|
2000
|
|
|
Berriro entzuten da hor Lauaxetaren boza offean
|
bezala
, Izuen gordelekuetan barrena liburuko hitzaurrearen oihartzuna balitz legez, hizkuntzaren beraren zerbitzutan adina ari baita, errealitatearen mugetan bilaketan eta sorkuntza literarioaren zerbitzutan: " Ludi onen bestaldez loratzen diran landaraen usañak goxalde bakotxak dakarkidaz.
|
|
|
Partaide izan zen POTT bandakoen, Bernardo Atxaga, Manu Erzilla, Josemari Iturralde edo Jon Juaristirekin batean izandako hiru urteko bizikizun literarioaren ondarea du hori. Horregatik, liburuaren epilogoan Bernardo Atxagak idatziriko ipuinean Marcel Schowren La cruzada de los niños liburuaren oihartzunak sumatzen dira, eta, nolabait esatearren, lagunari eginiko begi keinua
|
bezala
da epilogo hori, Sarrionandiaren liburuko Durango heresia ri, liburua ixten duen narrazioari, kontrapuntua ematera datorrena.
|
|
|
Atabala eta euria (Elkar, Donostia, 1986). Hamar ipuin dira aurreko liburua
|
bezala
liburu honetan jasotakoak, eta amaieran" post scriptum" gisako ohartxo literarioez horniturik argitaratzen du. Kritiko gehienen iritziz liburu hau Narrazioak liburuaren jarraipena da, egiturari, estiloari nahiz tematikari dagokionez.
|
|
|
Ifarraldeko orduak (Elkar, Donostia, 1990). Aurreko bi ipuin bildumak
|
bezala
, hamar narrazioz osaturik dago. Hamargarrena bere ipuingintzaren inguruko testu bat da eta, dagoeneko aipatu dugunez, idazle apokrifo baten obra hipotetiko baten bidez hitz egiten du.
|
|
|
Narratzaileek gehienetan hirugarren pertsonan hitz egiten dute, eta narratzailea ipuinetik at dago liburuetako ipuin gehienetan. Gutxiago dira lehen pertsona eta 3 pertsona nahasirik erabiltzen dituztenak, narratzailea ipuinaren barruan sartzen delarik," Sonbreilu baten historia" n
|
bezala
. Halere ipuinetako batzuk lehen pertsonan idatzirik daude:
|
|
|
Teknika narratiboak ipuin bakoitzari egokiturikoak dira: zenbaitetan elkarrizketa zuzenaz baliatzen da(" Itzalarekin jolasean"
|
bezala
) edo kontaketa hutsari lotzen zaio(" Arima naufrago bakartiak" en kasuan bezala) edo eskema paraleloak saiatzen ditu(" Estazioko begiradak" ipuinean).
|
|
|
Teknika narratiboak ipuin bakoitzari egokiturikoak dira: zenbaitetan elkarrizketa zuzenaz baliatzen da(" Itzalarekin jolasean" bezala) edo kontaketa hutsari lotzen zaio(" Arima naufrago bakartiak" en kasuan
|
bezala
) edo eskema paraleloak saiatzen ditu(" Estazioko begiradak" ipuinean).
|
|
|
Bakanak dira amaieratik hasten direnak," Sonbreilu baten historia" bezalakoak. Gainerakoan, denboraren zehazgabetasun edo atenporaltasun hori gehiago azpimarratzeko asmoz edo, anakronismoak sarrarazten ditu" Ginebra erregina erbestean" deritzan ipuinean
|
bezala
.
|
|
|
Merlin magoak tesi bat du idatzia" The city as an artifact" izenekoa eta Chicagon 5891 urtean defendatua... Egileak leiendetako, oraingo eta etorkizuneko errealitatea aldi bereko egiten ditu, baina horregatik beragatik pertsonaien askatasuna mugatua da, iraganaldia eta leiendetako gertakariak
|
bezala
erremediorik gabeko fatalitatearen menpe baitaude.
|
|
|
Kausalitate honen bitartez, fatalismoaren kutsua berpiztu da gure literaturan, eta ipuinaren sinbolizazio munduak zabaltzen irakatsi digu Borgesek. Borgesen jarraitzaile literario
|
bezala
, Atxaga, Jimu (Jose Mari Iturralde) eta Sarrionandia aipatu behar".
|
|
|
Ez da mintzatzen bere buruaz, ez du balore unibertsaltzat hartzen bere bizitza pribatua, bere intimitatea. Hitz batean esateko, ez da erromantiko bat, eta ez da erori, mugimendu haren epigonoak
|
bezala
, idazleak exhibiziolari eta irakurleak voyeur huts bihurtzen dituen literatura baten tentazioan. Are gehiago:
|
|
|
deabruarekin itsasoratzen bahaiz, berarekin egin duk bidaia. Gero, Jainkoen kolera sortarazi zuten marinel akeoei
|
bezala
, aski izanen da gure lemazainak, dei misteriotsu bati amore emanaz gure untzia zilar bidera gidatzea, bidaia itzulbiderik ez duen amesgaizto bilakatzeko. Aski kalatxori bat hiltzea, itsasoaren mendekua pairatzeko.
|
|
|
Bernardo Atxagak ere bere epilogoaren sarreran Bernardo Soaresek (Fernando Pessoaren heteronomoak) idatziriko zati batean jasotzen du nabigatzen duen eta aldarrai dabilen untziaren gaia: " Untzi bat helburu
|
bezala
nabigatzea duen untzi bat dirudi, baina bere helburua ez da nabigatzea, baizik eta portu batera iristea. Gu nabigatzen ari gara, baina ez daukagu babestzat hartu genukeen portuaren ideiarik.
