|
2000
|
|
|
Beharbada Narrazioak liburu honexen izenburua da Sarrionandiaren liburuen izenburuen artean sinpleena, beste guztiak interpretazioa
|
behar
duten sintagmak izan dira edo azalpena eskatzen duten hitz multzoak, baina kasu honetan, agian, sinpletasunak omenaldi bat du barnean. Agian Jorge Luis Borgesen ipuinen bilduma baten Narraciones (Cátedra 1980) edizioaren izen bera darama Joseba Sarrionandiaren Narrazioak liburu honek.
|
|
|
" Baina zertarako egin poesia aro gaitz hauetan?" (33 or.). Sarrionandiak ez daki," baina ekin behar da zeren hobe da burrukatu eta galtzea/ galera aurrez onartzea baino" (52 or.). 1987ko Marinel zaharrak liburuan ere galdera bera da hitzaurrean" Zertarako poesia hondamen aro hauetan?" (8 or.). Oraingoan ordea, sasoi guztiak ez ote diren makalak galdetzen dio bere buruari, haatik ezinbestekoa dela pertsonarentzat kantatzea, itsasontziarentzat nabigatzea bezala. Bere kasuan, gainera, Coleridgeren marinel zaharrak bezala, inork entzuteko trenta handirik hartu nahi ez duen moduko kontuak esan
|
behar
ditu. Aldiz, 1995eko poema sortan gainditua du, bizitzaren beraren indarrez, Becketten hastapen gisako hura" nothing is left to tell" ek (ez da esatekorik geratzen), metaliteratura ororen abiapuntua izango zena.
|
|
|
Joseba Sarrionandiak liburuaren sarreran bertan adierazi bezala," literatura oro literaturaren literatura da", alegia, tradizio literarioaren oihartzunak islatzen ditu literatura orok. Gero bereziki aztertuko den Narrazioak liburuan ere irizpide honi beroni eusten dio Sarrionandiak, eta horretan eredu, maisu edo inspiratzaile dituen Kavafis, Pessoa, Auden eta XX. mendeko beste zenbait poeta handiren iritziko da, Iñaki Aldekoaren ustez: " Gure garaian poesia hoberenak literatur tradiziotik datozkigun isladak nahitaez errefraktatu
|
behar
ditu bere literaturan. Ahaztu gabe, betiere, ironia, poeta edozein tradiziotatik urruntzen duena, tradizio hau errepika ezina bihurtuaz.
|
|
|
" ez da triste ez da alai, zertxobait idealizatuta agertzen zaigu Axun bera, gazte denboran, idealizazio joera handia baitago. Bukaera, horrelako istorioak
|
behar
duen gisakoa, tristea, alegia". (El Diario Vasco)
|
|
|
Are gehiago, Itziar Belaundek eginiko iruzkinean liburu honetan aurki daitezkeen bikoiztasunak azpimarratzen dira. Bere iruzkinean aipaturiko bi plano horien bereizketaz aritzeaz gain, plano bakoitzeko pertsonaia bakoitzak pairatu
|
behar
duen bikoiztasuna azpimarratzen du: hots, Mario jaio dena eta sentitzen denaren bikoiztasunean bizi da; eta Keparen bikoiztasuna, ordea, ezkutuko eta azaleko bizitzan oinarritzen da.
|
|
|
hizkuntza kultua, periodo luzeetakoa, mailegu anitz darabiltzana, zehaztasun lexikal eta sintaktikoaren onetan, euskara batuaren arauak betez nolanahi ere. Efektua bitxi samarra da, aitortu
|
behar
dut, baina gutxi gorabehera horrelatsu imajina liteke izango litekeela euskara idatzia Joanes Leizarragaren bideak aurrera egin balu.
|
|
|
Sexu harremanak, maitemina erakargarritasuna duten harremanak dira, esperantza irekitzen dutenak; ematen du bizitzak askoz gehiago eman
|
behar
duela, baina askotan ez da horrela izaten, eta nire ustez horregatik datoz haserreak, agresibitatea eta hainbat gauza. (Gara I)
|
|
|
Finean, dena osotasun batean dago, lehena eta oraina, elementu pila baten batuketa gara: nitasun bat
|
behar
dugu baina ez gara gauza monolitiko bat. (...)
|
|
|
Arestian aipatu bezala, fikziozko istorioak kontatzea da eleberrigintzaren oinarria; hots, fikziozko munduak sortzea. Baina, fikziozko istorio hori geureganatu ahal izateko, eleberritik at ezaguna dugun errealitateaz baliatu
|
behar
dugu, eleberrian eskaintzen zaigun mundu hori irudikatu ahal izateko: idazleak utziriko hutsuneak betetzeko, aipaturiko erreferentzia ezagunak irudikatzeko,...
|
|
|
kontatzeko duten ahalmena kontuan hartu, balizko erritmo bat aztertu, hori izan da erreferentzia nagusia. Euskaldunok kontalari onak garela uste dut, ahozko literaturaren eragina gertu
|
behar
du, eta gurasoek, zentzu horretan, euskara asko dakite... Hor dago erreferentzia nagusia:
|
|
|
Liburuak merezi du, eta ez soilik istorio harrigarri eta hunkigarriak direlako, (Montoiak ipuinak
|
behar
duten bukaera perfektua emateko abilidadearekin jarraitzen du) edo azaldutako estruktura puzzle moduan erakargarria egiten delako, baita liburuak duen balore historikoagatik ere, bertan hiri batean bere historian gertatutako hamaika istorio kontatzen zaizkigulako. (Egunkaria VI)
|
|
|
" Je suis un syntaxier", definitu zuen bere burua Herodiasen egileak. Idazle baten mailu eta ingude hitza izaki, hitz horren zerbitzutara, sentimenduen eta estadu animikoen esanetara baino, jarri
|
behar
luke bide horri ekin nahi liokeen idazleak. Zerbitzu hori korrekzioa eta dotorezia bera baino harantzago doa Unzuetari ukatu ezin zaizkionak hitza bilakatzeraino atmosferaren habe eta sostengu bakar.
