|
2013
|
|
|
lehenik, Frantziako errege familiako kidea zen, bai ama aldetik (esan dugun bezala, Margarita Frantziako erregearen arreba bakarra zen) bai senarraren aldetik ere (Antonio Bourbon Frantziako Lehen Odol Printzea zen, alegia, lehena ondorengotzan erregearen semeen atzetik); bigarrenik, lurralde ugarien jabea zen (Nafarroaz gain), batzuk Frantziako koroapekoak (Vendome, Albret, Armagnac...) eta beste batzuk formalki independenteak (Biarno); hirugarrenik, Frantziako protestante kalbinisten lider nagusia izan zen, eta laugarrenik, Nafarroako erregina zen, Nafarroa Espainiako erregearen arazo nagusietako bat zen garaian. Lau ezaugarriok azalpen osagarri batzuk
|
behar
dituzte.
|
|
|
Roelkerrek data zehatzak ematen dizkigu: , tarte horretan baitzirudien Frantziak Alemaniaren bidea segitu
|
behar
zuela laster (ik. VI. kap.). Ispilukeria hutsa izan zen:
|
|
|
Azkenik, Madril eta Zaragozan unibertsitate ikasketak egiten ari ziren ikasle talde batentzat Gabiriako pasiotarren ikastetxe ohian antolatutako lehen euskal barnetegia ere aipatu
|
beharra
dut Juan San Martin eta biok orduan Gipuzkoan gobernadore zibila zen Oltra Moltó jaunari bisita egin eta baimena eskatuta. Manzanas polizia-burua erailtzeak salbuespen egoera ekarri zuen eta horrek eten zuen gure lehen ahalegin hura.
|
|
|
Gainera erakunde horren eta Euskaltzaindiaren artean hitzarmena sinatu izanak itxaropen soila baino zerbait gehiagoren ekarpena egin dezakeela pentsarazten digu. Horrela EIMAko IABekoen nahiak ere epe laburrean portu onera iritsi ahal izango dira, bai eta egunero lan tresna horretaz baliatu
|
behar
duten milaka irakaslerenak ere.
|
|
|
Hiztegiak eta Corpusak, Gramatika, Dialektologia, Onomastika, Literatura, Arauak, Euskararen sustapena, argitalpenen bertsio elektronikoak, eta, azkenik, Jagonet galde erantzunak zalantzak argitzeko Euskaltzaindiaren zerbitzua. Ondo gogoan dut Miren Azkaratek eta biok zenbat aldiz errepikatu behar izan genuen Jagon Sailetik Euskaltzaindiak Interneterako jauzia eman
|
behar
zuela, bai eta beste hizkuntza batzuetan garai bertsuan sortzen ari ziren testuen corpusak gurean ere egitea ezinbestekoa zela, nahiz eta ekimen hori nik nahi baino gehiago berandutu zen.
|
|
|
Baliatzen naiz parada honetaz adierazteko zer den Literatura Ikerketako batzordearen lana. IkerSaileko bosgarren batzordea da eta kezkatzen da bereziki irakaskuntzak, izan dadien bigarren mailakoa edo unibertsitatekoa,
|
behar
dituen tresnetaz. Duela lau urte, 2008an hain zuzen, kaleratu du Literatura terminoen hiztegia800 orrialdeko liburu gotor bat bere 545 sarrerekin, bakoitzak daukalarik bere adiera eta euskal literaturan dituen adibide bat edo bertze.
|
|
|
Antzera idatzi zuen Pariseko Euskal Deya n 1953ko azaroan, 365 alean: , batzaldirako bertsuak errikoi
|
bear
zutela, bertsularien ariora taiutuak. Auxe da gero, gure olerkarien egak moztu bearra!
|
|
|
Jarraitzen du esaten A. Zavalak Arrue ez zela liburu zentsorea, hots, euskal liburuei buruzko txostena egiten zuena, baina hark aldeko gutuna eginez gero, agintariek aintzat hartzen zutela. Eta gainera, eta hor dago aitorpen adierazgarri salagarriena, zentsurari ondo pentsatzen jarrita ez zitzaiola tranpa egiten; izan ere, A. Arrue konpromisoan ez jartzeko autoreak berak ondo neurtu
|
behar
zuen zer jarri, eta hartara, beraz,, era ortan egilleak berak egiten du bere liburuen zensura?.
|
|
|
Orrelakotxeak dira gizon azpikeriz betetako orren lanak. Azkenean, nere izenik gabe azaldu
|
bear
du Metodoak. Onelaxe erabaki du gizontxo orrek.
|
|
|
Irudikapen horiek ideia, sinesmen eta esanahi multzoen osaketa dira; mundua esplikatzen dute, eta adibiderik esanguratsuenak estereotipoetan, gorputz metaforetan eta ereduetan aurkituko ditugu. Ereduek, ordea, irudikatzeaz gain, karga handia hartzen dute, gure jarrerek nolakoak izan
|
behar
duten esaten baitigute.
|
|
|
Gure idazle garaikideetan, zahartzaroa gai inportantea bilakatzen ari da: batzuek, sasoi horretara iristen ari direlako eta horri buruz gogoeta egin
|
beharra
dutelako; beste batzuek, historiari begiratu bat emateko beharra sentitzen dutelako, historia hurbilari, Espainiako gerrari, eta, hartara, nahitaez adinean oso aurreratutako literatur pertsonaien premian aurkitzen direlako. Koldo Izagirrek, Ramon Saizarbitoriak, Xabier Montoiak, Karmele Jaiok eta Uxue Alberdik, batzuk aipatzearren, euren eleberrietan protagonista adindunak eta gerrarekin lotuak sortu dituzte azken urteetan.