|
|
|
Sarrionandiaren esanetan, Durangoko irteerako zuhaitz horrek pelegrina, bidazti edo nabigatzailea izan nahi luke, baina bere erro sakon ikaragarriek eutsi egiten diote lurrari itsatsita, leku liriko horretan. Ikusi batera esan liteke zuhaitz hori Sarrionandiaren obraren irudi bat dela, leku lirikoan kokatua dagoela esaten du iturriaren ondoan, bere prosaren lirikotasunaz eta metaliteraturaz (iturriez) egin diren hainbat aipamen kritikori irri egin nahiez
|
bezala
.
|
|
|
Leonardo da Vincirekiko aipamena nola ulertu behar da? Leonardoren zein testuri buruz diharduen ezin argitu izan dugu, Lopez Gasenik
|
bezala
, lagunentzako, eruditoentzako edo adituentzako bakarrik diren aipamenen klabearen falta sumatzen du irakurleak honelakoetan. Baina horretaz gain, zer da arteztasun hori, bizkaitarren" zuzentasuna eta leialtasuna" ala iparraldekoen adieraz," sutilitatea"?
|
|
|
"... ekin dezagun harik eta gure aberri eta/ sasoiaren tankerako hitzak aurkitu arte..." (Nuyi illa, 108 or.). Izan ere, sasoi makaletan ere poetek," gau sagaratuan lur batetik bestera aldarrai dabiltzan" Hölderlin en poeta horiek, badute zer esanik eta zer eginik. Poesian
|
bezala
prosan ere zeregin horri lotzen zaio beti, aberriari eta garaiari doitasunez dagokion hitza bilatzeari poesiaren giltza ttipiaz, edota eguratsa arteztasunez besarkatzeari gilletak bezalako aizto txipiez.
|
|
|
Marginalia (Elkar, Donostia 1988) liburuak Edgar Alan Poeren liburu baten izenburutik hartzen du izena eta hark
|
bezala
, genero aldetik sail ugaritan banatu beharrekoak izango liratekeen testuak biltzen ditu. Liburuaren kontrazalean dioenez, 1987an idatziriko saio laburrak biltzen dira liburu honetan, Argian argitaratuak zituen" Bazterrekoak" izeneko atalak bilduz.
|
|
|
Gaiaren aldetik zedarritzerakoan zera dio" Alegi gaiztoak, datu historikoen gaineko jolasak, ipuintxo harrigarriak, kontu zaharren eraberriketak". Aurreko liburuetan
|
bezala
Sarrionandiaren interesen esparrua zabala dela erakusten du: literatura, kritika, politika, historia, zientzia eta abar.
|
|
|
Sarrionandiak testu guztiz labur epigramatikoez osaturiko liburu honetan, aurrekoetan
|
bezala
, erreferentzia pribatu ugari sarrarazten ditu, Lopez Gasenik dioenez," lagunei dedikatutako zenbait pasarte dezifratzeko giltza zein den ezin jakin dezakegularik" irakurle gehienok.
|
|
|
Agian Jorge Luis Borgesen ipuinen bilduma baten Narraciones (Cátedra 1980) edizioaren izen bera darama Joseba Sarrionandiaren Narrazioak liburu honek. Marcos Ricardo Barnatánek eginiko edizio hark
|
bezala
, J. Sarrionandiak tankera ezberdineko narrazioen bilduma osatu zuen, oharrez horniturik. Baliteke izenburu antzekotasuna liburuaren barruan dauden Borgesi eginiko omenaldietako bat gehiago izatea.
|
|
|
Esan
|
bezala
liburuaren egitura hamar narraziok osatzen dute, luzera, taxuera eta gai ezberdinekoak dira. Amaieran, Sarrionandiak berak erantsiriko oharrak ikus daitezke, berak dioen moduan" irakurlearentzat erreferentzia literarioen azalpen gisa" erantsiak.
|
|
|
Beraz, Sarrionandiarena erritmo pausatua duen poesia da, musikalitatez ehundua, errepikapenez eta hedapen sintaktikoez, irudietan eta zirkulu zabalagoetan hedatzen dena, uretako ondak
|
bezala
zabalduz, ez atzerakorik ez lasterketarik egin gabe.
|
|
|
Liburuaren giltza semiologikoa, gero aipatuko ditugun beste kritikoek
|
bezala
," Literatura eta iraultza" poeman aurkitzen du Ibargutxik: " Eszeptizismoa antzeman daiteke poema horretan, egileak hitzaurreko pasarte batean garbi asko errekonozitzen duen eszeptizismoa:
|
|
|
Liburu honetan ironiak edo metaliteraturak ez duela tokirik izan azpimarratzen du. Euskal poeten artean Lauaxeta eta Aresti hartzen ditu gogoan, atzerritarren artean aldiz, bera
|
bezala
kondenatuak izaniko Maiakovski eta François Villon. Arestik bezala bere eta bere lagunen bizimoldearen testigantza ematen duen poesia egiten duela dio Iñaki Aldekoak," oroimen flakuaren aurka jasotako testigantza" dela liburua, eta ildo beretik datorrela dio 1988an argitaratu berria zuen Marginalia liburua ere.