|
|
|
Lehendik zeuden horiek idatzirik eta, argitaratzeak ez dio talentuan murrizketarik eragingo egileari. Auzia beste bat da hemen, nik uste; hain zuzen ere, idazkuntzatik bizi nahi duen euskal idazleak non eta zelan erabili
|
behar
duen bere talentua. Edo beste modu batera esanda, Canok eta bestek erakusten duten bokazio sendoak zein etorkizun duen hedabideetatik kanpo geratuz gero.
|
|
|
Idaztankerari begiratuz, oso hizkera aberatsa darabilela aipatu
|
behar
dugu, baina, era berean irakurterraza. Gainera, ironia zorrotza lantzea ederki lortu du.
|
|
|
Liburu honetan azaltzen diren pertsonaiak kondenaturik daude, kondena hori zenbaitetan jatorritik datorkie umezurtzak izaten dira (I eta II atalean batez ere) eta heldutasunean badirudi, irtenbide bezala, suntsipena erabili
|
behar
dutela; erahilketa, suizidioa. Besteetan, pertsonaiek errealitatea, interpretapen eta bizipen distortsionatu batetik, desarroilatzen dute, eldarnioan murgildurik daude, giro etsai honek pertsonaiei oso baliabide urriak horni diezazkieke, beraz, kanpotik datorrena traumatikoa izan ohi da, edota pertsonaiak berak badu bere baitan zerbait traumatikoa dena.
|
|
|
Bigarren mailako pertsonaia batzuen jokaera, agian, ez dago garatuegia eta oso sinpleak eman lezakete, batez ere On Benjaminekin konparatzen baditugu. Eleberria, oro har, gustatu zaidan arren, esan
|
behar
dut, baita ere, puntu bat ez dudala hain gustukoa izan: bukaera efektistegia izan da nire iritziz.
|
|
|
Halaber, askotan une berean gertaturiko ekintza bat birritan kontatzen digu, baina, ikuspegi ezberdin batez (beste pertsonaia ezberdin baten ikuspegiaren arabera). Ondorioz, irakurleak antolatu
|
behar
ditu denborari dagokionez nahasturik doazen pasarte hauek. Bestalde, askotan kontatzen ez denak ere garrantzi berezia bereganatzen du:
|
|
|
Leticia Grandesen ustez honako mezu ezkutua du eleberriak: " ideologiak zein maitasunak nor berak gidatuak izan
|
behar
dutela, egin nahia eta bete beharraren arteko gatazka saihestuko bada, noski." (Egan 49)
|
|
|
" ondo zaindutako idazkera da, aberatsa hitzetan, indartsua efektoetan. Esan
|
behar
duena esaten du doi, gehiegizko hornidudarik gabe, eta horrek, askotan, ilundu egiten du esan nahi dena." (El Diario Vasco IV) Gainera, esaldi trinkoen erabilerak hizkuntza zaildu egingo du. Zabalaren ustez," trinkoegi, zorrotzegi, eliptikoegi, neurtuegi, serioegi, hitsegi, itogarriegi, gupidagabeegi irudituko zaio beharbada zenbaiti eleberri honetako prosa, baina aukera bat besterik ez da, beste edozein aukera bezain zilegi izateaz gain, Aranbarrik kontaketaren gaiari eta giroari hamarkadako erresistentzia kulturala ezin hobeto egokitu diona." (Egunkaria XII) Are gehiago, bere aburuz," plano, garai eta kontzientzia" aniztasun hori baita liburu honen lorpenik behinena, batik bat narrazioari ematen dion" indar adierazkor bereziagatik".
|
|
|
Bestalde, narratzailea narratario estradiegetiko zehazgabe bati zuzentzen zaio, kontatu
|
behar
duena benetan gertaturiko istorio bat dela adierazteko.
|
|
|
Aurreko bi liburuak beharrezkoak zirela [Telefono kaiolatuak eta Bizkarrean tatuaturiko mapak], batez ere estilo aldetik, Harkaitz Canok bere poesiaren hizkuntza narrazioetara moldatu
|
behar
baitzuen. Ez, ez ditu galdu bere ezaugarri nagusiak:
|
|
|
Eleberri liriko edo poematikoen artean aipatuko dugun azken honetan, Yolanda Arrieta testu labur ezberdinen eransketaren maila gorenera iritsi da. Dena den, hau guztia eleberrigileak egindako aukerari estuki lotzen zaiola azpimarratu
|
behar
dugu. Hain zuzen ere, idazleak jostearen metafora darabil bizitzari buruzko bere ikuspegia emateko, eta ondorioz, josten ikasteko manual gisara antolatu du eleberria bera.