|
|
|
Izan ere, Txurik alabaren heriotza jasan behar izan du, baina ez da halako atsekabeetan murgiltzen, eta ez digu horretaz xehetasun handirik ematen. Gorrik inskribatzen du liburu honen esanahi semantikoa, edota zahartzaroaren ikuspegi esanguratsua; Txurik, berriz, sintaktikoa, lehen esan dugun moduan, bera baita ahotsa, bera espazioa eta denbora, eta Handik suspensea jartzen dio, hasieratik bukaerara hutsune bat baita, irakurleak betetzen jakin
|
behar
duena. Beraz, irakurketan zehar literatur pertsonaia horren nondik norakoa osatzen joango da irakurlea, eta bukatutakoan ere ez du batere argi izango nor den Handi eta zer gertatu zen hiru nesken artean; izan ere, hiruren arteko triangelu harremanean erpin bat hutsik geratzen da, irakurleak nahierara osatzeko.
|
|
|
Komunikazioa ere hibridoa da; izan ere, koaderno gorria euskaraz idatzia dago, baina irakurle gaztelaniaduna du. . Hala, koaderno gorria eleberri ere bihurtzen da, hain zuzen irakurleak alabaren ikuspuntutik irakurri
|
behar
duena, Venezuelan kokatutako gaztelerazko posizio batetik? (Gabilondo, 2006:
|
|
|
Emakume eta herritar den aldetik bete
|
behar
dituen rolen kontra oldartu egiten den heinean, Koaderno gorriaeleberriko Ama transgresorea dugu. Baina zertan oinarritzen da transgresio hori?
|
|
|
Koaderno gorria nestreinakoz, amak umeak utzi egin
|
behar
ditu jardun militarrak segurtasun arazoak sortzen dizkiolako. –Zure amak Euskal Herriaren alde egiten du borroka, edo zure ama askatasunaren aldeko gudaria da?.
|
|
|
Bestetik, ez da garaile bat, izugarrizko inpotentzia sentitzen du senarrak seme alabak lapurtu dizkiolako. Independentea bada, baina seme alabak berreskuratzeko besteengana jo
|
behar
du; ez da batere lehiakorra, umila da oso, eta horrela azaltzen da bere seme alabengan pentsatuta idazten duen koadernoan. Hori izango litzateke, beraz, pertsonaia femenino honen karakterizazioa, betiere maskulinitatetik eskaintzen diren ezaugarriak iraulita.
|
|
|
Arantxa Urretabizkaiaren Aspaldian espero zaitudalako ez nago sekula bakarrikipuin bildumako Espero zaitudalakoipuinean (Erein, 1983) ama berezi bat agertzen zaigu. Olaziregik esaten duen bezala (1999), 80ko hamarkadan euskal literaturan izan zen ipuingintzaren boom aren barruan kokatu
|
behar
dugu liburu hau. Tenore hartan, gure ipuingintzan nagusiki Ipar Amerikako errealismo zikina eta Hego Amerikako errealismo magikoa sartzen ari zirela, Urretabizkaiak bestelako kontaketa bat ekarri zuen gurera:
|
|
|
hiriak galbideratu zuen. Iratxeten Anttoneko (1946) Marixanek hiria
|
behar
zuen eta ezbeharra baino ez zion ekarri. Urte berean, 1946an, J. A. Irazustaren Joañixion ere bada, kalea?
|
|
|
pertsonaia nagusia bera kokatzen du giro hiritarrean, ordu arte bigarren mailako pertsonaiena izana zen giroan. Aurreko eleberrigintzan ezinbestez
|
behar
zuen izan landa giroa bizileku pertsonaia nagusiak: pertsonaiak eredugarri izateko derrigorrezko zuen eskakizunetako bat zen.
|
|
|
Erkiagak, segur aski/ seguru asko, hiria
|
behar
zuen, kontatu nahi zuen istorioa kontatzeko. Hiriko geografia zen pertsonaia nagusiari ondoen egokitzen zitzaiona.
|
|
|
Beste batzuek, berriz,(...) alako prediku airea maizegi igertzen... Batzuen eta besteen artean aukeratu
|
bear
banu, ni aukeran, norbaitek sumatuko zuen bezala, azkenekoen alde agertuko nintzateke.
|
|
|
Gordinkeriaren bat atzematen diotenentzat, zalantzarik gabe, euskal literaturak lotsa onekoa, begiratua, izaten jarraitu
|
behar
du. Testuinguru horretan ezin izan zitekeen langintza erraza bizimodu lizuna zeraman pertsonaia bat moldatzea:
|
|
|
Lan honetan aztertuko diren elementuak diskurtso markatzaileen artean eta, haien barruan, birformulatzaile urruntzaileen artean kokatu diren arren, euskal gramatikak aurkaritzako lokailuen artean kokatzen ditu (EGLU III, 1990; Goenaga, 1980); Larringanek (1996), ISDari jarraituz (Bronckart et al., 1985; Bronckart, 1996), testu antolatzaileenartean aztertzen ditu elementu hauek eta, horien barruan, lokailu gisa, baina zalantza egiten du kontzesibotasunaren eta aurkaritzakotasunaren artean; testuaren ikuspegitik ere, Esnalek (2008, 32) testu markatzaile hitza hobesten du diskurtso markatzaile izendapenaren ordez, testu antolatzaileen azpisail gisa kokatuta eta, gaztelaniaren kasuan Martín Zorraquinok eta Portolések (1999, 4082) egiten duten bezala, lokailuen sailetik bereizita dagoen birformulatzaile urruntzaileen multzoan kokatzen ditu hizpide ditugun elementuak; Garcések (2008, 154) ere gauza bera egiten du; eta Fuentesek (2009) lokailuei eta operatzaileei buruz hitz egiten du, eta kontzesiozkoen artean kokatzen ditu. Aipatu
|
behar
dugu, halaber, Zabalaren (1996) lana; bertan, zenbait birformulatzaile analizatzen dira testu antolatzaile izendapenean bilduta, baina horien artean ez dira agertzen hemen aztergai ditugunak.