|
|
|
Euskal poeten artean Lauaxeta eta Aresti hartzen ditu gogoan, atzerritarren artean aldiz, bera bezala kondenatuak izaniko Maiakovski eta François Villon. Arestik
|
bezala
bere eta bere lagunen bizimoldearen testigantza ematen duen poesia egiten duela dio Iñaki Aldekoak," oroimen flakuaren aurka jasotako testigantza" dela liburua, eta ildo beretik datorrela dio 1988an argitaratu berria zuen Marginalia liburua ere.
|
|
|
Bada poema politikorik, noski, bere Izuen gordelekuetan barrena liburuan, baina ez zen hau bere ardatza. J. Sarrionandiak metaliteratura aukeratu zuen bide
|
bezala
. Bere lan horrek munduari buruzko ikuspegi kezkatua agertzen zuen poeta erakutsi zigun.
|
|
|
1995eko poema liburu honetan, aurreko Marinel zaharrak delakoan
|
bezala
, autoreak ordurarteko poemagintzatik hautapen bat egin eta berredizio bat prestatu du poetika berri baten argitan, hots, gai, joera eta sinbolo berriekin batean egituratuak.
|
|
|
Eta izan ere, iraganaren, orainaren eta geroaren ardatz kronologikoak ez dira kontzeptu exkluienteak beretzat, eta ideia hori aditzera ematera dator liburuaren egitura. Kirmen Uribek Insula adizkarian" Asalto a los cielos" izeneko artikuluan egoki adierazi zuen moduan, historiaren kronologia eta progresoaren kontzeptuak ez ditu aintzakotzat hartzen, T.S. Eliot ek
|
bezala
," Orainaldia eta iragana biak daude etorkizunean bildurik beharbada, eta etorkizuna berriz iraganean zegoen jadanik."
|
|
|
1983ko Eguberrietako amarauna poeman bertan zertarakoa are gordinagoa zen: ...daki," baina ekin behar da zeren hobe da burrukatu eta galtzea/ galera aurrez onartzea baino" (52 or.). 1987ko Marinel zaharrak liburuan ere galdera bera da hitzaurrean" Zertarako poesia hondamen aro hauetan?" (8 or.). Oraingoan ordea, sasoi guztiak ez ote diren makalak galdetzen dio bere buruari, haatik ezinbestekoa dela pertsonarentzat kantatzea, itsasontziarentzat nabigatzea
|
bezala
. Bere kasuan, gainera, Coleridgeren marinel zaharrak bezala, inork entzuteko trenta handirik hartu nahi ez duen moduko kontuak esan behar ditu.
|
|
|
" Baina zertarako egin poesia aro gaitz hauetan?" (33 or.). Sarrionandiak ez daki," baina ekin behar da zeren hobe da burrukatu eta galtzea/ galera aurrez onartzea baino" (52 or.). 1987ko Marinel zaharrak liburuan ere galdera bera da hitzaurrean" Zertarako poesia hondamen aro hauetan?" (8 or.). Oraingoan ordea, sasoi guztiak ez ote diren makalak galdetzen dio bere buruari, haatik ezinbestekoa dela pertsonarentzat kantatzea, itsasontziarentzat nabigatzea bezala. Bere kasuan, gainera, Coleridgeren marinel zaharrak
|
bezala
, inork entzuteko trenta handirik hartu nahi ez duen moduko kontuak esan behar ditu. Aldiz, 1995eko poema sortan gainditua du, bizitzaren beraren indarrez, Becketten hastapen gisako hura" nothing is left to tell" ek (ez da esatekorik geratzen), metaliteratura ororen abiapuntua izango zena.
|
|
|
Hamairu istorio labur dira eta ipuin bakoitzaren hasieran itzultzaileak egileen eta obren iruzkin eta aipamenak egiten ditu. Poesian
|
bezala
, narratiban ere Sarrionandiarengan Jon Miranderen eragina nabaritu genezake, aurrerago aipatuko ditugun bere lehenengo bi ipuinen estiloan eta taxuan ez ezik, umore beltzeko narrazio hauek itzultzeari ekin ziolako, zuberotarrak hasitako arloari jarraipena emanez. Bestalde, umore beltzeko ipuinen arloan badira zenbait adibide Sarrionandiaren ipuin originalen artean ere esate baterako," Ukabilka" ipuina Ifarraldeko orduak liburuan (1987).
|
|
|
Nagusi den alderdiari atxikirik, era arinean, askean eta elkarrekiko lotura esturik gabe antolaturiko saio motzak direla esaten du, eta nolabait metaliteraturaren alorrean jarraitzen duela dio Izuen... edo Narrazioak liburuetan bezalaxe. Oraingoan teorizazioari atxiki dio, ordea, aurrekoetan praktikari
|
bezala
: Literaturgintza era jakin eta zehatz batean egin behar dela uste omen du Sarrionandiak, eta era hori zein den zehazten saiatzen omen da obra honetan.
|
|
|
" gau egunen erritmoan" egina dagoela esaten du, eta testuak autonomoak direla. Bestalde, saio
|
bezala
didaktikotasuna dariola esaten digu, beti entzule duen, edo ikasle duen" zu" bati zuzendua dagoela liburua, eta beharbada, kartzelako taldearen irakasle zereginaren testuinguruan ulertzen dela jarrera hau. Literaturari buruzko saioetan Sarrionandiak fabulazioaren poetika egiten duela esaten digu, eta arlo honetan imajinazioaren erreibindikazioa omen da benetan azpimarratzekoa.