|
|
|
Beste egunkari eta aldizkarietako kritikak batez ere informatiboak eta dibulgaziozkoak izan ohi dira. Haatik, kontuan izan
|
behar
dugu, batzuetan aldizkarietan eskaintzen zaigun informazioa argitaletxearen propaganda sareetatik igorririkoa dela, eta hauetan liburuaren argumentuari buruzko zertzelada batzuk besterik ez direla azaltzen. Honelako aipamen laburrak egunkari gehientsuenetan, eta bereziki argitaletxeek atonduriko aldizkarietan aurkitu ahal dira:
|
|
2001
|
|
|
(18)" Iraila edo Urria
|
behar
du izan(...) Irailan batez ere, baina Urrian ere haurrek olatuekin jolastu ohi dira" Concha" ko lehendabiziko ranpan."
|
|
|
Bertan, Ramonek Bernardo Atxaga aurkeztu
|
behar
zuen eta horretarako," Atxagaren belaunaldi literarioaren aurretikotzat" jo zuen bere burua, eta belaunaldi literarioen kontu hau gehienetan eztabaidagarria bada ere, benetan argigarria suertatzen zaigu kasu honetan idazle honen ikuspuntu literarioaz jabetzeko. Aipatutako hitzaldian, honako berezitasunak egotzi zizkion Saizarbitoriak bere belaunaldiari:
|
|
|
Alferrikakoa da hipotesiak planteiatzea, kontaketa behin eta berriro eten egiten baita: (31.or.)" Historia batek behar bezala kontatua izateko planteamendu bat
|
behar
du lehendabizi, desarroilo bat gero eta azkenik desarroilo horren emana izanen den ondorio bat". (44.or):
|
|
|
Zeresan ugari egon bada ere, zorionez esku artera iritsi zaigun nobela irakurri ondoren, itxoiteak merezi izan duela esan
|
behar
dugu. Saizarbitoriaren azkena, nobela sakona, interesgarria eta irakurketaren plazer barthiarra ahalbidetzen dutenetakoa da.
|
|
|
4 Saizarbitoriaren nobelek garaiko irakurlearekin eduki zezaketen" distantzia estetikoaz" ari garenean datu garrantzitsu bat eduki
|
behar
dugu kontuan: nobela hauek izan zuten arrakasta eta entzutea ordura artean inongo narratibazko liburuk ez zuela lortu.
|
|
|
Alabaina, nobelaren garapenean hainbesteko garrantzia izan zuten planteiamendu estetiko eta filosofikoak irauli ahala, dagoeneko XIX. mende amaieran bertan, erlatibismo filosofikoaren ildotik, Literaturan eta Artean" begiaren diktaduratik" (ik. Ernst H. Gombrich) ikuspuntu desberdinen garrantziara pasako gara11 Henry James() idazle iparramerikarrak bere nobelei egindako hitzaurreetan aldarrikatu zuenez, idazleak kontakizun duenaren aurrean kokagune bat, ikuspuntu bat, hartu
|
behar
zuen, ordurako ezinezkoa baitzen nobelagintza dezimononikoan narratzaileak zuen Jainko lekua sinestu eta defendatzea.
|
|
|
Urte batzuk geroago, 79 edo 80ko neguanordurako itzulia zen Madrilen bizitzera, garai hartan desenkantoari buruz hain ugariak izan ziren nobela haietako bat bidaliko zion, eskaintza nostalgiko batekin, eta pasarte luze bat azpimarratua zuela. " Iraultza ez zen aukera gisa sentitzen" zioen gutxi gorabehera pasarteak," esentzia gisa baizik; edo iraultzaile zinen, eta orduan iraultzaile buruaz pentsatu eta iraultzaile bihotzaz sentitu
|
behar
zenuen, edo ez zinen, baina orduan izan nahia baino ez zen geratzen, eta ez izatearen kulpa behin eta betikoa". Eskaintzak, berriz," Hain zapalduak eta hain libre izan ginen egun haien gomutaz" zioen, haren letra biribil eta argiaz idatzia.
|
|
|
" Zilegi da historiari edozein pasartetatik ekitea" (7.or) dio narratzaileak, azken batean, nondik hasten den zehazteak ez baitu garrantzirik. Claude Simonen nobeletan irakurleak memoriaren zatiak harilkatu
|
behar
dituen moduan, hemen ere guri dagokigu zatiekin istorioa eraikitzea.
|
|
|
Literatura" jolas" gisara ulertze honek, testu sorketa bera bihurtzen du mintzagai eta, metafikzioari esker," irakurle rola" idazlearengana hurbiltzen da: testua" egin"," osatu"," dekonstruitu"
|
behar
dugunez, irakurle aktiboa da nobela honek eskatzen duena.
|
|
|
Saizarbitoriaren beste nobelen antzera, nobela hau irakurri ahala egiten den horietakoa da, eta horregatik, bertan kontatzen denaz haratago, kontaketaz beraz arduratu
|
behar
du irakurleak. Saizarbitoriak irudikatu digun" irakurle inplizitoaren" tasun guztiez jabetu gabe nobelaz gozatu badaiteke ere, benetan indartsuak dira bertan azaltzen diren erreferente literarioak.
|
|
|
Guztiarekin ere, garai oso nahasia izan zela esan
|
behar
dugu eta horrela, urteetan lan gatazkatik frankismoaren aurkako borrokara pasa zirela euskal herritarrak. Erregimenaren azken garaietan langile mugimendua areagotu egin zen.
|
|
|
Leer, 1999ko uztailaabuztua), Vargas Llosa idazle hegoamerikarrak baieztapen deigarria egiten zuen: nobela bat idazteko, anbiziosoa
|
behar
duela izan idazleak. Alegia, genero honek formari buruzko hausnarketa eskatzen duela eta unibertso literario guztia ongi lotzeko abilezia.