|
|
|
Erabilera atzendua dela eta, diskurtso markatzaileak sarbidetzen duen enuntziatua esaldi nagusiaren aurretik zein atzetik ager daiteke, eta baita parentesien artean edo komen artean ere, baina desplazamendu horrek enuntziazioaren desplazamendua ere eragin dezake. Kontuan hartu
|
behar
dugu, dena dela, Larringanek eskaintzen dituen adibideetan lokailuak ez diren kontzesiozko antolatzaileak agertzen direla; ikusi egin genuke, beraz, erabilera atzendu hau lokailuen kasuan ere ohikoa den ala ez.
|
|
|
18): alde batetik, diskurtso markatzaileek duten jarraibide, prozedura edo prozesatze esanahia eta balioa azpimarratzen da (hots, esatariaren eta hartzailearen arteko elkarlana eta enuntziatuen interpretazioa gidatu
|
behar
duen lankidetza); beste alde batetik, perpausaren esparruan inolako funtzio sintaktikorik ez betetzea da diskurtso markatzaileen bigarren ezaugarri funtsezkoa. Ez da, beraz, gramatika kategoria berri bat, ezpada kategoria funtzional, diskurtsibo edo pragmatiko, berri?
|
|
|
Hurrengo atalean azalduko denez, diskurtso markatzailetzat jo
|
behar
ditugu birformulatzaileak (alegia, hots, hau da, erran nahi baita, bestela esanda?), kategoria funtzional horren bi ezaugarri bereizgarriak dituztelako: lehenengo eta behin, prozesatze esanahia dutelako eta haien eginkizuna hartzaileari diskurtsoaren interpretazioan eta inferentzietan laguntzea delako; bigarrenik, agertzen diren perpausean funtzio sintaktikorik betetzen ez dutelako.
|
|
|
Birformulatzaile esplikatiboak errazago ken daitezke baldin eta bi atalen artean baliokidetasun semantikoa badago; ezin dira ezabatu, ordea, inferentzia erlazioa egonez gero. Bestelako biformulazio motak (laburbiltzea, urruntzailea, zuzenketa) adierazten dituzten birformulatzaileek, ostera, agerian egon
|
behar
dute eskuarki, osterantzean diskurtsoaren interpretazioa ez da berdina eta.
|
|
|
Gure gorputzak ez du aukerarik: proteina hori egin egin
|
behar
du, geneek agintzen dutelako. Geneen haizeak mugiarazten dituen belaontziak gara.
|
|
|
(23) Oro har, salbuespenezko baimenik izan ezean, debekaturik dago: ...ebekualdiei buruzko xedapen orokorrean ezartzen diren debeku garaietan ehizan aritzea. b) Ehiza espezieen zulo eta habiak hondatzea, eta kumeak edo arrautzak harrapatzea zirkulazio eta salerosketarako.c) Ehizan aritzeaabantaila egun deituetan, hau da, sute, epizootia, uholde, lehorte, izotzaldi edo bestelako ezbeharren ondorioz animaliek ohiko defentsak ahuldurik dituztenean edo toki jakinetara jo
|
beharra
dutenean [ZCP Lt, Nafarroako ehizari eta arrantzari buruzko Foru Legea, Nafarroako Parlamentua (2005)]
|
|
|
(38) Dena den, une honetan, erdiko gunea delakoari buruz esandakoaekarri
|
behar
dugu gogora; hau da, prozesu zibilaren kasuan, batzuetan, interes publikoa nagusituko da eta berarekin batera beharrizan printzipioa ezgaitasun kasuetan, esaterako, eta prozesu penal batzuetan, aukera printzipioa izango dugu oinarri kalumnia kasuetan, adibidez? [ZCP Ak, Zuzenbide Prozesalerako sarrera, A. Saiz, UPV/EHU (2006)]
|
|
|
(45) Testamentuak, printzipioz, notariala izan
|
behar
du, agiri publiko baten jasoa, alegia [ZCP Ak, Familia Zuzenbidea. Leire Imaz, UPV/EHU (2009)]
|
|
|
(47) Ezegitea, aldiz, itxarotekoa zen hura ez egitea da, alegia, Zuzenbidearen ikuspegitik egin
|
behar
zuena ez egitea [ZCP Ak, Adingabeen zuzenbide penala, Jon Mirena Landa (Koord.) UPV/EHU (2011)]
|
|
|
(55) Eta agian, garrantzitsuena, gazteen delitugintza" normala" dugu, zentzu deskriptiboan ez balioesteko asmoarekin ulertu
|
behar
duguna. Alegia, gazte gehienek bere gaztaroan delituren bat egiten dute baina, bakarrik salbuespenez bihurtzen da delituak egitea ohiko jarduera (ez da" karrera kriminala" sendotzen) eta, denbora pasa ahala, delitu egiteari utzi egiten dio gazte izandako helduak [ZCP Ak, Adingabeen zuzenbide penala.
|
|
|
(58) Kasu honetan, Estatuko epai sistemaren erpinean dagoen auzitegira joatea eskubide bat da herritarrentzat: Auzitegi Gorenak ezin du aukeratu zein kasu ezagutu nahi duen eta zein ez; beste hitz batzuetan, derrigorrezko eskuduntza dauka (mandatory jurisdiction), legeak helegitea aurreikusten duen guztietan auzitegiak helegite hori ezagutu
|
behar
duelarik [ZCP Ak, Amerikar Estatu Batuetako auzitegi antolaketa: Lerro nagusiak (1), I. Ordeñana.
|
|
|
(60) Bestalde, akusatzaileak akusazioaren oinarria aurkeztu
|
behar
zuen; hots, frogak aurkeztu behar zituen. [ZCP Ak, Zigor Prozesu Adierazlea, K. Etxebarria, I. Ordeñana eta J. Perez, UPV/EHU (2007)]
|
|
|
(60) Bestalde, akusatzaileak akusazioaren oinarria aurkeztu behar zuen; hots, frogak aurkeztu
|
behar
zituen. [ZCP Ak, Zigor Prozesu Adierazlea, K. Etxebarria, I. Ordeñana eta J. Perez, UPV/EHU (2007)]
|
|
|
Guk ere datorren urtean ez dugu Erkiagaren oroimenez ezer egingo, baina aurten bai, eta hori aprobetxatu
|
behar
dugu, bai gogora ekartzeko, lehen esan dudan moduan, bai gizartera ekartzeko. Izan ere, nire ikasle garaian ez genuen halako idazleen lanik irakurri karreran zehar, ez dakit gaur egun ikasgaietan aipatzen den, baina gaurko ekitaldia izango da horretarako akuilua.