|
|
|
Aldi berean, gogoratu behar da ipuinetan leku izen konkretuak eta zehatzak ere ageri direla leiendazkoekin bat ez datozenak, kontrastean
|
bezala
sartuak. Hain zuzen ere egilearen geografia pertsonalari hurbilen zaizkionak dira aipatzen dituen toki horiek, esate baterako, gai arturikoa duten ipuinetako bitan Durango eta Mugarra mendiko oinetan kokaturiko toki zehatzak aipatzen dira.
|
|
|
Joseba Sarrionandiak liburuaren sarreran bertan adierazi
|
bezala
," literatura oro literaturaren literatura da", alegia, tradizio literarioaren oihartzunak islatzen ditu literatura orok. Gero bereziki aztertuko den Narrazioak liburuan ere irizpide honi beroni eusten dio Sarrionandiak, eta horretan eredu, maisu edo inspiratzaile dituen Kavafis, Pessoa, Auden eta XX. mendeko beste zenbait poeta handiren iritziko da, Iñaki Aldekoaren ustez: " Gure garaian poesia hoberenak literatur tradiziotik datozkigun isladak nahitaez errefraktatu behar ditu bere literaturan.
|
|
|
Hezurrezko xirulak, Galegoz heldutako poemak eta S.T. Coleridgeren Marinel zaharraren balada (The rime of the ancient mariner) poesia itzulpenen artean aipatu behar dira. T.S. Eliot eta S.T. Coleridge
|
bezala
, Joseba Sarrionandiaren erreferentziazko idazlea den Fernando Pessoaren Marinela (O marinheiro) obra itzuli zuen (Susa 1985).
|
|
|
Tonuari dagokionez berriz, Sarrionandiaren liburu honetako poemak aurrekoetakoak
|
bezala
, modernismoaren hizketaz sortuak direla diosku Kortazarrek," bizikizun pertsonalez bilbatuak eta errealismoz osatuak" (Lurra eta Luma, 106 or.). Oraingo poema hauek Bertold Brecht-en poesia gogoratzera eraman dute, gertakizun objektibo baten narrazioa da korapiloa sarritan eta eszenaren zentzuaren eta barne kontraesanen inguruko hausnarketa hari nagusia.
|
|
|
Ondorioz, norbera litzateke bere bizitza josteko jostunik egokiena, eta bere bizitzaren oihala josteko ahalmena izango lukeen bakarra, jostearekin batera desjostearen beharra aldarrikatuz. Gorago adierazi
|
bezala
, josteko aholkuak bizitzeko aholku gisara uler daitezke.
|
|
|
Bestalde, arestian aipatu
|
bezala
, istorioaren garapena erabat loturik doa naturarekin, zehazki urtaroen iragaitearekin:
|
|
|
Pedrok abokatua ezagutzean honen antza izugarria zuen aspaldiko maitale baten irudia datorkio gogora. Emakume gazte honek ere, aspaldiko bere maitaleak
|
bezala
, Axun du izena. Honela, bi emakume hauek senideak direla ohartuko da, eta Axun iraganeko maitearen lekua betetzen joango da.
|
|
|
Honela, bi emakume hauek senideak direla ohartuko da, eta Axun iraganeko maitearen lekua betetzen joango da. Istorioa aurrera joan ahala, gertatu behar dena berehala igarri egiten da, izan ere, Udazkena eleberrian
|
bezala
, ez dago ezustekorik. Hala ere, eleberri honetan inguruneak pertsonaiengan Mintegiren eleberrian baino eragin handiagoa izango du; zenbait ikutu sozialek zipriztintzen baitute erlatua.
|
|
|
Aipatu
|
bezala
, une batean Mariok bere nortasunaren inguruko zalantza ugari izango ditu. Ondorioz, pertsonaia gatazkatsu honen bilakaerak gidatu eta bilbatuko ditu gertakizunak.
|
|
|
batetik, Mariok bere sexualitatearekin duen arazoa planteatzen zaigu, hemen bertan sartuko luke Afrikarekin duen harremana, honek lagunduko baitio bere arazoa gainditzen; beste aldetik, poliziarengandik ihesi dabilen Keparen istorioa genuke. Arestian esan
|
bezala
, Kepa eta Marioren harremanarekin aurreko bi planoak uztartzea lortzen da. Are gehiago, Itziar Belaundek eginiko iruzkinean liburu honetan aurki daitezkeen bikoiztasunak azpimarratzen dira.
|
|
|
Esan
|
bezala
, horretarako hirugarren pertsonako narratzaile estradiegetikoa darabil. Honek fokalizazioaren bidez hiru pertsonaia ezberdin hauen sentimendu eta egoeren berri emango digu.
|
|
|
Honek fokalizazioaren bidez hiru pertsonaia ezberdin hauen sentimendu eta egoeren berri emango digu. " Autorearen komentarioei esker haien ekintzak, ideiak eta eritziak objetiboki jakitera ematen zaizkigu, eta horrela ezohizko bizimodua daramaten istorioaren protagonistak pertsona arruntak
|
bezala
ikusi ahal ditugu." (Belaunde: Egunkaria)
|
|
|
Hortaz, gogoeta hauek guztiak izango dira eleberriaren funtsa. Hots, gogoetok hartuko dute garrantzia eta ez ekintzek, Luis Mari Mujikak aipatu
|
bezala
: " Ekintza baino gehiago nahiz aktibismoari loturiko ekintzak ez falta bertan (gertakariak baino harantzago) sor daitezkeen erreakzioak, andana intimoen ikuspegia eskaintzen digu, gehienbat." (Egan 50) Bestalde, Alvaro margolaria denez, askotan marrazkiek beteko dute bere gogoeten gidari lana.
