nahi den guztia. Derryk, berriz, borrokarako prest dagoen herriaren giroa dauka.
|
|
Baina alferrik da, ez baitut Txema maite, eta ez gaude baturik, eta ez gara bikote bizia. Egia da neuk bota nuela
|
dena
pikutara, baina orain inork ez du hau konponduko.
|
|
Jabi nire egoeraz konturatu da. Beharbada
|
denak
konturatu dira, baita Txema ere, baina Jabi etorri zait ondora, tabernako barran edatekoa eskatzen ari nintzela.
|
|
Eta gaur hirugarren aldia izan da Jabi hemendik agertu
|
dena
. Lehenengo aldian esan nion nire buru nahasi hau gehiago endredatzerik ez nuela nahi, nahiko borroka handia dudala neure barruan, baina gaur ere agertu da.
|
|
Irtenbidea ez da hori. Irtenbidea Txemari
|
dena
kontatzea da, hori badakit, edonork dakien moduan. Baina nora joango nintzateke Txemarekin amaituz gero?
|
|
Kontua ez da hori: une honetan, mundu guztia urruntzen ari zaidala ikusten dudan honetan, ez daukat inortxo ere nire benetako laguna
|
dena
. Ezta neure burua ere.
|
|
Ondo pentsatuta, ez legoke batere txarto Ralphek poliziei
|
dena
kontatzea, baita ni neu izan nintzela Duncan eta besteei tiro egin ziena ere. Horrelako astakeria bat ere onartuko nuke lealistak Euskal Herrira etorri eta tiroz josi nazaten.
|
|
Ez diot inori agur esango, mundu honetan nire oroimena gordetzeak ere ez baitu merezi. Hobe
|
denek
ahazten banaute ahal denik eta arinen.
|
|
Hori zen
|
dena
. Honaino eman du sokak, gehiago ezin luzatuta hautsi denak.
|
|
Pisuko berrikuntzan bezala, San Joan jai handia ospatu behar zuen alferrikako oroitzapenekin, sutan erre zitezen Eiderren irudia, ahotsa, momentu on eta txarrak, begiradak, laztanak eta esperantzak. Eta berdin Ralphen irudia ere,
|
dena
sutara. Irlanda hitza ere bai.
|
|
Irlanda hitza ere bai.
|
Dena
, hitz bat salbu: Rocío.
|
|
ez zaitez horra joan, mesedez, ez du merezi. Eta autobusaren zaratak
|
dena
estali du, eta Dublinerako bidea hartu du, eta Rocíoren eskua ikusi dut leihatilatik ozta ozta irteten, ezezko keinua eginez."
|
|
Ez dakit txistuka ari nintzen, bakarrik nagoenean ohi dudan bezala. Baina
|
dena
dela, supituan isildu nintzen egongela hartara sartu eta, lurrean jesarrita, itxura zaharreko gizon hura aurkitu nuenean. Begiak zabal zabalik zituen, niri begira, jainko baten agerpena espero duenak bezala.
|
|
–Ez –erantzun zidan– Banoa. Argi
|
denez
, gaur ere ez da etorriko. Jadanik inor ez da oroitzen urtegiaren azpian geratu zen herriaz.
|
|
Ez, askoz ere baliagarriagoa zen begien bistako gauza batzuk ukatzea. Noski, Jabik erraz esaten zuen
|
dena
. Jabik aise egiten baitzuen bere buruari proposatzen zion guztia:
|
|
Baina printza txikiak sartzen zitzaizkion burmuinaren zirrikituetatik, hala nola esperientzia txar haren lekuko izandako udalekuaren izena, eta ondorengo egunetako haserre eta beldurrak... Baina ez zuen nahi, ez zuen gertaera hura gogoratu nahi, iraganaren zakuan sartuta mantendu nahi zuen, eta hura
|
dena
aspaldi bukatu zela esaten zuen Txemak ahots ozenez, bere buruak entzun zezan edo. Ez zitzaion oroipen hura askotan etortzen, eta nahiago zuen horrela.
|
|
Eta gero Paddy, Jameson eta Powers whiskyak ezagutu genituela uste dut, ez baitut
|
dena
ondo gogoratzen.
|
|
Hil egin zitzaidan Jabi lagun bezala ikustearen begirada errugabea (ordutik aurrera beste era batean ikusten baitut), hil egin zitzaidan nire mundu orekatua, errealitatearen gainean nuen kontrola, errespetua, konfiantza, eta Txemak gure harremanaren eternitatean sinesten zuen garaia ere hil zen. Zeren, noski, udalekutik etxera bueltatu eta ziplo bota bainion
|
dena
: nola gertatu zen, eta barkatzeko, niretzat ez zuela horrek ezer esan nahi; eta berak ea zelan egin nion hori, betiko maite behar ninduela jakinik, eta ea ez nintzen kapaz izan ezetz esateko Jabik tabernako komunera eraman eta prakak erantzi zizkidanean.