|
|
|
Hizkeran, irudi sinbolistak erabiltzeko saioaz gainera, euskaran bertan sartutako berrikuntzak ageri agerian dauzkate batzuek eta besteek. Giro horretan kokatu
|
behar
dugu gure idazlea.
|
|
|
hartzailearentzat eta igorlearentzat, ala semaforo moduko bat dugu, hartzaileari interpretatu beharreko seinale halako bat igortzen diona? Beraz, komunikazio arrakastatsuaren mailez hitz egin
|
behar
genuke estrategiei heltzeko orduan.
|
|
|
ez duen euskalki bateko solasturiak, gura eta gura ez, markatutzat joko du parafrasi horren bitartez eratutako ele katea. Hortaz, dena delako estrategia erabiltzeaz jardutean, soziolinguistikan bezala, idiolektoak izan
|
behar
ditugu kontuan, hau da, dena delako berbaldia jaso behar duenaren sistema. Bestela esanda, Hizkuntza Atlasak mintzamoldeen gainean emandako informazioa abiaburu hartuta, estilistika ere ikertzen hasi dugu maiztasunen arabera, Euskal Herri osoan zein hurrenkera diren arruntak eta zein berezi oinarri zientifikoz argituko badugu, bestela bakoitzak bere iritziaren arabera, txokokeriatzat?
|
|
|
ez duen euskalki bateko solasturiak, gura eta gura ez, markatutzat joko du parafrasi horren bitartez eratutako ele katea. Hortaz, dena delako estrategia erabiltzeaz jardutean, soziolinguistikan bezala, idiolektoak izan behar ditugu kontuan, hau da, dena delako berbaldia jaso
|
behar
duenaren sistema. Bestela esanda, Hizkuntza Atlasak mintzamoldeen gainean emandako informazioa abiaburu hartuta, estilistika ere ikertzen hasi dugu maiztasunen arabera, Euskal Herri osoan zein hurrenkera diren arruntak eta zein berezi oinarri zientifikoz argituko badugu, bestela bakoitzak bere iritziaren arabera, txokokeriatzat?
|
|
|
Honaino helduta, itzulpen ikerketan ezagun ezagunak diren zenbait kontzeptu ekarri
|
behar
ditugu lerrootara, horrek Hitz ordena. Erabilera estrategikoa lanak jorratzen duen gaia beste argi batez ikusten lagunduko digulako.
|
|
|
Pentsamendua ahozkotik idatzira, itzultzeko? lanabes baliotsuak eta tresna horien bilakaera aztertzeko oinarri sendoak eskaini dituzte zenbait lanek, besteak beste, kontsideratu
|
beharrekoak
ditugu Alzoren Estudio sobre el euskera hablado (1961), Euskaltzaindiaren Ohikoeuskal mintzamoldeen antologia (1999), Gotzon Garateren Erdarakadak (1988), Justo M. MokoroarenOrtik eta emendik (1990) eta Websteren Ipuinak (1993), Koldo Mitxelenaren zuzendaritzapean abiatutakoOrotariko Euskal Hiztegi gogoangarria ahaztu gabe.
|
|
|
–Egualdi onek' orain ere eresan
|
bear
du?
|
|
|
Eta horien arteko orekan dautza estrategiak. Azken buruan, hiztunek garbizaleen arauak gorabehera berba egiten dute; idazleek ere arautze garbizaleak gorabehera izkiriatu egin
|
behar
lukete, hizkuntz sistemaren debeku argietatik harantzago sormena eta ulergarritasuna beste legerik ez balego bezala.
|
|
|
Izan ere, ondokoak eztabaidagai dira: zer funtzio du LU bildumak?, nori zuzentzen zaio?, eta, horren arabera, LU bildumako liburuek hitzaurrea
|
behar
dute?, nolakoa behar luke hitzaurreak?, hitzaurrearen ordez, hitzatzea hobe?, nork idatzi behar lituzke hitzaurreak, itzultzaileak, literaturan adituak, bakoitzak bat?, itzultzailearen hitzaurreetan itzulpenari buruzko gogoetak gura ditugu?, beste edizio batzuetako hitzaurreak itzuli behar lirateke?, orain arteko irizpiderik eza ikusita, hala jarraitzea komeni ote da edo aurrerantzean irizpideak ...
|
|
|
Izan ere, ondokoak eztabaidagai dira: zer funtzio du LU bildumak?, nori zuzentzen zaio?, eta, horren arabera, LU bildumako liburuek hitzaurrea behar dute?, nolakoa
|
behar
luke hitzaurreak?, hitzaurrearen ordez, hitzatzea hobe?, nork idatzi behar lituzke hitzaurreak, itzultzaileak, literaturan adituak, bakoitzak bat?, itzultzailearen hitzaurreetan itzulpenari buruzko gogoetak gura ditugu?, beste edizio batzuetako hitzaurreak itzuli behar lirateke?, orain arteko irizpiderik eza ikusita, hala jarraitzea komeni ote da edo aurrerantzean irizpideak zehaztu behar genituz...
|
|
|
Izan ere, ondokoak eztabaidagai dira: zer funtzio du LU bildumak?, nori zuzentzen zaio?, eta, horren arabera, LU bildumako liburuek hitzaurrea behar dute?, nolakoa behar luke hitzaurreak?, hitzaurrearen ordez, hitzatzea hobe?, nork idatzi
|
behar
lituzke hitzaurreak, itzultzaileak, literaturan adituak, bakoitzak bat?, itzultzailearen hitzaurreetan itzulpenari buruzko gogoetak gura ditugu?, beste edizio batzuetako hitzaurreak itzuli behar lirateke?, orain arteko irizpiderik eza ikusita, hala jarraitzea komeni ote da edo aurrerantzean irizpideak zehaztu behar genituzke?, zein?, nola ekin aurrerantzean hitzaurreen copyrightaren auziari?...