|
|
|
Liburu honen aurkezpenean egileak berak aipatu
|
bezala
, izenburua Thomas Bernhard-en Bai lanaren haritik doa: " Bernharden lanean ageri den protagonistak" bai" esateko azken aukera du.
|
|
|
Teresa kazetaria da, eta ilusio ezak ernetzen dion ezinegonak idazteko gaitasuna deuseztatu dio. " Sormenaren iturria agortua du, antzu, bere gorputza
|
bezala
, ez baitu hilerokorik ere izaten jada." (Egunkaria I) Hortaz, ilusioaren bilaketa ere, bilaketa antzua izango da. Bestalde, ilusio txiki horien bila iraganera joko du:
|
|
|
izan ere, W.n eta Donostian kokatzen ditu gertaera nagusiak, eta garai jakin batean. Giroari dagokionez, egileak berak aipatu
|
bezala
," nobelan badaude aipu batzuk gure belaunaldiaren autobiografikoak: lehenengo porroak, lehenego sexu harreman haiek, lehen feministak... nire garaiko kontestua agertzen da apur bat." (Gara I)
|
|
|
Arestian aipatu
|
bezala
, fikziozko istorioak kontatzea da eleberrigintzaren oinarria; hots, fikziozko munduak sortzea. Baina, fikziozko istorio hori geureganatu ahal izateko, eleberritik at ezaguna dugun errealitateaz baliatu behar dugu, eleberrian eskaintzen zaigun mundu hori irudikatu ahal izateko:
|
|
|
Estiloari dagokionez, bere gainerako lanetan
|
bezala
, honetan ere ironia darabil.
|
|
|
Honakoa adierazi zuen bilduma honetaz mintzatzean Edorta Jimenezek: " Ohi duen irudimen oparoa eta hizkuntzaren erabilpen preziosista galdu gabe, inoiz baino narratzaileago ageri zaigu, kontakizuna mendean hartuz eta harekin nahi duen
|
bezala
jostatuz." (Jakin 103)
|
|
|
Legorbururen bilduman
|
bezala
, aniztasuna aurki dezakegu ipuinbilduma honetan ere. Aitzitik, bilduma honetan ere natura eta heriotzaren inguruko erreferentziak etengabeak dira.
|
|
|
Aipatu
|
bezala
, zentzugabekeria erabat presente dago ipuin horietan. Sentsazio hau lortzeko askotan errealitate eta fantasiaren arteko elkarketa bitxiak egitera jotzen du.
|
|
|
Hala ere, gure aburuz, ez ditu beti irudi iradokitzaileak erabiltzen, adierazi nahi duena hainbatetan zuzenean aipatzen du. Iturberen ipuinetan
|
bezala
, ipuinotan ere elkarrizketek garrantzia handia dute, narrazioari bizitasuna eransten baitiote.
|
|
|
Arantxa Iturbe eta Jasone Osororen ipuinetan ez
|
bezala
, Montoiak harreman hauek Euskal Herrian kokatu ditu: Irun, Gasteiz, Bilbo,...
|
|
|
Halako atmosfera falta nabaritzen zaie ipuinei, oso azkar kontatuta dago dena, pertsonaiak behar gisa ezagutzeko betarik eman gabe. Lerro gutxitan garatzen du haiei buruzko nondik norakoa, kontaerak eskatuko lukeen erritmoa ez du errespetatzen, arrapaladan
|
bezala
joaten zaigu istorioa, detailetan finkatu gabe, elkarrizketetan gozatu gabe, eta, batzutan bukaerako bide okerra hartuz. Oso presaka idatzitakoak dirudite gehienetan, eta horregatik ipuin batzuk absurdoak egiten zaizkigu, kontatzeko moduagatik gehiago, kontatzen denagatik baino.
|
|
|
Izan ere," Kontatzen zaizkigun amodio istorioak beltzak dira, obsesioz josiak, sexua modu patologikoan biziz eta beti ukitu erotikoekin tartekatuz. Grinak nabariak dira, baina inoiz ez espresuki, zuzenki adieraziz, zeharkako bideak erabiliz baizik, azpikojoa estilo bihurtuz, genero beltzean ohi den
|
bezala
." (Egunkaria VI)
|
|
|
Liburu honetan azaltzen diren pertsonaiak kondenaturik daude, kondena hori zenbaitetan jatorritik datorkie umezurtzak izaten dira (I eta II atalean batez ere) eta heldutasunean badirudi, irtenbide
|
bezala
, suntsipena erabili behar dutela; erahilketa, suizidioa. Besteetan, pertsonaiek errealitatea, interpretapen eta bizipen distortsionatu batetik, desarroilatzen dute, eldarnioan murgildurik daude, giro etsai honek pertsonaiei oso baliabide urriak horni diezazkieke, beraz, kanpotik datorrena traumatikoa izan ohi da, edota pertsonaiak berak badu bere baitan zerbait traumatikoa dena.
|
|
|
Idazleak sortaraziz irakurlea irakurtzen jarraitzera bultzatu nahi du. Gaiari begiratuz, ordea, Rikartek berak esan
|
bezala
" desioaren narrazioak" direla ikus dezakegu (Elizondo, Edurne: Egunkaria VI).