|
|
–Ez dut ulertzen jarrera defentsibo hori.
|
Denok
maite ditugu detailetxoak. Eta behar ere, ez daukat dudarik zuek ere behar dituzuela.
|
|
noski, oso maja zegoen garai batean ere gerta zitekeen istripua. Baina ematen du hor zorteak ere gure aurka nahi izan duela, zorteak edo
|
dena
delakoak ze... ze nik ez dakit zer pentsatu ere...
|
|
Motxila eginda daukat, paperak ere ondo beteta eta blok txiki bat erostea izan da azkena: momentuz bertan idatziko ditut sentitzen ditudan guztiak, nahiz eta hona itzultzean ordenagailuan
|
dena
garbira pasatu. Beraz, eta pelikuletan gertatzen den bezala, koaderno honi izen bat ipintzea pentsatu dut:
|
|
|
Dena
dela, bihartik aurrera ikusiko dut nire ametsak betetzen diren. Bien bitartean bakardadearen bila noa, neure burua frogan jartzera, eta hilabeterako nire inguruko mundua ni neu baino ez izatera.
|
|
Motxilak ahoa irekitzen zuen Txemak arropa berri bat sartzen zion bakoitzean, gehiago eskatuz bezala, gose
|
denaren
ase ezinaz. Arrazoi hori zela medio, aireportuko kontsignako balantzaren orratzak zerotik hamarrera segundo laurdenean egin zuen salto.
|
|
Guztiari zahar itxura emango dion berniza erabiltzea nahikotzat hartzen duten pub horietako batean. Gero hormak kez belztu, Dublingo antigoaleko argazkiak eskegi, txoko
|
denak
banderatxoz eta afixaz bete, eta aurrera!
|
|
Gau hartan ez baina hurrengo goizean hasi zen buruari bueltak ematen, iragan gaueko kontu haiek zenbat ote zuten egiatik eta zenbat mozkorretik.
|
Dena
dela, ondo zekien zuhurtziaz jokatu behar zuela: Eiderren etxera deituko zuen, baina ez zion Irlandari buruzko ezer aipatuko, ezta zeharka ere, bestela akaso bidaiatzeko bat bateko grina hura berpiztu egingo zitzaion-eta.
|
|
eleberri poliziakoak behar dira, esaten zen, edo erotikoak, edo zientzi fikziozkoak... Zulo asko zituen gure kulturak, batez ere aldameneko kultura handiagoen aldean, eta
|
denak
estali nahi ziren, egin ahalean.
|
|
Eta, iraganaren ukoak Estebanen ukoa zekarkiola, hala bihurtu behar izan zian jaun Albert Etxegoienek arbaso protestanta etxeko historiaren ardi beltza. Baina iraganaren ahanztea edo haren ezabatzea, edo, are makurrago
|
dena
, haren aldatzea eta faltsutzea errazagoa duk, noiz eta ez baitago skribatua; aitzitik, jaun Esteban Etxegoienek gutun bat utzi zian... Eta, orduan, jaun Albert Etxegoieni gogora zekiokeen ezen hobe zela Henriki karta haren kentzea, badaezpada ere, Henriken sehiren bat erosirik, konparazione, hartarakotz...
|
|
Ez ote dugu aski, arrazoin horren frogatzeko, Nafarroako erregina Margaritaren Heptameron eta Axularren Gero elkarren ondoan ipintzea eta konparatzea, ikusteko zein denborak ziren batarenak eta zein bertzearenak? Bai, badakit oso liburu diferentak direla, konparaezinak eta juntaezinak alde batetik, jeneroetarik hasi eta prosaren azken gorabeheretaraino; baina, bertzetik, zalantzarik ba ote dago, batari zein bertzeari darion spirituaz
|
denaz
bezainbatean, ezen Gero k ez duen zabaltasuna eta irekitasuna duela Heptameron ek, gizarte libreago eta permisiboago baten aieru eta seinale.... Eta ez al zaizu iduritzen, ildo beretik, ezen mosen Bernat Etxepa reri ere neke eta gaitz gertatuko zitzaiola egun hainbat poemaren skribatzea, nola skribatu baitzituen bere denboran?