|
|
|
Izan ere, ondokoak eztabaidagai dira: ...nolakoa behar luke hitzaurreak?, hitzaurrearen ordez, hitzatzea hobe?, nork idatzi behar lituzke hitzaurreak, itzultzaileak, literaturan adituak, bakoitzak bat?, itzultzailearen hitzaurreetan itzulpenari buruzko gogoetak gura ditugu?, beste edizio batzuetako hitzaurreak itzuli behar lirateke?, orain arteko irizpiderik eza ikusita, hala jarraitzea komeni ote da edo aurrerantzean irizpideak zehaztu
|
behar
genituzke?, zein?, nola ekin aurrerantzean hitzaurreen copyrightaren auziari?
|
|
|
dago. Alegia, Arana Goiriren helburua poesia idatzia kultua izan zedin bete
|
behar
zituen arauak ezartzea zen, arauok bertsolaritzaren formatatik urrunduz hain justu. Hori dela eta, Olerkariek arau hauek bere eginen dituzte euren helburu poetikoekin bat egiten duten neurrian; hau da, estilo arauok beteko dituzte ahozko tradizioaren eraginpean sorturiko literaturatik urrundu nahi duten heinean.
|
|
|
Trena atxakia aproposa da paisajearen margotze inpresionista azkar bat lortzeko. Paisaje geldiaren aurrean gizon dinamiko bat dago, honen sensazioak azkarrak dira, kontenplazioak gihar bat
|
behar
du, dinamika bat (1974: 115).
|
|
|
(izpiritu) eta, lili? (lore) lotura irakurleak interpretatu
|
behar
du: asoziazio metaforikoa da,, izpirituaren liliak?
|
|
|
Gure argudiobideetan aurrera eginez, literatura honek gizartearekin zein harreman duen jakin nahirik, hurrengo galderak honakoa
|
behar
du izan: Pizkundeko kulturaren eta literaturaren balioespena baldintzatzen duen kontzepzio honek nola ukitzen du literatura bere alderdi formaletan?
|
|
|
Erromatik 1912an itzuli eta Erriberrin hasten da irakasle. Alabaina, aspalditik datorkion ikusmen arazoa gero eta handiagoa egiten zaio, eta, itsutzen hasita, ofizioa baztertu
|
behar
du.
|
|
|
Muga horiek gainditzeko, artikuluak lau proposamen egiten ditu. Euskal literaturaren historiak postnazionala izan
|
behar
du, bi literaturen historia baita, klase subalternoen literaturarena, zeina oro har ahozkoa eta euskaraz gauzatua den, eta, eliteko klaseena, zeinek beti estatu hizkuntzak baliatu dituzten. Era berean euskal literaturaren historiak biopolitikoa behar luke bilakatu.
|
|
|
Euskal literaturaren historiak postnazionala izan behar du, bi literaturen historia baita, klase subalternoen literaturarena, zeina oro har ahozkoa eta euskaraz gauzatua den, eta, eliteko klaseena, zeinek beti estatu hizkuntzak baliatu dituzten. Era berean euskal literaturaren historiak biopolitikoa
|
behar
luke bilakatu. Hirugarrenik, euskal literatur historia postnazional eta biopolitiko bat ezin da mendeka eratu, baizik eta Europako eta Ameriketako inperialismoen talkan kokatzen den historia gisa.
|
|
|
Hirugarrenik, euskal literatur historia postnazional eta biopolitiko bat ezin da mendeka eratu, baizik eta Europako eta Ameriketako inperialismoen talkan kokatzen den historia gisa. Azkenik, eta nazionalismoak ezartzen duen kontinentalismoa dela medio, Ameriketako diasporako literatura gehienak kontuan hartu
|
behar
ditu.
|
|
|
Sarasolaren eta Aldekoaren kasuan, eta Jainkoari eskerrak, eredu honek egituraketa historikoago, sozialago eta kritikoago bat izan du. Kultura txikietan ezer arbuiatzeko luxurik ez dugunez, eta dena estrategikoki berrerabili
|
behar
dugunez, neuk Aldekoaren eta Orpustanen historiak gomendatuko nituzke erreferentzia kanonikotzat, Lasagabaster, Sarasola eta Casenaveren gomendioei jarraikiz, eta, era berean, hemen egin nahi dudan gogoetaren abiapuntu eta oinarri gisa, izan ere Aldekoaren azken lanek paradigma hori bera atzean utzi baitute.
|
|
|
erromantze nafarra, gaztelera, frantsesa, latina, ingelesa, eta abar. Klase subalterno eta hegemonikoen arteko gatazkak izan
|
behar
du euskal literaturaren historiaren gune/ ardatza, eta ez, euskaraz idatzitako lehen testuen, fetitxe filologikoak eratzen duen historia nazionalista.
|
|
|
desberdinetan banatu, asepsia filologikoz. Hain zuzen, bi literatura horiek elkarren aurka sortzen duten talka sozialean irakurri behar dira, non apologistek euskara objektiboki (objektu gisa) erabiltzen duten bertako eliteak zilegitzeko, hain zuzen legebiltzarretan euskara debekatzen duten elite berak, euskara hizkuntza subalterno bat bihurtuz, zeinak ahozkotasunean bizirik iraun
|
behar
duen hurrengo hiru mendeetan.
|
|
|
Azkenik, eta antzerki idatzi gutxi badugu ere, azken hiru mende hauetan (Borracho burlado, Gabon saria...) antzerki hau dugu, hain zuzen, eliteko klaseak eta klase subalternoak testuan bertan talka egiten duten espazio testual bakarrenetakoa, eta beraz hala irakurri
|
behar
ditugu.
|
|
|
Historia postnazional batek gainera biopolitikoa izan
|
behar
du (Foucault), hots, kategoria biopolitikoak aztertu behar ditu. Demadan etsenplu argigarri eta sinple bat.