|
|
|
Beraz, sail bakoitzean argazki kamara mota bakoitzari dagozkion irudiak dira eskaintzen zaizkigunak. Aipatu
|
bezala
, argazkia da guztiotan ageri den elementua, ipuinon leit-motiva. Argazkien bidez errealitatearen zati baten berri izaten dugu.
|
|
|
Esan
|
bezala
, itsasoarekin lotura duten luzera ezberdineko hamar ipuin bildu zituen Edorta Jimenezek bere lehen narrazio liburuan, Atoiuntzian. Beraz, portuak, arrantzaleak, itsasoa,... etengabe errepikatzen diren elementuak izango dira.
|
|
|
Oraingoan, mundakarrak izenburuaren bidez, atseginaren bilaketa eta heriotzaren ezinbestea adierazi nahi ditu. Beraz, aipatu
|
bezala
itsas giroaz gain, gaiek ere kateatzen dituzte ipuinok. Bere aurreko narrazioetan jada zeharka aipatzen ziren hauek narrazio hauen ardatzak izango dira.
|
|
|
esaterako, lamiak aurkeztean. Garai historiko ezberdinen etengabeko aipamenekin batera, bada Jimenezen lan gehienetan
|
bezala
, behin eta berriro errepikatzen den beste elementu bat: itsasoa, noski.
|
|
|
Liburu polita da, oro har, estilo indar handiko eta sendoa erakusten duena. Biziak eta hila soka dantzan irudikatzen ditu, bizitza horixe besterik ez dela esanez
|
bezala
. (Pergola 53)
|
|
|
Honekin guztiarekin ikusi ahal dugun
|
bezala
, egunek jarrera bat islatzen dute, ez egunaren erreferentzia bera.
|
|
|
Arestian aipatu
|
bezala
, elkarrizketa hauetan pertsonaiei buruzko informazio gutxi azaltzen da. Gainera, giroa aurkeztea denez helburua, batik bat jarraipen kronologikoa gailentzen da:
|
|
|
Esan
|
bezala
, garaiaren inguruko erreferentzia ugari daude. Hona hemen beste zenbait:
|
|
|
Katebegi galdua thriller historiko politikoa dela esango nuke nik, definizioek ezertarako balio dutela uste izango banu. Iruzkin honen balizko irakurlea liburuaren irakurle egin alde ematen dut, aldiz, esan behar delarik thriller hoberenetan
|
bezala
gertatzen dela hemen ere, esan nahi baita, aurrera egin ahala emozioa eta ere gorantz datozkigula. (Egunkaria II)
|
|
|
Muruaga bigarren liburuari buruz ari delarik honakoa diosku: istorioek" beti dute holako tonu umoretsua esanez
|
bezala
bizitzan gauzarik tragikoenak ere bikote kontuan behintzat ez liratekeela hartzen ditugun bezain serio hartu behar." (Egunkaria, VII) Nahiz eta bi bildumetan umorea eta ironia darabilen, bigarren bildumako ironia zorrotzagoa eta landuagoa da. Izan ere, bilduma honetan askotan umore beltza eta tragikoarekin topo egingo dugu.
|
|
|
Ipuin hauetan sentsazio ugariren berri eman ahal izateko adjektibazio etengabea darabil. Bestalde, askotan esaldi batetik bestera oraina eta iragana tartekatzen ditu, bat egin nahiko balitu
|
bezala
. Umorearen erabilera ere nabarmena da.
|
|
|
Grafikoki puntu gutxi eta koma asko ditu, pertsonaiaren oroimen erritmoaren arabera doa ipuina aurrera, atsedenik gabe, pertsonaiak oroimena arnasarekin batera bota nahiko balu bezala. Besteetan
|
bezala
, doinu hitsa da oraingoan ere, munduan esperantzarik ez dagoela adierazten digu pertsonaiak hasieratik bertatik. (Juaristi, Felipe:
|
|
|
Honela, gerra garaiari dagozkion atalak zenbaki erromatarrez adierazten dira, eta bigarren planokoak, aldiz, italieraz emandako izendapenez. Goraxeago aipatu
|
bezala
, Axun izango da bere parte hartze eta oroitzapenen bidez, bi planoak uztartuko dituen pertsonaia. Gainera, bi plano hauetariko bakoitzean mundu manikeoak aurkezten dizkigu, nahiz eta bi munduen arteko zubia egiten duten pertsonaia eta gertaera ugari ere badiren.
|
|
|
Hiru kokagune hauek txandakatuz eta tartekatuz eskaintzen zaizkigu, aurreko eleberrietan
|
bezala
, kasu honetan ere plano ezberdinak pertsonaia baten bidez lotuz: Fidel.
|
|
|
Arestian aipatu
|
bezala
, 1996 urtean Hiru egun Larburun eleberria argitaratu zuen. Liburu honetan, seminarista baten gogoetak dira mami nagusia.