|
|
|
Egile hauen iritziz, gizakia mundu absurdoan bizi da, gero eta ilunagoa eta ulergaitzagoa bihurtu zaion munduan. Horregatik, nobela bat idazten dugunean, ezinegon hori modu egokian adierazi
|
behar
dugu. Talde honetako partaideentzat, kontamolde berriak probatzeko generorik aproposena bilakatu da nobela XX. mendean.
|
|
|
Protagonista maskulinoa txiki sentitzen da emakume honen aurrean eta txikitasun honen adibidea biek elkarri ematen dioten muxuan legoke: Juan Martinek ongi luzatu
|
behar
du Victoria5 Woody Allen: " Sexua zikina den?.
|
|
|
artelana. Rossettiren antzera, berak ere artelana jartzen du denaren aurretik, bizitza izorratzen dien emakumeez baliatu
|
behar
badu ere (Eugenia, Siddal). Eta Victoriak ez du pintatua izan nahi, maitatua baizik.
|
|
|
Nobelan etengabe egiten diren erreferentzia psikoanalitikoek (Londreseko kongresua, Sedano psikoanalistaren esanak, Eromen sortzailea liburua (98), Freuden lanak,... ) lerro artean irakurtzen jakin
|
behar
dugula iradoki nahi digute. Psikoanalista baten antzera, irakurleak jakin egin du pertsonaia hauen jokabidea interpretatzen, Victoriari entzuten, bere iritzietan baitago nobelaren klabea.
|
|
|
Noizbait, Saizarbitoriaren poetika eta idaztankeraz hain urrun dagoen Henry James idazle iparamerikarrak honako hau idatzi zuen: " nobelak, lehenengo eta behin, dibertigarria
|
behar
du izan". Dudarik ez dago, gutako asko" dibertitu" egin garela Ene Jesus (1976) irakurtzen (Joyce eta Becketten nobelek ere dibertitu gaituzten moduan).
|
|
|
Alabaina, arrazoiak ez lirateke berdinak izango. Saizarbitoriaren nobelak 60 hamarkadetan euskal kulturaren baitan gertatu zen iraultzaren barnean ulertu
|
behar
ditugu. Iraultza diogu, literaturaren kasuan, ordura artean indarrean zegoen poetika eta estetikari, estetika modernoa (adierazpidearen krisia islatzen duena) gailendu zitzaiolako.
|
|
|
W. C. Auden poetak aholkatutakoaren ildotik, kritikak merezi duten liburuez soilik hitz egin
|
behar
duela uste baitugu eta horixe egiten ahalegindu baikara Saizarbitoriaren nobelekin: gure irakurle horizontea aberastu duten testuen irakurketa kritikoak proposatzen.
|
|
|
Kritikagintzak, zernahi egiten duelarik ere, ez baitu irakurketa bakar eta aldaezinik inposatu behar. Alderantziz, testuan oinarritutako interpretazioak, analisiak,... irakurketak finean, izan
|
behar
ditu helburu.
|
|
|
testuak berak kontatzen digun istorio edo edukia, FABULA, eta istorio hori kontatua dagoen modu berezia, INTRIGA, Todorov ek 1965eko itzulpenean" Sjuzet" hitzaz izendatzen duena. Geroago, testua narraziozkoa izan dadin narratzaile batek kontatua egon
|
behar
duela kontuan hartuz, Frantziako kritikari estrukturalistek banaketa horretan ahanzten zuten hirugarren alderdia gehitu dute, TESTUAren alderdia, hain justu.
|
|
|
Aipatutako sarreretan, eta jadanik 1884an argitaraturiko The art of Fiction liburuan, nobelak literaturaren barruan zer leku daukan definitu nahi izan zuen. James-en lanetan, nobela bizitzaz dugun inpresioa dela baieztatzen zaigu, eta bere iritziz, inpresio hori sinesgarriagoa izan dadin, narratzaileak pertsonaia baten ikuspuntutik kontatu
|
behar
du istorioa.
|
|
|
fabula barruko pertsonaia bat dela fokalizazio ekintza horren subjektua edota fokalizatzen den hori psikeari (sentimenduak, pentsamenduak,...) dagokiola?, ala biak? Erantzuna, Genette ren lanari begiratuz gero, badirudi nahiko zaila gertatzen dela, eta berak ere barru fokalizazioa definitzeko Barthesek proposaturiko narrazioaren" modu pertsonalera" jo
|
behar
du, hau da, testua lehenengo pertsona gramatikalera pasa daitekeen neurrian bakarrik esan daiteke barru fokalizazioa duela.
|
|
|
13 Etenduraz hitz egitean kontu handiz ibili
|
behar
dugu. Izan ere, irakurketak irakurketa, ezin esan baitaiteke nobela honek arrakastarik eduki ez duenik, eta oraindik irakurlerik ezagutzen ez duenik.
|
|
|
Baina jausi egin zen egoera hartatik eta jausterakoan hautsi. Haustua, mila zatitan multiplikatua agertzen da, bada, gizakia munduan, eta, erromantikoentzat, egin
|
behar
lukeena, batasunaren bila abiatzea litzateke, egoera zoriontsu haren bila.
|
|
|
Sarrionandiak erakusten eta erabiltzen duen leihoa beste errealitatera, irudimenean sartzeko atea da. Poesian erabiltzen duen leiho horren funtzioa ulertzeko kontuan hartu
|
behar
genituzke pinturan gertatu diren horrelako leihoen marrazketa prozedurak, begien aurrean izan Magritte edo Escheren pinturak eta grabatuak, hain zuzen ere pintore horiengan atea eta leihoa beste mundu baterako abiapuntu baitira.