|
|
Mattin anaia etxeko lehena zen, eta ni bigarrena, eta, nola aitak baitzuen Mattin, etxeaz eta etxearen etorkizunaz
|
denaz
bezainbatean, bere asmorik behinenen le hen harri eta zimendu, hala bereizten gintuen, bakoitza gero eta bere tokiagoan: Mattin gero eta lehenago, eta ni gero eta bigarrenago, eta hala izaiten ziren, ondorez, gainak eta bikainak anaiaren, eta hondarrak eta bil ondoak, apurrak eta arbuioak, ene... eta hala ibiltzen zen hura, handiak bezala, nahikara, eta ni, tipiak bezala, ahalara.
|
|
Mattin, beraz, primua zen —primu eta heredero, aitak hala erabaki zuelako—, eta, nola, bertzalde, sendoa zen eta argia zen, hala, mundu guztia berari beha izaiten zuen, deus ere egiten ez bazuen ere, zeren ardatz baitzen; ni, berriz, bigarrena nintzen, eta, nola bigarren
|
dena
ez baita ikusia izaiteko baina ikusle izaiteko, hala egokitu zitzaidan hari beha eta mundu guztiari beha bizitzea, eta hala zolitu zitzaizkidan neurrigabeki begiak eta behakoa, baita belarriak eta entzutea ere.
|
|
..., edo eliza bat —Zientziaren Eliza—, baina ez zenuke pentsatu behar ezen gurea, stricto sensu, eliza bat izan zela, bere arauak eta bere egunorozko errituak zituena, edo gure xedea eta helburua atergabeko lana eta azpilana egitea zela, urbiaindarren artean gure sinesteen eta gure ideien hedatzeko eta propagatzeko... zeren eta osaba ez baitzen hain inozenta, ikusirik zein zen, erlijioneaz
|
denaz
bezainbatean, Urbiaingo eta Nafarroa osoko giroa, eta zeren baitzekien ezen egitekorik eta trabailurik aski izanen genuela, bertzenaz ere, geure untzi tipiaren nabigazioneari eta geure egiari eusten eta hartan irauten: gure elizak eta gure untzi tipiak, halatan, gehiago zuten, alde horretarik, izenetik izanetik baino...
|
|
Eta odolaren denbora, halatan, bertzea baino luzeago edo laburrago izan daiteke, odolak bere baitan gordetzen dituen sekeretuen arabera. Edo, ez al dute erraiten, konparazione, ezen Pazkoz urkagai
|
denak
garizumaren laburraz dituela penak, nahiz eta garizuma ezin luzeagotzat jotzen den, bertzalde...?
|
|
...k isuri, ez bertako gobernariak —Orthezko bizkondea zenak— eta ez herritarrek ere erreginaren manua bete ez zutelako, eta erran liteke ezen baionarrek gau hartan erakutsi spiritu franko eta liberal hark gehiago ukitzen zuela jaun Marcelen bihotza, eta gehiago erakartzen ere zuela, erlijione eta pentsu diferentetako kideen arteko liskarrek baino, eta hargatik zen, jendearekin zuen tratuaz
|
denaz
bezainbatean, atsegin eta etorkor, malgu eta manaiukor.
|
|
Eta Gaztelako autoreen lanak eta liburuak gaztelaniaz irakasten bazizkigun ere, eta frantsesenak frantsesez, bertzela, gure egunorozko bizitzan euskaraz aritzen zitzaigun... Baina, zer erran diezazuket nik jaun Marcelez zuk ez dakizunik, jaun André, zeren eta, lengoaien erabilpenaz
|
denaz
bezainbatean, zu bezalakoa baitzen, ongi dakizun bezala?
|
|
" Otoitz egizue, beren gaitzetarik libra daitezen", karitatea eta urrikalmendua bertze sentimendu guztien gainetik ipintzen zituela. ...hitz batean erraitekotan, ez baita erraz esplikatzea, bertzenaz, nola egon zitekeen, utzi zizkidan liburuen artean, Gero rekin baterat, Erasmoren Enchiridion militis christiani liburua ere... ezta nola jo zezakeen edonoiz Barto lo mé de Ca rranza apezpikuaren Katixima rat ere, zeina baitzeukan faszikulutan argitaratu Flandriako edizione batean, teologo ezagunak Inkisizionearekin izan zuen auziaz
|
denaz
bezainbatean gutitan mintzatu izan bazitzaigun ere, gutitan eta azaletik, zeren eta kontu haietan munduko zuhurtzia guztia ere eskas gerta baitzekiokeen, ongi dakizun bezala, jaun André..
|
|
—Bada, jaun Marcelen erranetan, eskolastika omen da zientzien zientzia, munduan dagoen zientzia dibino bakarra, hitza behar bezala erabiltzen ikasteko ezinbertzekoa
|
dena
.
|