|
|
|
Historia postnazional batek gainera biopolitikoa izan behar du (Foucault), hots, kategoria biopolitikoak aztertu
|
behar
ditu. Demadan etsenplu argigarri eta sinple bat.
|
|
|
Euskal literaturaren historiak, beraz, ezin du kontinentala izan, transozeanikoa (eta batez ere atlantikoa) izan
|
behar
du (Gilroy). Era berean, Domingo Agirreren kostunbrismoak beste tankera bat hartzen du, aurretik Truebak eta Lotik egiten duten lan koloniala (barne koloniala) kontuan hartzen bada eta turismoaren, kolonialismoaren eta orientalismoaren erlazioa ulertzen bada (euskaldunak salbaia postkarlista baketsu gisa, zeinak burgesia madrildar, paristar eta londrestarrak gozatuko dituen turismoaren bidez).... Orobat, Agirrerekin batera, Etxeitaren jira Filipinetatik zehar ezinbestekoa da, haren hasierako idazlanak Filipinetan gazteleraz, baina 1898ko Desastreaeta gero euskaraz idatzi zituela ulertzeko (Gabilondo 2010).
|
|
|
Beraz, mendeen banaketa eta egituraketa fetitxista nazionalista filologikoa alde batera utzita, inperialismo europar eta amerikarraren historiaren arabera berregituratu
|
behar
dugu euskal literaturaren historia postnazionala.
|
|
|
Hemen afektibitate/ afektuen azterketa bat
|
behar
dugu.
|
|
|
Literaturaren historiek hari narratibo edo kate narratibo batean biltzen dituzte gertakari literarioak, eta katebegiak irudikatzen dituzte. Modu horretan, literaturaren historialariek gertakari literario horiek kateatzearekin batera, hutsuneak edo isiluneak ere kate diskurtsiboan bildu
|
behar
dituzte, hari edo kate narratibo horretan zentzua emanez. Ondorioz, Literaturaren Historia egiterakoan lehen urratsa, ezinbestez, kateatu behar diren gertakari literario horien nolakotasuna mugatzean datza (Retolaza, 2010, 958).
|
|
|
Horren arabera, periodizazio kategoria unibertsalistak erlatibizatzeko modua izanik eta inperioaren ikuspegi hegemoniko interesatua luzatu nahi ez bada, ustezko burdin aroa ez da nahi eta nahi ez literatura gabeziaren aldia izango poetarik gabeko aldia, inoren urrezko aroaren alteritatea baizik, bere burua urrezko aroan irudikatzeko gaitasuna duenak
|
behar
duen beste itxuraz isila baina funtsean isilarazia, subalterno posizioa betetzen duenari gertatu ohi zaionez. Agian aldi hori interpretatzeko era honek hobeto azalduko luke zergatik XVI XVIII. mende arteko aldia katebegi galduen edota ostenduen aroa den.
|
|
|
Poesia modernoaren definizioa osa lezaketen ezaugarriez hausnarketa eginez gero, lehenik, arestian Martin Ugaldek aurreraturiko bi irizpideak oroitu
|
behar
ditugu: –egin bidea?
|
|
|
Hala, noiznahiko hizkuntza minorizatuetako idazleak mendez mende piztia mitiko harekin lehia gogorrean margotu zituen. . Hircocervo, a, akerra eta oreinaren arteko animalia kimerikoa, euskara bezalako hizkuntzan idazten duten idazleek duten etsaia da, eta biziki aldakorra den piztia multiformearekin egin
|
behar
duten borrokara deituak daude:
|
|
|
Bi norabide historiografiko ezberdin horien aurrean, seinalatu
|
behar
genuke, beharbada genero poetikoaren kanonikotasunaren inguruko hausnarketak azterketa astitsuagoak eskatzen dituela. Barne eta kanpo eragileak integratuko dituen azterketa eredu baten premia erakusten du gure iritziz, euskal sistema literarioaren autonomiak esplika ditzakeen fenomenoen azterketa xeheagoak eginez, eta arlo soziopolitikoen eraginaren dinamika doituz.
|
|
|
Baina horren lortzeko bigarren kondizio bat bete
|
behar
zuen Mitxelenak: ordu arte ezin gaindituzkoa zirudien euskalkien bereizketa behar zen gainditu.
|
|
|
eskola eta unibertsitatearen bitartez, prentsaren bitartez, publikoa bera aldatu da eta, idazleen sariztatzeko eta kontsakratzeko bideak ere bai. Hots, duela mende erdi bat, euskal literaturaren historialariek edo kritikariek denbora asko xahutu
|
behar
zuten Euskal Herriko eta kanpoko jendearen konbentzitzeko euskal literatura dei zitekeen zerbait bazela. Gaur egun, lizeoko eta unibertsitateko ikasgai bilakatua da euskal literatura, solasaldiak antolatzen haren aztertzeko eta idazleentzat sariak banatzen dira Euskal Herrian eta berdin kanpoan.
|
|
|
Muntek 1994an egin zuen ikerketan ondorioztatu zuen 80ko hamarkadatik aurrera munduko leku gehientsuenetan,, batez ere Estatu Batuetan eta Britainia Handian? irakurri nahi zuen eta irakurri
|
behar
zuen feminista ororentzat nahitaezko irakurgaia bihurtu zela jaiotzen ari zen emakumeen eleberri mota (Shelley, 2002)
|
|
|
Lehenik eta behin esan
|
behar
dugu aztertuko dugun subjektu protagonista nagusia eta bakarra Amaia Ezpeldoi dela eta pertsonaia honen esanahia (Bal, 1985) eta ezaugarriak aztertzen arituko garela hurrengo puntuetan, betiere, marko teorikoan aipaturikoa kontuan izanik.
|
|
|
(Jalgi hadi plazara, 52) badela herri honetan argumentatuz. Azken aurreko liburuaren izenburua bera Jalgi hadi plazara Etxepareri eginiko erreferentzia da, baina nortasun lesbiarra plazaratzearen analogia eginez; liburu berean Euskaltzaindiak Etxeparek idatziriko testu pornografikoak ezkutatzearekin lotua dago Ezpeldoik argitu
|
behar
duen kasua. Parodiaz gain, Iratxe Retolazak dio Ipar Euskal Herrian sortutako hizkuntza eredua kritikatzen duela Bordak (2010, 136).