|
|
|
" Orduan pentsatzen du oroitzapena bederen sostengatu
|
behar
duela eta bitakora kaier bat eskribatzen du ilunabarrero." (IGB, 11)
|
|
|
Pertsonaia anonimoa, idazlearen ideologiaren ahotsa, noski, baina ez formalki idazlea. Azken ahots hau, nolabaiteko identifikazio zabal batekin lotzen da; ideia zabalduak eta onartuak omen direnak aipatu
|
behar
dituenean erabiltzen du Sarrionandiak ahots hori. Jar dezagun, luza gabe, adibide bat, argiena, apika," Gudu Olerkia" (IGB, 97) dugu:
|
|
|
Polisindetona ulergarria da pilaketa egin behar den egoera guztietan agertu
|
behar
duelako, ezagutzak gehitu egiten dira pitinka pitinka, eta ezin da dena begirada batez osatu eta adierazi.
|
|
|
Erromantizismoak bidaia
|
behar
zuen errealitatetik ihes egiteko. Neoplatonismoak agintzen zuenez, erromantikoek ere errealitatea beste nonbait ikusten zuten, eguneroko egoeratik urrun, norberaren lurretik urruti, beste irla batzuetan.
|
|
|
Kolonialismoaren garaia da, Europak, industralizazioaren bidez, irten beharrean ikusten du bere burua. Industriak tentsioak sortzen ditu, lehengaien
|
beharra
dute fabrikek, merkatu berriak bilatu behar dituzte, eta inbertsiorako lurralde berrien lana eskatzen du. Arrazoi hauengatik Afrika eta Asia ezagutzeko, eta kolonizatzeko ahaleginak egiten dira.
|
|
|
Kolonialismoaren garaia da, Europak, industralizazioaren bidez, irten beharrean ikusten du bere burua. Industriak tentsioak sortzen ditu, lehengaien beharra dute fabrikek, merkatu berriak bilatu
|
behar
dituzte, eta inbertsiorako lurralde berrien lana eskatzen du. Arrazoi hauengatik Afrika eta Asia ezagutzeko, eta kolonizatzeko ahaleginak egiten dira.
|
|
|
Europako gizarteak aspertu egiten zuen artista, burges ekonomizaleek agintzen zuten gobernuetan, hiriak itsusiak ziren industriaren menpe, eta honen gosearen pean izadia iruntzi egiten zuen. Beste zerbait, beste geografia bat
|
behar
zuen artistaren irudimenak.
|
|
|
Biribiltasun eta paradoxaren zentzua ulertzeko berriro itzuli
|
behar
dugu Coleridge rengana eta honen Ancient Mariner poemara.
|
|
|
Bere Fenomenologiaren bukaeran paradoxaz hitz egiten du. Ezagutza absolutua lortzeko kontzientziak bidaia egin
|
behar
du, eta bidaia egiten duen neurrian, ari da ezagutzen. Hegelek, baina, biribiltasunaren kontzeptua aipatzen du ezagutzan, zeren ezagutza soilik lortzen baita bidea gogoratuz, atzera itzuliz, bizitakoa behin eta berriro gogoratuz.
|
|
|
Autobiografiaz idatzi duen Phillipe Lejeune k dioenez, autobiografia intimitatearen kronika (lehen atalean ikusi dugun moduan) izateaz gain, literatura ere bada. Literatura izateko autobiografiak bete
|
behar
duen" hitzarmen" kontzeptua proposatzen du. Hitzarmena testutik kanpo aurkitzen da:
|
|
|
infernuaren esanahiarekin. Horrela Palestinan presoak bere odola atera
|
behar
duenean, erabiltzen duen irudiak akabatzearekin loturik dago:
|
|
|
Pott bandako olertisorkuntza espazio desberdinetan kokatu dugu, bere irakurketan jarraitzeko asmoz. Eszenatoki diot, edo beharbada espazio esan
|
behar
nuke, garbia benetan gaurko pertsonaren filosofiak aldakuntza nabarmena eman duelako. Orain arteko pentsakizunak denbora izan badu pentsagai, eta ondorioz, existenzialismoak heriotzari buruzko pentsakizuna sortu bazuen, gaur eguneko filosofiako zenbait adarrek nahiago dute espazioaz pentsatzea.
|
|
|
Lan honek, une honetan pitin bat bazterturik dagoen (eta Atxagak berak zioen) abangoardia literaturari hurbilketa egin nahi lioke. Mendearen hasieran zinemaren artea zabaltzen hasten den unean, irakurketa berria ikasi
|
behar
du jendeak, pantailan gertatzen den narrazioa ulertu nahi badu. Irudia irakurtzen ikasi behar dute, zinemak dakarren espazioaren eta denboraren hausketa unitate bihurtzen trebatu behar dute.
|
|
|
Mendearen hasieran zinemaren artea zabaltzen hasten den unean, irakurketa berria ikasi behar du jendeak, pantailan gertatzen den narrazioa ulertu nahi badu. Irudia irakurtzen ikasi
|
behar
dute, zinemak dakarren espazioaren eta denboraren hausketa unitate bihurtzen trebatu behar dute. Hausketa da zinemak narraziora ekarri duen teknika aldaketarik nagusiena.
|
|
|
Mendearen hasieran zinemaren artea zabaltzen hasten den unean, irakurketa berria ikasi behar du jendeak, pantailan gertatzen den narrazioa ulertu nahi badu. Irudia irakurtzen ikasi behar dute, zinemak dakarren espazioaren eta denboraren hausketa unitate bihurtzen trebatu
|
behar
dute. Hausketa da zinemak narraziora ekarri duen teknika aldaketarik nagusiena.