|
|
|
Mujikaren eleberri gehienetan
|
bezala
, honetan ere plano ezberdinak darabiltza gertakizunen berri emateko. Liburu honetan, beraz, plano horiek lotzen dituena, pertsonaia eta narratzaile nagusia bera izango da:
|
|
|
Beraz, ezbairik gabe, hiru egun horiek erabakiorrak izango dira zalantzak agertzeko. Bestalde, Leticia Grandesek adierazi
|
bezala
," seminarista kezkatzen duenaz jabetzen goazen neurrian, besteak kezkatzen dituzten arazoez ere ohartzen goaz." (Egan 49)
|
|
|
Idaztankerari dagokionez," idazleak, ohi
|
bezala
, hiztegi aberatsez eta zehetasun handiko deskripzioz (hainbatetan astunegiak izango zirenak, istorioak berak pizten duen interesagatik izango ez balitz) baliatu da aurreko elaberrietan sortutako antzeko egoera eta pertsonaiak eratzeko orduan." (Egan 49) Bestalde, elkarrizketei egiantzekotasuna eransteko, errejistro ezberdinak erabiltzen ditu: " Aita Goierri aldean jaioa denez, hango errejistroan daude bere jardunak.
|
|
|
Goraxeago aipatu
|
bezala
, nahiz eta eleberria definitzeko garaian iritzi ezberdin ugari egon6, dirudienez gaur egun fikziozko kontakizun luze baten berri ematea da eleberri baten funtsezko ezaugarria.
|
|
|
hots, oroitzapenen bidez ezagutzera ematen zaigu bakoitzaren pentsatzeko modua. Juaristik dioenez" Marcel Prousten famatu hartan
|
bezala
, edozein objetu asko zaie memoriaren makina martxan jartzeko eta beren burua testuinguru konkretu batean kokatzeko." (El Diario Vasco IV) Honen guztiaren bidez pertsonaien barne munduan sakontzeko aukera eskaintzen badigu ere, askotan erabilitako estilo trinkoak hurbilpen hori zailduko digu.
|
|
|
Arestian aipatu
|
bezala
, ez du batere estilo erraza erabiltzen: esaldi labur eta trinkoak erabili ohi ditu, paradoxa nahiz kontraesan etengabeak sortuz.
|
|
|
Hirugarren pertsonako narratzaile hau orojakilea izateaz gain, ere bada: esan
|
bezala
, sarri han hemenka bere gogoetak tartekatzen baititu. Izan ere, narratzailearen ahotsaren bidez kontaketan txertaturiko gai ezberdinei buruzko gogoetak, azalpenak eta komentarioak istoriotik harago doaz, irakurlearengana hain zuzen ere.
|
|
|
Argumentua musikaren similen bitartez dago antolatuta. Adibidez, aurreko nobela, jazz banda bat
|
bezala
zegoen antolatuta. Instrumentu bakoitzak bere protagonismoa zuen, baziren kontrabaxua eta bateria, hau da, estruktura erritmiko bat, saxofoiari mugak ipintzen zizkiona eta dena batzen zuena.
|
|
|
Era honetara, pertsonaien barne gatazkei ez zaie arreta berezirik eskainiko, eta pertsonaia lauak aurkezten zaizkigu. Arestian aipatu
|
bezala
, errealismo zikinaren ildotik idatziriko narrazioek ez dute pertsonaien garapen psikologikoan sakontzeko asmorik. Gainera, giroa eta ekintzak dira eleberri honen oinarria, eta ez pertsonaiak.
|
|
|
Xabier Mendiguren Elizegiren aburuz, aldiz, Flaubert-en L´Education sentimentale
|
bezala
Gauak eta hiriak heziketa sentimental bat da eta" idazlea horren gaztea izanda harrigarria egiten zaio irakurle zaharxeagoari zein sakon eta barnetik ezagutzen dituen giza erlazioen miseriak, nahi eta ezinak, mozorro jokoak, jokabide ustelak..." (ikus liburuaren hitzaurrea).
|
|
|
" Nobela intimista egin nahi izan dut, oso intimista. Honelako nobela bat idaztea irakurlegoaren aurrean eranztea
|
bezala
da"; bigarrenik," irakurleari errealismoaren sentsazioa txertatzen saiatu naiz"; azkenik," abertzaletasuna bete betean tratatu dut. Pasarte batzuek polemika sor dezakete"
|
|
|
Argitalpenak: 1994 Kea behelainopean
|
bezala
, poesia, Susa.
|
|
2001
|
|
|
Bigarren pertsonaren erabilera dela-eta, ez ditugu nahastu behar Egunero hasten delako n (1969) berritsuaren kontaketan azaltzen dena eta hemen aurkezten zaiguna. Lehenengoaren kasuan, bigarren pertsona hori berritsuaren solaskide isila bilakatzen den bitartean (Camus-en La Chute (1956) nobelan azaltzen denaren parekoa), 100 metro n agertzen zaigun 2 pertsona hori kritikoek lehenengo pertsonaren destolestatze
|
bezala
definitzen dutena da.
|
|
|
Fokalizazioari dagokionez, ez dago aldaketa handirik, eta bai fokalizatzailea eta bai fokalizatua beti iraunkorrak direla da. Kaleko eszena hauek objektibotasun handiz, zine kamera batek ikusita
|
bezala
aurkezten zaizkigu, eta fokalizatzaile estradiegetiko honen inpartzialtasuna liburuxka turistikoetatik hartutako paragrafoetako hizkuntza erretoriko eta harrokeriaz betetakoak bakarrik apurtzen du.