|
|
|
Mogel neba arrebek baino oinordeko leialagorik izan zuen E. M. Azkuek, batez ere bere seme Resurreccion?, baina, Mogel neba arrebek bezalaxe, desertuko bakardadean ibili behar izan zuen Eusebio Maria Azkuek erebere garaian, ia poemarik argitaratu gabe hil baitzen, eta, eskuizkribuak zabaldu zituen arren, eskuizkribuok sakabanatzean ez baitakigu zehazki hari edo beste nori egotzi olerki hau edo bestea. Beraz, hutsune ugari nabari dira oraindino XIX. mendeko euskal idazleen ezagutzan, eta dugun ezagutza partziala osatzen lagundu
|
behar
dute arlo desberdinetako ikerketek (biografia, pentsamoldea, bertsoen harrera, testuingurua, bertsogintza, estiloa, testuartekotasuna, testu kritika, etab.).
|
|
2014
|
|
|
Teorian, birformulatzaile baten definizioak ondo bereizi
|
behar
luke delako partikula gainerakoetatik, haren bereizgarriak agerian utzita. Inguruko hizkuntzetan ikerketa asko egin dira azken hamarkadetan diskurtso markatzaileei (DM) buruz (Vázquez, 2011) eta ikerketa horien ondotik markatzaileen hiztegi espezializatuak ere sortu dira (Fuentes, 2009; Briz et alii, 2008).
|
|
|
Teorian, DM baten definizioak ondo bereizi
|
behar
luke delako markatzailea gainerakoetatik, ondo hautaturiko deskriptore eta bereizgarriak direla medio (Portolés, 2007; Seco, 1978). Euskal hiztegiek, berriz, elkarren baliokidetzat jotzen dituzte hizpide ditugun lau birformulatzaile esplikatiboak (alegia, erran nahi baita, hau da, hots).
|
|
|
Definizio hartan DMen bi ezaugarri bereizgarriak geratzen dira azpimarratuta (Martí, 2011): alde batetik, DMek duten jarraibide, prozedura edo prozesatze esanahia azpimarratzen da (hots, hiztunaren eta hartzailearen arteko elkarlana eta enuntziatuen interpretazioa gidatu
|
behar
duen lankidetza); beste alde batetik, perpausaren esparruan inolako funtzio sintaktikorik ez betetzea da diskurtso markatzaileen bigarren ezaugarri funtsezkoa. Ez da, beraz, gramatika kategoria berri bat, ezpada sail funtzional, diskurtsibo edo pragmatiko, berri?
|
|
|
Birformulazio erabatekoetan, aldiz, alegia, aposatu gabeak? , enuntziatuen arteko lotura ezartzen duenak?, atal birformulatzailearen hasieran agertu
|
behar
du ezinbestean:
|
|
|
Lekutu
|
behar
zuen, baina kurios zenez, sasiaren atzealdean eta lokatzean iltzatu zen, geldo. Mutu.
|
|
|
Baina oxigeno tentsioa asko jaisten bada, ez da izango umekiaren beharrak asetzeko nahikoa. Kontuan hartu behar da, gainera, oxigenoa umekiaren odolera heltzeko, plazentaren epitelioan zehar barreiatu behar dela, hau da, oxigenoak nolabaiteko" hesia" zeharkatu
|
behar
duela. [ZIO, Animalien aferak, J.I. Pérez Iglesias/ M.B. Urrutia (EHU, 2011) Or.:
|
|
|
Zenbaitetan, (e) la menderagailua duen perpaus osagarri baten bidez birformulatzen da zehaztapenen
|
beharra
duen birformulakizuneko izen bat (bertsioa):
|
|
|
Batzuetan, gauzak hala gertatzen ditun. Eta, gertatzen direnean, datozen bezala hartu
|
behar
ditun. Eta kito!
|
|
|
Alegia, nahiz eta formaren aldetik gaztelaniazko esto es esapidearen kidekoa den, eta nahiz eta OEHk, esto es, es decir, a saber? ordainak esleitzen dizkion (17), ez du ematen hau da birformulatzaileak nahitaez mintzagai bera iruzkindu
|
behar
duenik; hots, ez dirudi hau da esapidea mintzagai bera iruzkintzeko espezializatuta dagoenik.
|
|
|
Teorian, DM baten definizioak, ondo bereizi
|
behar
luke delako markatzailea gainerakoetatik, ondo hautaturiko deskriptore eta bereizgarriak direla medio. Praktikan, ordea, hizpide ditugun birformulatzaileen kasuan (alegia, erran nahi baita, hau da, hots) oso zaila da haien artean bereizkuntza pragmatiko orokorrak ezartzen.
|
|
|
/ Egin zak auhen, egin, hiri superra! Erori
|
behar
baituk, erori lurrerat!
|
|
|
Hortaz, hiruzpalau hamarkadatan euskarak Euskal Herriko hirietan zuen presentzia handitzea lortu zuen eta maila nazionaleko egiturak sortu zituen. Hilzorian izanikoak sasoia berreskuratu
|
behar
zuela zirudien, baina bidea okertu egin zen.
|
|
|
Badago galderok erantzutera ausartu denik ere; horien artean bi aipatzearren, Amonarriz (in García, 2013) eta Etxegoien (2004) aukeratu ditugu. Ñabardurekin izanagatik, biek ala biek uste dute gako berriak hizkuntzaren arlo estetiko eta ludikoan bilatu behar direla, hiztuna gustura aritu behar dela berba egiterakoan eta jolasak jardunaren zati esanguratsu bat hartu
|
behar
duela, bereziki gazteen kasuan. Inor gutxik ukatuko du euren ekarpenak (eta bestelako ildoak jorratu dituzten beste askorenak) baliagarriak direla, baina ez dirudi erdi itzalita dauden motorrak martxa betean jartzeko besteko indarrik dutenik (bereziki botere guneak ez badira buru belarri inplikatzen ildo horien alde).