|
|
|
Sostengu hauez gainera Euskal Herriko Unibertsitatea aipatu
|
behar
nuke hemen, amaitzeko, 136/ 99 dirulaguntza izendatu zuelako ikerketa hau egin eta molda nezan.
|
|
|
Poesia erromantikoak poemaren gaia den sentimendua deskribatu egiten duen bitartean, poesia modernoak, irudiaren bidez, sentimendua aipatu egiten du, sujeritu, irakurleari irudia eskaintzen dio honek interpreta dezan, eta neurri batean, interpretazioan sentimendu bera bizi dezan. Erromantikoen deskripzioan idazlearen sentimenduak harena izaten jarraitzen duen artean, irakurlea begirale huts delarik, poesia modernoan irakurlea parte hartzera behartua dago, irudia interpretatu, bere egin
|
behar
duen neurrian.
|
|
|
Pentsatzen badugu une batez, literatura beste arteekin lotuta agertu zaigu beti. Sinbolistentzat musika zen literaturaren ahaidea, hitzen soinuaren bidez, idazleek musikak zuen arintasuna, materia falta, izpiritualtasuna... lortu
|
behar
zituzten. Abangoardiarentzat ikustekoak diren arte berriek izango dute indarra:
|
|
|
Ikuspegi honetatik filma konposatzen den teknikaz egina izan
|
behar
zuen poemak: irudi desberdinen muntaia lana egin ondoren.
|
|
|
Hizkuntza berria da zinemarena. Epistemologia berria
|
behar
du ikusleak pantailan gertatzen dena ikusteko. André Maurois ek idatzi zuen bezala:
|
|
|
Kaosaren estetikak, Lauaxetak mundu modernoarentzat nahi zuen moduan, hizkera berezia
|
behar
du. Geldi gaitezen pixka bat eta pentsa dezagun:
|
|
|
Hasteko, aitortu nuke ni neu gehien hunkitu nauen poema" Bakardadeko gogoeta" dela. Hain zuzen ere horixe baita bakardadea, bestearen erreferentziarik ez izatea, frogatua baitago izateko, norbera izateko, bestea
|
behar
duela erreferentzi puntu. Beste inor barik geratzea itzalik gabe geratzea legez da, galduta, denaren eta ezerezaren artean.
|
|
|
Ez erantzuna ez zekielako, ez erantzuna jakin
|
behar
genukeelako, ez arazoa isilpekoa zelako"
|
|
|
Marinel zaharrak dira exilioan bizi diren antiheroiak, bizitzara bultzaturik daude, eta bizi
|
beharra
dute fatum garrantzizkoa:
|
|
|
Aldi berean eta iturri desberdinetatik, begiari datorkion irudi multzoa jartzen da orrialdean. Baina bai zineak eta bai literaturak ezin dute begiari une batean datorkiona aldi berean une berean eman; muntaia
|
behar
du batak, eta diskurtsoaren linealtasuna gorde besteak. Une batekoa diskurtso luze eta ulergarria bihurtzeko beharrezko du poesiak diskurtsoaren luzapenean ematea buruan une batez gertatu dena.
|
|
|
Esaldiak denboraren jarioan, hitzen segidan, jarraipenean, errenkadan eman
|
behar
ditu begiak une batez batu duen guztia. Horretarako baliatzen da" eta" guztion erabilpen anaforikoaz, pilaketa beste ezer baino lehenago akumulazioa errenkadan emateko formula baita.
|
|
|
Irudiaren oinarria den esaldia da hau, bai irudi zinematografikoarena, bai irudi literarioarena da aipamen hutsa den esaldia. Aipatu besterik ez du egin behar, eta irakurleak beste guztia jarri
|
behar
du, osatu, gorpuztu, hezurmamitu.
|
|
|
Hala ere, marinel zaharra da poeta, itsasora itzuli
|
behar
duena, edo arima erratua, itzuli eta joanaren artean erdibitua. Horregatik biltzen ditu poemategiaren azken testuak itzultzeko mina eta joateko gogoa:
|
|
|
Bidaia ez da bizikizun fisikoa soilik, batez ere mentala da; giza izaeraren metafora bihurtu dugun bidaiak nor garen eta zer ez garen azaltzen digu. Bidaiaria arrotza da lur arrotzean, eta zentzu horretan ikusten duen herria ezagutzen duen munduarekin konparatu
|
behar
du, eta joko horretan zorrozten zaizkio ulertzeko moduak, luzatzen begiradaren indarra, sakontzen pentsakizuna.
|
|
2002
|
|
|
Carlosen belaunaldiaren ilusio iraultzailea, gure baitan aurkitzen diren ilusio oro bezala, hizkuntzaren, fikzioen gainean eraikitako ilusioa da. Hizkuntz izakiak gara, baina, Carlosentzat, ideal horiek, ilusio horiek, ez dira nahikoak itsaso izoztuaren amets errepikakorra hausteko, eta alde horretatik urrun geratzen da Kafkak esandakotik, hots, liburuak gure itsaso izoztua hausten duen aizkora izan
|
behar
duela.
|
|
|
Hona, laburki, eleberrigintza berriaren ezaugarri literarioak: a) Eleberrigintza berriak auzitan jartzen du pertsonaiaren beraren irudia eta garrantzia. b) Eleberrigileak, ahal dela, desagertu egin
|
behar
du eleberrietatik. Narratzaile edo ahots anonimo bihurturik, objektibotasun osoz kontatuko du ikusten duena, interpretazio oro saihestuz. c) Pertsonaien analisi psikologikoa baztertu egiten da, objektuen eta ekintzen fenomenologia hutsa proposatuz. d) Garrantzizkoena eleberriaren forma da; alegia, nola dagoen kontatuta, antolatuta.