|
|
|
Baina aldaketek zergaiti bati erantzuten diotenez, jakina da XX. mendean eman diren nobelari buruzko teoria guztiek arrazoi bat, poetika berri bat, dutela oinarrian eta, azken finean, momentuko beharrari erantzuten diotela. Bilakaera honek literatur irakurleriarengan eragin zuzena duenez (ez dezagun ahantz literaturak komunikazio egite orok
|
bezala
hiru elementu jartzen dituela harremanetan: idazlea, obra eta irakurlea)," Aurreusteen eremu" bat(" Horizonte de expectativas" delakoa Harreraren Estetikan erabiltzen den terminologia erabiliz) birmoldatzen du, garapen horretan ematen diren testu desberdinen harrera ahalbidetuko duena.
|
|
|
Bi nobela hauetan narratzailearen BEGIRADAk (Iser en ildotik," testu estrategia"
|
bezala
ulertua eta ez adiera tekniko hutsean) fragmentarioki istorio desberdinak kontatzen dizkigu, kontatu baino gehiago azaldu.
|
|
|
Guztiarekin ere, konpromisoak, lehen esan
|
bezala
, ez zuen garaian irakurterraz eta euskararen onerako gerta zitezkeen nobelen argitalpena ekarri. Konpromisoa euskaraz idaztearekin soilik lotuta egonik, ordura artean indarrean zeuden modaz pasatako eredu literario zaharkituak baztertu zituzten.
|
|
|
Denbora kronologikoari denbora proustiarra kontrajarriz, errepikapen eta oroitzapenekin eteten den denbora azaleratzen zaigu nobelan. Hala ere, asoziazioaren teknikari esker lehenaldiarekin lotzen gaituzten elementuak (giltza, odola, heriotza), ez dira, M. Prousten kasuan
|
bezala
, zapore eta usaimenarekin lotuta dauden sentsazioetan oinarritzen, objektuen forma edo itxuran baizik. Modu honetan, heriotzera garamatzan denbora suntsitzailea gelditu egiten da nobelan, izan ere, J.J. Lasak zioen moduan, bizitzea, denbora asesinatzea baita.
|
|
|
Horregatik dauka hainbesteko indarra iheslearen planoak, W. Faulkner edo J. Rulforen narrazio batzuetan
|
bezala
, bigarren pertsona horrek protagonista hil ondorenean ere" hor" egotera behartzen gaituelako irakurleok.
|
|
|
Gazte gutxi animatuko duzu gaur egun liburu bat irakurtzera" ezinbesteko" testua dela baieztatuz, edo obra moderno kanoniko baten aurrean daudela esanez. Are gehiago, lan bati" klasiko" adjetiboa jarriz gero, zureak egin du, Chesterton, Twain eta bestek iradoki
|
bezala
, liburu klasikoak, definizioz, ez baitira irakurtzen. Halako zerbait eman nahi izan dit aditzera berriki Donostiako udal bibliotekari batek Joyce-ren Ulysses ekin bere liburutegian gertatutakoa aipatu didanean.
|
|
|
Honetaz gain, istorio hau osatzen duten sekuentzietako bigarren pertsonaia Mutua da, klabe beckettiarrean betiko mututu ziren Molloy edo Malone izan daitezkeelarik. Azken pertsonaia hau bizikletaz ibiltzen da (Molloy
|
bezala
) eta noizean behin," hitz egin" egiten du, bere mututasunaren ironia narratzaileak agertuz. a) Estazioari dagokionez, ez dago esplizitazio zehatzik nongo estazioa den jakiteko, nahiz eta dakigunez, bertan, oiloz betetako otarrak daramatzaten emakume" musu gorri bibotedunek" eta" koipez beterik bizikleta sorbaldan dutelarik" doazen gizonek trena hartzen duten. Halaber, deigarria gertatzen da estazioko" komun turkoetatik" ateratzen den usaiaren errepikapena.
|
|
|
Sekuentzia hauek hainbat lekutan kokaturik daude: txalupa batean (Abel, Marga), parkean (Abel, Marga), zineman (Abel, Marga), etxean (aita, ama, K eta D), bulegoan (K, eta D), eta lehen esan
|
bezala
, atzerantz egindako anakronia gisara aurkeztuta daude. c) Pertsonaia dagoen gelatik abiatuz, bertako objektuen deskribapenak (sapaiko ispilua, aluminiozko potoa, barrote gurutzatuez osaturiko leihoa) edo gelaren beraren (marroez akoltxatutako hormez osatua) deskribapenek sortzen dutena. Inbentarioak...
|
|
|
Alferrikakoa da hipotesiak planteiatzea, kontaketa behin eta berriro eten egiten baita: (31.or.)" Historia batek behar
|
bezala
kontatua izateko planteamendu bat behar du lehendabizi, desarroilo bat gero eta azkenik desarroilo horren emana izanen den ondorio bat". (44.or):
|
|
|
Ordua. Laugarren nota pauso erren bat
|
bezala
botatzen duen karilonaren soinu disarmonikoak orduren bat markatzen du haren hots metalikoa aideak arrastaka daramanean" (67.r), istorioetan ere aipua errepikatu egiten da: "(...) laugarren nota pauso erren bat bezala galtzen zuen erlojuaren kariloe musika disarmonikoa zabaldu zen pasilotik.
|
|
|
Laugarren nota pauso erren bat bezala botatzen duen karilonaren soinu disarmonikoak orduren bat markatzen du haren hots metalikoa aideak arrastaka daramanean" (67.r), istorioetan ere aipua errepikatu egiten da: "(...) laugarren nota pauso erren bat
|
bezala
galtzen zuen erlojuaren kariloe musika disarmonikoa zabaldu zen pasilotik. (113.or)
|