|
|
|
Hona bide batezko euskalgintza horren aldeko adibide txiki bat: . Ados,
|
behar
dugu, nukleo gogor, bat, berme instituzional eta sozialen bila lan egingo duena.
|
|
|
Halaxe jokatu genuke geuk ere: euskararen lurraldea nazioarteko fenomeno eta pertsona eredugarrien izenekin eta, batez ere, euskal kultur ondaretik ateratako erreferentziekin markatu
|
behar
genuke (honi buruzko hausnarketa sakonagoa in Unzalu, 2011); haatik, Arestik bere. Bilbaoko kaleak, ospetsua idatzi zuenetik urte dezente igaro den arren, euskara arbuiatu, edota are, zanpatu izan zuten jeneral, konde, almirante eta politikarien izenak zein beronen garapena oztopatu duten gertaera konkretuei erreferentziak ugariak dira oraindik Euskal Herriko kale izendegietan.
|
|
|
Guk, dena dela, eredua ez ezik EAEko A eredua ere aintzat hartuko dugu lan honetan, kontrasteak aztertzeko, eta beste arrazoi batengatik ere bai: helburuetan EAEko A ereduak ere, legalki, bermatu behar duelakozikasleak gaztelaniazko komunikazio gaitasun maila bera lortu
|
behar
duela euskarari dagokionez ere. Hezkuntza elebidunaren ulerkera honi dagokionez, hona zer dioten Dolzek eta Idiazabalek (2013:
|
|
|
c) eremu ez euskalduntzat jotzen dena, Nafarroa Garaiko gainerako udalerriak biltzen dituena (Nafarroako biztanleriaren %36, 2 zen hor 2011ko erroldaren arabera). Eremu horiek bereizteko erabili zen irizpidea izan zen toki bakoitzeko euskaldunen kopurua: eremu euskaldunean sartzeko, biztanleen %10ak
|
behar
zuen euskalduna, eta bitariko eremuan jartzeko baldintza zen euskaldunen ehunekoak izan behar zuela gutienez %5 (Azkarate, 2012).
|
|
|
c) eremu ez euskalduntzat jotzen dena, Nafarroa Garaiko gainerako udalerriak biltzen dituena (Nafarroako biztanleriaren %36, 2 zen hor 2011ko erroldaren arabera). Eremu horiek bereizteko erabili zen irizpidea izan zen toki bakoitzeko euskaldunen kopurua: eremu euskaldunean sartzeko, biztanleen %10ak behar zuen euskalduna, eta bitariko eremuan jartzeko baldintza zen euskaldunen ehunekoak izan
|
behar
zuela gutienez %5 (Azkarate, 2012).
|
|
|
Baina? hurrengo kapituluetan desberdintasunak ezartzen dira eremuaren arabera.Eremu euskaldunean ezartzen da ikasleak hezkuntza jasoko duela hautatzen den hizkuntzan, eta beharrezkoa izanen dela euskara eta gaztelania biak irakastea, halako moldez non ikaslearen oinarrizko eskolatzearen amaieran ikasleak frogatu
|
behar
duen nahikoa den gaitasun maila bi hizkuntzetan (gaztelaniaz,, capacitación, hitza erabiltzen da).
|
|
|
Hogeita hamar urte geroago bada eskarmentu franko sistema elebidun bat nola ezarri hezkuntzaren eremuan. Beste alde batetik, bilakaera gertatu da eta gaur egun jendarteak baditu ezaugarri batzuk diferenteak, aldaketa dakartenak orobat ikasgeletan ageri den hizkuntz panoraman, eta funtsean eztabaida
|
behar
dutenak, errealitate berriarentzako irtenbide egokiak aurkitzeko.
|
|
|
Dena bat harturik, erran daiteke XX. mendearen azken laurdenean eraikiriko eredu sistemak erantzuten ziola egoera bati non eskolaratzeko tenorean funtsean bi hizkuntza ageri ziren (euskara eta gaztelania edo frantsesa), eta nahitaezko eskolatzearen azken helburu gisa jartzen zen bi hizkuntza ofizialak menperatzea. Atzerriko hizkuntza bat geletan ikastea ere aurreikusten zen, baina ez zen serioski planteatzen ikasleek zer maila lortu
|
behar
zuten, eta ez zen, halaber, jendartearen eskari nabarmenik ildo horretan.
|
|
|
bi hizkuntza ofizialak ditugu alde batetik, proportzio desberdinetan agertzen direnak Euskal Herriaren eskualde desberdinetan, beren aldaera estandarrean edo/ eta (euskararen kasuan behinik behin) dialektoetan; bestetik, beste hizkuntza batzuk agertzen dira geletan immigrazioaren ondorioz, eta, gainera, etorkinak oso testuinguru kultural eta linguistiko desberdinetatik datoz, bai beren artean eta baita lehenago Euskal Herrian ziren beste hizkuntzen aldean. Errealitate berri horren aurrean hezkuntza sistemak erantzun bat artikulatu
|
behar
du eta hartarako ez da lehenagotik eredurik zuzenean aplika daitekeenik egoera berrian.
|
|
|
Testuinguru konplexu horretan, bada eztabaida adibidez zein ote den unerik egokiena hirugarren hizkuntza sartzeko edo zenbateko esposizioaren pean egon
|
behar
duen ikasleak hizkuntza bakoitzari dagokionez, alde batetik badirelakozjendartean sentiberatasun desberdinak: batzuek kezka izanen dute ingelesaren sarrera neurrigabeak euskararen normalizazioari kalte egiten ahal diolakoz, euskararen ezagutza orokortua atzeratzen delakoan edo ezinezko egiten delakoan, eta beste batzuek, berriz, lehen baino lehen egin nahi dute aurrera ingelesa ikastean eta menperatzean, horrela batzuetan euskararen gaia bigarren maila batean utzita.
|