|
|
|
Ziur aski, gertaerak kontatzeko euskara eta espainiera erabiltzearekin batera, denbora aldaketak eta fokalizazioa dira eleberri honen testu estrategia nabarmenenak. Narratzaileak eleberriaren lehen bost atalak
|
behar
ditu ihesaldiak irauten duen hiru minutuak kontatzeko, baina protagonistaren heriotzaren ostean iragaten diren 53 minutuak seigarrenean, azkenekoan, kontatzen dira. Denbora proustiarra nagusitzen da testuan, eta denbora horretan, errepikapen eta asoziazioen bidez, protagonistaren iraganaren berri jasotzen da.
|
|
|
Eta Trentoko Kontzilioaren ondorenei egin diegun erreferentzia ez da hutsala, Lur bat haratagon, berpizkundeko izpiritu humanistaren luzapentzat hartua izan den XVII. mendearen berreskurapen bikaina egiten zaigulako. U. Ecoren terminologia erabiliz, Irigoienen azken eleberri honen enciclopedia izugarri aberatsa dela azpimarratu
|
behar
dugu. Bertan aurkituko ditu irakurleak metodo esperimentalean eta behaketa tekniko berrietan oinarritu zen zientzia berriari egindako erreferentziak, kartesianismoaren eta arrazionalismoaren aitzindari izan ziren filosofoei egindakoak, erlijio gatazkak edo Barrokoaren ordezkari ezagunei egindako laudorioak.
|
|
|
Amodioa dugu, beraz, Arrainak ura baino eleberriaren leit-motiva, maitatzeko modu arriskutsua, izenburutik iradokitzen zaigun moduan: Simonek Rita arrainek ura baino gehiago
|
behar
baitu bizitzeko. Aurreko eleberrian baino metafora eta irudi aberatsagoak kausi ditzakegu eleberri honetan eta guztiz deigarriak dira kapitulu bakoitzaren amaieran egiten dituen konparazioak.
|
|
|
Han bizi dira elkarrekin harik eta 1939an II. Mundu Gerra ankerrak Martin Venezuelara ihes egitera bultzatzen duen arte. Kasualitate bat dela medio, 1944ko abuztuaren 7an tigre bana ehizatu
|
behar
dute bi protagonistek, aita semeek. Martin, El Llanoko petrolio konpainiako bere lankideekin batera, Parigua oihan amazonikoan zenbait lagun hil dituen tigre bat ehizatzera ateratzen da (ik.
|
|
|
Hori gutxi balitz, izugarri oparoak dira kritikarien bertute eta ezaugarri ez oso aipagarriez mintzo diren egile nahiz liburuak. T. S. Eliot poetak inteligentzia jotzen zuen kritikariak
|
behar
duen ezaugarri gisara, alabaina, ez dut uste mezu hori zegoenik idazleek behin eta berriro egin dituzten adierazpenen oinarrian. Horretara jarrita, benetan erraza da kritikarien kontrako baieztapenak aurkitzea, eta zehaztasun handiegitan sartu gabe, hortxe dauzkagu J.R.R. Tolkienen" Munstroak eta kritikariak" artikulua edo A. Bierceren Deabruaren hiztegia delakoan literatur kritikariaz ematen den definizio iraingarria.
|
|
|
Hegats 1, 1989ko abendua, 11), L. M. Mujikak artikulu bat eman zuen argitara euskal literatur kritikari buruzkoa. Bertan, M. Lopezek erabilitako bibliografiari osatugabea iritzi ondoren, kritika batek ona izateko bete
|
behar
dituen baldintzez hitz egiten du eta aipamen laburren mugez. L. M. Mujikaren iritziz, azterketa luze eta sakonek soilik bermatzen dute kritika baten kalitatea, eta hori dela-eta, lekuz kanpo kontsideratzen ditu aipamen laburretan askotan kaleratu izan diren gehiegizko laudorio edo kritikak.
|
|
|
Euskal liburugintzak irakaskuntzaren zirkuituarekin duen mendekotasuna kontuan hartuta, uste dugu 14 eta 18 urteko ikasleen artean egin genituen 2.700 inkesten emaitzek kanon literarioa bermatzen duen irakaskuntza sistemaren berri ere ematen digula. Alegia, irakurketa gehienen oinarrian eskolak agindutako liburu bat bazegoen, bertan agertzen diren egileen zerrendak eskolak agindutako liburuen egileez osatua
|
behar
luke izan, hau da, eskolak irakaskuntza programen bidez kanonizatutako liburuen egileez. Hau guztia kontuan hartuta, adierazgarria da 1994ko emaitzetan gaztelaniazko egileek zuten garrantzia.
|
|
|
Hau guztia kontuan hartuta, adierazgarria da 1994ko emaitzetan gaztelaniazko egileek zuten garrantzia. Kontu egin urte horretan inkesta egin zitzaien ikasleak unibertsitarioak zirela eta derrigorrezko hezkuntzan irakurri
|
behar
zituzten liburuetatik libro zeudela. Horregatik aipatzen zituzten gaztelaniazko hainbeste autore:
|
|
|
1977an Irun Hiria Saria irabazi zuen Esku leuna eleberriarekin (Kutxa, 1978). Polizia nobela da hau, eta bertan Jon Bidart detektibeak (Dupin, Sherlock Holmes, Maigret, Marlowe eta Poirotek hasitako tradizioaren jarraitzaile garbia) Donostian gertatutako hilketa bat ikertu
|
behar
du. Detektibearen ikerketek Donostiako goi burgesia erretratatzen digute eta asasinatzea eragiten duen interes borrokan sartzen gaituzte.
|
|
|
esan beharrik ere ez dago kaleratu diren emakumezkoen lan guztien kalitatea ez dela, inondik ere, maila berekoa izan. Emakumezko guztiak zaku berean sartzen dituzten hurbilpen kritikoak kritikatzen ditugunok argi utzi
|
behar
dugu maila duineko lanen ondoan (Oñederraren nobela, Meaberen poema liburua, Rozasen narratiba, Urretabizkaiaren azken nobela....), hala moduzko lanak ere kaleratu direla (adibidez, Gutiziak [Txalaparta, 2000] liburuan barneratu ziren ipuinak, ez ziren, kalitate maila berekoak). Harrigarriena, segur aski, euskal literaturaren mundu honetan emakumez soilik osatutako liburu bat kaleratzeak eragindako zeresanak izango lirateke. azken hamarkadetan izan duen igoera.
|
|
|
Hau guzti hau esan ondoren, gure lan honetan euskal eleberriak nahiz eleberri laburrak aztertzeko asmoa dugula esan
|
beharra
dugu. Ikusi den modura, bien arteko mugak eztabaidagarriak izanik ere, ipuinaren intentsitatea eta eleberriaren patxada bilatzen duten testuak, hots, eleberri laburrak nahiz eleberriak, izango ditugu aztergai. b) Euskal eleberrigintzaren sorrera eta garapena XX. mendearen lehen erdian.
|
|
|
Izan ere, garai hartan debekatu egin ziren euskal izenak, baita hilerrietako hilobietako euskarazko inskripzioak ere, eta kalean, administrazioan, kulturan... frankismoak zentsura zorrotza ezarri zuen. Gerra osteko belaunaldia euskal literaturako garrantzitsuenetako bat izan zela esan izan da, gehien
|
behar
zuena eman baitzion: jarraipena.
|
|
|
Eleberriari dagokionez, VI. eta VII. mendeetako Euskal Herriaren egoera berreraikitzen ahalegintzen da Etxaide, Estornés Lasaren eta A. Xahoren lan batzuetan oinarrituta. Hala ere, egileak bertan adierazi nahi zuen tesia, Euskal Herria salbatzeko euskaldunok batu egin
|
behar
dugula, nabarmenegia suertatzen da irakurketan. Rojoren iritziz, eleberriak abenturazko nobela politizatuaren itxura du eta ez dago historiaren, pertsonaien eta tesiaren artean orekarik.
|
|
|
Kuhnen esanak gure eginez, iraultza estetiko baten ezaugarri guztiak ditu, beraz, euskal eleberrigintzak XX. mendean bizitako aldaketak. Poetikak ordezkatu ziren unetik, bilakaeraz baino gehiago, erabateko berrikuntzaz hitz egin
|
behar
baitugu.
|
|
|
J. L. Alvarez Enparantza" Txillardegi" (1929) euskal kulturako pertsonaia nekaezina dugu,, ETAren fundatzaileetako bat eta unibertsitate irakaslea duela oso gutxi arte; intelektualak bere garaiko gorabehera historikoekin engaiatu
|
behar
duela uste izan du beti. Bere bibliografia oparoak arlo ugaritako lanak biltzen ditu, hala nola, fonologiari buruzko lanak, eta saiakera liburu ezagunak:
|
|
|
" Baiña eldu da berriro gure artean agertu
|
behar
duzun garaia, ta gizaldi oni seiñale berri premiatsu ta ukaeziña eman bear diozuna. Zuk dakusazu, Jesu, gure gabezia; zuk dakusazu gure txirotasunaren andia; ezin duzu aintzat ez artu gure bearrizanaren luzapide eziña, gure larritasunaren egia ta gogortasuna, gure landerreria, gure etsipena:
|
|
|
Par. Bertze gauzetaz edo bataz lothura gabe, ezer izan ezin ditekenez, hekiek noraezean zernaitetan existi
|
behar
baitute, ¿ ez othe da agitz preminazko elkhar barnehartzea, bertze gauzak bat ean izanik, eta bata bertze gauzetan, hunela ezik ez bata ez eta bertzeak ere nehon existi izan ezpaitirateke?
|
|
|
Horrelaxe izan
|
behar
duela noraezean, dirudi.
|
|
|
Hau erraitera norbait baletor: ideak ezin ditezke ezagut, baldin izan
|
behar
dutela erraiten dituzuen bezalakoak ba dira, hori okher dela, hori erakhusterik ezlegoke, gai haukietan experientza handiren bat izan ezik eta gure etsai hunen argumendu ta erakuspenaren aurka azkeneraino iarraikitzeko ongi horniduak eta gerthuak ezpa gengoz.
|
|
|
Labur erran: gauzaren bat badela, eztela ala nolabaiteko aldakuntza ukhan duela uste duzunean, berekiko eta bertze gauzeekiko ere zer gerthatuko zaion aztertu
|
behar
duzu, eta bakhoitzarekiko edo guztiekiko; hori eginez geroz, bertze gauzak aztertuaz, berekiko eta edozein bertze gauzekiko, gauzok badirela ala idurimenean sorthuak direla. Bakhar bakharrik hunelaxe dezakezu osokiro ihardun eta egia argiroki ebatzi.
|